VÖEN necə ləğv oluna bilər

Belə ki, 2020-ci ildə verilmiş e-qaimə ləğv edildiyindən malların təqdim edilmədiyi kimi formalaşdığına görə mallar anbarda qalacaqdır. Bu halda MMC ləğv edilmiş e-qaimə əsasında da yenidən malları anbara mədaxil edə bilər, amma vergi orqanlarının sistemində bu görünmür. Həmçinin, bu ləğvetmə vergi ödəyicisi üçün müxtəlif kameral yoxlamalara və müəyyən problemlərin yaşanmasına gətirib çıxaran addım olacaqdır. Yəni, kamerallar üzrə uyğunsuzluqların aradan qaldırılmasında çətinliklərlə üzləşə bilər. Odur ki, malların tam geri qaytarılması qaiməsi ilə əməliyyatın rasmiləşdirilməsi daha doğrudur.

Əvvəlki illərdə təqdim edilən elektron qaimə-fakturaların ləğv edilməsi əməliyyatları necə tənzimlənir?

Vergi ödəyicilərini maraqlandıran məsələlərdən biri də əvvəlki illərdə təqdim edilmiş mallara, işlərə və xidmətlərə görə verilmiş elektron qaimə fakturaların ləğv edilməsi və ya tam və ya qismən geri qaytarıması əməliyyatlarında ƏDV-nin, mənfəət vergisinin tənzimlənməsi məsələləridir. Mövzuya sərbəst auditor Altay Cəfərov misallar üzərindən aydınlıq gətirib.

Sual: “AA” MMC 2020-ci ildə 10.000 manat əsas məbləğ, 18%-lik ƏDV məbləği (1800 manat) əlavə edilməklə cəmi 11800 manat olan malları satıb. Cəmiyyət mənfəət vergisi bəyannaməsini kassa metodu ilə təqdim edir. 2021-ci il olmasına baxmayaraq qarşı tərəf debitor borcunu hələ də ödəməyib. Tərəflər 2021-ci ilin sentyabrında 2020-ci ildə göndərilən 11.800,00 manatlıq elektron qaimə-fakturanın ləğv edilməsini razılaşdırıblar.
Bəs əməliyyatın ləğv edilməsi prosesini necə rəsmiləşdirmək daha doğru olardı?

Cavab: Bildiyiniz kimi, ƏDV məqsədləri üçün bu tipli əməliyyatlar Vergi Məcəlləsinin 163-cü maddəsi ilə tənzimlənir. Bundan əlavə, ləğv edilmiş əməliyyatların vergitutma baxımından rəsmiləşdirilməsini iki formada sənədləşdirmək olar.Ya ilkin göndərilmiş elektron qaimə-faktura qarşılıqlı olaraq ləğv edilməlidir, ya da qarşı tərəf malların tam geri qaytarılması qaiməsini “AA” MMC-yə göndərməlidir, şirkət bunu təsdiqləməlidir. Nəticə etibarilə hər iki əməliyyatın sonu kimi mallar “AA” MMC-nin anbarına qaytarılmış kimi olacaq.

Belə ki, 2020-ci ildə verilmiş e-qaimə ləğv edildiyindən malların təqdim edilmədiyi kimi formalaşdığına görə mallar anbarda qalacaqdır. Bu halda MMC ləğv edilmiş e-qaimə əsasında da yenidən malları anbara mədaxil edə bilər, amma vergi orqanlarının sistemində bu görünmür. Həmçinin, bu ləğvetmə vergi ödəyicisi üçün müxtəlif kameral yoxlamalara və müəyyən problemlərin yaşanmasına gətirib çıxaran addım olacaqdır. Yəni, kamerallar üzrə uyğunsuzluqların aradan qaldırılmasında çətinliklərlə üzləşə bilər. Odur ki, malların tam geri qaytarılması qaiməsi ilə əməliyyatın rasmiləşdirilməsi daha doğrudur.

Sual: Bu əməliyyat ƏDV bəyannaməsində necə əks olunacaq?

Cavab: Bu əməliyyat artıq 2020-ci ilin ƏDV bəyannaməsində təqdim edilən dövriyyə kimi əks olunub və debitor borclarında qalıq kimi yazılıb. Çünki hələ vəsait daxil olmamışdır.

Artıq 2021-ci ilin sentyabrında əməliyyat ləğv edildiyinə və ya mallar geri qaytarıldığına görə 163-cü maddəyə görə dəqiqləşdirilən əməliyyatlar sayılır və sentyabr 2021-ci ilin ƏDV bəyannaməsinin 319.1.-ci sətrində təqdim edilmiş dövriyyənin azalması hisssəsində 10 000 manat yazılmalıdır. Həmin sətrin ödənilmiş məbləğ hissəsində bu məbləği yazmaq lazım deyil. Çünki bu məbləğ əvvəllər ödənilməyıb. Burada ancaq debitor borclarını korrektə etmək üçün yazılır.

Sual: Bəs bu əməliyyatlar mənfəət vergisi bəyannaməsində necə əks olunmalıdır?

Cavab: Misalımızda“AA” MMC kassa metodu ilə mənfəət vergisi bəyannaməsini təqdim etdiyindən 2020-ci ilin bəyannaməsində 10 000 manat gəlir kimi yazılmayacaq. Bu ancaq əlavə 1-də debitor borcu kimi yazıldığından, 2021-ci ilin mənfəət vergisi bəyannaməsində ancaq debitor borcunun azalması kimi yazılacaq. Dövriyyəyə heç bir təsiri olmayacaq.

Sual: Əgər “AA” MMC 2020-ci ilin mənfəət vergisi bəyannaməsini hesablama metodu ilə təqdim etsə onda nəticələr necə olacaqdır?

Cavab: Belə olan halda 2020-ci ilin mənfəət vergisi bəyannaməsində bir dəfə 10000 manat gəlir kimi yazılıb. Sentyabr 2021-ci ildə əməliyyat ləğv edildiyinə görə ƏDV bəyannaməsində belə dəqiqləşmələr aparıla bilir, amma mənfəət vergisi bəyannaməsində belə bir dəqiqləşmələr yoxdur.Əgər əməliyyat elektron qaimə-fakturanın ləğv edilməsi ilə rəsmiləşdirilərsə, sistem EQF təqdim edilmə tarixində ümumiyyətlə əməliyyat baş tutmaması kimi qiymətləndirir və belə olan halda MMC 2020-ci ilin mənfəət vergisi bəyannaməsini 10 000manat və buna müvafiq olaraq malların maya dəyərini azaldaraq təqdim etməlidir.

Həmçinin, belə olan halda da illik ƏDV bəyannaməsi dövriyyələri ilə mənfəət vergisi bəyannaməsində olan dövriyyələrdə fərqlər olacaq və kameral uyğunsuzluqlar daxil olacaq. Normal açıqlamalar və ƏDV bəyannamələrini yenidən dəqiqləşdirilmiş təqdim edilməklə bunu aradan qaldırmaq olar.

Yaxşı olardı ki, belə hallarda əvvəldən qeyd etdiyimiz kimi,malların tam geri qaytarılması qaiməsi ilə rəsmiləşdirilsin ki, bu qaimə ilə mallar yenidən anbara 10 000 manat ilə mədaxil edilsin və nə 2020-ci ilin mənfəət vergisi bəyannaməsinin, nə də 2020-ci ilə aid olan ƏDV bəyannamələrinin dəqiqləşdirilmiş təqdim edilməsinə ehtiyac qalmasın.

Sual: Bəs işlər və xidmətlər üzrə əməliyyatlar ləğv edildikdə necə olmalıdır?

Cavab: Bildiyimiz kimi, malların geri qaytarılması qaiməsində işlər, xidmətlərin geri qaytarılmasının mümkünlüyünə baxmayaraq, normalda işlər və xidmətlərdə geri qaytarma kimi qaimələrin rəsmiləşdirilməsi demək olar ki, həyata keçirilmir. Həmçinin, belə bir rəsmiləşdirmə nə praktiki, nə məntiqi və nə də faktiki deyil. Odur ki, işlərə və xidmətlərə görə əməliyyatların ləğv edilməsi olarsa, bu zaman təqdim edilən elektron qaimə-fakturalar ləğv edilsə, daha düzgün olardı. Belə olan halda da ƏDV məqsədləri üçün yuxarıdakı kimi dəqiqləşmələr aparılmalıdır. Amma hesablama metodunda mənfəət vergisi məqsədləri üçün ancaq 2020-ci ilin mənfəət vergisi yenidən dəqiqləşdirilmiş təqdim edilməlidir.

Odur ki, vergi ödəyiciləri bu məsələlərdə diqqətli olmalıdır.

VÖEN necə ləğv oluna bilər?

Fəaliyyətinə xitam vermək və vergi uçotundan çıxmaq üçün vergi ödəyicisi bir qayda olaraq uçotda olduğu vergi orqanına “Fiziki şəxsin vergi uçotundan çıxarılması haqqında ərizə”sini və vergi şəhadətnaməsi vergi orqanından təhvil götürüldüyü halda onun əslini təqdim etməlidir.

Fəaliyyətini müvəqqəti dayandırmaq istəyən vergi ödəyicisi isə “Vergi ödəyicisinin, onun filialının, nümayəndəliyinin və ya digər təsərrüfat subyektinin (obyektinin) fəaliyyətinin və digər vergi tutulan əməliyyatlarının dayandırılması haqqında arayış”ı təqdim etməlidir. Arayışda sahibkarlıq fəaliyyətinin və ya digər vergi tutulan əməliyyatların dayandırılmasının müddəti göstərilməli, qeyd olunan müddət bitdikdə fəaliyyətin dayandırılması barədə yenidən müraciət edilmədikdə isə fəaliyyətinin dayandırılması haqda müraciətdə göstərilən son tarixdən sonrakı gündən etibarən vergi ödəyicisinin fəaliyyəti aktivləşir.

Gücləndirilmiş elektron imzası (o cümlədən Asan İmzası) və ya istifadəçi kodu, parol və şifrəsi olduqda Vergilər Nazirliyinin İnternet Vergi İdarəsi portalı üzərindən fiziki şəxsin fəaliyyətinin onlayn rejimdə dayandırılması, o cümlədən fiziki şəxsin vergi uçotundan elektron qaydada çıxarılması da mümkündür. Həmin elektron xidmətdən Vergilər Nazirliyinin Çağrı Mərkəzinə (195-1) zəng edərək də istifadə edilə bilər.

Elektron xidmətin göstərilməsindən və ya elektron xidmətin göstərilməsindən imtinadan qanunvericiliyə uyğun olaraq inzibati qaydada və (və ya) məhkəməyə şikayət verilə bilər.

Fiziki şəxsin uçotunun ləğvi aşağıdakı hallarda vergi orqanına daxil olmuş məlumatlar əsasında başlanılır:

1.Fiziki şəxsin fəaliyyətinə xitam verildikdə – onun və ya səlahiyyətli nümayəndəsinin Azərbaycan Respublikasının Vergilər Nazirliyi tərəfindən təsdiq edilmiş “Fiziki şəxsin vergi uçotundan çıxarılması haqqında ərizə” formasında müraciəti əsasında;

2. Fiziki şəxs ölmüş, itkin düşmüş və ya fəaliyyət qabiliyyətini itirmiş sayıldıqda – məhkəmənin müvafiq qərarı əsasında;

3. Fiziki şəxs vəfat etdikdə – ölüm haqqında şəhadətnamə əsasında.

Vergi ödəyicisi uçotdan çıxarıldıqda, onun uçota alınmasını təsdiq edən şəhadətnamə vergi orqanına təhvil verilir. Vergi orqanı şəhadətnamə-dublikatın etibarsız hesab olunması barədə bank idarələrinə məlumat verməlidir.

Vergi ödəyicisinin hesabat dövründə sahibkarlıq fəaliyyəti və ya digər vergi tutulan əməliyyatı olmadığı halda vergi orqanına vergi hesabatının əvəzinə, hesabatın təqdim edilməsi üçün müəyyən edilmiş müddətdən gec olmayaraq arayış təqdim edilir.

Vergi ilində vergi ödəyicisi sahibkarlıq fəaliyyətini və ya digər vergi tutulan əməliyyatlarını müvəqqəti dayandırdıqda, həmin fəaliyyətin və ya əməliyyatların dayandırılması günündən gec olmayaraq vergi orqanına müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi formada arayış təqdim edilməlidir. Arayışda sahibkarlıq fəaliyyətinin və ya digər vergi tutulan əməliyyatların dayandırılmasının müddəti göstərilməlidir.

Vergi ödəyicisinin sahibkarlıq fəaliyyətini və ya digər vergi tutulan əməliyyatlarını müvəqqəti dayandırdığı dövrdə faktiki olaraq fəaliyyət göstərməsi müəyyən edildikdə vergi ödəyicisinə bildiriş göndərilməklə sahibkarlıq fəaliyyətini və ya digər vergi tutulan əməliyyatlarını müvəqqəti dayandırdığı dövrlər üzrə vergi orqanına hesabatlar təqdim etməsi tələb olunur.

Arayışlar vergi hesabatlarının verilməsi üzrə öhdəlik yarandığı gündən qüvvəsini itirir.

Vergi uçotundan çıxarılma barədə müraciətlər edilən zaman vergi orqanı əməkdaşı müraciətin edilməsi tarixinə vergi ödəyicilərinin uçot məlumat bazasında vergi uçotundan çıxarılan şəxs barədə aşağıdakı halların mövcud olub-olmamasını yoxlayır:

1. uçotdan çıxarılan vergi ödəyicisinin əlavə dəyər vergisinin məqsədləri üçün qeydiyyatda olub-olmaması;

2. vergi ödəyicisinin təsərrüfat subyektinin (obyektinin) vergi uçotunda olub-olmaması;

3. vergi ödəyicisinin təsərrüfat subyektində (obyektində) nəzarət-kassa aparatının qeydiyyatda olub-olmaması;

4. vergi ödəyicisinin təsərrüfat subyektində (obyektində) Pos-terminalının qeydiyyatda olub-olmaması;

5. vergi ödəyicisinin aktiv bank hesablarının olub-olmaması;

6. vergi ödəyicisinin dövlət büdcəsinə vergi borcunun olub-olmaması;

7. təqdim edilməmiş bəyannamələrin (hesabatların) olub-olmaması.

Qeyd edilən hallar aşkar edildikdə fiziki şəxsin uçotdan çıxarılması ilə əlaqədar müraciət edən şəxs (fiziki şəxsin səlahiyyətli nümayəndəsi, varisi və s.) aşağıdakı hərəkətlərin yerinə yetirilməsi zərurəti barədə məlumatlandırılmalıdır:

1. vergi ödəyicisinin əlavə dəyər vergisinin məqsədləri üçün qeydiyyatının ləğv edilməsi barədə ərizənin təqdim edilməsi;

2. vergi ödəyicisinin təsərrüfat subyektinin (obyektin) uçotdan çıxarılması barədə ərizənin təqdim edilməsi;

3. vergi ödəyicisinin təsərrüfat subyektində (obyektində) qeydiyyata alınmış nəzarət-kassa aparatlarının qeydiyyatdan çıxarılması barədə ərizənin təqdim edilməsi;

4. vergi ödəyicisinin təsərrüfat subyektində (obyektində) olduğu yer üzrə qeydiyyata alınmış Pos-terminalların qeydiyyatdan çıxarılması;

5. vergi ödəyicisinin aktiv bank hesablarının bağlanılması;

6. müraciətin edilməsi tarixinə, vergi ödəyicisinin dövlət büdcəsinə vergi borcunun ödənilməsi;

7. təqdim edilməmiş bəyannamələrin (hesabatların) vergi orqanına təqdim edilməsi.

Vergi uçotundan çıxarılma barədə ərizəni qəbul edən vergi orqanı əməkdaşı müraciət edən şəxsə “Vergi ödəyicisinin vergi uçotunun ləğv edilməsinədək yerinə yetirilməli olan prosedurlar haqqında” bildirişi imzalayıb təqdim edir.

Qeyd edilən hallar mövcud olduqda fiziki şəxs tərəfindən həmin hallar aradan qaldırıldıqdan sonra fiziki şəxs vergi uçotundan çıxarılır. Fiziki şəxs vergi uçotundan çıxarıldıqda, ona verilmiş VÖEN vergi ödəyicilərinin uçot məlumat bazasında ləğv edilmiş kimi arxivləşdirilir və ona “Vergi ödəyicisinin uçotdan çıxarılması haqqında Bildiriş” təqdim olunur.

Ümumiyyətlə, vergi uçotuna alınma, yenidən uçota alınma, uçotdan çıxarılma ödənişsiz həyata keçirilir.

Benefisiar.org