Eugene Onegin sinopsi

Mən 1974-cü ildə M.F.Axundov adına Rus Dili və Ədəbiyyatı İnstitutunu (indiki Slavyan Universiteti) bitirmişəm və qaynar tələbəlik illərində iki dahini – Sabiri və Vurğunu yenidən kəşf eləmişəm. Sabirin həyat və yaradıcılığını dərslikdən öyrənmiş və bir neçə satirasını əzbərləmişdim. Nekrasovu oxuyandan sonra “Hohopnamə”ni vərəqlədim və heyrətimdən donub qaldım” :İlahi , mənim Sabirim nə boyda nəhəng imiş!” Özü demişkən, “elə bir qocaman dağdır ki” zirvəsini görmək qeyri-mümkündür. Bu heyrətimin nəticəsi “Bir gecənin poeması” (“Elm və təhsil” nəşriyyatı, 2012.) oldu. İkinci kursda oxuduğum zaman artıq rus dilindən az-çox başım çıxırdı. Puşkin yaradıcılığını keçəndə “Yevgeni Onegin”in tərcüməsini orijinalla sətir-sətir tutuşdurdum və dəhşətə gəldim. S. Vurğunun bütün yaradıcılığını (yarımçıq qalmış “İnsan” pyesindən başqa) demək olar ki, əzbər bilirdim, lakin belə heyrətlənməmişdim. Bu böyük şəxsiyyətin sənətkarlığına heyran qalmışdım.

Yevgeniy onegin səməd vurğun

“YEVGENİ ONEGİN”İN YENİ TƏRCÜMƏSİ: TƏZADLI MÜLAHİZƏLƏR

( ŞAİR EYVAZ BORÇALIYA AÇIQ MƏKTUB)

Əzizim Eyvaz müəllim!

Şəxsi tanışlığımız olmasa da, mən Sizi ədəbi aləmə öz dəsti-xəttiylə gəlmiş, yüzlərlə gözəl poeziya nümunələri yaratmış istedadlı şairimiz, iti qələmli yazışı-senarist (“Mozalan” satirik jurnalını nəzərdə tuturam.), müxtəlif nəsilləri təmsil edən şairlərin neçə-neçə şeir kitablarının peşəkar redaktoru, nəhayət, abır-həyalı, öz yerini bilən, gözə girməyən müdrik bir ziyalımız kimi tanıyıram. Sizin hansısa bir şeirinizin iki misrası:

uzaq olmaq istəyirəm.

Uşaq olmaq istəyirəm.

bəlkə də qırx ildir yadımdan çıxmır.

“Ədəbiyyat qəzeti” nin 9 yanvar 2015-ci il tarixli nömrəsində Sizin “Yevgeni Onegin”i nə üçün tərcümə etdim” başlıqlı məqalənizi maraqla oxudum. Səmimiyyətimə inanın. Məqalənizin sonuncu abzasında: “. haqqında bu qədər ətraflı söhbət açdığım o məşhur bəndi öz tərcüməmdə təqdim edirəm. Bəlkə tərcüməni bütövlükdə oxumadan fikir yürüdənlər, eləcə də hələ ondan xəbərsiz olan möhtərəm oxucular həvəsə gəlib təklif etdiyin variantı sonacan oxuyub öz mötəbər fikirlərini söyləyərlər”,-deməyiniz məni subyektiv fikir bildirməyə sövq etdi.

Mətləbə keçməzdən əvvəl onu deyim ki, poeziyada tərcümə məsələsinə həmişə ikili münasibət olub – o dövrdə də, indi də. Bədiilik öz yerində. Bəziləri orijinala maksimum yaxın, digərləri isə əsərin məzmunu və ideyasını saxlamaqla çevirmənin lehinədirlər. Mən birincilərin tərəfindəyəm, çünki hər şairin özünəməxsus uslubu var, şeiri oxuyanda müəllifin məhrəm səsini, nəfəsini duyursan. Tərcümədə də bu səsə, nəfəsə xələl gəlməməlidir. Əks halda, yəni ikincilərin tərcümələrində sanki şairin özü deyil, onun fikirlərini özgəsi, həm də “xaric səslə” dilə gətirir – sözçülüyə yol verilir, istər-istəməz bədiilik itir. Birinci yanaşma isə xüsusi istedad və böyük məharət tələb edir. Lakin tərcüməçi orijinalın əsiri də olmamalı, ona ehtiyatla yanaşmalı, eyni zamanda ana dilinin bədii imkanlarından maksimum istifadə etməyi bacarmalıdır. Bunları xatırlamaqda məqsədim var.

Məlumdur ki, sovet dövründə klassiklərimizin o zaman əlimizdə olan, ərəb-fars dilində yazdıqları bədii əsərlər Həmid Araslı, Mirzə İbrahimov, Cahangir Qəhrəmnov, Məmmədağa Sultanov, Əkrəm Cəfər, Mübariz Əlizadə və s. kimi görkəmli alimlərimizin tərtibi və redaktorluğu ilə işıq üzü görürdü. M. Sultanov və M. Əlizadənin orijinaldan birbaşa tərcümələrini nəzərə almasaq, sətri tərcümə olunan belə əsərlər (həcmindən asılı olmayaraq) səriştəli mütəxəssislərin yaxından köməyi sayəsində M. Müşfiq, S. Vurğun, S.Rüstəm, O. Sarıvəlli, Ə.Vahid, M. Rahim, M.Soltan, Ə. Əlibəyli, Ə. Tələt, İ. Soltan, H. Hüseynzadə (Arif), Ə. Ziyatay, M. Dilbazi və s. kimi şairlərimiz tərəfindən dilimizə çevrilmişdi. Maraqlı da orasıdır ki, M.Sultanov, M. Əlizadə və Ə. Vahid öz tərcümələrində bacardıqları qədər əruz vəzninin (bəhrlərin) qayda-qanunlrını gözləsələr də, təbii ki, digər şirlərimiz dili bilməsələr də, əruz vəznini mənimsəməsələr də, yuxarıda qeyd etdiyim kimi, əsərdəki daxili səsi duya bilmiş və orijinaldakı ritmin üstündə köklənərək, uğura nail olmuşdular. Elə həmin zəhmətin nəticəsidir ki, bu sahəyə bələd olan diqqətli oxucu Nizamini Xaqanidən, Nəsimini Füzulidən ayıra bilər.

O zaman xarici poeziya nümunələri (keçmiş podsovet məkanı daxil olmaqla) dilimizə birbaşa rus dili vasitəsiylə tərcümə olunurdu və bu sahədə sətri tərcüməyə ehtiyac da yox idi. Çünki hamı dili az-çox bilirdi, bilməyən də lüğətdən yararlanırdı. Orijinaldan tamamilə kənara çıxan, söz yığınına çevrilən tərcümə nümunəsi isə nadir hallarda çapa yol tapardı. Ötən əsrin 30-cu illərindən indiyədək şairlərimiz və tərcüməçilərimiz tərəfindən dünyanın müxtəlif xalqlarını təmsil edən klassik və müasir şairlərin saysız-hesabsız şeirləri, iri həcmli poeziya nümunələri, həmçinin şeir antologiyaları, o cümlədən Bayronun, Şekspirin əsərləri, eləcə də Dantenin “İlahi komediya”sı, Hötenin “Faust”u kimi neçə-neçə monumental əsərlər böyük uğurla dilimizə çevrilmişdir, əlbəttə, rus dilindən. Beləliklə, mükəmməl bir tərcümə məktəbimiz yaranmışdır.

Sizin də qeyd etdiyiniz kimi, rus şeirinin özünəməxsus vəznləri var (“Ahəng” adlandırmaq daha düzgün olardı.) -yamb, xorey, daktil, amfibraxiya. Lakin hər hansı rus şeirinin Azərbaycan dilinə tərcüməsində həmin vəznlərdən istifadə etmək qətiyyən mümkün deyil, yaxud əksinə. Demək, bu məqamda əsas rolu daxili səs və bu səsin kökləndiyi ritm oynayır. Məhz bu səbəbdən S. Vurğun “Yegeni Onegin”in tərcüməsində böyük ustalıqla klassik heca vəznindəki onbirliyi – (6+5) bölgüsünü seçib. Əsəri orijinaldan oxuyanda da bunu bütün varlığınla, açıq-aşkar duyursan, sanki misralar əl-ələ verib, ürəyəyatan həzin bir ahənglə səslənərək, axar su kimi baş alıb gedir. Çayın nəğməsindən yorulmaq, bezmək olarmı?! Dastan təhkiyəli bu mənzum roman başqa vəzndə bədii keyfiyyətini də, oxunaqlığını da itirərdi. Bəzən adama elə gəlir ki, Puşkin onu Azərbaycan dilində yazıb. Şair Puşkini bizə belə sevdirib.

Rus dilinin formlaşmasında müstəsna rol oynayan “Yevgeni Onegin” nəinki Puşkinin öz yaradıcılığının, hətta bütövlükdə ümumrus ədəbiyyatının şah əsəridir. Xoşbəxtlikdən, belə bir əsəri, dahi Azərbaycan şairi Səməd Vurğun tərcümə etmişdir. (Təəssüf ki, indi “dahi” sözünü o qədər ucuzlaşdırıblar ki, eybəcər bir yarlıq kimi, özü də bəh-bəhlə hər yoldan ötənin boynundan asırlar. Siz böyük səmimiyyətlə S. Vurğunu “XX əsr Azərbaycan poeziyasının möhtəşəm sütunlarından biri kimi” dəyərləndirirsiniz və bu, Sizin böyü ürək sahibi olmağınızdan irəli gəlir.) Hələ keçmiş Sovet İttifaqı miqyasında bu tərcümə ən yaxşı tərcümə kimi yüksək qiymətləndirilmişdi. Ümumiyyətlə şairlərimiz Puşkini həmişə sevə-sevə tərcümə etmişlər. Şeirləri istidir, ürəyəyatımlıdır, nədənsə onu özümüzə daha yaxın sayırıq. Bəlkə də bu istilik onun qanındadır. Axı Puşkinin ulu babası İbrahim müsəlmandır.

Mən 1974-cü ildə M.F.Axundov adına Rus Dili və Ədəbiyyatı İnstitutunu (indiki Slavyan Universiteti) bitirmişəm və qaynar tələbəlik illərində iki dahini – Sabiri və Vurğunu yenidən kəşf eləmişəm. Sabirin həyat və yaradıcılığını dərslikdən öyrənmiş və bir neçə satirasını əzbərləmişdim. Nekrasovu oxuyandan sonra “Hohopnamə”ni vərəqlədim və heyrətimdən donub qaldım” :İlahi , mənim Sabirim nə boyda nəhəng imiş!” Özü demişkən, “elə bir qocaman dağdır ki” zirvəsini görmək qeyri-mümkündür. Bu heyrətimin nəticəsi “Bir gecənin poeması” (“Elm və təhsil” nəşriyyatı, 2012.) oldu. İkinci kursda oxuduğum zaman artıq rus dilindən az-çox başım çıxırdı. Puşkin yaradıcılığını keçəndə “Yevgeni Onegin”in tərcüməsini orijinalla sətir-sətir tutuşdurdum və dəhşətə gəldim. S. Vurğunun bütün yaradıcılığını (yarımçıq qalmış “İnsan” pyesindən başqa) demək olar ki, əzbər bilirdim, lakin belə heyrətlənməmişdim. Bu böyük şəxsiyyətin sənətkarlığına heyran qalmışdım.

Yuxarıda qeyd etdiyim kimi, səriştəsiz mütərcim bəzən şeirdəki bir fikri açmaq üçün hətta bir neçə mənasız misranın əlində “girinc” qalır. “Onegin”in hər bölümü 14 misradan ibarətdir. Əsər boyu. əvvəldən axırdək hər bir bölümü, qafiyələnən hər misranı, həmçinin hər sətrin mənasını olduğu kimi və öz yerində saxlamaq yalnız qeyri-adi istedada nəsib ola bilər. Digər tərəfdən, bu, son dərəcə əzablı, üzücü, məşəqqətli bir işdir, ağır zəhmətdir. Şairin özü demişkən,” ömrünün iki ilinə yanmasa da, alnının inci tərini axıdıb”, lakin sevdiyi şairin bu möhtəşəm əsərini dilimizə çevirdiyinə görə də qürur hissi keçirir. Mən bu tərcümədə dilimizin nə qədər zəngin, nə qədər gözəl olduğunu hələ o vaxt yəqin etmişdim (Nəsrimizdə isə bu gözəlliyi və zənginliyi S. Rəhimovun “Şamo”epopeyasında hiss etmişəm.).

Əsəri Sizin tərcümənizdə tam oxumasam da, özünüz birinci bölümə və ikinci bölümün ilk misrasına istinadən mülahizə yürütdüyünüzə və oxuculara fikir söyləməyi təklif etdiyinizə görə mən də bununla kifayətlənməli oldum. Qorki adına Ədəbiyyat İnstitutunda müəlliminiz professor Gennadi Nikolayeviç Pospelovun niyə Oneginin əmisini “abırlı, həyalı”, Oneginin özünü isə “dəcəl”, şuluq”( sizin təbirinizcə desək, “haylaz”) adlandırması mənə qəribə gəldi. Görəsən professor nəyə əsaslanıb? Yəqin o, Belinskidən bu yana əsər haqda deyilən fikirlərə “yenilik” gətirmək, hamıdan fərqlənmək istəyib. Yazıq Belinski dirilib, ona cavab verməyəcək ki. Mən hamının fikrinə hörmətlə yanaşıram, lakin özümün inandığım həqiqəti kimsəyə güzəştə getmirəm. Axı, fakt faktlığında qalır. Daha aydın təssəvür yaransın deyə, yaxşı olar ki, əvvəlcə orijinalı və hər iki tərcüməni əyani olaraq diqqətə çatdıraq.

Puşkin Oneginin diliylə deyir (Bu, həm də baş qəhrəmanın daxili monoloqudur.):

“Moy dyadya samıx çestnıx pravil,

Koqda ne v şutku zanemoq,

On uvajat sebya zastavil

İ luçşe vıdumat ne moq.

Eqo primer druqim nauka;

No, boje moy, kakaya skuka

S bolnım sidet i den, i noç,

Ni otxodya ni şaqu proç!

Eugene Onegin sinopsi

Pyotr Chaykovskiyning Yevgeniy Onegin , 1879 yil 29-may kuni Moskva shahridagi Maly teatrida namoyish etilgan uch-operali opera. Opera Pepsi Aleksandr Pushkinning klassik romani Eugene Oneginga asoslangan va 1820-yillarda Sankt-Peterburgda o’tkaziladi.

Eugene Onegin , ACT 1

Lara Larina va uning xizmatkori Filippyevna mamlakatning bog’ida, Larinaning ikki qizi Tatyana va Olga xonadonni sevish haqida qo’shiq kuylaganlaridan keyin, birdaniga yosh bo’lishadi.

Qattiq kunlik ishdan so’ng, dehqonlar dalada hosil bo’lgan pichani olib, mo’l-ko’l hosilni nishonlaydigan bog’ga kiradilar. Olga hayratda qoladi va uning o’rniga romanlarini o’qish uchun Tatyani quvg’in qiladi. Tantanali marosim boshlanganda va dehqonlar o’z ta’tillarini olib ketishganda, Lenski va Evgeniy Onegin keladilar. Madina Larina va Filippevna qizlarga faqat o’g’il bolalarni qoldirib uyga qaytib kelishadi. Bir muncha vaqt o’tgach, Lenski Olga bilan bo’lgan sevgisini tan oladi va ular yo’qoladi. Onegin va Tatyana meander orqali hayot haqida gapiradigan bog’da. Kechqurun tushgach, er-xotinlar ovqatlanish uchun ichkariga kirishadi.

Ovqatdan so’ng Tatyana yotoqxonasiga yotadi. Filippevna kiradi va Tatyana unga sevgi haqida so’raydi. Filippevna uning hikoyalarini eslaydi, ammo bezovta bo’lmagan Tatyana sabrsizlik bilan o’tiradi. Va nihoyat, u Filippyevnaga Eugene Oneginga muhabbat ekanligini aytadi. Filippevna tark etadi va Tatyana Oneginga muhabbat maktubi yozadi.

U juda asabiy, u kechayu kunduzi uxlamoqda. Ertasi kuni ertalab u Filippyevnaga maktub berib, uni Oneginga topshirishi mumkin.

Onegin o’sha kuni Tatyana unga javob berish uchun keldi. U maktubida ko’ngli qolgan va xushomad qilsa-da, u turmush qurishga munosib emasligini tan oladi, bir necha hafta ichida zerikib, yangi narsalarni qidiradi.

U ayolning barcha xususiyatlariga ega bo’lsa-da, u ayolni o’ziga jalb qiladi, uni iloji boricha yumshoqlik bilan aylantiradi. Shunday bo’lsa-da, Tatiana singan qalbga tashlanadi.

Eugene Onegin , ACT 2

Bir necha oy o’tgach, Madina Lerina Tatyana nomi bilan nishonlanadigan bayramni nishonlash uchun o’z mamlakatida bir partiyaga mezbonlik qiladi. Lenski va Onegin singari ko’plab mehmonlar ishtirok etmoqda. Onegin Lenskiyning iltimosi bilan bejirim bilan etiketkaga tushdi. Onegin mamlakat hayoti bilan tezda zerikib ketadi va Lenskini hasad qilish uchun Olga bilan raqs qilishga qaror qiladi. Olga xushomad qiladi va Leninning Lennkiga aloqasi borligini unutib, Oneginning e’tiborini o’ziga jalb qiladi. Lenski O’neginning hiyla-nayranglarini tezda ushlab turadi, va tez orada bu odamlar partiyani kesib to’xtatadi. Madina Larina ularni uydan olib tashlashga urinib ko’rdi. Lenski, u qanday xotirjam bo’lishga harakat qilmasin, Oeginni duelga chaqiradi.

Ertasi kuni ertalab Lenski va uning ikkinchi odami Oneginning kelishini kutmoqda. Lenski, avvalgi oqshom voqealariga afsuslanar ekan, Olga hayotsiz bo’lgan hayotini va qabrini qanday qilib qayg’urishini tasavvur qiladi. Nihoyat, Onegin ikkinchi odam bilan uchrashadi. Ikkala do’st ham bir-biriga qarama-qarshi bo’lib, bu vaziyatda bu erda bo’lishdan ko’ra qanday qilib ular bilan birga kulish haqida qo’shiq aytishadi.

Afsuski, ularning hech biri ularning mag’rurligini chetga sura olmaydi va Onegin Lenskining ko’kragiga o’lik zarbani beradi.

Eugene Onegin , ACT 3

Bir necha yil o’tgach, Onegin Sankt-Peterburgda o’zini boshqa bir ma’nosiz partiya – bu safar uning amakivachchasining ekstravaqant to’pi – Evropada keng sayohat qilganidan keyin topadi. Uning sayohatlariga qaramay, Onegin eng yaqin do’stining o’limi aybini yumshata olmadi va baxt topa olmadi. To’satdan xona bo’ylab O’negin zinadan tushib ketgan Tatyana kiyinganini ko’rdi. Endi boshqa bir qiz, Tatyana tayyor emas va to’g’ri. Onegin uning amakivachchasi, shahzoda Gremindan, u haqida so’rashga majbur qiladi. Gurmin g’urur bilan ikki yil uning xotini va uning inoyatli inoyatiga javob beradi. Grafin Tatyani unga o’tmish tarixini bilmagan holda tanishtiradi va ikkalasi muloyim suhbatlashadi.

Tatyana o’zini muloyimlik bilan bahona qilib, Oneginning yuragi istak bilan yoqadi.

Onegin Tatyani yolg’iz topadi va unga bo’lgan muhabbatini tan oladi. Shubhasiz, Tatyana unga yoqsa, yoki uning ijtimoiy mavqei bo’lsa ajabmas. U o’zining sevgisiga haqiqiy ekanligini tan oladi, lekin u bermaydi. U yig’lab yuboradi va hayotlarining qanchalik baxtli bo’lishi mumkinligini va qanday qilib u hali ham his-tuyg’ulari borligini aytib beradi. Afsuski, u hech qachon bunday bo’lmasligini aytadi. Eriga nisbatan katta ehtiros hissiga qaramasdan, u hozirgi paytda ishonchli bo’lib qoladi. Unga qanchalik og’rigan bo’lsa, u ham O’neginni qoldirib, xonani tark etib, umidsizlikka tushib qoladi.