Press "Enter" to skip to content

Ziya bünyadov dinlər və məzhəblər tarixi

Villem Flor və Həsən Cavadi Abbasqulu ağa Bakıxanovun “Gülüstani-İrəm” əsərinin tərcüməsinin təhrifinin saxtalaşdırmasında Bünyadovu günahlandırmışdılar. [13] Gürcü tarixçisi G. Beradze Bünyadovu Fələki Şirvani haqqında olan işini Hindistanlı şərqşünas Hassan Hadidən plagiat edilməsində günahlandırıb. [14]

Azərbaycan

Azərbaycanın tarixi inkişafının xüsusiyyətləri, coğrafi mövqeyi, əhalisinin etnik tərkibi burada müxtəlif dinlərin mövcudluğuna şərait yaratmışdır. Ayrı-ayrı dövrlərdə bütpərəstlik, zərdüştlük, yəhudilik, xristianlıq, islam və bir çox başqa dini inanclar ölkədə bu və ya digər dərəcədə yayıla bilmiş, bir-birinə qarşılıqlı təsir göstərmiş, dini həyatın özəlliyini şərtləndirmişdi.

Bütpərəstlik

Çoxallahlılıqla bağlı inancların məcmusu kimi bütpərəstlik ibtidai dinlərin zəminində yaranmışdır. Azərbaycan əhalisinin bütpərstlik təsəvvürlərinin kökləri çox qədimlərə gedib çıxır və animizm, fetişizm, totemizm, şamanlıqdan tutmuş tanrıçılığa qədər müxtəlif xalq inanclarını ehtiva edir. Filoloji və etnoqrafik araşdırmalar ölkə ərazisində bütpərəstliyin mənzərəsini yaratmağa imkan verir. Arxeoloji qazıntılar Xınıslı, Dağkolanı, Çıraqlıda qədim tarixə malik iri daş bütlər, İsmayıllıda antropomorf fiqurlar, Mingəçevirdə gil heykəllər aşkar etmişdir. Dədə Qorqud dastanlarında tanrıçılıq inanclarına aid nümunələr tapmaq mümkündür.

Bütpərəstliklə bağlı ayinçilik çox vaxt sintez halında təmsil olunmuşdur, yəni inanclar bir-birindən az fərqlənmiş, biri digərindən təsirlənmiş, bir-birini tamamlayaraq bölgə əhalisinin mənəvi dəyərlər sisteminin təşəkkülündə birgə iştirak etmişdir. Qədim Azərbaycan ərazisində ölmüş əcdadların ruhlarına, qayalara və ağaclara (qayın, palıd və s.), müxtəlif təbiət hadisələrinə və səma cisimlərinə pərəstiş güclü olmuşdur. Strabon Qafqaz albanlarının Günəşə, Aya, Göyə sitayiş etdikləri barədə xəbər verir. Tanrı xan adı ilə tanınan palıd ağacına da pərəstiş edilir, at qurban kəsilirdi. Movses Kalankatvasi Alban hökmdarlarının xristianlığı yaymaq üçün bütpərəstliyə qarşı çağırışları, ağac bütləri kəsib atmaları barədə məlumat verir.

Bir çox Şərq xalqları kimi qədim azərbaycanlılar arasında da kainatın dörd əsas ünsürdən — torpaq, hava, su və oddan ibarət olduğu barədə təsəvvürlər geniş yayılmışdı. Atəşpərəstlik də bu təsəvvürlərlə bağlı inanclar zəminində meydana çıxmışdır. Azərbaycan ərazisində məskunlaşan əhalinin böyük bir qismi odu müqəddəsləşdirmiş, ona sitayiş etmişdir.

Odun hər cür çirkinliyi, rəzaləti yox etdiyinə, insanlara təmizlik gətirdiyinə inam bəslənmişdir. Novruz bayramı ilə günümüzədək gəlib çatan od ayin və mərasimləri Azərbaycanda atəşpərəstliyin güclü ənənələri olduğunu göstərir.

Atəşpərəstlərin məbədi Atəşgah adlanır. Azərbaycan ərazisində Atropatenanın dini mərkəzi Qazakada, Bakı, Şamaxı, Salyan və Lənkəranda atəşgədələr olmuşdur. Suraxanıdakı atəşgah Hindistandan gələn atəşpərəstlərə xidmət üçün 18-ci əsrdə tikilmişdir.

Qafqaz Albaniyasında atəşpərəstlik xristianlıq tərəfindən təqibə məruz qalsa da, mövcudluğunu qoruyub saxlaya bilmişdir. İslamın Azərbaycana gəlişi ilə atəşpərəstlik tədricən əhəmiyyətini itirmiş və aradan qalxmışdır.

Zərdüştlük

Zərdüştlük atəşpərəstliyin içindən çıxsa da, müstəqil din kimi meydana gəlmişdir. M.Boys zərdüştiliyin Vəhy dinlərindən ən qədimi olduğunu qeyd edir. Bu dinin müqəddəs kitabı Zənd-Avestaya daxil olan Qatalar din müəllimi və peyğəmbər Zərdüştə (e.ə. VI əsr) səmadan nazil edilmişdir. Bəzi mənbələrdə göstərilir ki, Zərdüştün atası Azərbaycandan olmuşdur. Zərdüştiliyə görə, dünyada iki başlanğıc — Xeyir və Şər başlanğıcları mövcuddur və bunlar daima bir-birilə mübarizə aparır. İşıq, Xeyir və Ədalət dünyasını Hörmüzd (Ahura-Mazda), Qaranlıq, Şər və Zülm dünyasını Əhrimən (Ahura-Manyu) təcəssüm etdirir. Bu mübarizədə son təqdirdə Xeyir qalib gələcək və Hörmüzdün Şərə və Zülmətə qarşı fəal ardıcılları axirət səadətinə qovuşacaqlar. Axirət səadəti, günah və savab haqqında təsəvvürlər zərdüştiliyin yetkin din olduğuna dəlalət edir. Zərdüşt insanları daha ədalətli, daha təmiz olmağa, hər cür natəmizliyə qarşı mübarizə aparmağa çağırırdı.

Zərdüşti əqidələrində od mühüm yer tuturdu və buna görə zərdüştiləri çox vaxt atəşpərəst hesab edirlər. Zərdüştilər ölmüş adamların cəsədlərini murdar hesab etdikləri üçün torpağa tapşırmır, dağlarda hazırladıqları xüsusi yerlərdə saxlayırdılar ki, qurd-quş yesin. Yalnız bundan sonra təmizlənmiş sümüklər yığılaraq dəfn edilirdi.

Zərdüşti əqidələri e.ə. III əsrdən etibarən ehkam səciyyəsi daşımağa başlamışdır. Azərbaycan ərazisində Dərbəndə qədər zərdüştilik sasanilərin hərbi-siyasi uğurları ilə bağlı olaraq yayılmağa başlamışdır. Yeni dinin təbliği məqsədilə bu ərazilərə iranlı zərdüştilər köçürülürdü. Eyni zamanda Azərbaycanda zərdüştilik yerli xüsusiyyətlər də kəsb etmişdir. Qafqaz albanları ölənləri ilə birlikdə onların sağ ikən istifadə etdikləri bəzək əşyalarını və qab-qacaqlarını da dəfn edirdilər. O dövr azərbaycanlıları arasında ölüləri sümükləri təmizləndikdən sonra üfqi vəziyyətdə yerləşdirilmiş iri küp qəbirlərdə dəfn etmək adəti barədə məlumat vardır. Ölüləri torpaqda, saxsı tabutlarda, yeraltı sərdabələrdə, oyuq qəbirlərdə dəfnetmə adətləri də mövcud olmuşdur.

Azərbaycan ərazisində nüfuz dairəsini genişləndirmək üçün sasanilərlə bizanslılar arasında şiddətli mübarizə getmiş, nəticədə gah zərdüştilik, gah da xristianlıq güclənmişdir. Belə bir şəraitdə bölgəyə gələn islam sürətlə və nisbətən dinc yolla yayılmaq imkanı əldə etmişdir.

Orta əsrlərdən etibarən zərdüştilik Azərbaycanın mədəni-siyasi həyat tələblərinə cavab verə bilməmiş və əhəmiyyətini büsbütün itirmişdir.

Yəhudilik

Yəhudilik Azərbaycanda tarixən dağ yəhudiləri ilə təmsil olunmuşdur. Movses Kalankatvasi dağ yəhudilərinin Qafqaza gəlişini e.ə. I əsrə aid edir. Tədqiqatçıların bu barədə fikirləri fərqlidir.

Bir fikrə görə, ən qədim yəhudi icmalarından olan dağ yəhudiləri mənşəcə bir vaxtlar Assuriya və Babil şahları tərəfindən Fələstindən çıxarılmış və Midiyada məskunlaşdırılmış İsrail oğulları nəslindəndirlər. Onların əcdadları yəhudiliyə ilk iman gətirmiş insanlar olmuş, Fələstindən kənarda yaşamış və xristianlıq yəhudiliyin içindən çıxan bidətçi bir firqə kimi təşəkkül tapmağa başlayanda İsa Məsihi təqib edənlər arasında olmamışlar. Elə Midiyada ikən onlar tatlarla qaynayıb qarışmışlar. Bunun təsiri altında dağ yəhudiləri fars dilinin qədim arami və yəhudi sözləri ilə qarışıq bir ləhcəsi olan tat dilində danışırlar.

Başqa tədqiqatçıların fikrincə, dağ yəhudiləri Şərqi Qafqaza Sasani hökmdarı Xosrov I Ənuşirəvan (531-579) tərəfindən köçürülmüşlər. Hökmdar Qafqazda qalalar tikdirir, şəhərlər saldırır, bu şəhərlərdə Mesopatamiyadan köçürtdüyü farsları və yəhudiləri yerləşdirirdi. Dağ yəhudilərinin danışdıqları tat dili də həmin dövrdən miras qalmışdır.

Hər halda deyə bilərik ki, dağ yəhudiləri Azərbaycana sasanilərin siyasəti ilə bağlı olaraq 15 əsr bundan qabaq gəlmiş, imperiyanın təhlükəsizliyini təmin etmək məqsədilə sərhəd məntəqələrində yerləşdirilmiş, yerli əhali ilə sıx təmasda olsalar da, dinlərini, adət-ənənələrini, həyat və düşüncə tərzlərini qoruyub saxlamışlar.

Xristianlıq

Xristianlıq Azərbaycan ərazisinə yeni eranın ilk əsrlərində, hələ İsa Məsihin həvariləri dövründə Qafqaz Albaniyası vasitəsilə nüfuz etmişdir. 70-ci ildə Yerusəlimin (Qüdsün) süqutundan sonra yəhudilərin Qafqaza köçürülməsi güclənir. Gələnlər İsanın göstərdiyi möcüzələrdən danışırlar. Bu cür təbliğin təsiri altında bölgədə ilk xristian icmaları yaranır. Albaniyada xristianlığın yayılmasında bu dövr həvari (sirofil) dövrü adlanır və həvarilərdən Varfolomey və Faddeyin adları ilə bağlıdır. Həvari Faddeyin şagirdlərindən olan Yelisey Yerusəlimin birinci patriarxı Yəqubun xeyir-duası ilə yeni dini təbliğ edə-edə Aqvan diyarına gəlib çıxmış və Kiş adlı yerdə kilsə tikmişdir. Bu kilsə Ermənistandakı birinci xristian kilsəsindən qabaq tikilmişdir. Sonra Yelisey Çolaya (Dərbəndə) yollanmış, daha sonra isə Samur çayını keçib dinin təbliğini davam etdirmiş, Helmes kəndində bütpərəstlər tərəfindən öldürülərək bir çalaya atılmışdır. Sonralar Alban məliki Vaçaqanın göstərişi ilə Yeliseyin cəsədinin qalıqları Xruq kəndində torpağa tapşırılmış, çalanın üzərində isə kiçik bir məbəd tikilmişdir.

313-cü ildə Roma imperatoru Konstantin xristianlığa etiqad üzərindən qadağanı götürəndə Alban hökmdarı Urnayr xristianlığı dövlət dini elan edir. Bu vaxtdan etibarən Azərbaycanda xristianlığın yayılmasının qrekofil dövrü adlanan yeni dövrü başlanır. Akademik Z.Bünyadov göstərir ki, Urnayr, II Vaçe və III Vaçaqan ölkədə xristianlığı yaymaq üçün mübarizə aparmışlar. IV-V əsrlərdə ruhanilik və kilsə iyerarxiyası təşəkkül tapır. Katolikosun göstərişi ilə feodallar öz ərazilərində kilsə üçün xüsusi yerlər ayırırdılar. Bölgədə kilsələr tikilir, dini kitablar siryani, arami və yunan dillərindən Alban dilinə tərcümə edilirdi. Sinayda aşkar edilmiş “Alban yazısında və Alban dilində” leksionari dünyada xristianlığın ən qədim kütləvi qiraət kitablarından sayılır.

451-ci ildə Xalkidon kilsə toplantısında Albaniya monofizitliyə üstünlük verir. V-VI əsrlərdə ölkə ərazisində monofizitlərlə diofizitlər arasında mübarizə güclənir. VI əsrin sonu-VII əsrin əvvəllərində Alban kilsəsi diofizitliyi qəbul edir.

Alban katolikosunun iqamətgahı Çoqay şəhərində yerləşirdi. 552-ci ildə iqamətgah Bərdəyə köçürülmüşdür. İslam fütuhatlarından, xüsusilə Alban məlikliyinin süqutundan sonra ölkədə xristianlığın rolu zəifləmiş, kilsələrdə ibadət erməni dilində aparılmış, Alban dili sıxışdırılıb çıxarılmışdır. VIII-IX əsrlərdə Azərbaycan ərazisində müstəqil dövlətlər yarananda Alban kilsəsi yenidən avtokefal kilsə statusunu bərpa etmişdir. X-XI əsrlərdə bölgədə şərq xristianlığı nüfuzunu müəyyən dərəcədə qoruyub saxlaya bilmişdi. Bu durum XVIII əsrə kimi beləcə davam etmişdir. 1836-cı ildə çar hökuməti Sinodun təqdimatı ilə Alban kilsəsini ləğv edir, kilsənin bütün əmlakı Eçmiədzin katolikosluğuna verilir. XX əsrin 80-90-cı illərində Alban kilsəsi bir daha bərpa olunur. 2003-cü ildə Alban-udi xristian icması dövlət qeydiyyatından keçir. Bu, Şəkidəki Kiş kilsəsinin bərpasından sonra olmuşdur. Hazırda Qəbələ rayonunun Nic kəndindəki kilsənin də bərpası davam etdirilir.

Azərbaycanda xristianlıq özünün pravoslavlıq, katoliklik və protestantlıq qolları, habelə müxtəlif sektant icmaları ilə təmsil olunmuşdur. Dövlət qeydiyyatında 5 erməni-qriqorian icması vardır.

Pravoslavlıq. Provaslavlıq Azərbaycana XIX əsrin əvvəllərindən etibarən rus çarizminin bölgədə yeritdiyi “köçürmə siyasəti” çərçivəsində nüfuz etməyə başlamışdır. Bakıda ilk pravoslav kilsəsi 1815-ci ildə fəaliyyətə başlamışdır. Rus pravoslav kilsəsində baş verən parçalanmanın ağır nəticələrindən sığortalanmaq üçün sektant xristianların Qafqaza sürgünü başlanır. Azərbaycanda ilk rus köçkünləri 1834-cü ildə Şamaxı qəzasında Altıağac kəndini, 1838-ci ildə Lənkəran qəzasında Vel kəndini, 1842-ci ildə Yelizavetpol quberniyasında Borisı – Ruslar, 1844-cü ildə isə Slavyanka kəndlərini salırlar. 1868-ci ildə Bakı quberniyasının ərazisində 21 sektant kəndi var idi ki, burada 13 min sektant yaşayırdı.

Katolisizm. Bakıda ilk Roma-katolik prixodu XIX əsrin 50-ci illərində rus ordusu tərəfindən hərbçi katoliklərin Qafqaza sürgün edilməsi ilə əlaqədar olaraq yaradılmışdır. Prixod Tetri-Skarodakı (Gürcüstan) Roma-katolik hərbi prixoduna tabe idi. 1882-ci ildə Bakı prixodu müstəqilləşir. 1895-ci ildə Müqəddəs Məryəmin Bakirə Hamiləliyi şərəfinə kilsə, 1903-cü ildə isə Bakı qəbiristanlığında Müqəddəs Xaç kilsəsi tikilir. 1909-1912-ci illərdə Bakının gözəl memarlıq abidələrindən sayılan yeni Müqəddəs Məryəmin Bakirə Hamiləliyi kilsəsi qotik üslubda inşa edilir. Lakin Sovet dövründə, 1934-cü ildə kilsə bolşeviklər tərəfindən dağıdılmışdır. 1999-cu ildə Bakıda Roma-katolik icması yenidən bərpa olunur və 2007-ci ildə Müqəddəs Məryəm kilsəsinin xatirəsinə yeni kilsə tikilərək istifadəyə verilmişdir.

22-23 may 2002-ci ildə Roma-katolik kilsəsinin sabiq başçısı Papa İoann II Pavel Bakıda rəsmi səfərdə olmuşdur.

2016-cı ilin oktyabrında ölkəmizdə səfərdə olan Roma Papası Fransisk Bakıdakı Katolik Kilsəsində messa – dini mərasimdə iştirak etmiş və Prezident İlham Əliyev tərəfindən qəbul edilmişdir.

Baptizm. İncilçi-lüteran kilsəsinin ardıcılları Bakıya hələ XIX əsrin ikinci yarısında neft yataqlarının istismarında iştirak edən alman sənayeçiləri sırasında gəlmişlər. Onların gəlişinin bir səbəbi də XIX əsrin əvvəllərində Almaniyada baş vermiş siyasi və dini iğtişaşlar sayılmalıdır. O vaxt ölkədə belə bir mövhumi şayiə yayılmışdı ki, Qərbdə qiyamət günü yaxınlaşır, nicat ancaq Şərqdədir. Əhali, xüsusilə sektant dindarlar Rusiyaya və Qafqaza köçməklə qiyamət gününün sorğu-sualından yaxa qurtarmağa çalışırdılar. 1819-cu ilin əvvəlində Azərbaycanda 209 alman ailəsi vardı. Bakıda İncilçi-lüteran icması 1870-ci ildə yaradılmışdır. 1899-cu ildə icmanın üzvləri şəhərdə öz məbədlərini — kirxanı (indiki Kamera və orqan musiqisi zalı) tikmişlər. Yelenendorfda (indiki Xanlar) kirxa daha əvvəl tikilmişdir. 1937-ci ildə Lüteran kilsəsinin keşişləri başqa dini icmaların nümayəndələri ilə birlikdə sürgün edilmiş, güllələnmişlər. 1994-cü ildə lüteran icması Bakıda yenidən fəaliyyətə başlamışdır.

İslam

VII əsrin əvvəllərində Ərəbistan yarımadasında meydana çıxan islam tezliklə dünyanın böyük bir hissəsinə yayıla bildi. Azərbaycanın islamlaşması da erkən islam fütuhatları ilə hicrətin 18-ci ilindən (639-ci il) başlanır. Azərbaycanın mərzbanı İsfəndiyar ibn Fərruxzad ərəblərə məğlub olub sülh müqaviləsini həmin il bağlamışdı. Ərdəbil, Təbriz, Naxçıvan, Beyləqan, Bərdə, Şirvan, Muğan, Arran fəth edilir, ərəblər Xəzər sahili boyu Dərbəndə kimi gəlirlər. Şəhərin istehkamları onları heyran qoyur və onlar şəhəri “Bab əl-Əbvab” adlandırırlar. Tarixçi Bəlazurinin məlumatına görə, artıq xəlifə Əli bin Əbu Talibin hakimiyyəti dövründə (656-661) Azərbaycan əhalisinin əksəriyyəti islamı qəbul etmişdi. Şimalda bu proses bir qədər uzun çəkmişdir. Ərəblər fəth etdikləri ərazilərdə əhali üzərinə vergi qoyur, sülh müqaviləsi bağlayıb yürüşlərini davam etdirir, sonra yenə geri qayıdırdılar. Yerli əhali vergiləri verməkdən imtina etdikləri halda hücumlar başlanırdı.

İslam fütuhatları çox yerdə sülh yolu ilə (sülhən), bəzi yerlərdə isə silah gücünə (ənvətən) həyata keçirilirdi. Fəth edilmiş ərazilərdə bütpərəst əhaliyə islamı qəbul etmək təklif olunurdu, qəbul edənlər zəkat və xərac ödəyir və “evlərində otururdular”, yəni müsəlmanların sırasında döyüşlərdə iştirak etmirdilər; döyüşlərdə iştirak edənlərə hərbi qənimətlərdən pay düşürdü; islamı qəbul etməyən yəhudi və xristianlar cizyə ödəyirdilər, cizyə ödəyənlər müsəlmanların himayəsi altında olurdular; islamı qəbul etməkdən imtina edən bütpərəstlər və ya cizyə ödəmək istəməyən kitab əhli müsəlmanlarla döyüşməli olurdular. Sərhəd məntəqələrində – ribatlarda ancaq müsəlmanlar yaşayırdılar. Bu məntəqələri möhkəmlətmək üçün Xilafətin müxtəlif vilayətlərindən gələn müsəlmanlar burada yerləşdirilir, islamı qəbul etməyən yerli əhali bir qədər kənarda “rəbəd” adlanan yerlərə köçürülürdü. Bu dövrdə Hüzeyfə ibn əl-Yəman, Ütbə ibn Fərqəd, Vəlid ibn Üqbə, Səlman ibn ər-Rəbiə əl-Bahili, Bükeyr ibn Abdulla, Süraqə ibn Əmr, Məsləmə kimi ərəb sərkərdələrinin bağladıqları sülh müqavilələrində əhalinin canı, malı və dininin toxunulmazlığı əsas şərt kimi göstərilirdi.

Azərbaycanda islamlaşmanın konkret formaları haqqında fikir yürütmək bir qədər çətindir, çünki bu məsələ indiyədək öyrənilməmiş qalır. Hər halda bu mürəkkəb prosesin bəzi mərhələlərini fərqləndirmək olar.

Birinci mərhələ kimi VII əsrin ortalarından VIII əsrin əvvəllərinə qədər davam edən islam fütuhatları dövrünü götürmək olar. Bu mərhələ 705-ci ildə Alban dövlətinin süqutu və Alban kilsəsinin öz müstəqilliyini (avtokefallığını) itirməsi ilə bitir. Akademik Z.Bünyadovun göstərdiyi kimi, bu mərhələnin sonunda islam Azərbaycanda hakim din olur, onu öz imtiyazlarını qorumaq üçün ilk növbədə və qeydsiz-şərtsiz yuxarı silk adamları qəbul edirlər. Yeni din tacir və sənətkarlar arasında yayılır, çünki ərəblər bu siniflərə güzəştlər edirdilər. Bu mərhələdə məscidlər tikilmir, qədim məbədlər və islamlaşma nəticəsində istifadəsiz qalmış kilsələr məscidlərə çevrilir, qəbilə-tayfa şüurunun dini şüurdan üstünlüyü qorunub saxlanılırdı.

İkinci mərhələ VIII əsrin əvvəllərindən Qərbi İranda və İraqda Büveyhilərin hakimiyyət başına gəlməsinəqədərki dövrü əhatə edir. Azərbaycan ərazisində müstəqil Şirvanşah Məzyədilər və Səcdilər dövlətləri yaranır. Bütpərəstlik, zərdüştilik əhəmiyyətini itirir, yəhudilik mövcudluğunu qoruyub saxlayır, Alban kilsəsi müstəqilliyini bərpa edir, amma nüfuz dairəsi zəiflədiyindən ayinçilik erməni dilində aparılır, ardıcılları erməniləşir. Bu dövrdə islama mənsubluq şüuru güclənir, amma etnik köklərlə bağlı şüur tamamilə itib getmir. Bunu Abbasilərin hakimiyyətinin ilk dövrlərindən başlanan şüubilik hərəkatında izləmək mümkündür. Babək hərəkatı (816-838) buna ən parlaq misaldır. Sərhəd məntəqələrində islam təsəvvüfü təşəkkül tapır. Dağ rayonlarında ifrat şiəlik fəallaşır.

Üçüncü mərhələ Büveyhilərin hakimiyyəti dövrünü (935-1055) əhatə edir. Bu dövrdə mötədil şiəlik Azərbaycanda yayılmağa başlayır və Dərbəndə qədər gedib çıxır. Sünni hənəfi və şiə imami məzhəbləri aparıcı məzhəblər olurlar. Sufilik də özünə xeyli ardıcıllar tapır. Bu dövrün ən gözəl sufi abidələrindən biri Şirvandakı Pirsaat çayı üzərindəki xanəgahdır.

Dördüncü mərhələ Səlcuqilər dövrü (XI əsrin ortaları-XIII əsrin ortaları) ilə bağlıdır. Bu mərhələdə sünnilik bölgədə güclənir, şiəliyin mövqeləri zəifləyir. Şafii məzhəbi aparıcı məzhəb olur. Sufi təriqətləri geniş yayılır. Azərbaycan Atabəyləri və Şirvanşahlar islamı xristianların təzyiqindən qoruya bilirlər.

Beşinci mərhələ monqol istilaları dövrünü (XIII əsrin I yarısı-XV əsrin II yarısı) əhatə edir. Bu dövrdə sufilik geniş yayılır. Hürufilik güclənir. Onun banisi Fəzlullah Nəimi (vəfatı-1394) idi. Əbülhəsən Əliyyül-Əla və şair Nəsimi (vəfatı-1417) hürufiliyin ən nüfuzlu nümayəndələri kimi şöhrət tapmışlar. Bu dövrdə sufi xəlvətiyyə təriqətinin ikinci piri Seyyid Yəhya Şirvani Bakuvi Xəlvəti (vəfatı-1464) çox məşhur olmuşdur. Ağqoyunlu hökmdarı Uzun Həsənin qardaşlarından biri xəlvətiyyə şeyxi Dədə Ömər Rövşəninin (vəfatı-1487) ardıcıllarından idi. İbrahim bin Məhəmməd Gülşəni (vəfatı-1534) XV əsrin ikinci yarısında xəlvətiyyənin bir qolu kimi gülşəniyyə təriqətinin əsasını qoyur. Sonralar bir çox sufi təriqətləri, o cümlədən nəqşbəndiyyə Azərbaycana və Azərbaycan vasitəsilə Şimali Qafqaza nüfuz etmişdir.

Altıncı mərhələ Səfəvilərin (1501-1786) və XVI əsrdən etibarən Osmanlıların (1281-1924) hakimiyyəti dövrü ilə bağlıdır. Səfəvilər şiəliyi təbliğ edir və başlarına 12 şiə imamının şərəfinə 12 qırmızı zolaqlı əmmamə bağlayırdılar. Buna görə də onlar “qızılbaşlar” adlanırdılar. Çaldıranda Səfəvilərə qalib gələn Osmanlılar Azərbaycanda sünni hənəfi məzhəbini yayırdılar.

Azərbaycanın Rusiya imperiyasına ilhaq edilməsindən sonrakı dövr də ölkənin islamlaşmasının yeni mərhələsi kimi nəzərdən keçirilə bilər. Bu mərhələnin ən səciyyəvi xüsusiyyəti hökumətin müsəlman din xadimlərini ələ almaq və özünə tabe etmək məqsədilə xristianlıqdakı kilsə strukturuna bənzər islam dini qurumu yaratmaq siyasəti ilə bağlıdır. Rus çarının 29 noyabr 1832-ci ildə Senata göndərdiyi məktubda Zaqafqaziya müsəlmanlarının dini işlər idarəsi barədə əsasnamə hazırlanması təklif olunurdu. Lakin hazırlanmış layihələrin heç biri bəyənilmədi. 1849-cu ildə Qafqaz canişini knyaz Vorontsovun tapşırığı ilə xarici işlər nazirliyinin əməkdaşı N.Xanıkov “Məhəmmədi ruhanilərin təşkili barədə əsasnamə” layihəsini hazırladı. Layihə bütövlükdə bəyənilsə də Krım müharibəsi onun həyata keçirilməsini ləngitdi. 1864-cü ildə həmin işi davam etdirmək üçün yeni komissiya yaradıldı, yerli şiə və sünni məzhəblərinin nümayəndələri də komissiyanın tərkibinə qatıldılar. Hazırlanan təlimatlar müsəlman ruhanilərinin vəzifələrini, hüquq və imtiyazlarını, dünyəvi hakimiyyətlə münasibətlərini tənzim edirdi. 1867-ci ilə qədər hökumətdən yalnız şeyxülislam və müfti maaş alırdılarsa, bu ildən etibarən digər yüksək rütbəli müsəlman ruhaniləri də maaş almağa başladılar. “Zaqafqaziya şiə və sünni məhəmmədi ruhanilər idarəsi haqqında Əsasnamə” Dövlət şurasının təqdimatı ilə Rusiya çarı tərəfindən 5 aprel 1872-ci ildə təsdiq edildi.

İdarənin təşkilində rus pravoslav kilsəsinin quruluş prinsipi əsas götürülmüşdü. Cənubi Qafqazda 2 müsəlman inzibati orqanı — müftinin başçılığı ilə Sünni ruhani idarəsi (müftilik) və şeyxülislamın sədrliyi altında Şiə ruhani idarəsi (şeyxülislamlıq) yaradıldı. Tiflisdə yerləşən bu iki idarənin hər biri sədrdən, idarə heyətinin üç üzvündən, iki köməkçisi ilə birlikdə katibdən, mütərcim, mirzə və arxivariusdan ibarət idi. Hər iki idarənin tabeliyində Tiflis, İrəvan, Yelizavetpol (Gəncə) və Bakı quberniyalarının hərəsində 1 məclis olmaqla 4 məclis var idi. Sünni idarəsində 16, şiə idarəsində 20 qazı var idi. İdarələr Daxili İşlər Nazirliyinin nəzarəti altında idi və birbaşa canişin qarşısında məsuliyyət daşıyırdı. Quberniya səviyyəli ruhanilər quberniya və qəzalardakı yerli hakimiyyətlərə tabe idilər.

Azərbaycan Demokratik Respublikası (1918-1920) yaranana qədər Cənubi Qafqaz müsəlmanlarının dini işləri bu iki idarə tərəfindən tənzim edilmişdir. 1918-ci il dekabrın 11-də şeyxülislam Məhəmməd Pişnamazzadə vəzifəsindən istefa verir. ADR sosial təminat və dini etiqad işləri naziri Musa Rəfibəyovun əmri ilə həmin vəzifəyə axund Ağa Əlizadə təyin edilir. Bu dövrdə islamı rasionallaşdırmaq, müasirləşdirmək meylləri güclənir.

1920-ci ildə Azərbaycanda sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra mayın 15-də Dini etiqad işləri Nazirliyi və Şeyxülislamlıq təsisastı buraxılır, müsəlman din xadimləri təqiblərə məruz qalır, məscidlərin əksəriyyəti bağlanır. 1943-cü ildə faşist Almaniyasına qarşı mübarizədə dinin imkanlarından istifadə məqsədilə Zaqafqaziya müsəlmanlarının dini qurumunun yaradılması məqsədəuyğun hesab edilir. Zaqafqaziya müsəlmanlarının I qurultayı 25-28 may 1944-cü ildə Bakıda keçirilir və mərkəzi Bakıda olmaqla Zaqafqaziya Müsəlmanları Ruhani İdarəsi yaradılır. Axund Ağa Əlizadə şeyxülislam seçilir. O, idarənin tarixində seçilmiş ilk şexülislamdır, ona qədər şeyxülislamlar dövlət tərəfindən təyin edilirdilər. Bundan əlavə, 1944-cü ildən etibarən Cənubi Qafqazda müsəlmanların dini təşkilatlanmasındakı dualizm aradan qalxır. Zaqafqaziya Müsəlmanları Ruhani İdarəsi vahid mərkəz olur və şeyxülislam tərəfindən idarə olunur, müfti İdarə sədrinin birinci müavini sayılır və sünniməzhəb müsəlmanların şəriətlə bağlı məsələlərini tənzim edir.

Hazırda bu idarə Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi kimi dövlət qeydiyyatından keçərək fəaliyyət göstərir və islam təmayüllü digər dini icmaların tarixi mərkəzi hesab olunur.

Ziya Bünyadov

Ziya Musa oğlu Bünyadov ( 24 dekabr 1921 ( 1921-12-24 ) , Astara , Lənkəran qəzası – 21 fevral 1997 ( 1997-02-21 ) , Bakı ) — Azərbaycan şərqşünası, tarixçi, Sovet İttifaqı Qəhrəmanı [1] , Dövlət Mükafatı Laureatı və əməkdar elm xadimi.

O, 1991-ci ildə professor Vasim Məmmədəliyevlə birlikdə Quranın azərbaycan dilinə tərcüməsini başa çatdırmışdır. 1997-ci il fevral ayının 21-də yaşadığı binanın qarşısında cinayətkar qrup tərəfindən qətlə yetirilmişdir.

Mündəricat

  • 1 Həyatı
    • 1.1 Erkən illəri
    • 1.2 Hərbi illəri
    • 1.3 Elmi fəaliyyəti
      • 1.3.1 İmadəddin Nəsimi haqqında fikirləri
      • 1.3.2 Tənqidi
        • 1.3.2.1 Plagiat iddiası
        • 1.3.2.2 Mənbələrin saxtalaşdırılması iddiası
        • 1.4.1 Sumqayıt hadisələrinin səbəbləri haqqında fikirləri
        • 1.6.1 Ailəsi
        • 4.1 Fəxri vətəndaşlıq
        • 5.1 Əsərləri
        • 5.2 Məqalələri
        • 5.3 Publisistika
        • 5.4 Tərcümələri

        Ziya Bünyadov 1923-cü il dekabr ayının 21-də Astara şəhərində, Oktyabr inqilabından xeyli əvvəl ataman Lyaxovun kazak diviziyasının alaylarından birində xidmət etmiş hərbi tərcüməçi ailəsində anadan olmuşdur. [2] Onun atası Bibi-Heybət alim-şeyxləri nəslindən olmuş Musa Mövsüm oğlu Bünyadov idi. [2] O, atasının sayəsində hələ uşaqlıqdan ərəb dilini öyrənmiş və Quranı oxumağa başlamışdı. [2] Onun anası – Lənkəranda doğulmuş Azərbaycandakı köhnə rus köçmənlərindən olan Raisa Mixaylovna Qusakova idi. [2]

        Nəsil şəcərəsinin əsaslandığı tarixi sənədlərə görə, Bünyadov soyadı onun 13-cü ulu babası şeyx Bünyadın adından götürülüb. [2] Onun bütöv adı: Şeyx Ziya əd-Din bin Şeyx Musa bin Şeyx Məsum bin Şeyx Mehdi bin Şeyx Mirzə bin Şeyx İsmayıl bin Şeyx Uli Məhəmməd bin Şeyx Məhəmməd Umin bin Şeyx Uli Usqər bin Şeyx Məhəmməd Muğam bin Şeyx Usgər Uli bin Şeyx Qulaməli bin Şeyx Bünyad əl-Bakuvi. [2] Ziya Bünyadov özü haqqında dediklərindən:

        Erkən illəri

        Uşaqlıqda ciddi tərbiyə alan Bünyadov ailəsində altı uşaqdan ən böyüyü idi. [2] Xidməti işi ilə əlaqədar olaraq atası Göyçaya göndərildiyinə görə, Bünyadov orta məktəb illərini Göyçayda keçirmişdi. [2] 1939-cu ildə orta məktəbi bitirdikdən sonra, o, təyyarəçilik məktəbinə daxil olmaq məqsədilə Bakıya getmişdi. [2] Lakin tibb komissiyasından keçə bilmədiyindən, yaşına iki il əlavə edib S.Orconikidze adına Bakı Piyadalar Məktəbində təhsilini davam etdirmişdir. [2] 1941-ci ilin mayında hərbi məktəbi leytenant rütbəsində əlaçı diplomu ilə bitirdi. [2]

        Hərbi illəri

        Ziya Bünyadov medalları ilə

        Bünyadovu yubatmadan gələcək xidmət yerinə – Bessarabiyaya göndərdilər. [2] O burada – Dnestr çayı üzərindəki kiçik liman şəhəri olan Bəndərdə İkinci dünya müharibəsi başladıqdan cəmi bir saat sonra həyatında ilk döyüşünə girdi. [2] Xəstəxanalarda keçirdiyi vaxtı (iki dəfə yaralanma və kontuziya) çıxmaqla, Ziya Bünyadov İkinci dünya müharibəsində cəbhədə Berlinədək vuruşaraq şərəfli döyüş yolu keçirmişdir. [2]

        O, Ukrayna və Moldova uğrunda döyüşlərdə, Mozdok və Tuapse, Belorusiya və Polşa uğrunda savaşlarda fəal surətdə iştirak etmişdi. [2] Düşdüyü mühasirədən döyüşərək çıxmış və polkun bayrağını xilas etməyi bacarmış, və bununla da polkun əsgəri şərəfini qoruya bilmişdi. [2] Bünyadov Şimali Qafqazda gedən döyüşlərin iştirakçısı olmuş, Saratovdan olan yarısına qədər volqa matroslarından təşkil olunmuş 120 nəfərlik rotaya başçılıq etmişdi. [2] [4]

        Özünün haqlılığını sübut etməyə çalışarkən komandirlə söyüşdüyünə görə, o, cərimə rotasına göndərilmiş və bir il orada qalmışdı. [2] Gənc leytenant olmasına baxmayaraq orada yaşca və təcrübəcə özündən böyük olan cəzalıların hörmətini qazanmağa nail olmuşdu. [2] Bunu diqqətdən qaçırmayan komandanlıq, artıq atıcı batalyonun komandiri olan Bünyadova cərimə rotasına başçılıq etməyi təklif etmişdidi. [2] O, bu təyinatı heç fikirləşmədən qəbul eləmişdi. [2]

        Visla-Oder əməliyyatı zamanı kapitan Bünyadovun komandanlığı altında 123-cü cərimə rotası Pilitsa çayı üzərindəki 80 metrlik minalanmış körpünü ələ keçirmiş və əsas qüvvələr gəlib çıxıncaya qədər bir neçə saat ərzində onu düşmənin aramsız hücumlarından qoruyub saxlaya bilmişdi. Bu müddət ərzində 670 nəfər döyüşçüsü olan rotasından cəmi 47 nəfər sağ qalmışdı. [2] Təltif vərəqindən:

        1945-ci il 27 fevralda Ziya Bünyadova Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilmişdir. [2]

        Elmi fəaliyyəti

        Anar və Ziya Bünyadov

        Müharibə başa çatdıqdan sonra Bünyadov 1945-ci ilin mayından 1946-cı ilin mayınadək Berlinin ən nüfuzlu rayonu – Pankovda komendantın köməkçisi vəzifəsində işləmişdir. [2] Berlinin təsərrüfat və mədəniyyət həyatının bərpası və normallaşdırılması sahəsində fəal iştirakına görə o, “Artur Bekker” və “Vaffenbruderşaft” qızıl medalları ilə təltif olunmuşdur. [2]

        Bünyadov ordudan tərxis olduqdan sonra 1946-cı ildə Moskva Şərqşünaslıq İnstitutuna daxil olmuş, 1950-ci ildə həmin institutun aspiranturasına qəbul edilmişdir. [2] Ziya Bünyadov 1954-cü ilin may ayında “İtaliya İmperializmi Afrikada” namizədlik dissertasiyasını müdafiə edib həmin ilin avqustunda Bakıya qayıtmışdır. [2] Həmin ildə o, Azərbaycan EA-nın Tarix İnstitutunda elmi axtarışlarını davam etdirmişdir. [2]

        1958-ci ildən 1959-cu ilə kimi Bünyadov Azərbaycan Dövlət Universitetinin şərqşünaslıq fakültəsində müəllim vəzifəsində işləmişdir. [2] 1964-cü ildən Yaxın və Orta Şərq Xalqları İnstitunda “Orta əsirlər tarixi” şöbəsinin rəhbəri olmuşdur. [2] 1964-cü ildə o, “Azərbaycan VII–IX əsrlərdə” mövzusunda doktorluq dissertasiyası müdafiə edərək, tarix elmləri doktoru elmi dərəcəsi almış, 1965-ci ildə isə onun eyniadlı monoqrafiyası çap olundu. [2]

        1960-cı illərin ikinci yarısında Azərbaycanın 150 il əvvəl Rusiyanın tərkibinə necə daxil olması haqqında elmi mübahisələr gedirdi. [5] Bununla belə, 1964-cü ildə qərar qəbul edilmişdi ki, bir əsr yarım öncə Azərbaycan könüllü surətdə Rusiyanın tərkibinə daxil olub. [5] Hətta bu, bir bayram kimi qeyd edilmişdi. [5] Həmin münasibətlə Azərbaycan Lenin ordeni ilə təltif olunmuşdu. [5] 1967–1968-ci illərdə Ziya Bünyadov artıq bir neçə dəfə açıq bildirmişdi ki, doğrudur, Azərbaycan Rusiyanın tərkibinə daxil olub, amma bu addım könüllü atılmayıb. [5] Odur ki, tarixi həqiqəti demək lazımdır. [5]

        Bünyadov bolşevizm terroru və siyasi repressiyaların qurbanları ilə bağlı bir neçə sanballı tədqiqat əsərini ortaya qoyub. [5] O, bolşevizm terroru nəticəsində 20–30-cu illərdə Azərbaycanda aparılmış repressiyalar haqqında həqiqətləri aşkara çıxararkən, 1937-ci ilin qurbanlarını xalqa tanıtdırarkən, onlara bəraət qazandırarkən, adlarını tarixdə bərpa etdirərkən və beləliklə, o dövrü doğru-düzgün işıqlandırarkən də əsl hünər göstərib. [5] Heydər Əliyev Ziya Bünyadovun fəaliyyətinin bu dövrünü də yüksək dəyərləndirib:

        1965-ci ildə SSRİ Ali və Orta təhsil Nazirliyi yanında Ali Attestasiya Komissiyasının qərarı ilə ona professor dərəcəsi verilmişdi. [2] 1966-cı ildən başlayaraq o, Ankaradakı Türk Tarix Kurumunun konqreslərinin daimi iştirakçısı olmuşdur. [2] Türk xalqlarının tarixinin öyrənilməsində böyük xidmətlərinə görə, həmin ildə Türk Tarix Kurumunun müxbir üzvü, 1988-ci ildə isə onun fəxri üzvü seçilmişdir. [2]

        1967-ci ildə Azərbaycan Elmlər Akademiyasının müxbir üzvü, 21 aprel 1976-cı ildə Elmlər Akademiyasının həqiqi üzvü seçilmişdir. [2] Bünyadov 1970-ci ildə “Azərbaycan SSR EA-nın Xəbərləri. İctimai elmlər seriyası” jurnalının baş redaktoru vəzifəsinə təyin olunmuşdu. [2] 1970-ci ilədək onun elmi rəhbərliyi altında artıq səkkiz namizədlik və üç doktorluq işi müdafiə olunmuşdu. [2]

        O, Xilafət və Azərbaycanın VII–XIII əsrlər tarixinin tədqiqatçilarından biri idi. [2] Bünyadov alban tarixçisi M.Qoşun “Alban xronikası” əsərini 1960-cı ildə ingilis dilindən, Ə.Bakuvinin “Abidələr’in xülasısi və qüdrətli hökmüdarın möcüzələri” 1971-ci ildə və Nəsəvinin “Sultan Cəlaləddin Mankburnin həyatının təsviri” əsərini 1973-cü ildə Ərəb dilindən rus dilinə tərcümə etmişdir. [2]

        SSRİ üzrə səyahətlərində gənclər arasında hərbi-vətənpərvərlik işinə göstərdiyi dəstəyə görə 1976-cı ildə SSRİ ODKYC-nin Fəxri nişanı ilə təltif olunmuşdu. [2] Bünyadov 1980-ci ildə isə Azərbaycan Sovet Ensiklopediyasının baş redaksiyasının üzvü seçilmişdir. [2] O, ensiklopediya üçün Azərbaycan tarixinə aid çoxlu sayda məqalələr yazmışdır. [2] Mənbələrin tədqiqini davam etdirən akademik Bünyadov yeni kitabı – “Azərbaycan Atabəyləri dövləti. 1136–1225-ci illər” üzərində işləməyə başlayır. [2] 1978-ci ildə monoqrafiya çapdan çıxdıqdan sonra çoxlu müsbər rəylər və yüksək qiymət alır. [2] Onun bu əsəri elmi ictimaiyyətin böyük qiymətini almaqla yanaşı, həm də 1980-ci ildə elm və texnika sahəsində Azərbaycan SSR Dövlət mükafatına layiq görülmüşdür. [2]

        Bünyadov 1981-ci ilin aprel ayından isə Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru vəzifəsinə təyin olundu. [6] [2] O, bu vəzifədə 1986-cı ilə qədər fəaliyyət göstərmişdir. [2] 1982-ci ildə ona “Azərbaycan SSR Əməkdar elm xadimi” fəxri adı verilmişdir. O, 1988–1990-cı illər ərzində Azərbaycan SSR EA-nın Şərqşünaslıq İnstitutuna rəhbərlik etmişdir. [2]

        1990-cı ildə Azərbaycan EA-nın vitse-prezidenti seçilmişdir. O, 1991-ci ildə professor Vasim Məmmədəliyevlə birlikdə Quranın azərbaycan dilinə tərcüməsini başa çatdırmışdır. [2] Böyük məsuliyyət və zəhmət tələb edən bu işə görə o, Hacı Zeynalabdin Tağıyev adına mükafata layiq görülmüşdür. [2] 1992-ci ildə o, ümumi səsvermə yolu ilə yenidən Şərqşünaslıq İnstitutunun direktoru seçilmişdir. [2]

        Bünyadov 1991-ci ildə “Gülüstani-İrəm” əsərini ön söz və şərhlərlə çap etdirmiş və 1993-cü ildə bu işinə görə Abbasqulu ağa Bakıxanov adına mükafata layiq görülmüşdür. [2]

        İmadəddin Nəsimi haqqında fikirləri

        Ziya Bünyadovun araşdırmalarından biri də orta əsrlərin mütəfəkkir şairi İmadəddin Nəsiminin ölümü ilə bağlıdır. Akademik Nəsimin edam olunmağı və dərisinin diri-diri soyulmağı barədə məlumatları təkzib edib. [7] O, müasir Azərbaycan şərqşünasları Nəsiminin edamına aid faktları yalnız türk alimi Abdülbaqi Gölpınarlının “İslam ensiklopediyasında”kı “Nəsimi” adlı məqaləsindən götürüb və bununla da kifayətlənirməkdə ittiham edib. [7] Ziya Bünyadov məqaləsində Nəsiminin necə öldürülməsi ilə bağlı qənaətlərin zəifliyi və bizə gəlib çatan materialların azlığından şikayət edir. [7] Məlumatın mətni belədir:

        Tənqidi

        Tomas de Vaal “Qara bağ: Ermənistan və Azərbaycan sülh və savaş yollarında” kitabında yazır ki, Bünyadov ermənilərin cənubi Qafqazda onlarla kilsə tikməsini, albanların ermənilərin əcdadları olmasını inkar edib, həmin abidələrin ermənilərlə əlaqəsi olmayan xristian albanlara məxsus olması fərziyyəsini irəli sürüb. [9] Britaniyalı jurnalist “həmin abidələrin üstündəki yazıların ermənicə olduğunu” iddia edir. [9]

        Plagiat iddiası

        Tomas de Vaalın sözlərinə görə, Bünyadovun 1960-cı və 1964-cü illərdə dərc olunan iki məqaləsi (Mxitar Qoşun “Albaniya Tarixi” və “Musa Kagankatsvatsinin “Aqvan Tarixi”” [10] xronoloji uyğunsuzluğu haqqında” haqda ön sözü və şərhləri), ABŞ alimləri C. F. J. Dowsett-in “The Albanian Chronicle of Mxitar Gosh” (1958) və Robert Hewsen-in “On the Chronology of Movses Dasxuranc’I” (1954) [11] məqalələrinin (müəllif göstərilməmiş tərcüməsi) plagiatıdır. Qeyd etmək lazımdır ki, Bünyadov “Albaniya Tarixi” məqaləsinin ön sözündə salnamənin mətni Dausettin nəşrinin tərcüməsidir, və həmçinin, bu nəşrin istinadlarını təqdim edir, lakin ön söz və şərh müəllif kimi verilmişdir. [12]

        Mənbələrin saxtalaşdırılması iddiası

        Villem Flor və Həsən Cavadi Abbasqulu ağa Bakıxanovun “Gülüstani-İrəm” əsərinin tərcüməsinin təhrifinin saxtalaşdırmasında Bünyadovu günahlandırmışdılar. [13] Gürcü tarixçisi G. Beradze Bünyadovu Fələki Şirvani haqqında olan işini Hindistanlı şərqşünas Hassan Hadidən plagiat edilməsində günahlandırıb. [14]

        Ermənistan tarixçiləri Bünyadovun işlərində sitatların əyriliyi haqqında nümunələr göstərmişlər. [15] [16] [17] A. Marqaryan Bünyadovun “Albaniya Tarixi” kitabında Dausettin ön söz və şərhlərinin səhv tərcüməsində günahlandırır. [18] Marqaryana görə, Bünyadov ingilis dilindən rus dilinə “Whit Sunday” (Müqəddəs Üçlüyün günü) “Ağ Bazar günü” (White Sunday) kimi səhv tərcümə etmişdir. [18]

        Kaliforniya Universtitetinin erməni əsilli professoru Barlou Ter-Murdeçiyanın “Two chronicles on the history of Karabagh” kitabında, Ziya Bünyadovu tarixçi Mirzə Camal Cavanşir Qarabaği və Mirzə Adıgözəl bəyin qeydlərinin mənbələrinin saxtalaşdırılmasında günahlandırıb. [19]

        Kolumbiya Universitetinin erməni əsilli professoru Corc Burnutyan, Bünyadovu Yohan Şiltbergerin səyahətində, ermənilər haqqında qeydlərin “albanlar” haqqında qeydlərlə əvəz olmasında və sistematik “təmizlənməsində” ittiham etmişdir. [20]

        V.A.Şnirelman Bünyadovu mənbələrin saxtalaşdırılmasında günahlandırıb. [21] O, həm də Bünyadovu Ermənistan və Azərbaycan tarixinə aid (xüsusilə qədim Albaniya) revizionist, milliyyətçi və siyasi motivli anlayışların inkişafında, Bünyadovu Azərbaycan tarixşünaslığında bu istiqamətdə əsas yaradıcılarından biri kimi ittiham etmişdir. [22]

        İctimai-siyasi fəaliyyəti

        1990-cı illərdə Bünyadov Bakının Azadlıq meydanında nitq söyləyən, Ermənistanın Azərbaycana hərəkətlərinə qarşı çıxan və ermənilərin iddialarına etiraz edən, bu sahədə ən çox söz söyləyən insanlardan biri idi. [5] Ziya Bünyadov öz çıxışlarında dəfələrlə erməni tarixçilərin iddialarına cavab vermişdir. [5] Siyasətçi Siyavuş Novruzovun sözlərinə görə, Bünyadov 1994-cü ildə Əkrəm Əylislinin erməni olduğunu iddia etmişdi. [23]

        1992-ci ildə Bünyadov Heydər Əliyevin Azərbaycanda hakimiyyət uğrunda açıq və fəal mübarizəyə səsləyən, onun hakimiyyətə qayıdışı üçün müraciətə imza atmış 91 nəfər tanınmış ziyalıdan biri idi. [24] 1992-ci ildə Bünyadov Yeni Azərbaycan Partiyası sədrinin müavini seçilmişdir. [2] 1995-ci ildə Milli Məclisin deputatı, eyni zamanda beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr daimi komissiyasının üzvü seçilmişdir. [2]

        Sumqayıt hadisələrinin səbəbləri haqqında fikirləri

        1988-ci ildə olan Sumqayıt hadisələrinin mahiyyəti ilə bağlı Azərbaycan mətbuatında akademik Ziya Bünyadov “Niyə Sumqayıt?” məqaləsində baş vermiş hadisələrin əsl mahiyyətini aşkara çıxarmağa çalışıb. [25] O, Moskvanın qızışdırıcı rolundan bəhs edərək SSRİ EA Afrika İnstitunun direktor müavini A.M. Vasilyevin aşağıdakı sözlərini misal gətirir:

        Tomas de Vaala görə:

        Bünyadovun sözlərinə görə:

        De Vaala görə, Bünyadovun məqaləsi o qədər xoşagəlməz idi ki, hətta ermənilər onu nəşr etmişdi. [28] Ziya Bünyadov eyni zamanda üzə çıxarmışdı ki, Bakı və Sumqayıta erməni emissarlarının gəlməsi, fevral ayında ermənilərin banklardan əmanətlərini çıxarması ilə bağlıdır. [29]

        Qətli

        Ziya Bünyadovun Fəxri Xiyabanda qəbrüstü abidəsi. 2013-cü il
        Əsas məqalə: Ziya Bünyadovun qətli

        1997-ci il fevral ayının 21-də yaşadığı binanın qarşısında cinayətkar qrup tərəfindən vəhşicəsinə qətlə yetirilmişdir. [30] Qətlindən bir qədər əvvəl Müdafiə Nazirliyindəki korrupsiya ilə bağlı əlində sənədlər olduğunu bildirmişdi. [31] Bu sənədlər haqda parlamentin qapalı toplantısında həmkarlarına məlumat verdiyi də deyilir. Akademikin “Hizbullah” üzvləri tərəfindən öldürüldüyü və bununla bağlı bir neçə nəfərin azadlıqdan məhrum edildiyi deyilir. [32] [33]

        23 fevral 1997-ci il Şəhriyar adına Mədəniyyət Mərkəzində onunla vidalaşma mərasimi keçirilmişdi. [34] Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin vidalaşma mərasimindən nitqindən:

        1997-ci ildə Bakıda yerləşən Fəxri Xiyabanda dəfn edilib.

        Şəxsi həyatı

        Başında araxçına bənzər papaq gəzdirməyi sevirdi. [5] Dənizin qoynunda xəyala dalmaq onun çox sevimli adəti idi. [35]

        Ailəsi

        1947-ci ildə Ziya Bünyadov Tahirə Bünyadova ilə ailə həyatı qurmuş və ömrünün sonuna qədər onunla evli idi. [36] [37] Onun Heydər və Cəmil adlı oğlu var idi. [37]

        Ziya Bünyadov barədə olan fikirlər

        Dünyanın və Azərbaycanın tanınmış ictimai və siyasi xadimlərinin Azərbaycanın ən təcrübəli şərqşünaslarından biri olan Ziya Bünyadov barədə dedikləri fikirlər maraqlıdır. Həmin fikirlərin bir neçəsi aşağıdakı kimidir:

        • “O, öz varlığı ilə elə bir insan idi ki, böyük, şərəfli həyat yolu ilə elə bir yüksək səviyyəli şəxsiyyət adı almışdı ki, onun haqqında nə qədər çox desək də, yenə də tam qiymətini verə bilməyəcəyik.” — Heydər Əliyev[5]
        • “Onu haqlı olaraq “bilik xəzinəsi” adlandırırdılar. O, orta əsrlər və mənbəşünaslıq üzrə elmi məktəbin banisi idi.” — Ziyad Səmədzadə[35]
        • “Olduqca zəhmətkeş idi. Onun əqli qabiliyyəti məni elə valeh edirdi ki, özlüyümdə onu ən müasir kompüterə bənzədirdim.” — Gövhər Baxşəliyeva[36]
        • “Ziya Bünyadov xalqımızın düşmənlərinin qarşısında birmənalı olaraq həmişə düzgün mövqe tutması ilə seçilirdi.” — Yaqub Mahmudov[36]

        Ziya Bünyadovun yaşadığı binada ona həsr olunmuş xatirə löhvəsi

        Bakıda Şərqşünaslıq İnstitutu və prospekt, Astara şəhərində 2 nömrəli tam orta məktəb, Göyçay şəhərində 3 nömrəli tam orta məktəb və küçə onun adını daşıyır. [38] [39] [40] [41] 2012-ci ildə Ziya Bünyadovun 90 illik yubileyinə həsr olunmuş Bakı Dövlət Universitetində “Ziya Bünyadov görkəmli Azərbaycan tarixçisi və şərqşünas alimdir” mövzusunda respublika elmi konfransı keçirilib. [42] [43] Həmin il 20–25 dekabr tarixdə Bakı şəhər Gənclər və İdman Baş İdarəsi tərəfindən AZDBTİA-nın və “Neftçi” İSM-nin atıcılıq tirlərində onun xatirəsinə həsr olunmuş güllə atıcılığı üzrə Bakı şəhər VIII açıq turniri keçirilmişdir. [44] 2015-ci il mayın 14-də Bakıda Ziya Bünyadovun “Xarəzmşahlar-Anuştəginilər dövləti. 1097–1231” kitabının ingilis dilində nəşrinin təqdimat mərasimi keçirilib. [45]

        Təltif və mükafatları

        Fəxri vətəndaşlıq

        Biblioqrafiya

        Əsərləri

        • Автор: Зия Мусаевич Буниятов; Редактор: Зелик Иосифович Ямпольский. Баку: Издательство Академия наук Азербайджанской ССР, 1965, 383 стр.
        • . Rus dilindən tərc. ed. C. V. Qəhrəmanov. Bakı: AMEA Şərqşünaslıq İnstitutu, “Elm”, 1985.
        • . Rus dilindən tərcümə edənlər: Cabbar Cabbarov və Həsən Əlizadə. Bakı: “Şərq-Qərb”, 2007, 424 səhifə. ISBN 9789952340853
        • . Bakı: “Şərq-Qərb”, 2007.
        • Qırmızı terror. Bakı: “Azərnəşr”, 1993.
        • Xarəzmşahlar-Anuştəkinilər dövləti. [47]

        Məqalələri

        • Babək və Bizans. [48]
        • Şəki qalasının yeri haqqında təzə məlumatlar. [48]
        • Bəzz qala-şəhərinin lokalizasiyası barədə. [48]
        • “Mingəçevir” adı haqqında. [48]
        • “Xürrəm” sözü barədə. [48]
        • Əbu Həccah haqqında bir neçə söz [49]
        • Quranın 36-ci yasin surəsi haqqında bir neçə söz [49]
        • Mxitar Qoşun Alban Xronikası [49]
        • Kaqan titulu haqqında [49]
        • Qarapapaqlar [49]
        • MİFLƏR VƏ MİFUYDURANLAR [50]
        • Tüfeyillik edən qeyri formalar [50]
        • Niyə Sumqayıt olaylarının analizi [50]
        • Gevorq Eminin məcburi mükaliməsi haqqında [50]

        Publisistika

        • Hansı Naxçıvan? [51]
        • “Şah İsmayıl”, yaxud Xətai [51]
        • Xalqın rəhbəri [51]
        • Kimdir günahkar? [51]
        • Maraqlı təqdiqat əsəri [51]

        Tərcümələri

        • Moisey Kalankatuklu “Alban tarixi”. Mxitar Qoş “Alban salnaməsi” . Bakı: “Avrasiya press”, 2006.
        • əl-Bakuvinin “Kitəb təlxisi-l-əsər” (1971) [47]
        • ən-Nəsəvinin “Sultan Cəlaləddin Məngburnunun həyatı” (1973) [47]
        • əl-Hüseyninin “Əxbəru-d-dauləti-s-səlcuqiyyə”(1980) [47]
        • İbn Əsəm əl-Kufinin “Fəthlər kitabı” (1981) [47]
        • Mixail Kolosov. Vəzifədə Mətn [ölü keçid][52]

        İstinadlar

        1. ↑ “Буниятов Зия Мусаевич”. 2010-05-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-08-20 .
        2. ↑ 1234567891011121314151617181920212223242526272829303132333435363738394041424344454647484950515253545556575859606162636465666768697071727374757677787980
        3. ↑ Tahirə Bünyadova “Ölümdən güclü”, Bakı, Elm, 2002, səh. 494.
        4. ↑ “Ziya Bünyadov cərimə rotasında Qəhrəman adını necə aldı?”. 2015-05-07 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        5. ↑ 12345678910111213 “Qəhrəman kimi döyüşdü, qəhrəman kimi yaşadı”. 2016-03-05 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        6. ↑ Ziya Musa oğlu Bünyadov. Biblioqrafiya. -Bakı, “Nurlan”, 2004. 112 s.
        7. ↑ 123 “Akademik Ziya Bünyadovun fərziyyəsi: “Nəsimini diri-diri soymayıblar ” “. 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        8. ↑ Akademik Ziya BÜNYADOV “Azərbaycan şərqşünaslığı” jurnalı; N1, 2009.”
        9. ↑ 12 “Ziya Bünyadovla Zori Balayanı eyniləşdirdi”. 2011-01-03 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-22 .
        10. ↑ Aqvan Tarixi (erm. Աղուանից աշխարհի պատմություն )
        11. ↑ “Black Garden: Armenia and Azerbaijan Through Peace and War” (PDF) . 2019-02-26 tarixində (PDF) . İstifadə tarixi: 2015-08-22 .
        12. ↑ “Мхитар Гош. Албанская хроника. Баку. Элм. 1960”. 2015-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-22 .
        13. ↑The Heavenly Rose-Garden: A History of Shirvan & Daghestan. Abbas-Kuli-Aga Bakikhanov, Willem Floor, Hasan Javadi. — Mage Publishers, 2009 — ISBN 1-933823-27-5. Стр. xvi. Флор и Джавади — иранисты, авторы множества статье в авторитетной энциклопедии Ираника 2019-04-16 at the Wayback Machine
        14. ↑Г. Берадзе. Из истории изучения одного уникального касыда Фалака Ширвани (gürc. გ. ბერაძე ფალაქ შირვაის ერთი უნიკალური კასიდის შესწავლის ისტორიიდან „მაცნე” (ენისა) და ლიტ. ს ). Журнал “МАЦНЭ” (языка и литературы) 1975 год, № 4, стр. 168–174. На груз. языке.
        15. ↑ К. А. Мелик-Огаджанян. ИСТОРИКО-ЛИТЕРАТУРНАЯ КОНЦЕПЦИЯ 3. БУНИЯТОВА. (В сборнике “К освещению проблем истории и культуры Кавказской Албании и восточных провинций Армении”, Изд-во Ерев. ун-та, 1991, ISBN 5-8084-0115-1) ” “То, что в “Судебник” без всякой системы и руководящей нити вошли,— читаем дальше, — наряду с законами Восточной Римской империи, албанские законы, “Законы Моисея” и армянские народные обычаи, вовсе не подтверждает принадлежность его к документам армянского права” // Эта цитата с приведенными в кавычках словами “законы Моисея” отсылает читателя к переводу “Истории” Киракоса Гандза-кеци (см. Примеч. 590, Т- И. Тер-Григоряна, стр. 260). (…) Т. Тер-Григорян, научный сотрудник Института истории АН Аз. ССР, на которого опираются 3. Буниятов и 3. Ямпольский, пишет: “В состав “Судебника” без всякой системы и руководящей нити вошли, кроме законов Восточной Римской империи, албанские и армянские народные обычаи, церковные каноны, “законы Моисея” (курсив наш—К. М.~0.). // Внимательный читатель без труда заметит, как произвольно обращаются автор и редактор его с источниками, как они жонглируют для обоснования своей лженаучной концепции.//Что же им удалось “научно” обосновать? Они лишь переставили одни обороты, другие — разъединили, словечка два заменили или поместили в кавычах. В результате получился новый текст-конгломерат с тенденцией отрицания армянского происхождения “Судебника”,“
        16. ↑ К. А. Мелик-Огаджанян. ИСТОРИКО-ЛИТЕРАТУРНАЯ КОНЦЕПЦИЯ 3. БУНИЯТОВА. (В сборнике “К освещению проблем истории и культуры Кавказской Албании и восточных провинций Армении”, Изд-во Ерев. ун-та, 1991, ISBN 5-8084-0115-1) “Арменизация велась насильственно, при этом армянское духовенство применяло суровые меры и “руками арабских властей уничтожило все литературные памятники албанов”(1), а исламизация—добровольно, как спасение от армянских поработителей-ассимиляторов“, ссылка (1): “При этом 3. Буниятов ссылается на книгу М. Орманяна “Армянская церковь” (Москва, 1913), с.45 и 118, хотя на указанных страницах книги нет даже намека на это“
        17. ↑ Ст. Т.Мелик-Бахшян. Об одном “разъяснении З.Буниятова”. (В сборнике “К освещению проблем истории и культуры Кавказской Албании и восточных провинций Армении”, Изд-во Ерев. ун-та, 1991, ISBN 5-8084-0115-1). “Нетрудно заметить, что З.Буниятов “переработал” первоисточник. Искажая ясные и чёткие сведения историка, он создает компилятивный текст, заключает его в кавычки и со спокойной совестью отсылает читателей к соответствующей странице русского перевода, не забывая даже указать на страницу английского перевода.“
        18. ↑ 12 “Мхитар Гош, Албанская хроника. Предисловие, перевод и комментарии 3.М. Буниятова, Баку, 1960”. 2014-08-13 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-23 .
        19. ↑ TWO CHRONICLES ON THE HISTORY OF KARABAGH by G. BOURNOUTIAN. Mazda Academic Press, 2004. Communicated by Barlow Der Murgdechian to Society of Armenian Studies List. “George Bournoutian’s new book, “Two Chronicles on the History of Karabagh” has been published by Mazda Academic Press. The study is an annotated English translation of two Muslim historians, Mirza Jamal and Mirza Adigozal Beg, who in the first half of the 19th century wrote histories of Karabagh. Contrary to current Azeri claims, both sources detail a strong Armenian presence in Karabagh centuries before the Russian conquest of the region. Azeri academics, led by the late Ziya Buniatov, have removed most references of an Armenian presence in Karabagh in new editions of these and other primary sources. Bournoutian has used the original manuscripts in Baku and has indicated the expunged material. In addition, the book contains various other primary non-Armeian sourcesand, for the sake of objectivity, is practically devoid of works by Armenian historians. The 300 page book includes an introduction, glossary, five maps, and an index. It can be obtained from NAASR or form Mazda Press in early October.“
        20. ↑ “Rewriting History: Recent Azeri Alterations of Primary Sources Dealing with Karabakh George A. Bournoutian”. 2001-11-10 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2015-08-23 .
        21. ↑ Shnirelman, Viktor (2003). Voyni Pamyati. (#accessdate_missing_url)
        22. ↑ Shnirelman, Viktor. Voyni Pamyati. 216–222. 4 April 2013 tarixində . İstifadə tarixi: 23 August 2015 .
        23. ↑ “Siyavuş Novruzov: “Oğlum da deputat olmaq istəyir” – MÜSAHİBƏ”. 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        24. ↑ “Heydər Əliyevi hakimiyyətə çağıran “91-lər”: məşhur müraciətdən 20 il keçir – SİYAHI”. modern.az. modern.az. 4 March 2016 tarixində . İstifadə tarixi: 21 December 2015 .
        25. ↑ 12 . 2015-08-16 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2015-08-22 .
        26. ↑ [Tomas de Vaal. Qara Bağ: Ermənistan və Azərbaycan sülh və savaş yollarında, 56 səh.]
        27. ↑ “Why Sumqayit? A situational analysis”. 2014-09-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-22 .
        28. ↑ “Qara Bağ: Ermənistan və Azərbaycan sülh və savaş yollarında. İkinci hissə” (PDF) . 2016-03-05 tarixində (PDF) . İstifadə tarixi: 2015-08-22 .
        29. ↑ “Sumqayıt hadisələri 1988. Dövri mətbuat 2011-ci il” (PDF) . 2016-03-04 tarixində (PDF) . İstifadə tarixi: 2015-08-22 .
        30. ↑ Qaralov: “Ziya Bünyadovun qətlini İranın dini dairələri sifariş edib” [ölü keçid]
        31. ↑ “Ziya Bünyadovun qətlini İranın dini dairəsi sifariş edib” [ölü keçid]
        32. ↑ “Azerbaijan Increasingly Caught Between Salafism and Iran”. 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        33. ↑ “Ziya Bünyadovun qətli ilə bağlı yeni təfərrüatlar”. 2021-05-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        34. ↑ 12 “Görkəmli alim və ictimai xadim, akademik Ziya Bünyadovla vidalaşma mərasimində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti Heydər Əliyevin nitqi – Şəhriyar adına Mədəniyyət Mərkəzi, 23 fevral 1997-ci il”. 2015-03-22 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        35. ↑ 12 “O, DAHİLİK ABİDƏSİ İDİ”. 2015-09-10 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        36. ↑ 123 Qafqazda Azərbaycan xalqının daha qədimdən məskunlaşdığını sübuta yetirən böyük alim [ölü keçid]
        37. ↑ 12 “Ziya Bünyadovun xanımı: “Mən üç kişi itirmişəm” – “Köhnə ev”də Tahirə xanımın xatirələri. ” 2013-01-29 tarixində . İstifadə tarixi: 2013-02-04 .
        38. ↑ “Azərbaycanlı deputatlar Rumıniyadakı beynəlxalq konfransda iştirak ediblər (fotolar)”. 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        39. ↑ “Nazir müavini: “Şəhidlər Xiyabanının da qarşısında yeraltı keçid tikiləcək ” “. 2011-02-19 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        40. ↑ “Göyçayda faciə: ata və iki azyaşlı uşağı yanaraq öldü – TƏFƏRRÜAT”. 2015-09-20 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        41. ↑ “Astara və Ağdam məktəbləri qardaşlaşıb”. 2016-03-04 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        42. ↑ BDU-da Ziya Bünyadovla bağlı elmi konfrans keçirilib [ölü keçid]
        43. ↑2016-03-04 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        44. ↑ “Akademik Ziya Bünyadovun xatirəsinə həsr olunmuş güllə atıcılığı üzrə Bakı şəhər VIII açıq turniri keçirilmişdir”. 2015-09-11 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        45. ↑ “Ziya Bünyadovun ən məşhur əsərlərindən biri ingilis dilinə çevrildi”. 2015-07-27 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-08-21 .
        46. ↑ Respublikanın elmi işçilərinə Azərbaycan SSR fəxri adları verilməsi haqqında Azərbaycan SSR Ali Soveti Rəyasət Heyətinin 2 dekаbr 1982-ci il tarixli Fərmanı 2020-01-16 at the Wayback Machine — anl.az saytı
        47. ↑ 12345 . 2011-10-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2015-08-09 .
        48. ↑ 12345 . 2013-03-12 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2015-08-09 .
        49. ↑ 12345 . 2015-06-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2015-08-29 .
        50. ↑ 1234 . 2015-09-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2015-08-29 .
        51. ↑ 12345 . 2015-09-06 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2015-08-29 .
        52. ↑ . 2015-06-09 tarixində orijinalından arxivləşdirilib . İstifadə tarixi: 2015-08-29 .

        Xarici keçidlər

        Vikianbarda Ziya Bünyadov ilə əlaqəli mediafayllar var.

        Vikimənbədə Ziya Bünyadov ilə əlaqəli məlumatlar var.

        Vikisitatda Ziya Bünyadov ilə əlaqəli məlumatlar var.

        • Ziya Bünyadov rəsmi saytı
        • “Susmağa alışmamışam…”
        • “Ziya Bünyadovun qətlilə bağlı mötəbər dəlillərim var” (azərb.). azadliq.info. 2011-08-14. 2015-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-01-16 .
        • Aytən Məmmədova (2011-08-13). “Ziya Bünyadovun qətl işi Hacı Məmmədova tapşırılıbmış” (azərb.). azadliq.info. 2015-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-01-16 .
        • Fizzə (2011-06-22). “Ziya Bünyadovu da DİN-in əməkdaşları öldürüb” (azərb.). azadliq.info. 2015-01-18 tarixində . İstifadə tarixi: 2015-01-16 .

        Avqust 05, 2021
        Ən son məqalələr

        Gülablı (Abaran)

        Gülalan

        Gülanlıq dağı

        Gülarə Cabbarlı

        Gülarə Azaflı

        Gülarə Qədirbəyova

        Gülarə Əliyeva

        Gülağa Cabbarov

        Gülağa Məmmədov

        Gülağa Tənha

        Ən çox oxunan

        Qalat (Qəzvin)

        Qalata müdafiə divarları

        Qalata qülləsi

        Qalatasaray FK

        Qalatasaray PFK

        ziya, bünyadov, ziya, musa, oğlu, bünyadov, dekabr, 1921, 1921, astara, lənkəran, qəzası, fevral, 1997, 1997, bakı, azərbaycan, şərqşünası, tarixçi, sovet, ittifaqı, qəhrəmanı, dövlət, mükafatı, laureatı, əməkdar, xadimi, ziya, musa, oğlu, bünyadov, zamanıdoğu. Ziya Musa oglu Bunyadov 24 dekabr 1921 1921 12 24 Astara Lenkeran qezasi 21 fevral 1997 1997 02 21 Baki Azerbaycan serqsunasi tarixci Sovet Ittifaqi Qehremani 1 Dovlet Mukafati Laureati ve emekdar elm xadimi Ziya BunyadovZiya Musa oglu BunyadovZiya Bunyadov is zamaniDogum tarixi 24 dekabr 1921 1921 12 24 Dogum yeri Astara Lenkeran qezasi Azerbaycan SSRVefat tarixi 21 fevral 1997 1997 02 21 75 yasinda Vefat yeri Baki AzerbaycanDefn yeri Fexri xiyabanVetendasligi SSRI AzerbaycanElm sahesi serqsunasliqElmi derecesi tarix elmleri doktoruTehsili Serqo Orconikidze adina Baki Piyadalar Mektebi d Mukafatlariziyabunyadov com Vikianbarda elaqeli mediafayllarO 1991 ci ilde professor Vasim Memmedeliyevle birlikde Quranin azerbaycan diline tercumesini basa catdirmisdir 1997 ci il fevral ayinin 21 de yasadigi binanin qarsisinda cinayetkar qrup terefinden qetle yetirilmisdir Mundericat 1 Heyati 1 1 Erken illeri 1 2 Herbi illeri 1 3 Elmi fealiyyeti 1 3 1 Imadeddin Nesimi haqqinda fikirleri 1 3 2 Tenqidi 1 3 2 1 Plagiat iddiasi 1 3 2 2 Menbelerin saxtalasdirilmasi iddiasi 1 4 Ictimai siyasi fealiyyeti 1 4 1 Sumqayit hadiselerinin sebebleri haqqinda fikirleri 1 5 Qetli 1 6 Sexsi heyati 1 6 1 Ailesi 2 Ziya Bunyadov barede olan fikirler 3 Irsi 4 Teltif ve mukafatlari 4 1 Fexri vetendasliq 5 Biblioqrafiya 5 1 Eserleri 5 2 Meqaleleri 5 3 Publisistika 5 4 Tercumeleri 6 Istinadlar 7 Xarici kecidlerHeyati RedakteZiya Bunyadov 1923 cu il dekabr ayinin 21 de Astara seherinde Oktyabr inqilabindan xeyli evvel ataman Lyaxovun kazak diviziyasinin alaylarindan birinde xidmet etmis herbi tercumeci ailesinde anadan olmusdur 2 Onun atasi Bibi Heybet alim seyxleri neslinden olmus Musa Movsum oglu Bunyadov idi 2 O atasinin sayesinde hele usaqliqdan ereb dilini oyrenmis ve Qurani oxumaga baslamisdi 2 Onun anasi Lenkeranda dogulmus Azerbaycandaki kohne rus kocmenlerinden olan Raisa Mixaylovna Qusakova idi 2 Nesil seceresinin esaslandigi tarixi senedlere gore Bunyadov soyadi onun 13 cu ulu babasi seyx Bunyadin adindan goturulub 2 Onun butov adi Seyx Ziya ed Din bin Seyx Musa bin Seyx Mesum bin Seyx Mehdi bin Seyx Mirze bin Seyx Ismayil bin Seyx Uli Mehemmed bin Seyx Mehemmed Umin bin Seyx Uli Usqer bin Seyx Mehemmed Mugam bin Seyx Usger Uli bin Seyx Qulameli bin Seyx Bunyad el Bakuvi 2 Ziya Bunyadov ozu haqqinda dediklerinden Ziya Bunyadov ozu haqqinda dediklerinden Atam azerbaycanli anam rusdur Menim esl adim Ziyavuddin atam seyx Musa babam seyx Mesum atamin babasi seyx Mehdi ve s Men oz neslimin tarixini senedler uzre arasdirmisam ve melum olub ki menim ata terefden 15 sulalem seyxler olubdur ve onlarin her birinin adini teyin etmisem Menim soyadim 15 ci ulu babamin adindan yaranmisdir Buned 3 Erken illeri Redakte Usaqliqda ciddi terbiye alan Bunyadov ailesinde alti usaqdan en boyuyu idi 2 Xidmeti isi ile elaqedar olaraq atasi Goycaya gonderildiyine gore Bunyadov orta mekteb illerini Goycayda kecirmisdi 2 1939 cu ilde orta mektebi bitirdikden sonra o teyyarecilik mektebine daxil olmaq meqsedile Bakiya getmisdi 2 Lakin tibb komissiyasindan kece bilmediyinden yasina iki il elave edib S Orconikidze adina Baki Piyadalar Mektebinde tehsilini davam etdirmisdir 2 1941 ci ilin mayinda herbi mektebi leytenant rutbesinde elaci diplomu ile bitirdi 2 Herbi illeri Redakte Ziya Bunyadov medallari ile Bunyadovu yubatmadan gelecek xidmet yerine Bessarabiyaya gonderdiler 2 O burada Dnestr cayi uzerindeki kicik liman seheri olan Benderde Ikinci dunya muharibesi basladiqdan cemi bir saat sonra heyatinda ilk doyusune girdi 2 Xestexanalarda kecirdiyi vaxti iki defe yaralanma ve kontuziya cixmaqla Ziya Bunyadov Ikinci dunya muharibesinde cebhede Berlinedek vurusaraq serefli doyus yolu kecirmisdir 2 O Ukrayna ve Moldova ugrunda doyuslerde Mozdok ve Tuapse Belorusiya ve Polsa ugrunda savaslarda feal suretde istirak etmisdi 2 Dusduyu muhasireden doyuserek cixmis ve polkun bayragini xilas etmeyi bacarmis ve bununla da polkun esgeri serefini qoruya bilmisdi 2 Bunyadov Simali Qafqazda geden doyuslerin istirakcisi olmus Saratovdan olan yarisina qeder volqa matroslarindan teskil olunmus 120 neferlik rotaya basciliq etmisdi 2 4 Ozunun haqliligini subut etmeye calisarken komandirle soyusduyune gore o cerime rotasina gonderilmis ve bir il orada qalmisdi 2 Genc leytenant olmasina baxmayaraq orada yasca ve tecrubece ozunden boyuk olan cezalilarin hormetini qazanmaga nail olmusdu 2 Bunu diqqetden qacirmayan komandanliq artiq atici batalyonun komandiri olan Bunyadova cerime rotasina basciliq etmeyi teklif etmisdidi 2 O bu teyinati hec fikirlesmeden qebul elemisdi 2 Visla Oder emeliyyati zamani kapitan Bunyadovun komandanligi altinda 123 cu cerime rotasi Pilitsa cayi uzerindeki 80 metrlik minalanmis korpunu ele kecirmis ve esas quvveler gelib cixincaya qeder bir nece saat erzinde onu dusmenin aramsiz hucumlarindan qoruyub saxlaya bilmisdi Bu muddet erzinde 670 nefer doyuscusu olan rotasindan cemi 47 nefer sag qalmisdi 2 Teltif vereqinden Kapitan Z M Bunyadovun 123 cu elahidde ordu rotasi 1945 ci il yanvar ayinin 14 16 da dusmenin Manqusevsk sahesindeki mudafie xettinin yarilmasinda istirak etmis meharetli komandanliq neticesinde Domburovki kendinin cenub kenarindan ve demir yolu xettinden kecerek yanvarin 14 de Pilitsa cayini birinci kecmis sol sahilde ele kecirdiyi doyus movqeyini 89 cu qvardiya diviziyasinin esas atici hisselerinin gelib cixmasina qeder saxlamisdir Rota dusmenin 160 esger ve zabitini oldurmus 45 esgerini esir goturmus 5 eded altiluleli minamyot 3 top coxlu sayda avtomat tufeng sursat erzaq ve basqa qenimetler ele kecirmisdir Rota komandiri kapitan Z M Bunyadov Sovet Ittifaqi Qehremani adina layiq gorulmusdur 2 1945 ci il 27 fevralda Ziya Bunyadova Sovet Ittifaqi Qehremani adi verilmisdir 2 Elmi fealiyyeti Redakte Anar ve Ziya Bunyadov Muharibe basa catdiqdan sonra Bunyadov 1945 ci ilin mayindan 1946 ci ilin mayinadek Berlinin en nufuzlu rayonu Pankovda komendantin komekcisi vezifesinde islemisdir 2 Berlinin teserrufat ve medeniyyet heyatinin berpasi ve normallasdirilmasi sahesinde feal istirakina gore o Artur Bekker ve Vaffenbrudersaft qizil medallari ile teltif olunmusdur 2 Bunyadov ordudan terxis olduqdan sonra 1946 ci ilde Moskva Serqsunasliq Institutuna daxil olmus 1950 ci ilde hemin institutun aspiranturasina qebul edilmisdir 2 Ziya Bunyadov 1954 cu ilin may ayinda Italiya Imperializmi Afrikada namizedlik dissertasiyasini mudafie edib hemin ilin avqustunda Bakiya qayitmisdir 2 Hemin ilde o Azerbaycan EA nin Tarix Institutunda elmi axtarislarini davam etdirmisdir 2 1958 ci ilden 1959 cu ile kimi Bunyadov Azerbaycan Dovlet Universitetinin serqsunasliq fakultesinde muellim vezifesinde islemisdir 2 1964 cu ilden Yaxin ve Orta Serq Xalqlari Institunda Orta esirler tarixi sobesinin rehberi olmusdur 2 1964 cu ilde o Azerbaycan VII IX esrlerde movzusunda doktorluq dissertasiyasi mudafie ederek tarix elmleri doktoru elmi derecesi almis 1965 ci ilde ise onun eyniadli monoqrafiyasi cap olundu 2 1960 ci illerin ikinci yarisinda Azerbaycanin 150 il evvel Rusiyanin terkibine nece daxil olmasi haqqinda elmi mubahiseler gedirdi 5 Bununla bele 1964 cu ilde qerar qebul edilmisdi ki bir esr yarim once Azerbaycan konullu suretde Rusiyanin terkibine daxil olub 5 Hetta bu bir bayram kimi qeyd edilmisdi 5 Hemin munasibetle Azerbaycan Lenin ordeni ile teltif olunmusdu 5 1967 1968 ci illerde Ziya Bunyadov artiq bir nece defe aciq bildirmisdi ki dogrudur Azerbaycan Rusiyanin terkibine daxil olub amma bu addim konullu atilmayib 5 Odur ki tarixi heqiqeti demek lazimdir 5 Bunyadov bolsevizm terroru ve siyasi repressiyalarin qurbanlari ile bagli bir nece sanballi tedqiqat eserini ortaya qoyub 5 O bolsevizm terroru neticesinde 20 30 cu illerde Azerbaycanda aparilmis repressiyalar haqqinda heqiqetleri askara cixararken 1937 ci ilin qurbanlarini xalqa tanitdirarken onlara beraet qazandirarken adlarini tarixde berpa etdirerken ve belelikle o dovru dogru duzgun isiqlandirarken de esl huner gosterib 5 Heyder Eliyev Ziya Bunyadovun fealiyyetinin bu dovrunu de yuksek deyerlendirib Ziya Bunyadovun xidmetleri coxdur ve onun en boyuk xidmetlerinden biri de ondan ibaretdir ki 80 ci illerin axirlarinda 90 ci illerin evvellerinde o bir daha boyuk alim kimi tedqiqatci kimi Azerbaycanin acilmamis arxivlerine bir daha getdi o arxivlerden Azerbaycan tarixinin XX esre aid sehifelerini acdi tedqiq etdi oz kitablarinda dovri metbuatda yazilar verdi ve belelikle de eger evveller Azerbaycan tarixinin orta esrlere aid cox muhum dovrlerini elmi eserlerinde isiqlandirdisa acdisa gosterdise son illerde ozunu buna hesr etdi O cumleden ilk Azerbaycan Demokratik Respublikasinin yaranmasi erefesinde geden prosesleri de o dovru de dogru duzgun tedqiq edenlerden biri de Ziya Bunyadovdur 5 1965 ci ilde SSRI Ali ve Orta tehsil Nazirliyi yaninda Ali Attestasiya Komissiyasinin qerari ile ona professor derecesi verilmisdi 2 1966 ci ilden baslayaraq o Ankaradaki Turk Tarix Kurumunun konqreslerinin daimi istirakcisi olmusdur 2 Turk xalqlarinin tarixinin oyrenilmesinde boyuk xidmetlerine gore hemin ilde Turk Tarix Kurumunun muxbir uzvu 1988 ci ilde ise onun fexri uzvu secilmisdir 2 1967 ci ilde Azerbaycan Elmler Akademiyasinin muxbir uzvu 21 aprel 1976 ci ilde Elmler Akademiyasinin heqiqi uzvu secilmisdir 2 Bunyadov 1970 ci ilde Azerbaycan SSR EA nin Xeberleri Ictimai elmler seriyasi jurnalinin bas redaktoru vezifesine teyin olunmusdu 2 1970 ci iledek onun elmi rehberliyi altinda artiq sekkiz namizedlik ve uc doktorluq isi mudafie olunmusdu 2 O Xilafet ve Azerbaycanin VII XIII esrler tarixinin tedqiqatcilarindan biri idi 2 Bunyadov alban tarixcisi M Qosun Alban xronikasi eserini 1960 ci ilde ingilis dilinden E Bakuvinin Abideler in xulasisi ve qudretli hokmudarin mocuzeleri 1971 ci ilde ve Nesevinin Sultan Celaleddin Mankburnin heyatinin tesviri eserini 1973 cu ilde Ereb dilinden rus diline tercume etmisdir 2 SSRI uzre seyahetlerinde gencler arasinda herbi vetenperverlik isine gosterdiyi desteye gore 1976 ci ilde SSRI ODKYC nin Fexri nisani ile teltif olunmusdu 2 Bunyadov 1980 ci ilde ise Azerbaycan Sovet Ensiklopediyasinin bas redaksiyasinin uzvu secilmisdir 2 O ensiklopediya ucun Azerbaycan tarixine aid coxlu sayda meqaleler yazmisdir 2 Menbelerin tedqiqini davam etdiren akademik Bunyadov yeni kitabi Azerbaycan Atabeyleri dovleti 1136 1225 ci iller uzerinde islemeye baslayir 2 1978 ci ilde monoqrafiya capdan cixdiqdan sonra coxlu musber reyler ve yuksek qiymet alir 2 Onun bu eseri elmi ictimaiyyetin boyuk qiymetini almaqla yanasi hem de 1980 ci ilde elm ve texnika sahesinde Azerbaycan SSR Dovlet mukafatina layiq gorulmusdur 2 Bunyadov 1981 ci ilin aprel ayindan ise Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin Serqsunasliq Institutunun direktoru vezifesine teyin olundu 6 2 O bu vezifede 1986 ci ile qeder fealiyyet gostermisdir 2 1982 ci ilde ona Azerbaycan SSR Emekdar elm xadimi fexri adi verilmisdir O 1988 1990 ci iller erzinde Azerbaycan SSR EA nin Serqsunasliq Institutuna rehberlik etmisdir 2 1990 ci ilde Azerbaycan EA nin vitse prezidenti secilmisdir O 1991 ci ilde professor Vasim Memmedeliyevle birlikde Quranin azerbaycan diline tercumesini basa catdirmisdir 2 Boyuk mesuliyyet ve zehmet teleb eden bu ise gore o Haci Zeynalabdin Tagiyev adina mukafata layiq gorulmusdur 2 1992 ci ilde o umumi sesverme yolu ile yeniden Serqsunasliq Institutunun direktoru secilmisdir 2 Bunyadov 1991 ci ilde Gulustani Irem eserini on soz ve serhlerle cap etdirmis ve 1993 cu ilde bu isine gore Abbasqulu aga Bakixanov adina mukafata layiq gorulmusdur 2 Imadeddin Nesimi haqqinda fikirleri Redakte Ziya Bunyadovun arasdirmalarindan biri de orta esrlerin mutefekkir sairi Imadeddin Nesiminin olumu ile baglidir Akademik Nesimin edam olunmagi ve derisinin diri diri soyulmagi barede melumatlari tekzib edib 7 O muasir Azerbaycan serqsunaslari Nesiminin edamina aid faktlari yalniz turk alimi Abdulbaqi Golpinarlinin Islam ensiklopediyasinda ki Nesimi adli meqalesinden goturub ve bununla da kifayetlenirmekde ittiham edib 7 Ziya Bunyadov meqalesinde Nesiminin nece oldurulmesi ile bagli qenaetlerin zeifliyi ve bize gelib catan materiallarin azligindan sikayet edir 7 Melumatin metni beledir Nesiminin diri diri derisinin soyulmasi sonralar xalq terefinden yaranmis bir efsanedir ve genis kutlenin ona olan husn regbetinin remzidir Bu efsaneye isbat edilmis bir elmi melumat kimi ve ya tarixi bir fakt kimi baxmaq yanlisdir 8 Tenqidi Redakte Tomas de Vaal Qara bag Ermenistan ve Azerbaycan sulh ve savas yollarinda kitabinda yazir ki Bunyadov ermenilerin cenubi Qafqazda onlarla kilse tikmesini albanlarin ermenilerin ecdadlari olmasini inkar edib hemin abidelerin ermenilerle elaqesi olmayan xristian albanlara mexsus olmasi ferziyyesini ireli surub 9 Britaniyali jurnalist hemin abidelerin ustundeki yazilarin ermenice oldugunu iddia edir 9 Plagiat iddiasi Redakte Tomas de Vaalin sozlerine gore Bunyadovun 1960 ci ve 1964 cu illerde derc olunan iki meqalesi Mxitar Qosun Albaniya Tarixi ve Musa Kagankatsvatsinin Aqvan Tarixi 10 xronoloji uygunsuzlugu haqqinda haqda on sozu ve serhleri ABS alimleri C F J Dowsett in The Albanian Chronicle of Mxitar Gosh 1958 ve Robert Hewsen in On the Chronology of Movses Dasxuranc I 1954 11 meqalelerinin muellif gosterilmemis tercumesi plagiatidir Qeyd etmek lazimdir ki Bunyadov Albaniya Tarixi meqalesinin on sozunde salnamenin metni Dausettin nesrinin tercumesidir ve hemcinin bu nesrin istinadlarini teqdim edir lakin on soz ve serh muellif kimi verilmisdir 12 Menbelerin saxtalasdirilmasi iddiasi Redakte Villem Flor ve Hesen Cavadi Abbasqulu aga Bakixanovun Gulustani Irem eserinin tercumesinin tehrifinin saxtalasdirmasinda Bunyadovu gunahlandirmisdilar 13 Gurcu tarixcisi G Beradze Bunyadovu Feleki Sirvani haqqinda olan isini Hindistanli serqsunas Hassan Hadiden plagiat edilmesinde gunahlandirib 14 Ermenistan tarixcileri Bunyadovun islerinde sitatlarin eyriliyi haqqinda numuneler gostermisler 15 16 17 A Marqaryan Bunyadovun Albaniya Tarixi kitabinda Dausettin on soz ve serhlerinin sehv tercumesinde gunahlandirir 18 Marqaryana gore Bunyadov ingilis dilinden rus diline Whit Sunday Muqeddes Ucluyun gunu Ag Bazar gunu White Sunday kimi sehv tercume etmisdir 18 Kaliforniya Universtitetinin ermeni esilli professoru Barlou Ter Murdeciyanin Two chronicles on the history of Karabagh kitabinda Ziya Bunyadovu tarixci Mirze Camal Cavansir Qarabagi ve Mirze Adigozel beyin qeydlerinin menbelerinin saxtalasdirilmasinda gunahlandirib 19 Kolumbiya Universitetinin ermeni esilli professoru Corc Burnutyan Bunyadovu Yohan Siltbergerin seyahetinde ermeniler haqqinda qeydlerin albanlar haqqinda qeydlerle evez olmasinda ve sistematik temizlenmesinde ittiham etmisdir 20 V A Snirelman Bunyadovu menbelerin saxtalasdirilmasinda gunahlandirib 21 O hem de Bunyadovu Ermenistan ve Azerbaycan tarixine aid xususile qedim Albaniya revizionist milliyyetci ve siyasi motivli anlayislarin inkisafinda Bunyadovu Azerbaycan tarixsunasliginda bu istiqametde esas yaradicilarindan biri kimi ittiham etmisdir 22 Ictimai siyasi fealiyyeti Redakte 1990 ci illerde Bunyadov Bakinin Azadliq meydaninda nitq soyleyen Ermenistanin Azerbaycana hereketlerine qarsi cixan ve ermenilerin iddialarina etiraz eden bu sahede en cox soz soyleyen insanlardan biri idi 5 Ziya Bunyadov oz cixislarinda defelerle ermeni tarixcilerin iddialarina cavab vermisdir 5 Siyasetci Siyavus Novruzovun sozlerine gore Bunyadov 1994 cu ilde Ekrem Eylislinin ermeni oldugunu iddia etmisdi 23 1992 ci ilde Bunyadov Heyder Eliyevin Azerbaycanda hakimiyyet ugrunda aciq ve feal mubarizeye sesleyen onun hakimiyyete qayidisi ucun muraciete imza atmis 91 nefer taninmis ziyalidan biri idi 24 1992 ci ilde Bunyadov Yeni Azerbaycan Partiyasi sedrinin muavini secilmisdir 2 1995 ci ilde Milli Meclisin deputati eyni zamanda beynelxalq munasibetler ve parlamentlerarasi elaqeler daimi komissiyasinin uzvu secilmisdir 2 Sumqayit hadiselerinin sebebleri haqqinda fikirleri Redakte 1988 ci ilde olan Sumqayit hadiselerinin mahiyyeti ile bagli Azerbaycan metbuatinda akademik Ziya Bunyadov Niye Sumqayit meqalesinde bas vermis hadiselerin esl mahiyyetini askara cixarmaga calisib 25 O Moskvanin qizisdirici rolundan behs ederek SSRI EA Afrika Institunun direktor muavini A M Vasilyevin asagidaki sozlerini misal getirir Eger biz jurnalin Narodi Azii i Afriki tirajini artirmaq istesek bunu elemek cox asandir azerbaycanlilarin ve ermenilerin etnogenezi haqqinda iki meqale cap etmek lazimdir Diger yagli kokeler de tapmaq olar 25 Tomas de Vaala gore 1989 cu ilin may ayinda Azerbaycan Elmler Akademiyasinin o vaxtki prezidenti en meshur azerbaycanli ermenifob ve tarixci Ziya Bunyadov basqinlari inkar eden en tutarli versiya ireli surdu Ne ucun Sumqayit adli meqalesinde o bele bir neticeye gelmisdi ki ermeniler Azerbaycani nufuzdan salmaq ve ermeni milletci herekatina tekan vermek meqsedile ozleri Sumqayit basqinlarini tortetmisdiler Bunyadov yazirdi Ermeni milletcileri Sumqayit faciesini deqiqlikle hazirlamisdilar Onun baslanmasina bir nece saat qalmis televiziyanin ermeni foto muxbirleri ve cekilis qrupu gizlice sehere gelib tam hazir veziyyetde hadiselerinin inkisafini gozlemeye basladilar Ilk cinayeti Qriqoryan adli sexs toretmisdir Ozunu azerbaycanli kimi qeleme veren Qriqoryan Sumqayitda bes ermenini oldurdu 26 Bunyadovun sozlerine gore Ne ucun Sumqayit Ona gore ki dasnaklarda yeniden ozu de necenci defe ressam Veressaginin Muharibenin apofeozu eserini ermeni kellelerile muasir fotoqrafiyaya cevirmek isteyi vardi 27 De Vaala gore Bunyadovun meqalesi o qeder xosagelmez idi ki hetta ermeniler onu nesr etmisdi 28 Ziya Bunyadov eyni zamanda uze cixarmisdi ki Baki ve Sumqayita ermeni emissarlarinin gelmesi fevral ayinda ermenilerin banklardan emanetlerini cixarmasi ile baglidir 29 Qetli Redakte Ziya Bunyadovun Fexri Xiyabanda qebrustu abidesi 2013 cu il Esas meqale Ziya Bunyadovun qetli1997 ci il fevral ayinin 21 de yasadigi binanin qarsisinda cinayetkar qrup terefinden vehsicesine qetle yetirilmisdir 30 Qetlinden bir qeder evvel Mudafie Nazirliyindeki korrupsiya ile bagli elinde senedler oldugunu bildirmisdi 31 Bu senedler haqda parlamentin qapali toplantisinda hemkarlarina melumat verdiyi de deyilir Akademikin Hizbullah uzvleri terefinden oldurulduyu ve bununla bagli bir nece neferin azadliqdan mehrum edildiyi deyilir 32 33 23 fevral 1997 ci il Sehriyar adina Medeniyyet Merkezinde onunla vidalasma merasimi kecirilmisdi 34 Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Heyder Eliyevin vidalasma merasiminden nitqinden Bu qeder dahi bu qeder ali bu qeder boyuk heyat yolu kecmis sexsiyyete atilan gulle onun qetle yetirilmesi butun Azerbaycana xalqina edilen tecavuzdur Azerbaycan xalqina atilan gulledir Cunki Ziya Bunyadov Azerbaycan xalqini en gozel temsil eden sexsiyyetlerden biri ve o sexsiyyetlerin icinde secileni idi 34 1997 ci ilde Bakida yerlesen Fexri Xiyabanda defn edilib Sexsi heyati Redakte Basinda araxcina benzer papaq gezdirmeyi sevirdi 5 Denizin qoynunda xeyala dalmaq onun cox sevimli adeti idi 35 Ailesi Redakte 1947 ci ilde Ziya Bunyadov Tahire Bunyadova ile aile heyati qurmus ve omrunun sonuna qeder onunla evli idi 36 37 Onun Heyder ve Cemil adli oglu var idi 37 Ziya Bunyadov barede olan fikirler RedakteDunyanin ve Azerbaycanin taninmis ictimai ve siyasi xadimlerinin Azerbaycanin en tecrubeli serqsunaslarindan biri olan Ziya Bunyadov barede dedikleri fikirler maraqlidir Hemin fikirlerin bir necesi asagidaki kimidir O oz varligi ile ele bir insan idi ki boyuk serefli heyat yolu ile ele bir yuksek seviyyeli sexsiyyet adi almisdi ki onun haqqinda ne qeder cox desek de yene de tam qiymetini vere bilmeyeceyik Heyder Eliyev 5 Onu haqli olaraq bilik xezinesi adlandirirdilar O orta esrler ve menbesunasliq uzre elmi mektebin banisi idi Ziyad Semedzade 35 Olduqca zehmetkes idi Onun eqli qabiliyyeti meni ele valeh edirdi ki ozluyumde onu en muasir komputere benzedirdim Govher Baxseliyeva 36 Ziya Bunyadov xalqimizin dusmenlerinin qarsisinda birmenali olaraq hemise duzgun movqe tutmasi ile secilirdi Yaqub Mahmudov 36 Irsi Redakte Ziya Bunyadovun yasadigi binada ona hesr olunmus xatire lohvesi Bakida Serqsunasliq Institutu ve prospekt Astara seherinde 2 nomreli tam orta mekteb Goycay seherinde 3 nomreli tam orta mekteb ve kuce onun adini dasiyir 38 39 40 41 2012 ci ilde Ziya Bunyadovun 90 illik yubileyine hesr olunmus Baki Dovlet Universitetinde Ziya Bunyadov gorkemli Azerbaycan tarixcisi ve serqsunas alimdir movzusunda respublika elmi konfransi kecirilib 42 43 Hemin il 20 25 dekabr tarixde Baki seher Gencler ve Idman Bas Idaresi terefinden AZDBTIA nin ve Neftci ISM nin aticiliq tirlerinde onun xatiresine hesr olunmus gulle aticiligi uzre Baki seher VIII aciq turniri kecirilmisdir 44 2015 ci il mayin 14 de Bakida Ziya Bunyadovun Xarezmsahlar Anusteginiler dovleti 1097 1231 kitabinin ingilis dilinde nesrinin teqdimat merasimi kecirilib 45 Teltif ve mukafatlari Redakte1942 Igidliye gore medali 2 1942 Aleksandr Nevski ordeni 2 1942 Stalinqradin mudafiesine gore medali 2 1944 Qafqazin mudafiesine gore medali 2 1945 Sovet Ittifaqi Qehremani 2 1945 I dereceli Veten Muharibesi Ordeni 2 1945 Qirmizi Ulduz ordeni 2 1945 Lenin ordeni 2 1945 Qirmizi Bayraq ordeni 2 1945 Oktyabr Inqilabi ordeni 2 1945 III Dereceli Boqdan Xmelnitski ordeni 2 1945 Berlinin alinmasina gore medali 2 1945 1941 1945 ci iller Boyuk Veten muharibesinde Almaniya uzerinde qelebeye gore medali 2 1946 Vaffenbrudersaft medali 2 1946 Artur Bekker medali 2 1965 1941 1945 ci illerde Boyuk Veten muharibesinde qelebenin 20 illiyi yubiley medali 2 1975 1941 1945 ci illerde Boyuk Veten muharibesinde qelebenin 30 illiyi yubiley medali 2 1982 Azerbaycan SSR emekdar elm xadimi 46 1983 SSRI XTNS in gumus medali elmde qazandigi nailiyyetlere gore 2 1985 1941 1945 ci illerde Boyuk Veten muharibesinde qelebenin 40 illiyi yubiley medali 2 1993 Abbasqulu aga Bakixanov adina mukafat 2 1998 Istiqlal ordeni olumunden sonra 2 Fexri vetendasliq Redakte 1985 Berlinin Pankov rayonunun Fexri vetendasi 2 1988 Urgenc seherinin ilk Fexri vetendasi 2 1993 Astara seherinin Fexri vetendasi 2 1994 Goycay seherinin Fexri vetendasi 2 Biblioqrafiya RedakteEserleri Redakte Azerbajdzhan v VII IX vv Avtor Ziya Musaevich Buniyatov Redaktor Zelik Iosifovich Yampolskij Baku Izdatelstvo Akademiya nauk Azerbajdzhanskoj SSR 1965 383 str Azerbaycan Atabeyler dovleti 1136 1225 ci iller Rus dilinden terc ed C V Qehremanov Baki AMEA Serqsunasliq Institutu Elm 1985 Azerbaycan VII IX esrlerde Rus dilinden tercume edenler Cabbar Cabbarov ve Hesen Elizade Baki Serq Qerb 2007 424 sehife ISBN 9789952340853 Dinler teriqetler mezhebler ensiklopedik soraq kitabi Baki Serq Qerb 2007 Qirmizi terror Baki Azernesr 1993 Xarezmsahlar Anustekiniler dovleti 47 Meqaleleri Redakte Babek ve Bizans 48 Seki qalasinin yeri haqqinda teze melumatlar 48 Bezz qala seherinin lokalizasiyasi barede 48 Mingecevir adi haqqinda 48 Xurrem sozu barede 48 Ebu Heccah haqqinda bir nece soz 49 Quranin 36 ci yasin suresi haqqinda bir nece soz 49 Mxitar Qosun Alban Xronikasi 49 Kaqan titulu haqqinda 49 Qarapapaqlar 49 MIFLER VE MIFUYDURANLAR 50 Tufeyillik eden qeyri formalar 50 Niye Sumqayit olaylarinin analizi 50 Gevorq Eminin mecburi mukalimesi haqqinda 50 Publisistika Redakte Hansi Naxcivan 51 Sah Ismayil yaxud Xetai 51 Xalqin rehberi 51 Kimdir gunahkar 51 Maraqli teqdiqat eseri 51 Tercumeleri Redakte Moisey Kalankatuklu Alban tarixi Mxitar Qos Alban salnamesi Metn Baki Avrasiya press 2006 el Bakuvinin Kiteb telxisi l eser 1971 47 en Nesevinin Sultan Celaleddin Mengburnunun heyati 1973 47 el Huseyninin Exberu d dauleti s selcuqiyye 1980 47 Ibn Esem el Kufinin Fethler kitabi 1981 47 Mixail Kolosov Vezifede Metn olu kecid 52 Istinadlar Redakte Buniyatov Ziya Musaevich 2010 05 13 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 08 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 Resmi Bioqrafiyasi Tahire Bunyadova Olumden guclu Baki Elm 2002 seh 494 Ziya Bunyadov cerime rotasinda Qehreman adini nece aldi 2015 05 07 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Qehreman kimi doyusdu qehreman kimi yasadi 2016 03 05 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 Ziya Musa oglu Bunyadov Biblioqrafiya Baki Nurlan 2004 112 s 1 2 3 Akademik Ziya Bunyadovun ferziyyesi Nesimini diri diri soymayiblar 2016 03 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 Akademik Ziya BUNYADOV Azerbaycan serqsunasligi jurnali N1 2009 1 2 Ziya Bunyadovla Zori Balayani eynilesdirdi 2011 01 03 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 22 Aqvan Tarixi erm Աղուանից աշխարհի պատմություն Black Garden Armenia and Azerbaijan Through Peace and War PDF 2019 02 26 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2015 08 22 Mhitar Gosh Albanskaya hronika Baku Elm 1960 2015 09 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 22 The Heavenly Rose Garden A History of Shirvan amp Daghestan Abbas Kuli Aga Bakikhanov Willem Floor Hasan Javadi Mage Publishers 2009 ISBN 1 933823 27 5 Str xvi Flor i Dzhavadi iranisty avtory mnozhestva state v avtoritetnoj enciklopedii Iranika Arxivlesdirilib 2019 04 16 at the Wayback Machine G Beradze Iz istorii izucheniya odnogo unikalnogo kasyda Falaka Shirvani gurc გ ბერაძე ფალაქ შირვაის ერთი უნიკალური კასიდის შესწავლის ისტორიიდან მაცნე ენისა და ლიტ ს Zhurnal MACNE yazyka i literatury 1975 god 4 str 168 174 Na gruz yazyke K A Melik Ogadzhanyan ISTORIKO LITERATURNAYa KONCEPCIYa 3 BUNIYaTOVA V sbornike K osvesheniyu problem istorii i kultury Kavkazskoj Albanii i vostochnyh provincij Armenii Izd vo Erev un ta 1991 ISBN 5 8084 0115 1 To chto v Sudebnik bez vsyakoj sistemy i rukovodyashej niti voshli chitaem dalshe naryadu s zakonami Vostochnoj Rimskoj imperii albanskie zakony Zakony Moiseya i armyanskie narodnye obychai vovse ne podtverzhdaet prinadlezhnost ego k dokumentam armyanskogo prava Eta citata s privedennymi v kavychkah slovami zakony Moiseya otsylaet chitatelya k perevodu Istorii Kirakosa Gandza keci sm Primech 590 T I Ter Grigoryana str 260 T Ter Grigoryan nauchnyj sotrudnik Instituta istorii AN Az SSR na kotorogo opirayutsya 3 Buniyatov i 3 Yampolskij pishet V sostav Sudebnika bez vsyakoj sistemy i rukovodyashej niti voshli krome zakonov Vostochnoj Rimskoj imperii albanskie i armyanskie narodnye obychai cerkovnye kanony zakony Moiseya kursiv nash K M 0 Vnimatelnyj chitatel bez truda zametit kak proizvolno obrashayutsya avtor i redaktor ego s istochnikami kak oni zhongliruyut dlya obosnovaniya svoej lzhenauchnoj koncepcii Chto zhe im udalos nauchno obosnovat Oni lish perestavili odni oboroty drugie razedinili slovechka dva zamenili ili pomestili v kavychah V rezultate poluchilsya novyj tekst konglomerat s tendenciej otricaniya armyanskogo proishozhdeniya Sudebnika K A Melik Ogadzhanyan ISTORIKO LITERATURNAYa KONCEPCIYa 3 BUNIYaTOVA V sbornike K osvesheniyu problem istorii i kultury Kavkazskoj Albanii i vostochnyh provincij Armenii Izd vo Erev un ta 1991 ISBN 5 8084 0115 1 Armenizaciya velas nasilstvenno pri etom armyanskoe duhovenstvo primenyalo surovye mery i rukami arabskih vlastej unichtozhilo vse literaturnye pamyatniki albanov 1 a islamizaciya dobrovolno kak spasenie ot armyanskih porabotitelej assimilyatorov ssylka 1 Pri etom 3 Buniyatov ssylaetsya na knigu M Ormanyana Armyanskaya cerkov Moskva 1913 s 45 i 118 hotya na ukazannyh stranicah knigi net dazhe nameka na eto St T Melik Bahshyan Ob odnom razyasnenii Z Buniyatova V sbornike K osvesheniyu problem istorii i kultury Kavkazskoj Albanii i vostochnyh provincij Armenii Izd vo Erev un ta 1991 ISBN 5 8084 0115 1 Netrudno zametit chto Z Buniyatov pererabotal pervoistochnik Iskazhaya yasnye i chyotkie svedeniya istorika on sozdaet kompilyativnyj tekst zaklyuchaet ego v kavychki i so spokojnoj sovestyu otsylaet chitatelej k sootvetstvuyushej stranice russkogo perevoda ne zabyvaya dazhe ukazat na stranicu anglijskogo perevoda 1 2 Mhitar Gosh Albanskaya hronika Predislovie perevod i kommentarii 3 M Buniyatova Baku 1960 2014 08 13 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 23 TWO CHRONICLES ON THE HISTORY OF KARABAGH by G BOURNOUTIAN Mazda Academic Press 2004 Communicated by Barlow Der Murgdechian to Society of Armenian Studies List George Bournoutian s new book Two Chronicles on the History of Karabagh has been published by Mazda Academic Press The study is an annotated English translation of two Muslim historians Mirza Jamal and Mirza Adigozal Beg who in the first half of the 19th century wrote histories of Karabagh Contrary to current Azeri claims both sources detail a strong Armenian presence in Karabagh centuries before the Russian conquest of the region Azeri academics led by the late Ziya Buniatov have removed most references of an Armenian presence in Karabagh in new editions of these and other primary sources Bournoutian has used the original manuscripts in Baku and has indicated the expunged material In addition the book contains various other primary non Armeian sourcesand for the sake of objectivity is practically devoid of works by Armenian historians The 300 page book includes an introduction glossary five maps and an index It can be obtained from NAASR or form Mazda Press in early October Rewriting History Recent Azeri Alterations of Primary Sources Dealing with Karabakh George A Bournoutian 2001 11 10 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 23 Shnirelman Viktor 2003 Voyni Pamyati accessdate missing url Shnirelman Viktor Voyni Pamyati 216 222 4 April 2013 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 23 August 2015 Siyavus Novruzov Oglum da deputat olmaq isteyir MUSAHIBE 2016 03 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 Heyder Eliyevi hakimiyyete cagiran 91 ler meshur muracietden 20 il kecir SIYAHI modern az modern az 4 March 2016 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 21 December 2015 1 2 Sumqayit hadisesine dair Adam Siffi texribati 2015 08 16 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 22 Tomas de Vaal Qara Bag Ermenistan ve Azerbaycan sulh ve savas yollarinda 56 seh Why Sumqayit A situational analysis 2014 09 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 22 Qara Bag Ermenistan ve Azerbaycan sulh ve savas yollarinda Ikinci hisse PDF 2016 03 05 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2015 08 22 Sumqayit hadiseleri 1988 Dovri metbuat 2011 ci il PDF 2016 03 04 tarixinde arxivlesdirilib PDF Istifade tarixi 2015 08 22 Qaralov Ziya Bunyadovun qetlini Iranin dini daireleri sifaris edib olu kecid Ziya Bunyadovun qetlini Iranin dini dairesi sifaris edib olu kecid Azerbaijan Increasingly Caught Between Salafism and Iran 2016 03 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 Ziya Bunyadovun qetli ile bagli yeni teferruatlar 2021 05 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 1 2 Gorkemli alim ve ictimai xadim akademik Ziya Bunyadovla vidalasma merasiminde Azerbaycan Respublikasinin Prezidenti Heyder Eliyevin nitqi Sehriyar adina Medeniyyet Merkezi 23 fevral 1997 ci il 2015 03 22 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 1 2 O DAHILIK ABIDESI IDI 2015 09 10 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 1 2 3 Qafqazda Azerbaycan xalqinin daha qedimden meskunlasdigini subuta yetiren boyuk alim olu kecid 1 2 Ziya Bunyadovun xanimi Men uc kisi itirmisem Kohne ev de Tahire xanimin xatireleri 2013 01 29 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2013 02 04 Azerbaycanli deputatlar Ruminiyadaki beynelxalq konfransda istirak edibler fotolar 2016 03 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 Nazir muavini Sehidler Xiyabaninin da qarsisinda yeralti kecid tikilecek 2011 02 19 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 Goycayda facie ata ve iki azyasli usagi yanaraq oldu TEFERRUAT 2015 09 20 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 Astara ve Agdam mektebleri qardaslasib 2016 03 04 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 BDU da Ziya Bunyadovla bagli elmi konfrans kecirilib olu kecid Ziya Bunyadov herbci zabit qehreman doyuscu alim 2016 03 04 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 Akademik Ziya Bunyadovun xatiresine hesr olunmus gulle aticiligi uzre Baki seher VIII aciq turniri kecirilmisdir 2015 09 11 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 Ziya Bunyadovun en meshur eserlerinden biri ingilis diline cevrildi 2015 07 27 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 21 Respublikanin elmi iscilerine Azerbaycan SSR fexri adlari verilmesi haqqinda Azerbaycan SSR Ali Soveti Reyaset Heyetinin 2 dekabr 1982 ci il tarixli Fermani Arxivlesdirilib 2020 01 16 at the Wayback Machine anl az sayti 1 2 3 4 5 EREB OLKELERININ TARIXI VE IQTISADIYYATI sobesi 2011 10 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 09 1 2 3 4 5 Tahire Bunyadova Ziya menim taleyimdir 2013 03 12 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 09 1 2 3 4 5 Ziya Bunyadovun meqaleleri 2015 06 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 29 1 2 3 4 QALXAN VE QILINC 2015 09 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 29 1 2 3 4 5 Ziya Bunyadov com PUBLISISTIKA 2015 09 06 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 29 Tercumeler 2015 06 09 tarixinde orijinalindan arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 08 29 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Ziya Bunyadov ile elaqeli mediafayllar var Vikimenbede Ziya Bunyadov ile elaqeli melumatlar var Vikisitatda Ziya Bunyadov ile elaqeli melumatlar var Ziya Bunyadov resmi sayti Susmaga alismamisam Ziya Bunyadovun qetlile bagli moteber delillerim var azerb azadliq info 2011 08 14 2015 01 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 01 16 Ayten Memmedova 2011 08 13 Ziya Bunyadovun qetl isi Haci Memmedova tapsirilibmis azerb azadliq info 2015 01 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 01 16 Fizze 2011 06 22 Ziya Bunyadovu da DIN in emekdaslari oldurub azerb azadliq info 2015 01 18 tarixinde arxivlesdirilib Istifade tarixi 2015 01 16 Menbe https az wikipedia org w index php title Ziya Bunyadov amp oldid 6052534, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

        ne axtarsan burda

        en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

        Related posts:

        1. Ədəbiyyat 5 ci sinif pdf
        2. Azotlu açıq zncirli birlşmlr
        3. Ictimai bölmənin iqtisadiyyatı kitabi
        4. Qyyumluq v himayçilik

Published in ! Без рубрики

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.