AİLƏ daxiLİ zorakiliq və onun nöVLƏRİ

Psixoloji zorakılıq nəticəsində qadınlarda daha çox özünə qəsd etmək fikirləri yaranır. Depressiya, qorxu, yuxusuzluq problemi ortaya çıxır. Eyni zamanda, bəzən qadınların həddən artıq kökəlməsi də psixoloji zorakılığın təzahürüdür. Ola bilsin ki, insan öz həyat yoldaşına heç əl qaldırmasın, ancaq öz hərəkətləri ilə psixoloji zorakılığa səbəb ola bilər.

Ailə zorakılığı

Ailə zorakılığı bir tərəfdaşın yaxın münasibətlərdə digərinə qarşı zorakılığın təkrarlanan dövrüdür. Bir tərəfdən pis bir əhval-ruhiyyə və ya pis bir xarakterə baxmağın və bir müddətdən bəri qaçırılmayan sabitliyi təkrarlayarsa, həyəcan siqnalı gəldi.

Ailə zorakılığı anlayışının əhəmiyyətli bir xüsusiyyəti, müxtəlif zorakılıq hadisələrinin bir çox hadisəsidir. Şiddət, bir ailə münaqişəsindən fərqli olaraq, sistemlidir. Münaqişənin qəlbində həlli üçün müəyyən bir problemdir və zərər çəkmiş tərəfə mütləq nəzarət etmək üçün hücumlar baş verir. Təcavüzkarın hərəkətlərinə görə müxtəlif və ya daha az adekvat səbəbləri söyləyə bilsə də, əslində ailə üzvlərindən birinə tam nəzarət etməyi arzulayır. Ailə zorakılığının qurbanları qadınların və uşaqların ailə içi zorakılığın qurbanı olduqlarını göstərir. Bu, tiran və despotu tə’sir etmək üçün ən çox gücü və xarakteri olmayan bu kateqoriyadır. Təəssüf ki, ən çox belə bir kişi doğma bir ər və atadır.

Ailə zorakılığının növləri bir neçə kateqoriyaya bölünə bilər:

1. İqtisadi zorakılıq. Ən maliyyə problemlərinin müstəqil həlli, uşaqları dəstəkləməkdən imtina, gəlirlərin gizlədilməsi, müstəqil pul sərf edilməsi.
2. Cinsi zorakılıq. Ailənin qarışıqlıq dövründə ərlər cinsi əlaqədə və arvadına və ya uşaqlarına qarşı zorakılıqda hirslənirlər. Bu cür şiddət də daxildir: cinsi təzyiq, qəbul edilə bilməz cinsi zorakılığa, üçüncü şəxslərin iştirakı ilə, yabancılar, uşaqlar və cinsiyyətlərlə intim əlaqələrə məcbur etmək.
3. Fiziki zorakılıq (döymək, boğmaq, atmaq, tüpürmək, basmaq, tutmaq, tibbi və ya sosial yardımlara nəzarət etmək).
4. Psixoloji zorakılıq (təhqir, uşaqlara və ya başqalarına qarşı təhdid təhlükəsi yaratmaq, özünə qarşı zorakılıq, ev heyvanları, əmlaka zərər, şantaj, ləyaqətsiz hərəkətlərə məcbur etmək).
5. Uşaqları böyüklərdən birinin qurbanı (uşaqların fiziki, psixoloji zorakılığa məruz qalması, seçilmiş qurban üzərində zorakılıq, uşaqlarla manipulyasiya edilməsi) istifadə etmək üçün uşaqların istifadəsi.

Ailə zorakılığının qurbanı heç vaxt belə bir vəziyyətə dözməməlidir. Həqiqi hörmət daha yaxşı bir həyat arzulamağa icazə verməsə belə, həmişə dostlarınız və yaxınlarınızdan kömək istəyə bilərsiniz. Bəzi hallarda, yalnız dövlət orqanları tiranın qoluna düşənlərə kömək edə bilər.

AİLƏ daxiLİ zorakiliq və onun nöVLƏRİ

Ailədaxili zorakılıq həyat yoldaşına, intim partnyora, baci və qardaşa, uşaqlara və böyüklərə yönəlmiş ola bilər və onun 4 (dörd) növü var: psixoloji, fiziki, cinsi və iqtisadi. Evdə zorakılıq ailənin hər bir üzvünə təsir edir hər kəsə təsir edir, ancaq uşaqlar bu məsələdə xüsusilə həssasdırlar. Onlar ailə üzvləri arasında zorakılıq gordükdə ya da onların özlərinə qarşı zorakılıq tətbiq edildikdə böyüdükdə onların: oğlanların həyat yoldaşlarına və uşaqlarına zorakılıq tətbiq edəcəkləri, qızların isə zorakılıq olan ailədə yaşayacaqları, yəni zorakılıq tətbiq edən həyat yoldaşı ilə ailə quracaqları və yaşayacaqları iddia edilir. Valideyn ya da ya da bir insan kimi biz ailə zorakılığına və bu zəncirin davam etməsinə yol verməməliyi.

Əgər biz evdə ailədaxili zorakılıqdan əzab çəkiriksə gəlin unutmayaq ki, biz yalnız deyilik. Zorakılıq halları bizə zərər vurduğu qədər bizim iş yoldaşlarımıza, ətrafımıza, etnik mənşəmizə (kökümüzə) və iqtisadi sinfimizə (yəni hansi iqtisadi qrupa, sinfə aid olan əhali qrupuna) təsir edir. Heç bir ailə zorakılığından sığorta olunmayıb, ancaq heç bir ailə zorakılıq qurbanı olmalı deyil.

İndi biz bu zorakılıq növlərinin hər biri haqqında öyrənəcəyik.

Psixoloji Zorakılıq
Zorakılıq sözünün mənası “hücum etmək” deməkdir. Zorakılıq qarşı tərəfi və ya tərəfləri öz istəyinə uyğun, öz mənafeyinə uyğun davranması üçün zorlamaq, ona zor tətbiq etmək deməkdir. Zorakılıq deyəndə əksəriyyətimizin beynində “döymək”, “cinsi zorlama” və s. fiziki zorakılıqlar canlanır. Amma zorakılıq təkcə bunlarla məhdudlaşmır.
Psixoloji zorakılıq (bəzən buna “şiddət” də deyilir), bir davranış forması olub xüsusilə alışılmış və güc tarazlığı olduqda başqalarını təsir etmək üçün onları məcbur etmə və ya onlar üstündə təzyiq qurmaqdır. Bu, şifahi təcavüz, təhdid, təzyiq və ya qıcanmaq ola və müəyyən qurbanlar üzərində israrla davam etdirilə bilər. Zorakılığı tətbiq edənə “zülmkar” və ya “zorakı”, yönəldildiyi insana isə “qurban” və ya “hədəf”, həmin zorakılıq formasına isə “zorakılıq” ya da “zorba” deyilir. Psixoloji zoraklığin üç növü vardır; romantik, şifahi və fiziki. Psixoloji zorakılıq bir çox fərqli yoldan izah edilə bilər və psixoloji təzyiqdən əsl zorakılıq hadisələrinə qədər inkişaf edə bilər.

Psixoloji zorakılıq insanların bir-biri ilə ünsiyyət halında olduğu hər hansı bir mühitdə: məktəb, ailə, iş, ev və s. yerlərdə meydana gələ bilər. Psixoloji zorakılıq ictimai qruplar və sosial siniflər arasında belə mövcuddur.

Psixoloji zorakılıq davranışları ləqəb qoyma, şifahi ya da yazılı istismar, fəaliyyətlərin xaricində tutulma, fiziki istismar ya da təzyiq etməyi əhatə edə bilər. Psixoloji zorakılıq həsəddən ya da özləri də zamanında psixoloji zorakılığa məruz qalmalarından qaynaqlana bilər.

Psixoloji zorakılıq itələmə, əşyalar ya yumruq atma, boğma, yumruq atmaq, şallaqla döymə, şillə vurma, saç yolma, sürümə, dişləmə, dırnaqlama və çimdikləmə və s. kimi hərəkətlər ola bilər.

Bundan başqa, psixoloji zorakılığin qurbanı ictimai təcridolma ilə nəticələnə ya da təcridolma ilə təhdid etməklə xarakterizə edilə bilər. Qurbanın geyim tərzində və diqqətə çarpan xüsusiyyətlərində qüsur tapmağı (qurbanın irqi, dini, maneələri, cinsiyyəti və ya cinsi seçimləri, və s daxil olmaqla) ehtiva edən bir çox zorakılıqlar da psixoloji zorakılığa misal ola bilər. Bundan başqa, ləqəb qoymaq, susmaq və ya başqalarını da müzakirə etməyə məcbur etmək, təsir etmək, yalan, uydurma xəbərlər yaymaq və demək, gözlərini dikmək və qurbandan gözlıərini ayırmamaq, qurbana gülmək, keçmişdə olmuş bir hadisə haqqında reaksiya yaradacaq bəzi sözlər isifadə etmək, lağ etmək, görməməzlikdən gəlmək və digər şeylər hamısı psixoloji zorakılığın göstəriciləridir. Araşdırmalar göstərir ki, həsəd və qıcanma da psixoloji zorakılığa aiddir.
Psixoloji zorakılıq tətbiq edilməsinin ən böyük səbəblərindən biri zorakılıq tətbiq edənlərin başqalarını kiçik salaraq özlərini daha güclü gəstərmək istəmələridir.
Məktəblərdəki uşaqların 60-80%-inin psixoloji zorakılıq qurbanı olduğu təxmin edilməkdədir. Bir çox hallarda, hadisələrdə zorakılıği normal bir şey kimi görənlər də zamanında zorakılıq görmüş və zorakılıq tətbiq edilmiş insanlardır. Psixoloji zorakılq bu hala məruz qalmış insanlarda təklik duyğusuna, depressiyaya, narahatlığa, özünə inam hissinin azalmasına və xəstəliklərə qarşı həssaslığın artmasına səbəb ola bilər.
Psixoloji zorakılıq ən agır zorakılıq forması sayılır və zorakılığın bu növünün intihar ilə çox yaxın bir əlaqəsi vardır və demək olar ki, hər il bir çox intihara səbəb olur. Təkcə İngiltərədə hər il psixoloji zorakılığa məruz qalmaları səbəbiylə 15-25 uşağın intihar etdiyi təxmin edilir.

Psixoloji zorakılıq davranışlarının ümumiyyətlə uşaqlıqdan qaynaqlandığı irəli sürülür. Psixoloji zorakılığa meylli uşaq böyüdükcə, əlaqəli davranış şəkilləri də ümumiyyətlə daha inkişaf etmiş bir hala çevrilər. Onlar özləri zamanında zorakılığa məruz qaldıları üçün psixoloji zorakılıq tətbiq edirlər.

Psixoloji zorakılıq hallarına səssiz qalanlar da psixoloji zorakılıq tətbiq edənlər qədər bu hala məsuliyyət daşıyırlar və çox az sayda insan psixoloji zorakılığa qurban lehinə müdaxilə edir. Psixoloji zorakılıq hadisələrinin görən insanların 85%-i susmağa üstünlük verir. Zorakılıq tətbiq edən ətrafındakı insanlardan hər hansı bir müdaxilə görmürsə, bu ona pis davranışlarını davam etdirmək imkanı verir.
Uşaqlar da bu cür hallrda çox vaxt müdaxilə etmirlər. Bunun da bir çox səbəbləri vardır. Bu səbəblərdən biri özlərinin qurban olma riskidir.
Psixoloji təzyiq hərəkəti ilə zülmkarın vermək istədiyi mesaj budur: “Baxın mənə və məndən qorxun! Mən elə güclüyəm ki istədiyim qurban üzərində istədiyimi edə bilər və ona acı çəkdirə bilərəm və bu davranışımın nəticələrinə görə bir əvəz ödəmirəm!” Əgər qurban xroniki (davamlı) psixoloji zorakılıq fəaliyyətləri qarşısında heç bir təzyiq görmürsə, onda psixoloji təzyiq böyük ehtimalla davam edəcək. Ancaq əgər psixoloji zorakılıq tətbiq edən şəxs qurban cəhdlərini qarşısını bir şəkildə almağa səy göstərərsə, psixoloji zorakılıq səyləri dərhal zəifləyər və ya tamamilə sona çatar. Davamlı bir psixoloji zorakılığın dayandırılması çox daha böyük səy tələb edir.
İş yerində psixoloji zorakılıq təkrarlanan, sağlamlığa zərər vuran pis davranışlar, şifahi sataşma və ya təhdidedici rəftar, göz qorxuducu və ya işə müdaxilə edici təxribat və ya bu üçünün bir qarışığıdır. Statistika hər 6 adamdan birinin psixoloji zorakılığa məruz qaldığını göstərir. Psixoloji zorakılıq cinsi təcavüzə nisbətlə bir az daha çox görülsə də şifahi sataşma psixoloji zorakılıqdan daha çoxdur.

Məktəbdəki psixoloji zorakılıqdan fərqli olaraq, iş yerindəki psixoloji zorakılıq təşkilatın və cəmiyyətin mənimsədiyi qaydalar və siyasətlər çərçivəsində həyata keçirilir və orda çalışan insana və iş əxlaqına verdiyi zərər aşkardır.

Psixoloji zorakılığa hədələmə, verbal təhqir, gözlə və jestlə təzyiq, şantaj, cinsi zorakılıq və s. aiddir. Biz zorakılıq deyəndə təkcə fiziki mənada başa düşsək də, insana ən böyük travma verən və uzunmüddətli təsir, iz qoyan məhz psixoloji zorakılıqdır. Sözlə təzyiq vulqar və ya şəxsiyyəti alçaldıcı sözlərlə edilən təhqirdir. Verbal təhqirə əqli və fiziki inkşafı əngəlləyən bütün sözlər daxildir. Gözlə təzyiq deyəndə insanın öz aqressiyasını gözləri ilə göstərməsi nəzərdə tutulur. Bu, insanın öz aqressiyasını başqasının üzərinə tökməməlidir. Belə ki, hər bir insanın daxilində sevinc, nifrət hissi ilə yanaşı, aqressiya hissi də var. Və bu aqressiya insanın özünə xasdır. Kənar qıcıqlandırıcılar olsa da, bizim aqressiyamızın üzə çıxmasına şərait yaransa da, insan fikirlərinə hakim olduğu kimi, öz hisslərinə də hakim olmağı bacarmalıdır. Üz ifadəsi ya da jestlə təzyiq də psixoloji təzyiqin bir formasıdır və bura həm də əl-qol hərəkətləri daxildir.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, qarşı tərəfin aqressiyasının başqasının üzərinə tökülməsi zorakılıqdır. Hər bir insanın daxilində sevinc, nifrət, sevgi, kin, hörmət, ehtiram hissləriylə yanaşı, aqressiya hissi də var. Aqressiya dedikdə insanın başqa adamlarla problem yaratması, onlara fiziki, maddi və mənəvi ziyan vurması başa düşülür. Aqressivlik insanlara bilərəkdən xələl yetirmək cəhdidir. Psixoloqlar qeyd edirlər ki, bu gün aqressiyanın hamı tərəfindən qəbul edilən izahı yoxdur. Çünki hamı aqressiyanı öz psixikasına, öz şəxsi həyat təcrübəsinə görə izah edir. Delqadoya görə, aqressiya dedikdə ədavətlilik, hücum, dağıdıcılıq aktları, yəni digər insanlara və obyektlərə xələl gətirən, ziyan yetirən əməllər nəzərdə tutulur. Morrison aqressiyanı hökmranlığa meyl kimi, Xornay və From isə insanı əhatə edən ədavətli reallığa şəxsiyyətin reaksiyası kimi izah edirdi. Zorakılığın kökündə də aqressiya durur. Zorakılıq da insanın aqressiyasının müəyyən şəraitdə və ya situasiyada mənfi reaksiya olaraq büruzə verilməsidir. Psixoloji zorakılıq dedikdə isə insanın mənəvi təzyiqə məruz qalması başa düşülür.
Psixoloji zorakılıq adından da göründüyü kimi, bir insanı cəmiyyətdən kənar edərək ona psixoloji təzyiq göstərmək və sosial hüquqlarından məhrum etməkdir. Məsələn, kişilər qadınları işləməyə icazə verməməməsi və ya hər hansı bir yerə getməyə icazə verməməsi də psixoloji təzyiqə misaldır.
Psixoloqların dediklərinə görə, valideynin uşağa göz ağartmağını adi bir hərəkət hesab etsək də, əslində qonaqlıqda və ya insan çox olan yerdə bunu bizə qarşı etmələri bizim fikrimizi azad şəkildə ifadə etməyə mane olur və belə halların təkrarlanması həm cəmiyyət içində sözümüzü ifadə edə bilməməyə və həm də özümüzə olan inamı itirməyə və həmişə kimdənsə asılı olmağa gətirir. Və həmişə də fikrimizi bildirəndə qorxuruq ki, birdən valideynimizin/həyat yoldaşımızın xoşuna gəlməz.

Bildiyimiz kimi, zorakılıqlar formaları çoxdur, ancaq yuxarıda da qey etdiyimiz kimi, bunların arasında insana ən acı və daha təsirli olanı psixioloji zorakılıqdır. Psixoloqlar bu qənaətdədir ki, istər fiziki zorakılıq, istərsə də sosial zorakılıq az müddətdə keçir. Psixoloji zorakılıq isə digərlərindən fərqli olaraq qalıcı və uzunmüddətli təsirə malikdir. Travmaların yaranmasının bilavasitə kökündə psixoloji zorakılıq dayanır. Zorakılığa meylli olan insanların keçmişdə yaşadıqları zorakılığı gələcəkdə tətbiq etməsi heç kimin şübhəsi olmasın.

Psixolojoji zorakılığın yaranma səbəbləri
Aparılan araşdırmalara görə, əks cinsin nümayəndələri qadınları daha çox psixoloji zorakılığa məruz qoyur. Yəni kişilər fiziki zorakılıqdan daha çox psixoloji zorakılığa üstünlük verir. Qeyd etmək lazımdır ki, qadınlara qarşı zorakılıq tarix boyu kişilərlə zəif cins arasında aparılan qeyri-bərabər bölgünün nəticəsində yaranan ədalətsizlik səbəbindən yaranır v müasir dövr də daxil olmaqla, bütün dövrlərdə kişilər əksər hallarda öz mövqelərindən, eləcə də onlara verilən güc və səlahiyyətlərdən qadınlara qarşı sui-istifadə edib. Zəif məxluqlara qarşı yönəldilən ədalətsizliyin əsasən ailə daxilində baş verməsi faktı bu gün artıq dünya ictimaiyyətinin gündəmində duran əsas aktual məsələlərdəndir.
Qeyd edək ki, qadınların zorakılığa məruz qalması ilə bağlı, demək olar ki, hər gün oxuduğumuz, izlədiyimiz məlumatlar artıq bizim üçün adiləşib və çox böyük təəssüflə qeyd etmək lazımdır ki, zorakılığa məruz qalanların sayı ilbəil daha da artır. Zorakılığın səbəblər və bu hala məruz qalma yolları da müxtəlifdir və ya dəyişir. Hər bir fərdin özünəməxsus “üsul”ları olur. Amma bu “üsul”ların hamısının nəticəsində əziyyət çəkən, həyatı məhv olan daha çox qadınlar olur və son nəticədə cəmiyyətin özəyini təşkil edən ailələr dağılır.

Azərbaycanda psixoloji zorakılığın hansı növləri mövcuddur?
Məsələ ilə bağlı psixoloqlar qeyd edirlər ki, qadınlara qarşı zorakılıq hər zaman mövcud olub və bu gün də davam edir. Ailədə kiçik münaqişə başlayır, adi, kiçik münaqişəyə qayınana, baldız və digər tərəflər də qatıldıqda münaqişə boşanmaya qədər gedib çıxır. Ailənin digər üzvləri münaqişəyə səbəb olarsa, bu, psixoloji zorakılıq sayılır. Araşdırmalara görə, psixoloji zorakılıq fiziki zorakılığı üstələyib və psixoloji zorakılıq ona görə birinci yerdədir ki, digər bütün növ zorakılıqlarla da bağlılığı var. Döyülmə ilə bağlı zorakılıq daha çox həyat yoldaşı tərəfindən olur, ancaq qayınana və ya baldızla baş verən münaqişələrdə də döyülmə faktları olur.

Psixoloji zorakılıq nəticəsində qadınlarda daha çox özünə qəsd etmək fikirləri yaranır. Depressiya, qorxu, yuxusuzluq problemi ortaya çıxır. Eyni zamanda, bəzən qadınların həddən artıq kökəlməsi də psixoloji zorakılığın təzahürüdür. Ola bilsin ki, insan öz həyat yoldaşına heç əl qaldırmasın, ancaq öz hərəkətləri ilə psixoloji zorakılığa səbəb ola bilər.

Araşdırmalara görə, psixoloji zorakılıqdan daha çox kişilər istifadə edir. Onlar belə fikir aşılayırlar ki, qadının həyatının mənası yalnız kişidir və o, olmasa, qadın və uşaqları (əgər varsa) küçədə qalacaqlar. Əgər qadın boşanmaya cəhd edərsə ya da polisə müraciət edərsə, uşaqları əlindən alacaq. Qadınlarda belə bir fikir aşılamağa çalışırlar ki, kişisiz qadın doğrudan da məhvə məhkumdur və bu ona gətirib çıxarır ki, qadın işgəncəyə məruz qalsa da, öz həyat yoldaşına çox müqəddəs varlıq kimi baxmaqda davam edir. Bu isə psixoloji tərəfdən təzyiq faktı kimi qəbul olunur.
Ailədaxili zorakılığa məruz qalan qadınlar daha bir ciddi və ciddi olduğu qədər də incə bir problemlə əlaqədar müraciətlər edirlər. Söhbət uşaqların da bu zorakılığa məruz qalmasından gedir. Belə ki, qadınlar və uşaqlar zorakılığa məruz qalan tərəflər kimi qəbul olunurlar. Uşaqlarla bağlı əsasən analar müraciət edirlər və maraqlı məqamlardan biri də odur ki, müraciətlər dağılmaq, boşanmaq ərəfəsində olan ailələrdən gəlir. Onlar daha çox uşaqların psixoloji vəziyyətində problem gördükləri psixoloji yardım üçün müraciət edirlər və qətiyyən polisə müraciət etmək istəmirlər.
Əgər qadın işləmirsə kişinin qazandığı puldan istifadə edir və bu da maddi asılılıq yaradır. Qadının maddi asılılığı kişinin psixoloji zorakılıq törətməsi üçün münbit şərait yaradır. Ailədə zorakılığın hansı növündən istifadə olunmasından asılı olmayaraq, nəticə eyni olur. Qadın özünü lazımsız insan hesab edir və bu bu da nəticədə depressiya və intihar meylləri yaradır.

Fiziki Zorakılıq
Fiziki zorakılıq deyəndə adından da bəlli olduğu kimi fiziki güc tətbiq etmə nəzərdə tutulur. Fiziki zorakılıq bir nəfərin gücünün digər tərəfə tətbiq olunması və qarşı tərəfə fiziki cəhətdən zərərin toxunması deməkdir. Bu zorakılıq forması bədəndə müxtəlif xəsarətlərə yol aça bilər. Hətta bədənə xəsarət yetirilməsə belə bunu cəhd edilibsə, yenə də fiziki zorakılıq sayılır. Adından da bəlli olduğu kimi, insanı döymək, cinsi təzyiq və s fiziki güc hesabına edilən davranış nəzərdə tutulur.
Fiziki zorakılıq güc istifadə edərək şəxsə və ya şəxslərə bilərəkdən ölümə, əlilliyə, ölümcül yaralamağa və incitməyə səbəb ola biləcək zərbə vurmaq və ya buna oxşar hərəkətlətdir. Fiziki zorakılığa aşağıdakılar daxildir:

Lakin yadda saxlamaq lazımdır ki, fiziki zorakılıq bu hərəkətlərlə yekunlaşmır və burda yazılmayan bir çox hərkətlər fiziki zorakılıq formalarına aid edilə bilər. Fiziki zorakılıq insanı əbədilik şikəst, kor, kar və s. edə bilər və insan əbədi görmə, eşitmə, danışma, gəzmə və s. qabiliyyətlərini itirə bilər.

İqtisadi zorakılıq
İqtisadi zorakılıq ailənin bir üzvünün/bir intim partnyorun digəri üzərində kontroludur. Həmin şəxs digərinin iqtisadi resurslara girişini məhdudlaşdırır; özünü iqtisadi baxımdan təmin etməyinə imkan vermir və özündən asılı vəziyyətdə saxlayır.

Qeyd etmək lazımır ki, psixoloji zorakılıq iqtisadi zorakılığa gətirib çıxardır. Məsələn, qadına işləməyə icazə verilmirsə, o zaman o qadına həm psixoloji həm də iqtisadi zorakılıq tətbiq edilir. Məsələn, qadın çalışmırsa o zaman həyat yoldaşının qazancından istifadə edir və bu zaman həyat yoldaşından asıılı vəziyyətə düşür. Bu isə iqtisadi zorakılığa gətirib çıxardır. Bundan başqa bir insanın şəxsi əmlakından, pensiya kartından və digər dəyərli şeylərindən icazəsiz istifadə də aiddir. Ona zor tətbiq edərək özünü onun vərəsəsi kimi tanəmağa məcbur etmək.

Bir insana təhsil almağa imkan verməmək gələcəkdə onun iş imkanlarının olmamasına şərait yaratmaq və özündən aslı vəziyyətdə saxlmaqdır.

Qey etdiyimiz kimi, ailədaxili zorakılığın ən böyük səbəblərindən biri iqtisadi asılılıqdır.

• Onun pulunu icazəsiz xərcləmək
• Onu borca salmaq
• Zinyət əşyalarını satmaq
• Asılı saxlamaq (yaşayış, yemək və geyim)
• Maliyyə resurslarını idarə edir
• Qurbanın bütün gəlirlərini kontrol edir
• Yoldaşına/intim partnyoruna oxumağa/bilik qazanmağa və işləməyə icazə vermir.

İstifadə edilən ədəbiyyat:

ATƏT regionunda İnsan Haqqları: Avropa, Mərkəzi Asiya və Şimali Amerika, Məruzə 2004 (2003-cü ilin hadisələri), İnsan Haqqları üzrə Beynəlxaq Helsinki Federasiyası, (23 İyun, 2004). (PDF, 14 vərəq).

İnsan Alveri üzrə Hesabat: Azərbaycan. ABŞ Dövlət Departamenti. (14 İyun, 2004).

İnsan Haqqları üzrə Ölkə Məruzəsi 2004, Demokratiya, İnsan Haqqları və Əmək Bürosu, ABŞ Dövlət Departamenti, (28 Fevral, 2005). (http://www.state.gov/g/drl/rls/hrrpt/2004/41670.htm
Qadınların Hüuqularının İnteqrasiyası və Gender Perspektivləri: Qadınlara Qarşı Zorakılıq, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnsan Haqqları Komissiyası (E/CN.4/2003/75/Əlavə.1) (27 Fevral, 2003).

Məhv Edilmiş Ümidlər: Azərbaycanda İnsan Alveri üzrə Hesabat, Beynəlxalq Miqrasiya Təşkilatı. (2002). (PDF, 72 səh.).

Qadınlar 2000- Mərkəzi və Cənub-Şərqi Avropa və Yeni Müstəqillik Qazanmış Ölkələrdə Qadınların Hüqüqlarının Tədqiqi, İnsan Haqqları üzrə Beynəlxalq Helsinki Federasiyası, (11 May, 2000). (PDF. 13 səh.).

“Azərbaycanda Qadın Sahibkarlığının İnkişafı”, Beynəlxalq Əmək Təşkilatının Məruzəsi (2003) (Word, 17 səh.). (http://www.ask.org.az/WED%20PROJECT.doc)

Gender Qiymətləndirməsi USAİD/Qafqaz/Azərbaycan, (15 Yanvar, 2004) (PDF, 44 səh.).
(www.gender-az.org/doc/en/development/assessment.pdf)

Azərbaycanda Reproduktiv Sağlamlıq üzrə Sorğu, USAID (PDF, 398 səh.)

Azərbaycanda Zorakılıq və Qadınlar, Beynəlxalq Xilasetmə Komitəsi, (PDF, 40 səh.)

Media-monitorinq “Qadınlara qarşı Zorakılıq”, Azərbaycan Gender İnformasiya Mərkəzi (Aprel, 2003) (http://www.gender-az.org/shablon_en.shtml?doc/en/library/reserch/monitoring)

Dorosi Q. Tomas & Robin S. Levi. Qadınlara Qarşı Ümumi Zorakılıqlar, Qadınlar və Beynəlxalq İnsan Hüquqları Üzrə Qanunlar 139,149 (Kelli D. Askin & Dorean M. Koinq 1999);
Qadınlara Qarşı Zorakılıq Üzrə Xüsusi Məruzəçinin 1997-ci il Hesabatı, İnsan Hüquqlarının və Əsas Hüquqların Səmərəli Təmin Olunması Üzrə Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Sistemi Daxilində Yanaşmalar, Yollar və Vasitələr. (E/CN.4/1997/47), 12 Fevral, 1997.
United States Department of Health and Human Services. Centers for Disease Control and Prevention. Intimate partner violence: Overview. Retrieved on June 28, 2007, from: http://www.cdc.gov/ViolencePrevention/intimatepartnerviolence/index.html
Müəlliflik hüququ 2003 Minesota İnsan Haqqları Üzrə Hüquq Müdafiəçiləri

Bu materialdan qeyri-kommersiya məqsədi üçün istifadə etməyə icazə verilir. Mənbəni qeyd etməyiniz xahiş olunur.

7 cinsi zorakılıq (və xüsusiyyətləri)

Bir qadın bir sıra yaralanmalar səbəbiylə xəstəxanaya gəlir. Gözdə bir çürük, yanıqlar, belindəki cızıqlar, bilək sınığı, genital traktın zədələnməsi, yıxıldığı iddiasıyla xəstəxanaya müraciət tarixçəsi . Bunlar bir çox fərqli səbəblərə görə ola bilsə də, bir yerdə olması bu amillər cinsi zorakılığın mövcudluğuna dair şübhələri artırır.

Bu növ şiddət, bugünkü cəmiyyətdə hələ də qalmaqda olan və bir çox insanın həyatını itirmiş, ortağının əlindən öldürülmüş bir problemdir. Lakin cinsi zorakılıq yalnız fiziki təcavüzlə məhdudlaşmır. Cinsi zorakılığın müxtəlif növləri varbir insanın cinsinə görə vəziyyətini pozan və pozan bir vəziyyət.

Cinsi zorakılıq anlayışı

Cinsi zorakılıq (və ya digər mənbələrə görə cinsi zorakılıq) cinsi və ya cinsi şəxsiyyətlərinə görə bir insanın fiziki, zehni və ya əlaqəli rifahını pozaraq həyata keçirilən hər hansı bir şiddət növüdür. Təcavüz, istər fiziki güclə istərsə də zərər vermə, zor tətbiq etmə, məhdudlaşdırma və ya zorakılığa məruz qalan şəxsi idarə etmək məqsədi ilə qəsdən istifadə olunur.

Bu tip şiddət qurbanlara dağıdıcı təsir göstərə bilər. Fiziki səviyyədə qabiliyyətsizliyə, komaya və ya ölümə səbəb ola biləcək ciddi yaralanmalar ola bilər. Psixoloji səviyyədə, cinsi zorakılığa məruz qalan insanların ümumiyyətlə özləri və ya yaxınları üçün ola biləcək əks-səda, qorxu, inamsızlıq və ya dəstəklənməyəcəkləri qorxusu səbəbiylə hesabat verə bilməməsi tez-tez olur.

Qurbanların vəziyyətə görə özlərini günahkar və ya məsuliyyətli hiss etmələri və ya başqalarına (məsələn, uşaqların yanında) ağrı verməkdən qorxmaları nadir deyil. Alınan təhsil növünə və ya qurbanın manipulyasiya olunduğu zamana görə belə, bunun normal bir davranış olduğunu və / və ya buna layiq olduqlarını düşünə bilərlər.

Səbəblər

Ümumiyyətlə, günahkar tərəf güc və hökmranlıq arzusundan çıxış edir və cinsi stereotiplərdən tez-tez təsirlənir. Ümumiyyətlə bunun arxasında fərdin özündən aşağı və ya üzləşə bilməyəcəyini düşündüyü hökmranlıq yolu ilə təmin etməyə çalışılan özünə inamsızlıq hissi və az özünə hörmət var.

Öz hüquqlarının digərlərinin hüquqlarından üstün sayıldığını ortaya çıxaran narsisistik çalarlarla şişirdilmiş bir özünə hörmət olması da mümkündür. Bəzi hallarda, müəyyən bir hədəfə yönəlmiş instrumental istismar ola bilər. Nəhayət, empatiyanın olmaması bir fenomendir və / və ya nəzarətsiz impulsivlik təcavüzü asanlaşdıra bilər.

Təcavüz növlərini fərqləndirmək

Cinsi zorakılıqdan danışarkən, ümumiyyətlə, bir cütlükdə təcavüzün olduğu vəziyyətləri düşünürük. Cinsi zorakılığın ən çox görülən vəziyyəti, bir qadın olduğu üçün bir qadına qarşı davamlı və sistematik şəkildə bir sıra təcavüzlər edən, özünü aşağı hesab etdiyi və ya hakim olmağa çalışdığı kişinin vəziyyətidir.

Bu səbəbdən cinsi şiddət tez-tez qadınlara və ya qadınlara qarşı şiddətlə qarışdırılır. Ancaq unutmamalıyıq ki, ortaqlarından bu cür zorakılığa məruz qalan kişilər də var. Bundan əlavə, cinsiyyət və ya cinsi şəxsiyyətə əsaslanmadığı üçün ümumiyyətlə cinsi şiddət olaraq qəbul edilməməsinə baxmayaraq, eyni cinsli cütlüklərdə səmimi partnyor şiddətinin olması unudulmamalıdır. Bu səbəbdən günümüzdə cinsi şiddətdən daha çox, yaxın tərəf şiddətindən danışmalıyıq.

Cinsi zorakılıq növləri

Yuxarıda göstərildiyi kimi, cinsi zorakılıq anlayışı, insana müxtəlif ölçülərdən zərər verə biləcək müxtəlif münasibət və hərəkətləri əhatə edir. Axı bir insana zərər verməyin bir çox yolu var.

Bütün hallarda olmasa da, insana bütün ərazilərdən hücum edilir, gender şiddəti daxilində aşağıdakı şiddət növlərini tapa bilərik.

bir.Fiziki zorakılıq

Ən çox görünən və cinsi şiddət kimi tanınan, Fiziki zorakılıq, qurbana birbaşa təcavüz yolu ilə fiziki zərər verildiyi hər hansı bir hərəkət hesab olunur. Belə zərər müvəqqəti və ya qalıcı ola bilər.

Bu şiddət növünə zərbələr, yaralar, qırıqlar, cızıqlar daxildir. Bəzən mübahisə əsnasında xırdalanmış və ya meydana çıxdıqları düşünülsə də, itələmək və titrəmək fiziki zorakılıq kateqoriyasına da aiddir. Hücumların nəticələrinə görə fiziki qabiliyyətsizlik baş verə bilər və hətta zərərin səviyyəsinə görə ölümə səbəb ola bilər.

2. Psixoloji zorakılıq

Bu növ şiddət xarakterizə olunur, çünki fiziki səviyyədə təcavüz olmaya da, qurban alçaldılır, dəyərləndirilmir və psixoloji hücuma məruz qalır. Sözügedən hücum birbaşa ola bilər və təhqir və təhqir şəklində aktiv şəkildə həyata keçirilə bilər və ya daha passiv bir şəkildə həyata keçirilə bilər, bir hücuma məruz qaldıqlarını düşünmədən ortağını dəyərdən salır.

Psixoloji zorakılıq təhqir, təhdid və məcburetmə (bəzi hallarda qurbana və ya yaxın dostlarına fiziki hücum təhdidindən istifadə etmək), hörmətsizlik və devalvasiyanın mövcudluğunu əhatə edir. Həm də insanı müdafiəsiz, müəyyən hərəkətlər etmək məcburiyyətində qaldığını və təcavüzkardan asılı olduğunu, sui-istifadə və cəzaya layiq olduğu vəziyyətdə günahkar olduğunu hiss etdirin.

Mesajda bir çox hallarda birbaşa təcavüzkarlığın qəbul edilməməsi səbəbindən bir çox qurban istismara məruz qaldığının fərqində deyildir və təcavüzkara qarşı tədbir görmür. Nəzərə alına bilər ki, cinsi zorakılıq halında, növündən və motivindən asılı olmayaraq, bütün hallarda psixoloji zorakılıq mövcuddur.

• Əlaqədar məqalə: “Psixoloji təcavüzkarın profili: ortaq 21 xüsusiyyət”

3. Cinsi zorakılıq

Hər hansı bir şəkildə fiziki zorakılıq içərisində düşünülsə də, cinsi zorakılıq xüsusi olaraq bir insanın cinsi xarakterli fəaliyyət göstərməyə məcbur edildiyi və ya məcbur edildiyi vəziyyətlərə aiddir istəklərinə qarşı və ya cinsəlliyin məhdud olduğu və ya başqa bir şəxs tərəfindən tətbiq olunduğu üçün.

Nüfuzun və ya əlaqənin meydana gəlməsinə ehtiyac yoxdur. Buna cütlük içində təcavüz, məcburi fahişəlik, məcburi konsepsiya və ya abort, cinsiyyət orqanı xəsarəti, cinsi təcavüz və ya istənməyən toxunma və s. Daxildir.

• Sizi maraqlandıra bilər: “Təcavüzkarın psixoloji profili: 12 ümumi xüsusiyyət və münasibət”

4. İqtisadi zorakılıq

Bu növ şiddət, tərəfdaşa iqtisadi qaynaqların azaldılması və məhrum edilməsinə əsaslanır və ya övladları məcburiyyət, manipulyasiya və ya bütövlüyünə xələl gətirmək məqsədi ilə. Qurbanın təhdid, məcburetmə və ya fiziki məhdudlaşdırma yolu ilə əmək bazarına girişinin qarşısını alaraq təcavüzkardan iqtisadi cəhətdən asılı olmağa məcbur olma faktı kimi qəbul edilir.

5. Vətənpərvərlik zorakılığı

Patrimonial zorakılıq, əşyaların, malların və mülklərin qəsb edilməsi və ya məhv edilməsi hesab olunur onlara hakim olmaq və ya psixoloji ziyan vurmaq məqsədi ilə zorakılıq qurbanı olan şəxsin. Bir çox cəhətdən bu varlıqlar onilliklər boyu davam edən işlərin bəhrəsidir və onları məhv etmək bütün bu səylərin boş yerə olduğunu göstərməyin bir yoludur. Bununla birlikdə, bu tip təcavüzün eyni zamanda digər insanları, xüsusilə qonşuları təsir edə biləcəyini qeyd etmək lazımdır.

6. Sosial zorakılıq

Sosial zorakılıq, insanın sosial təcridinin məhdudlaşdırılmasına, nəzarətinə və induksiyasına əsaslanır. Qurban ailəsindən və dostlarından ayrılır, onları sosial dəstəkdən məhrum edir və adi ətraflarından uzaqlaşdırır. Bəzən qurban ətraf mühitinə qarşı qoyulur, qurban və ya ətraf mühitin özlərini ayırmaq qərarına gəlməsinə səbəb olur.

Məsələn, evin fasadına qarşı hücumlar bu tip zorakılıq üçün çox xarakterikdir, çünki qurbanın hamının gözü qarşısında hücuma məruz qalmağı layiq olduğu bütün dünyada görünən işarələr buraxmağa imkan verir.

7. Vicarious şiddət

Cinsi zorakılığın baş verdiyi çox sayda cütlüyün uşaqları var. Bir çox hallarda təcavüzkar bu uşaqları ortağına və ya keçmiş ortağına zərər vermək məqsədi ilə təhdid etməyə, təcavüz etməyə və hətta öldürməyə qərar verir.

Bu növ şiddətə, valideynlər arasında zorakılığa riayət etməklə yetkinlik yaşına çatmayanlara dəyən zərərləri də daxil edən şiddətli şiddət deyilir. Psixoloji təsir, münaqişənin mərkəzində birbaşa iştirak etməyən insanlara nəzarət, itaət və hücumlar yolu ilə axtarılan şeydir.

Diqqət edin: cinsi zorakılıq yalnız cütlükdə deyil

Cinsi zorakılıq düşündüyümüz zaman ilk düşündüyümüz şey ortaq vəziyyətlərdə pis rəftarın olmasıdır. Ancaq cinsiyyətə əsaslanan şiddət cütlüyün ərazisinə xas deyil, ancaq bunu həyata keçirmək üçün bir həyat yoldaşına ehtiyac olmadan bir çox sahədə baş verə bilər. Müəssisələr, ailə və ümumiyyətlə cəmiyyət, cinsi zorakılıq hallarının ortaya çıxdığı yerlər ola bilər əvvəlkilər kimi.

Vətəndaşlar arasında cinsiyyət zorakılığının yeni hallarının qarşısını almaq üçün müxtəlifliyə dözümlülük, bərabər hüquq və imkanlar və emosional təhsil kimi müxtəlif aspektlərdə maarifləndirmə işinin qarşısını almaq və maarifləndirmək üçün çalışmaq lazımdır.