Səadət kamalla yetişir başa

A : Hi ! I am SarpB : _______

5-ci Sinif İngilis Dili Testləri və Məşqləri (Cavabları İlə)

Xarici dil imtahanlarına və digər imtahanlara hazırlaşarkən, testləri daim həll etmək imtahanda daha çox müvəffəqiyyət təmin edir. Öyrənilən sözlərin təkrarlanmasını və yeni sözlərin əzbərlənməsini təmin etməklə imtahanlara ən yaxşı və ən təsirli hazırlığı təmin edir. İngilis dilində öyrəndiyiniz hər bir mövzuya bağlı müxtəlif testləri həll etməyin sizə qatacağı faydaları aşağıdaki kimi siyahıya almaq mümkündür:

• Daha əvvəl öyrəndiklərini və unutduqlarını xatırlayırsınız.
• İmtahanda görünə biləcək suallarla tanış olacaqsınız.
• İmtahanın formatını çox yaxşı öyrənəcəksiniz.
• Hazırlıq prosesində etdiyiniz bütün səhvlərdən qurtulursunuz.
• Qrammatikanı təkmilləşdirərək ingilis dilini ətraflı öyrənirsiniz.
• İmtahan zamanı bütün suallara cavab vermək bacarığı qazanacaqsınız.

İngilis dilinizi inkişaf etdirməkdə test suallarını həll etməyin faydaları sonsuzdur. Nümunə imtahan suallarını cavablandırdıqdan sonra, bir- bir doğru və yanlışınızı yoxlasanız, etdiyiniz doğru işlərin təsadüf olub olmadığını görərsiniz.

Səhv etdiyiniz sualların doğru cavablarını öyrənərək, gələcəkdə həll edəcəyiniz testlərdə eyni səhvləri təkrarlamaqdan qaçınacaqsınız. Etdiyiniz həqiqətləri nəzərdən keçirərək, ingilis dili biliklərinizi bir daha xatırlayacaqsınız. Test suallarını həll edərək, diqqətin olmaması səbəbindən ortaya çıxan səhvləri, sualların həllində istifadə edilməməsindən yarana biləcək səhvləri minimuma endirirsiniz.

Bütün bu araşdırmalardan sonra test suallarına düzgün cavab vermə sürətiniz artacaq. Etdiyiniz səhvlərdən xilas olaraq ingilis dilini daha yaxşı danışa biləcəksiniz.

İngilis Dili Test Suallarının Həllinin Üstünlükləri

• İngilis dili biliyinizlə mütənasib olan ters çevrilmiş cümlələrdən istifadə etməkdən qurtulacaqsınız.
• İngilis dilində qırıq cümlələrin istifadəsini minimuma endirirsiniz.
• İngilis məqalələrinin dilini bildiyiniz səviyyədə istifadə etməyi bacarırsınız.
• İmtahan verərək ingilis dilinizi bir pillə yuxarı qaldıra bilərsiniz.
• Sualları ucadan həll etsəniz, özünüzü tətbiq etmiş sayılacaqsınız.
• İngilis dilini oxumaq və anlamaq qabiliyyətinizi artırırsınız.
• Xarici dil imtahanında yüksək bal toplaya bilərsiniz.
• Təhsil almaq üçün xaricə gedə bilərsiniz.
• İngilis dilində unutduğunuz nümunələri, quruluşları, sözləri və qrammatik qaydaları yenidən öyrənəcəksiniz.
• İngilis dilində danışarkən, bilmədən etdiyiniz səhvlərdən qurtulursunuz.
• Yeni sözlər, ifadələr, deyimlər və deyimlər öyrənərək söz ehtiyatınızı genişləndirirsiniz.

Xarici dil tədris kitablarının çoxunda hər fənndən sonra test sualları var. Bu testlərin cavablandırılması nəticəsində oxuduqlarınızın nə qədərinin başa düşülə biləcəyini müəyyən edəcəksiniz. İngilis dili səviyyənizdən asılı olmayaraq, test suallarını həll edərək xarici dilinizi inkişaf etdirə bilərsiniz. Bu günə qədər bilmədən etdiyiniz səhvləri düzəltmək imkanınız olacaq.

İngilis dilində müxtəllif test növləri ilə tanış olmaq üçün 5-ci sinif test nümunələri və başlıqları ilə başlamaq faydalı bir başlanğıcdır. 5-ci sinfə aid nümunələrlə tədris edilən mövzular və mövzulara aid test nümunələrini aşağıda görə bilərsiniz.

İngilis dili 5 -ci sinif Mövzu 1 Hello Testlər və Lüğət

Ahmet : What do you do, Ali ?Ali : I am a _______.

Azəringiliscə proqramı ilə ingilis dilinizi inkişaf etdirin.

Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

math lesson
James and George ______, but Judie ________
Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?
can play football / can
can’t play football / can’t
can’t play football / can

A : Can Serdar ride a bike?

B : _______

Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

Yes, he can
No, she can’t
Yes, she can
No, he can’t

I can _____

Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

play football

A: Can Halis ride a horse?

B: ______________.

Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

Yes , she can.
No, she can’t.
Yes, he can.
No, he can’t.

A kangaroo ____ jump but it _____ speak.

Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

can’t / can’t

I am 11 years _____Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

He can ________

Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

play the guitar
play the piano
play football
play basketball

A : __________ languages do you speak.B : Two languages.

Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

A : Hi ! How are you ?B : _____. Thank you.

Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

My name is
What is your

A : Hi ! I am SarpB : _______

A : Turkey.

Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

What is your name ?
How are you ?
How old are you ?
Where are you from ?

I am from ______.I speak _____ and English .

Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

Spanish – Spain
Spain – Spanish
Spanish -England
English – Spanish

A : What is your name ?
B : My name is Murat.A : Where are you from ?
B : I’ m from ______.Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

My favorite school subject is ______.

Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

A : How old are you ?B : ________.

Hansı cavab boş yerə gəlməlidir?

My name is Jack.
I am 11 years old.
I’ m from Germany.
Say your name, please.

Cavablar:

İngilis dili 5 -ci sinif Bölmə 2 My Town Testləri və Sözlük

Aşağıdakılardan hansı verilmiş cümlədə boş yerə gəlməlidir?
You can buy vegetables at____.
a greengrocer’s
a police station
a chemist’s

Verilmiş cümlədəki boşluğu doldurmaq üçün ifadəni tapın.
I want to buy some bread. I need to go to the ____ .

Verilən şəkli ifadə edən ən uyğun variant hansıdır?
Police station’s
Jewelery shop

A : Where is the ____ of Italy ?B : It’s Rome.

Hansı boş yerə gəlməlidir?

I can watch a movie at the ______.Hansı boş yerə gəlməlidir?

Şəkil aşağıdakı variantlardan hansını təmsil edir?

Şəkil aşağıdakı variantlardan hansını təmsil edir?

Şəkil aşağıdakı variantlardan hansını təmsil edir?

Post office

Library sözünün Azərbaycanca qarşılığı nədir?

Azərbaycanca Theatre sözü nədir?

_____ a museum on the right ?Hansı boşluqda gəlməlidir?

İngiliscə “qarşısında” sözünün qarşılığı nədir?

Şəkil aşağıdakı variantlardan hansını təmsil edir?

Turn right
On your left

Şəkil aşağıdakı variantlardan hansını təmsil edir?

Turn right

Şəkil aşağıdakı variantlardan hansını təmsil edir?

Turn right

İngilis 5 -ci sinif Bölmə 3 Games and Hobbies Testləri və Sözlük

Give ______ a pen, please.

Hansı boş yerə gəlməlidir?

A : Do you play _____ ?B : Yes, I do.

Hansı boş yerə gəlməlidir?

volleyball

A : _____ ?B : Yes, I can.

Hansı boş yerə gəlməlidir?

Do you play football
Can you run fast
Are you a student
What is your name
” Hide and seek ” sözünün Azərbaycanca qarşılığı nədir?
Sek sek oyunu
Körebe oyunu
Adam asmaca

A : Can you play tic-tac-toe ?B : _____ I am good at it.

Aşağıdakılardan hansı boş yerə gəlməlidir?

I don’t like

A : ______ play football ?B : Yes I can.

Aşağıdakılardan hansı boş yerə gəlməlidir?

” Hopscotch ” sözünün Azərbaycanca qarşılığı nədir?
Dama oynama
Sek sek oyunu
Körebe oyunu

________ you _______ Mr. Brown? (know)Aşağıdakılardan hansı boş yerə gəlməlidir?

Listen. The telephone ________ . (ring)Aşağıdakılardan hansı boş yerə gəlməlidir?

is ringing

I _______ Roger at 9:00 p.m. last night but he ______ at home.(call/ not be)Aşağıdakılardan hansı boş yerə gəlməlidir?

don’t call/ were
calling/weren’t
called/wasn’t

When ______ she usually ______ to school? (come)Aşağıdakılardan hansı boş yerə gəlməlidir?

” Kamp yapmak ” sözünün İngilizcesi aşağıdakılardan hansıdır?

A : Can you ride a bike ?B : Yes, _____.

Aşağıdakılardan hansı boş yerə gəlməlidir?

They ________ football at the moment. (play)Aşağıdakılardan hansı boş yerə gəlməlidir?

are playing
is playing
was playing
were playing

________ Jack usually _______ his car fast? (drive)Aşağıdakılardan hansı boş yerə gəlməlidir?

İngilis dili 5 -ci sinif Bölmə 4 My Daily Routine Testlər və Sözlər

He ________ his teeth in the evenings.Hansı boş yerə gəlməlidir?

___________ do you go holidays?We go to İzmir because my grandparents live there.

Hansı boş yerə gəlməlidir?

________ do you have breakfast?I have breakfast in the morning.

Hansı boş yerə gəlməlidir?

Aşağıdakı variantlardan hansı saatı təmsil edir?

It’s one o’clock
It’s nine o’clock
It’s twelve o’clock
It’s three o’clock

A : ______ do you go to school ?B : At 8.30

Hansı boş yerə gəlməlidir?

________ ?It’ s quarter to eight.

Hansı boş yerə gəlməlidir?

What is it?
Where is it?
What time is it?

Ali : What _____ is it todayMehmet : It’ s Monday.

Hansı boş yerə gəlməlidir?

Aşağıdakı cütlüklərdən hansı səhvdir?
Students go to school.
Pilots fly planes
Footballers play volleyball.
English teachers teach English

________ is your phone number?It is 383 03 70

Hansı boş yerə gəlməlidir?

A:________ she _______in two or three films every year? B:Yes, she does.Hansı boş yerə gəlməlidir?

Does / acts

______ at 8 o’ clock in the mornings.Hansı boş yerə gəlməlidir?

She has lunch
She has dinner
She wakes up
She goes to sleep

I watch TV ____ Sundays.Hansı boş yerə gəlməlidir?

A : When do you watch TV?B : We watch TV _____ the evenings.

Hansı boş yerə gəlməlidir?

A : What time is it ?B : _______.

Hansı boş yerə gəlməlidir?

On Saturday
It’ s 7 o’clock

My father ________ his car very core fully.Hansı boş yerə gəlməlidir?

İngilis dili 5 -ci sinif Bölmə 5 Health Testləri və Sözlər

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Stomachache

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

The measles

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

After the party I ______ tired and sleepy.(feel)Hansı boş yerə gəlir?

is feeling

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Stacy has got a _______ headache.Hansı boş yerə gəlməlidir?

A : What is the matter with Mustafa ? He looks bad.B : He _____ .

Hansı boş yerə gəlməlidir?

is terrible
is very good
feels great

A :____________ ?B : I have a stomachache.

Hansı boş yerə gəlməlidir?

What’ s wrong with you
Where are you going
Can I go home
Who is at the hospital

What is the ______ with you ?I feel cold.

Hansı boş yerə gəlməlidir?

” Painkiller ” sözünün Azərbaycanca qarşılığı nədir?
Temiz hava
Ağrı kesici
Öksürük şurubu
Yaşam tarzı
” Check up ” sözünün Azərbaycanca qarşılığı nədir?
Yaşam tarzı
” I have a toothache. ” Cümləsinin Azərbaycanca qarşılığı nədir?
Belim ağrıyor.
Kulağım ağrıyor.
Dişim ağrıyor.
Karnım ağrıyor.

Everyday ________ a lot of coffee at the party yesterday.

Hansı boş yerə gəlməlidir?

İngilis dili 5 -ci sinif Bölmə 6 Films Testləri və Sözlük

” Action ” Sözün Azərbaycanca yazılışı nədir?

_______ western.I think they are boring.Boş yerə hansı gəlməlidir?

I don’t like

Jonathan : Does your mother ___________watching adventure films?Ashley : No,she _________ .

Boş yerə hansı gəlməlidir?

like / doesn’t
hates / doesn’t
dislikes / does
like / does

I like action movies because they are ___________ .Boş yerə hansı gəlməlidir?

Lucky Luke is a ______________ movie.Boş yerə hansı gəlməlidir?

Barbara loves comedy films because they are _______________.Boş yerə hansı gəlməlidir?

frightening

Batman is very __________.Boş yerə hansı gəlməlidir?

James Bond is an _____________ film.Boş yerə hansı gəlməlidir?

documentary

________movies are exciting.Boş yerə hansı gəlməlidir?

Gökçe : Is this ________ car?Dean : No, it isn’t mine.

Boş yerə hansı gəlməlidir?

A ______ can climb a tree.Boş yerə hansı gəlməlidir?

Serdar : When _______ John wake up?Bora : He wakes up at 6:30.

Boş yerə hansı gəlməlidir?

Jülide : What _______ you do last night?Mahir : I watched TV.

Boş yerə hansı gəlməlidir?

Bob : Here are the books.İlke : Good. Give ________ to me.

Boş yerə hansı gəlməlidir?

” They are painting the house. “ Cümlənin passiv forması nədir?
The house is painted by them.
The house has been painted by them.
The house is being painted by them.
The house was painted by them.

İngilis dili 5 -ci sinif Vahid 7 Party Time testləri və lüğət

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Halloween party
Fancy dress party
Birthday party
Barbecue party

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Birthday party
Barbecue party
Halloween party
Slumber party

Görsele uygun gelen ifade aşağıdakilerden hangisidir ?

Barbecue party
Halloween party
Graduation party
Birthday party

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Slumber party
Birthday party
Graduation party
Barbecue party

A : We are organising a party for Ali.
B : Does he know ?
A : No, it is a ____ party.Boş yerə hansı gəlməlidir?

” Prepare ” Sözün Azərbaycanca mənası nədir?
Hazırlamak
Davet etmek

A : What is the day between Tuesday and Thursday ?B : ________.

Hansı boş yerə gəlir?

” Decorate ” Sözün Azərbaycanca mənası nədir?
İzin almak
Hazırlamak

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

” Order ” Sözün Azərbaycanca mənası nədir?
İzin almak
Sipariş vermek
Hazırlamak

A : Which month comes after March ?B : _________ .

Boş yerə hansı gəlməlidir?

A : ________ ?B : It is on 16 th March

Boş yerə hansı gəlməlidir?

Where are the candles
Where is the party
Are thereany beverages
When is your birthday

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

There are twelve months in _______.Boş yerə kim gəlməlidir?

Which of them is not a summer month ?

İngilis dili 5 -ci sinif Bölmə 8 Fitness (Sağlam Həyat) Testləri və Sözlük

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Playing soccer

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

I like running ______ walking.Boş yerə kim gəlməlidir?

İngilis dilində ”jim etmək ” qarşılığı nədir?

______ likes cycling?Boş yerə kim gəlməlidir?

What about doing exercise?Aşağıdakılardan hansı yuxarıdakı cümlənin Azərbaycanca tələffüzüdür?

Egzersiz yapmaya ne dersin?
Koşmaya ne dersin?
Dalmaya ne dersin?
Bisiklet sürmeye ne dersin?

‘press vurmaq’ sözünün ingiliscə qarşılığı nədir?

Nicole is very fit. She________ exercise every day.Boş yerə kim gəlməlidir?

________Jane swim? No, she _______.Boş yerə kim gəlməlidir?

Can’t / can’t

Turtles can’t run _______.Boş yerə kim gəlməlidir?

İngilis dili 5 -ci sinif Vahid 9 Animal Shelter Testləri və Sözlük

______ colour is a duck?

Boş yerə kim gəlməlidir?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Sheep like eating ______.

Boş yerə hansı gəlməlidir?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Bugs Bunny likes ______.

Boş yerə hansı gəlməlidir?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

A fish can ______

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

What are you doing ?I am cleaning the bird’ s ______.

Boş yerə hansı gəlməlidir?

The ________ is examining the animals.Boş yerə hansı gəlməlidir?

İngilis dili 5 -ci sinif bölüm 10 Festivals testlər və lüğət

Which one is national day?

Children’s Day
Ramadan Feast
Teacher’s Day
” Victory Day ” Azərbaycanca ekvivalenti nədir?
Çocuk bayramı
Cumhuriyet Bayramı
Zafer Bayramı
When do we celebrate the Sports and Youth Day?
on 19th May
on 23rd April
on 23rd April
on 30 th August

Which day do we celebrate on 30 th August?

Children’s Day
Ramadan Feast
Victory Day
What do we do in the religious feast?
Listen to music
We read poems
We carry flags
We kiss our old people’s hands

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Mother’s day
Father’s day
Easter day

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Teacher’s day
Mother’s day
Father’s day
Ramadan feast

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Mother’s day
Father’s day
Easter day
Teacher’s day
” Sacrifice Feast ” Azərbaycanca ekvivalenti nədir?
Kurban bayramı
Ramazan bayramı
Cadılar bayramı
Çocuk bayramı

Children wear scary costumes on _______.Hansı boş yerə gəlir?

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Sing a song
Light a bonfire
Wear traditional clothes
Throw a party

Aşağıdakı ifadələrdən hansı görüntüyə uyğundur?

Buy flowers
Celebrate a day
Decorate a tree
Listen to music

People give _______ to children at Ramadan Festival.Boş yerə kim gəlməlidir?

Yuxarıdakılardan hansı bayram günü deyil?

Popeye ______ lift heavy things.Boş yerə hansi gəlməlidir?

5 -ci sinif İngilis dili testləri üçün 5 -ci sinif İngilis dili mühazirəsi

Kommunikativ İngilis dili testlərinə hazırlaşmağın bir sıra müsbət faydaları olduğu göstərilmişdir:

• Şagirdlər məktəblərdə ingilis dilindən daha çox istifadə edirlər.
• Şagirdlərin dil bilikləri yaxşılaşır.
• Müəllimlərin motivasiyası artır.
• Tədris təcrübəsi yaxşılaşır.

Xarici dil imtahanlarına və digər imtahanlara hazırlaşarkən, testləri daim həll etmək imtahanda daha çox müvəffəqiyyət təmin edir. Öyrənilən sözlərin təkrarlanmasını və yeni sözlərin əzbərlənməsini təmin etməklə imtahanlara ən yaxşı və ən təsirli hazırlığı təmin edir. İngilis dilində öyrəndiyiniz hər bir mövzuya bağlı müxtəlif testləri həll etməyin sizə qatacağı faydaları aşağıdaki kimi siyahıya almaq mümkündür:

• Daha əvvəl öyrəndiklərini və unutduqlarını xatırlayırsınız.
• İmtahanda görünə biləcək suallarla tanış olacaqsınız.
• İmtahanın formatını çox yaxşı öyrənəcəksiniz.
• Hazırlıq prosesində etdiyiniz bütün səhvlərdən qurtulursunuz.
• Qrammatikanı təkmilləşdirərək ingilis dilini ətraflı öyrənirsiniz.
• İmtahan zamanı bütün suallara cavab vermək bacarığı qazanacaqsınız.

İngilis dilinizi inkişaf etdirməkdə test suallarını həll etməyin faydaları sonsuzdur. Nümunə imtahan suallarını cavablandırdıqdan sonra, bir- bir doğru və yanlışınızı yoxlasanız, etdiyiniz doğru işlərin təsadüf olub olmadığını görərsiniz.

Səhv etdiyiniz sualların doğru cavablarını öyrənərək, gələcəkdə həll edəcəyiniz testlərdə eyni səhvləri təkrarlamaqdan qaçınacaqsınız. Etdiyiniz həqiqətləri nəzərdən keçirərək, ingilis dili biliklərinizi bir daha xatırlayacaqsınız. Test suallarını həll edərək, diqqətin olmaması səbəbindən ortaya çıxan səhvləri, sualların həllində istifadə edilməməsindən yarana biləcək səhvləri minimuma endirirsiniz.

Bütün bu araşdırmalardan sonra test suallarına düzgün cavab vermə sürətiniz artacaq. Etdiyiniz səhvlərdən xilas olaraq ingilis dilini daha yaxşı danışa biləcəksiniz.

İngilis Dili Test Suallarının Həllinin Üstünlükləri

• İngilis dili biliyinizlə mütənasib olan ters çevrilmiş cümlələrdən istifadə etməkdən qurtulacaqsınız.
• İngilis dilində qırıq cümlələrin istifadəsini minimuma endirirsiniz.
• İngilis məqalələrinin dilini bildiyiniz səviyyədə istifadə etməyi bacarırsınız.
• İmtahan verərək ingilis dilinizi bir pillə yuxarı qaldıra bilərsiniz.
• Sualları ucadan həll etsəniz, özünüzü tətbiq etmiş sayılacaqsınız.
• İngilis dilini oxumaq və anlamaq qabiliyyətinizi artırırsınız.
• Xarici dil imtahanında yüksək bal toplaya bilərsiniz.
• Təhsil almaq üçün xaricə gedə bilərsiniz.
• İngilis dilində unutduğunuz nümunələri, quruluşları, sözləri və qrammatik qaydaları yenidən öyrənəcəksiniz.
• İngilis dilində danışarkən, bilmədən etdiyiniz səhvlərdən qurtulursunuz.
• Yeni sözlər, ifadələr, deyimlər və deyimlər öyrənərək söz ehtiyatınızı genişləndirirsiniz.

Xarici dil tədris kitablarının çoxunda hər fənndən sonra test sualları var. Bu testlərin cavablandırılması nəticəsində oxuduqlarınızın nə qədərinin başa düşülə biləcəyini müəyyən edəcəksiniz. İngilis dili səviyyənizdən asılı olmayaraq, test suallarını həll edərək xarici dilinizi inkişaf etdirə bilərsiniz. Bu günə qədər bilmədən etdiyiniz səhvləri düzəltmək imkanınız olacaq.

İngilis dilində müxtəllif test növləri ilə tanış olmaq üçün 5-ci sinif test nümunələri və başlıqları ilə başlamaq faydalı bir başlanğıcdır. 5-ci sinfə aid nümunələrlə tədris edilən mövzular və mövzulara aid test nümunələrini aşağıda görə bilərsiniz.

Səadət kamalla yetişir başa

V sinif Ədəbiyyat . Müəllim üçün metodik vəsait haqqında

BAŞLIQLAR

Fənn kurikulumu tələblərinin “Ədəbiyyat” dərslik komplektində reallaşdırılması mexanizmlərinin şərhi 5

Ədəbiyyat dərslərində yeni təlim texnologiyalarının tətbiqi . 13
Layihələr üzrə işin təşkili . 22
V sinifdə ədəbiyyat dərslərinin illik planlaşdırılması . 24
Mövzular üzrə məzmun standartlarının reallaşdırılması, təlim məqsədləri və
fənlərarası inteqrasiya . 27
Fəndaxili inteqrasiya . 35
Ədəbiyyat fənni üzrə şagird nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi . 38
Gündəlik planlaşdırmaya aid nümunələr . 48
1. Ana maral (əfsanə) . 52
2. Yetim İbrahimin nağılı . 59
3. Əhməd Cavad. Azərbaycan! Azərbaycan! . 67
4. Süleyman Rəhimov. Qara torpaq və sarı qızıl . 76
Mövzular üzrə təlim materialları ilə iş texnologiyasının şərhi . 82
Bədii ədəbiyyat söz sənətidir . 82
1. Şifahi xalq ədəbiyyatı inciləri
Ana maral (əfsanə) . 85
İnşa yazmağı öyrənirik . 91
Xalq öz vətənini necə tapdı (Şimali Amerika əfsanəsi) . 97
Yetim İbrahimin nağılı . 101
Üç qardaş (özbək nağılı) . 107
Kiçik summativ qiymətləndirmə vasitələri . 111
2. Yurd sevgisi, ana məhəbbəti
Əhməd Cavad. Azərbaycan! Azərbaycan! . 116
Əli Tudə. Yaşayanlar görəcəkdir . 121
Hüseyn Arif. Analar . 127
Kiçik summativ qiymətləndirmə vasitələri . 131
3. Mənəvi dəyərlər, həmişəyaşar hikmətlər
Ənvər Əlibəyli. İlan və Qurbağa . 135
Cek London. Kiş haqqında hekayət . 142
Kiçik summativ qiymətləndirmə vasitələri . 147
4. Müharibə və insan haqqı
Xəlil Rza Ulutürk. Oğul həsrəti . 150
Elçin Hüseynbəyli. Firuzə qaşlı xəncər . 154
Kiçik summativ qiymətləndirmə vasitələri . 158
5. Uşaq dünyası, uşaq taleyi
Əhməd Cəmil. Can nənə, bir nağıl de! . 159
Mark Tven. Fərasətli oğlan . 164
Kiçik summativ qiymətləndirmə vasitələri . 169
6. Əməyə məhəbbət, zəhmətə çağırış
Nizami Gəncəvi. Kərpickəsən kişinin dastanı . 173
Süleyman Rəhimov. Qara torpaq və sarı qızıl . 177
Kiçik summativ qiymətləndirmə vasitələri . 181
7. Təbiətin gözəlliyi, təbiətə qayği
Abdulla Şaiq. Köç . 186
Fikrət Qoca. Şuşa . 190
Kiçik summativ qiymətləndirmə vasitələri . 194
Layihələr . 198
Mənbələr . 207
FƏNN KURIKULUMU
TƏLƏBLƏRININ
“ƏDƏBİYYAT” DƏRSLİK
KOMPLEKTİNDƏ REAL­LAŞ­DI­RIL­MA­SI MEXANİZMLƏRİNİN
Hörmətli müəllimlər!

Bu ildən etibarən V siniflərdə ədəbiyyat ümumi təhsilin kurikulumuna müvafiq olaraq müstəqil fənn kimi tədris olunmağa başlayır. Bu fənn üzrə dərslik komplektinə iki kitab daxildir:

1. “Ədəbiyyat” dərsliyi.
2. Müəllim üçün metodik vəsait.

Dərslik komplektində qarşıya qoyulan başlıca məqsəd V sinfin ədəbiyyat kuri­kulumundakı məzmun standartlarının reallaşdırılmasını və təlim nəticə­lərinə nail olunmasını təmin etməkdir.

Dərslik komplekti, başlıca olaraq, aşağıdakı vəzifələrin yerinə yetirilməsinə xidmət edir:

– ədəbiyyat dərslərində müəllim-şagird fəaliyyətinin tam təsəvvür olunması və üzvi şəkildə əlaqələndirilməsi;

– müəllimin planlaşdırmadan qiymətləndirməyədək bütün fəaliy­yə­tinin istiqa­mət­lən­­­dirilməsi;
– təlim prosesində şagirdlərdə fəallıq və müstəqilliyin, həyati bacarıqların for­malaş­dırılması.
“Ədəbiyyat” dərsliyini səciyyələndirən başlıca cəhətlər:

– şagirdlərin bədii ədəbiyyata, mütaliəyə marağını gücləndirir, onlara milli və ümum­bəşəri mənəvi dəyərlərin aşılanmasını təmin edir;

– məktəbliləri axtarışa, tədqiqatçılıq fəaliyyətinə, fərqli mənbələrdən bilik­lər əldə etməyə sövq edir;

– məntiqi, tənqidi, yaradıcı (bədii) təfəkkürü inkişaf etdirir;
– həyati bacarıqların formalaşmasını təmin edir;
– fəndaxili və fənlərarası inteqrasiya imkanlarını reallaşdırmağa zəmin ya­ra­dır;
– fəal/interaktiv təlim şəraitinin yaradılmasını təmin edir;
– şagirdlərin fərqli idraki imkanlarının nəzərə alınmasına imkan yaradır.
Dərsliyə aşağıdakı materiallar daxil edilmişdir:
– dərslikdən istifadə qaydalarına aid tövsiyələr;
– Azərbaycan və xarici ölkələrin şifahi və yazılı ədəbiyyat nümunələri;
– əsərin məzmununun mənimsənilməsi və təhlili üzrə sual və tapşırıqlar;
– şifahi və yazılı nitqin inkişafı üçün sual və tapşırıqlar;
– araşdırmaya, yaradıcı işlərin təşkilinə istiqamətləndirən sual və tapşırıqlar;
– ədəbiyyat nəzəriyyəsinə aid bəzi materiallar;
– elektron resurslardan istifadə üçün tapşırıqlar;
– sinifdənxaric oxu materialları əsasında qrup və fərdi layihə nümunələri;
– özünüqiymətləndirmə, formativ və summativ qiymətləndirmə materialları;
– yaradıcı tətbiqetmə, müxtəlif mənbələrdən istifadə ilə bağlı sual və tap­şı­rıqlar;
– bədii mətnlərdə şagirdlərə tanış olmayan sözlərin izahlı lüğəti;
– qısa ədəbiyyatşünaslıq terminləri lüğəti (dərslikdə istifadə olunan bəzi termin­lərin izahı).
Dərsliyə daxil edilmiş bədii əsərlər aşağıdakı meyarlar əsasında seçilmişdir:
– yüksək ideya-bədii dəyərə malik olması;
– mövzu, janr müxtəlifliyi, aktual mənəvi-estetik problemləri əks etdirməsi;
– dünya ədəbiyyatının dəyərli nümunələri;
– humanist istiqaməti, şagird şəxsiyyətinə müsbət təsiri;

– şagirdlərin əqli və mənəvi inkişafı məqsədlərinə, maraq dairəsinə, yaş və qavrama səviyyələrinə uyğun olması.

Bədii əsərlər seçilərkən tarixi-mədəni ənənələrimiz, ədəbi təhsil sis­te­mi­nin zən­gin təcrübəsi nəzərə alınmışdır. Seçilmiş bədii nümunələr vasitəsilə milli və ümum­bəşəri mənəvi dəyərlər, vətənpərvərlik, soykökünə bağlılıq, təbiətə qayğıkeş münasibət, insan hüquq və azadlıqlarına hörmət hissi aşılanması imkanları diqqət mər­kəzində saxlanılmışdır.

Məktəblərimizdə uzun illər tədris olunmuş uğurlu əsərləri hər nəsil özü üçün “kəşf edir”, əvəzlənən nəsillər üçün həmin əsərlər həmişə qiymətlidir. Bu, bütün dünyada belədir: M.Ridin, C.Londonun, A.Puşkinin, M.Lermontovun və digər görkəmli sənətkarların əsərləri uzun illərdir ki, məktəb proqramında öz yerini qoruyub saxlayır. Bizdə də N.Gəncəvinin, M.Füzulinin, C.Məm­mədquluzadənin, A.Şaiqin, Mir Cəlalın, S.Vur­ğunun, M.Hüseynin və bir sıra digər klassiklərimizin əsərləri ədə­biyyat təli­mində layiqli yerini tutmuşdur. Bu baxımdan bədii əsərlər şəxsiyyətin formalaşmasında bir vasitədir və əslində, təlimdə yenilik texno­logiyaların, yanaşmanın mahiyyətində, kurikulumun tələb­lə­rin­dədir.

Xalqımızın taleyində, vətənimizin son dövrlərdəki tarixində özünü göstərmiş mü­hüm hadisələri əks etdirən əsərlərin dərsliyə daxil edilməsi isə vacibdir və bu, diqqət mərkəzində saxlanılmışdır.

Ədəbiyyat nəzəriyyəsi üzrə biliklərin (nağıl, təmsil, hekayə, epitet, bənzətmə və s. haqqında) bədii əsərlərin öyrənilməsi prosesində tətbiqi məqsədilə sual və tap­şı­rıq­lar sistemi işlənilmişdir.

“Ədəbiyyat” dərsliyi aşağıdakı pedaqoji prinsiplər əsasında tərtib edilmişdir:

– düzgünlük (ədəbiyyat fənni üzrə təlim standartlarına uyğunluq, faktların də­qiqliyi, mübahisəli elmi məsələlərin olmaması, orfoqrafiya, durğu işarələri və qrammatik qaydaların göz­lənilməsi);

– əyanilik (öyrənilən bədii mətnlərlə bağlı rəsm, sxem və illüst­rasiyaların olması);

– müasirlik (ədəbi nailiyyətlərin şagirdlərin yaş səviyyəsinə uyğun əks olun­ma­sı, təlim materiallarının müasir dünyagörüşünün formalaşdırılmasına istiqa­mətlənməsi);

– tamlıq (ədəbi-nəzəri, praktik, təsviri, qiymətləndirmə materiallarının olması, onların üzvi şəkildə əlaqələndirilməsi);

– ardıcıllıq (psixoloji, məzmun və məntiqi baxımdan). Psixoloji baxımdan ardıcıllıq təlim materiallarının maraqlılıq səviyyəsinə görə düzül­məsində öz əksini tapır. Bu, hafizə, təfəkkür və təxəyyülün formalaş­masında başlıca şərtlərdən biridir. Məzmun baxımından ardıcıllıq təlim materiallarının sadədən mürəkkəbə doğru sıralanmasını tələb edir. Məntiqi baxımdan ar­dıcıllıq əvvəlki təlim materialları vasitəsilə növbəti materialların mənim­sə­nilməsinə zəmin yaradılmasını tələb edir;

– yaş səviyyəsinə uyğunluq (“Ədəbiyyat” dərsliyinin poliqrafiya, dizayn cə­hət­dən şa­girdlərin estetik tələbatına cavab verməsi, təlim materiallarının məz­mun və həcm baxı­mından onların ehtiyaclarına uyğun müəyyən­ləş­diril­məsi);

– təlim vaxtına uyğunluq (təlim materiallarının həcmi müəyyən edilərkən təd­risə ayrılan vaxtın dəqiq nəzərə alınması);

– oxunaqlılıq (bədii materialların, şərhlərin, izahların, nəzəri məlumatların və s.) ma­raqlı və yığcam olması, onların aydın üslubda, sadə dildə ifadə edil­məsi);

– inklüzivlik (potensial imkanlarından, qavrama səviyyəsindən asılı olmayaraq, bütün şagirdlərə diferensial yanaşmanın təmin edilməsi və onların təlim ma­raqlarının təmin olunması);

– inteqrativlik (inteqrativlik ədəbi təhsilin məzmun komponentlərinin bir-biri ilə və digər fənlərlə sistemli şəkildə üzvi əlaqələndirilməsidir). İnteqrasiya konkret bir mövzu, problem, anlayış haqqında şagirdlərdə daha geniş təsəv­vürlər yaradıl­masına, onların mahiy­yətinin dərindən dərk edilməsinə və möh­kəmləndirilməsinə, bilik və bacarıqların sistemli mənimsədilməsinə geniş imkanlar açır, şa­girdlərdə müqayisələr aparmaqla ümumi­ləş­dirmə bacarıq­la­rının formalaşmasına, tədqiqatçılıq meyillərinin güclənməsinə müsbət təsir gös­tərir.

Dərsliyin hazırlanması zamanı tələb olunan standartlar gözlənilmiş, fəal/in­ter­aktiv təlim üçün əlverişli şəraitin yaradılmasına xüsusi diqqət ye­tirilmişdir.

Müəllim üçün metodik vəsaitə aşağıdakılar daxildir:
– dərslərin müasir tələblər əsasında keçilməsinə dair metodik tövsiyələr;
– dərsliyin tərtibi prinsipləri;
– dərslikdə verilmiş təlim materiallarının illik və gündəlik planlaşdırma nü­mu­nə­ləri;
– mövzular üzrə məzmun standartlarının reallaşdırılması, təlim məqsədləri və
fənlərarası inteqrasiya cədvəli;
– fəndaxili inteqrasiya imkanları;
– dərslərin fəal/interaktiv metodların tətbiqi ilə təşkili texnologiyası;
– formativ, summativ və özünüqiymətləndirmə materialları;
– təlimin təşkilində çoxvariantlılığın təmin edilməsi məqsədilə əlavə məlumat, sual və tapşırıqlar;
– sinifdənxaric oxu materialları əsasında layihə üzrə işin təşkilinə dair tövsiyələr;
– şagird üçün əlavə oxu mənbələri və materialları;
– istifadə olunmuş materialların (resursların) siyahısı.

Metodik vəsaitdə kurikulum üzrə dərslərin səmərəli təşkili ilə əlaqədar müəl­li­min fəaliyyətinin başlıca istiqamətləri, onun yaradıcılıq və təşəbbüskarlığına imkan yaradan vasitələr öz əksini tapmışdır. Vəsaitdə təqdim olunmuş yeni tipli dərs nü­munələrində fəal/interaktiv təlimin imkanlarının, şagird-şagird, şagird-müəllim əməkdaşlığının reallaşdırılması diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. Bu və ya digər möv­zunun tədrisi üçün daha əhəmiyyətli olan fəal/interaktiv təlim metod­larına ge­niş yer verilib. Dərs nümu­nələrində təlim metodlarının və tapşırıqların çox­va­riant­lılığı təmin edilib, konkret şəraitə uyğun olaraq müəllim üçün seçim imkanı yara­dılıb.

Şübhəsiz, müəllim dərs nümunələrinə ehkam kimi yanaşmamalı, metodik tövsi­yələrdən yaradıcılıqla bəhrə­lənməlidir. Metodik tövsiyələr işlənərkən belə bir cəhət əsas götürülmüşdür ki, hər bir müəllim təqdim olun­muş yeni tipli dərsin məzmunundan və quruluşundan çıxış edərək orijinal dərs qura bilsin. Bu, dərs­lik­dəki materiallara fərqli yanaşmanı da nəzərdə tutur. Məsələn, dərslikdə təklif olun­muş tapşırıqlara müəllimin əlavələr etməsi, yaxud on­larda ixtisarlar aparması tə­bi­i­dir. Həmin tapşırıqların bir çoxunun sinifdə, yaxud evdə yerinə ye­tirilməsini qarşıya qoyduğu məqsəddən asılı olaraq müəl­lim təyin edir.

Fənn üzrə iş dəftəri olmasa da, dərslikdəki sual və tapşırıqlar hər bir mövzu üzrə əha­təli, sistemli işin aparılmasına imkan verir. Onların səmərəli icrası üçün, bir sıra hallarda qabaqlayıcı tapşırıqların verilməsi faydalıdır. Məsələn, “Araşdırma, müzakirə, yaradıcı iş” başlığı altında verilmiş işləri sinifdə icra et­dirməyi planlaşdıran müəllimin qabaqlayıcı tapşırıqdan istifadə etməsi məq­sə­dəuyğundur. Belə olanda şagirdlər müxtəlif mənbələrdən məlumat toplamaq üçün vaxt baxımından daha geniş imkan qazanmış olurlar.

Bir sıra hallarda dərslikdəki müəyyən tapşırıq digərinin tələblərini öz üzərinə götürə bilər. Deməli, hər iki tapşırığın tətbiqinə ehtiyac qalmır. Məsələn, əsərin bü­töv­lükdə oxusundan sonra məzmunla bağlı qazanılmış təsəvvürün tamlığına nail ol­maq məqsədi ilə dərslikdəki suallardan da istifadə etməklə müsahibənin apa­rıl­ma­sı tövsiyə olunur. Müsahibədə əsərin məzmununun əhatəli qavranıldığı aşkara çı­xarsa, şifahi nitqlə bağlı tapşırığa sinifdə müraciət olunmaya bilər.

Bu məsələdə ən mühüm olan budur ki, müəllim konkret mövzu (dərs) üçün müəyyənləşdirdiyi məqsədlərdən asılı olaraq bu və digər tapşırığın icrasını təşkil edir. Yəni hər bir mövzu ilə əlaqədar verilmiş tapşırıqların hamısının icra etdirilməsi zəruri deyil. Deməli, müəllim dərsdə reallaşdıracağı məz­mun standartlarına (və ondan irəli gələn təlim məqsədlərinə) xidmət edən tap­şırıqların üzərində dayanmalıdır. Məsələn, şagirdlərdə süjetli bədii əsəri hissələrə ayırmaq, plan tərtib etmək bacarığını formalaşdıran müəllimin bu işi hər dərsdə icra etdirməsi vacib deyil. Yaxud dərslikdəki “Araşdırma, müzakirə, yaradıcı iş” başlıqlı tapşırıqların böyük bir qismi şagirdlərin müstəqil fəaliyyətinə istiqamət vermək məqsədini güdür. Deməli, bu qəbildən olan tapşırıqların icrasına hər dərsdə vaxt ayrılmasına ehtiyac yoxdur. Şagirdlərin gəl­dikləri nəticələri isə yığcam müsahibə, yaxud təqdimatlar, çıxışlar vasitəsilə müzakirə etmək mümkündür.

Məzmun standartlarının real­laş­dırılması baxımından təlim məqsədlərinin düzgün müəyyənləşdirilməsi zəruridir. Bu baxımdan bütün mövzularda müvafiq alt standartlara uyğun təlim məq­sədlərinin müəy­yənləşdirilməsi diqqət mərkəzində saxlanılmışdır. Təlim məq­sədlərinin ye­rinə yetirilməsi məzmun standartlarının addım-addım reallaş­dı­rılmasını, ilin sonunda isə gözlənilən təlim nəticələrinin əldə olun­masını təmin edir.

Təlim prosesində inklüzivliyin təmin olunması üçün müxtəlif tip – bərpaedici və yaradıcı, qapalı, açıq, yarımaçıq suallardan istifadə olunmuş, bunlardan konkret təlim şəraitinə uyğun istifadə ilə bağlı tövsiyələr verilmişdir.

Gündəlik planlaşdırmaya dair dərs nümunələri tədris materiallarının illik planlaşdırılmasına uyğun ola­raq işlənilib. Bu zaman metodik ənənələrlə yanaşı, metodika elminin son nailiy­yət­ləri, kurikulum sənədlərinin tələbləri əsas gö­tü­rül­müş­dür. Dərs nümu­nə­lə­rinin məktəb təcrübəsində uğurlu tətbiqini təmin etmək üçün respublikamızın qa­baqcıl müəllimlərinin, o cümlədən son bir neçə ildə “İlin müəllimi” müsa­bi­qəsinin iş­tirakçıları və qaliblərinin iş təcrübəsi diqqətlə öyrə­nilmiş, Bakı şə­hə­rin­dəki bir sıra məktəblərdə sınaq dərsləri keçirilmişdir. Eyni zamanda ibtidai təhsil pilləsində (I–IV siniflər) Azərbaycan dili fənni üzrə kurikulumun tətbiqi təcrübəsi də öyrənilmiş, nəticələr çıxarılmışdır.

Məlumdur ki, ədəbiyyat təliminin əsasında bədii əsərlərin oxusu və təhlili da­yanır. Bədii əsərlərin ədəbiyyat dərslərində müzakirəsi şagirdlərdə oxuya maraq və oxucu üçün vacib olan bacarıqlar formalaşdırmalı, bu, nəticə etibarilə yüksək ide­ya-bədii dəyərə malik söz sənəti nümu­nələrinin müstəqil mütaliəsinə gətirib çı­xar­malıdır. Şagirdlərin müstəqil oxusunu istiqamətləndirmək məq­sədilə oxunması məsləhət görülən əsərlərin siya­hısı dərsliyə daxil edilmişdir. Bu oxuya nəzarət və nəticələrin yoxlanılmasını sinifdənxaric oxu əsasında layihələr üzrə işlər vasitəsilə reallaşdırmaq məqsədə­uyğundur. Ədə­biyyat müəllimi şagirdlərin mütaliə marağını nəzərə alaraq tövsiyə edilən əsərləri dəyişə bilər.

Dərs tipləri ədəbiyyat fənninin səciyyəsinə uyğun olaraq müəy­yən­ləş­di­ril­mişdir: induk­tiv (yeni biliyin mənimsənilməsi), deduktiv (təkrar və ümu­miləş­dir­mə), bədii əsərin öyrənilməsi, nitq inkişafı (inşa yazı). Bununla yanaşı, nəzərə al­maq lazımdır ki, müasir ədəbiyyat dərsləri çox vaxt müxtəlif dərs tiplərinin qo­vu­şu­ğunda yaranır. Kurikulum üzrə hər bir ədəbiyyat dərsində, əslində, yeni bilik mü­va­fiq mövzu üzrə əvvəl qazanılmış bilik və bacarıqlara istinad etməklə mə­nim­sədilir, təkrar və ümumiləşdirmə aparılır. Hər bir ədəbiyyat dərsində fənnin tə­biə­tinə uyğun olaraq şagirdlərin nitq inkişafı üzrə ardıcıl və sistemli iş aparılır və s.

İllik planlaşdırmada inşa yazı dərslərinə I yarımildə 3 saat, II yarımildə isə 4 saat olmaqla cəmi 7 saat nəzərdə tutulmuşdur. Şagirdlər bədii əsərlərin öy­rə­nil­mə­sinə həsr olunan dərslərdə də yazılı nitqin inkişafı üzrə tapşırıqlar (inşa, esse və s.) icra edirlər. Bütün dərs nümunələrində elektron resurslardan, əyani vasitələrdən (şəkil­lər, illüstrasiyalar və s.) istifadəni nəzərdə tutan sual və tapşırıqlar işlənilmiş, metodik tövsiyələr verilmişdir.

“Kitabxanadan və İnternetdən bəhrələnin” başlıqlı tapşırıqlar məktəb kitab­xa­na­sı ilə yanaşı, internetdən istifadə etmək imkanı və arzusu olan şagirdlərin könüllü olaraq yerinə yetirməsi üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bu tapşırıqların nəticəsi şagird portfoliosuna qoyula bilər.

Kurikulum üzrə dərslərdə qazanılmış bilik və bacarıqların yaradıcı tətbiqinin mü­hüm yollarından biri olan ev tapşırıqları yeni yanaşma tələb edir. Ənənəvi dərslərdən fərqli olaraq fəal/interaktiv dərsdə ev tapşırıqlarının yox­la­nıl­ma­sını məq­sədə çevirmək doğru deyildir. Müəllim vaxt itkisinə yol verməmək üçün tapşırıqların icra (mə­­nimsənilmə) səviyyəsini seçmə yolla, qısa vaxt ərzində müsahibə, təqdimat, mü­­zakirə və s. istifadə etməklə aşkara çıxara bilər. O, ev tapşırığının hansı məz­mun­da və for­mada verilməsini təlim məqsədlərindən çıxış edərək müstəqil də müəy­yən­ləş­di­rə bi­lər. Bəzi yaradıcı tapşırıqların nəticələrinin şagird portfoliosuna toplanması məq­sə­dəuyğundur.

Ədəbiyyat dərslərində yeni təlim texnologiyalarının tətbiqi

Yeni təlim texnologiyalarından məqsədyönlü istifadə, fəal/interaktiv me­todların düzgün seçilməsi və tətbiqi kurikulum üzrə dərslərdə mühüm tələb kimi qarşıya qoyulur. Fəal/interaktiv təlim şagirdlərin biliyi hazır şəkildə deyil, müs­təqil, yaradıcı, tədqiqatçılıq fəaliyyəti nəticəsində əldə etməsinə əsaslanır. Bu təlim şa­girdlərin fəal idrak fəaliyyəti zəminində və təhsil prosesinin digər iştirakçıları ilə əməkdaşlıq şəraitində həyata keçirilir. Fəal/interaktiv təlimə məxsus metodların seçilməsi fənnin mahiyyətinin, özünə­məxsus­luğunun nəzərə alınması zəminində real­­laşdırılır. Metodların tətbiqi o vaxt uğurlu olur ki, təlim ma­terialının xü­su­siy­yət­ləri (həcmi, mürəkkəbliyi, çətinlik səviyyəsi), şagird­lərin on­larla tanışlığı və s. nəzərə alınmış olsun. Deməli, bu gün pedaqoji araş­dır­ma­larda adı çə­ki­lən metodların hamısından ədəbiyyat dərslərində istifadə etməyin mümkün olduğunu düşünənlər səhv edirlər.

Fəal/interaktiv təlimdə şagirdlərin idrak fəallığının təmin edilməsi diqqət mər­kəzində saxlanılır. Bu məsələdə iki cəhətə önəm verilir. Birincisi, idrak fəal­lığının yaradılması, ikincisi onun davamlılığına nail olunmasıdır. Şagirddə idrak fəal­lı­ğı­nın yaradılması hələ işin bir tərəfidir. Yaradılmış fəallığın şagirdin təlimi fəaliy­yətinin (və dərsin) bütün mərhələlərində, məqamlarında saxlanması, davamlı ol­ması da zəruridir. Buna nail olmaq üçün aşağıdakı tələblərin (onlara “mexa­nizmlər” də deyilir) gözlənilməsi va­cibdir.

Problemli vəziyyətin yaradılması

Fəal/interaktiv təlim şagirdlərdə idraki ma­raq, problemin həlli üçün daxili tələbat yara­dır. Bunun üçün problemli vəziyyətin (motivasiyanın) ya­radılması, öz həllini gözləyən problemin qoyuluşu, tədqiqat sualının müəyyənləşdirilməsi zəruri olur. Bir­mə­nalı cavabı olmayan, müxtəlif fər­ziyyələr, fikirlər yaradan, şagirdi bir növ yolayrıcında qoyan düşündürücü suallardan istifadə edilir. Tədqiqat sualı şa­girdlər üçün həll edilən səviyyədə olmalı, araşdırma apar­mağa, bilik və bacarıqları yeni situasiyada tətbiq etməyə imkan ver­məlidir.

Dialoq və əməkdaşlığın zəruriliyi

Fəal/interaktiv təlimi bəzən “problem-dialoji” də adlandırırlar. Bu, həmin təlimdə dialoqa, əməkdaşlığa üstünlük verildiyini təsdiq edir. Məsələ burasındadır ki, fəal dər­sin bütün mərhələlərində dialoq və müxtəlifyönümlü (“müəllim-şagird”, “şagird-şa­gird”. ) əməkdaşlıq özünü qabarıq göstərir. Dərsdə araşdırılan problemin səmərəli həlli ilk növbədə şagirdlərin özlərinin dialoqu, əməkdaşlığı şəraitində mümkündür. Bu isə fəallığın təmin edilməsində əhəmiyyətli rol oynayır.

Şagird-tədqiqatçı, müəllim-bələdçi

Fəal/interaktiv dərsdə şagird təlim pro­sesinin obyektinə yox, subyektinə, bəra­bər­hüquqlu iştirakçısına çevrilir, bilikləri kəşf edən tədqiqatçı kimi çıxış edir. Onun yeni bilik və bacarıqlara yiyələnməsi tədqiqatın apa­rıl­ması qanunlarına əsaslanmaqla reallaşır. Bu dərslərdə şagirdlərin tədqiqatçılıq, müzakirə olunan məsələdə əsas və ikinci dərəcəli cəhətləri fərqləndirmək, başlıca fikri müəy­yən­ləşdirmək, təhlil aparmaq, qruplaşdırmaq, müqayisə etmək, nəticə çıxar­maq, təqdim etmək bacarıqları inkişaf etdirilir. Məktəblilər yeni bilik və baca­rıqlarını irəlicədən qazanılmış bilik və bacarıq­larla əlaqə­ləndirir və təcrübədə tətbiq edirlər.

Müəllimin mövqeyi də ənənəvi təlimdəkindən fərqlənir. O, indi “bələdçi, isti­qa­mət verən” mövqeyində olur. Müəllimin dərsdəki, ümumən təlimdəki işi, fəaliyyəti fərqli məzmun qazanır. O, dərsin bütün mərhələlərində şagirdlərlə əmək­daşlıq edir, onlara biliklərin əldə edilməsi, mənimsənilməsi yollarını öyrədir.

Psixoloji dəstək: hörmət və etibar

Şagirdin idrak fəallığının təmin edilməsi dərsdəki mühitdən, qarşılıqlı mü­nasibətdən – inam, etibar, hörmət, dəstəkdən çox asılıdır. Şagirdlərin bəziləri çe­vik, digərləri ləng olur. Biri sürətlə düşünür, digərinin fikirləşməsində lənglik müşahidə edilir. Müəllim isə onların hər birinə xeyirxah, hörmətcil münasibət bəsləməlidir. Heç birindən nəvazişini əsirgəməməlidir. Şagirdin çalışmaq cəhdi, göstərdiyi (dərəcəsindən asılı olmayaraq) hər bir səy müəllim tərəfindən hörmətlə qarşı­lanmalı və dəyərləndirilməlidir. Müəllimdən bu cür isti münasibəti, meh­ribanlığı, diqqəti hiss edən şagirddə həm özünə inam, həm də müəllimə etibar hissi möh­kəmlənir. Beləliklə, etimad hissi formalaşır, uğursuzluq qorxusu şagirdin canından çıxır. Bütün bunlar şagirdin idrak fəallığının yaranmasında və da­vam­lılığında əhə­miyyətli rol oynayır.

Fəal/interaktiv təlimin iş formaları
Fəal təlimin iş formaları aşağıdakılardır:
– fərdi iş;
– kiçik qruplarda iş;
– cütlük şəklində iş;
– bütün siniflə birgə iş.

Təcrübə göstərir ki, interaktiv təlim şəraitində müxtəlif iş formalarının – fərdi iş, cütlük şəklində iş, kiçik qruplarda iş, bütün siniflə birgə işin uzlaşdırılması daha səmərəlidir.

Fərdi iş verilən tapşırığın bir şagird tərəfindən yerinə yetirilməsidir. Fərdi iş zamanı şagird müstəqil işləyir, əldə etdiyi nəticəni tələb olunan məqamda digərləri ilə müzakirə edir.

Cütlük şəklində iş zamanı məktəblilər tapşırıqlar üzərində cütlərə ayrılaraq (adətən, öz parta yoldaşı ilə və ya yerini dəyişərək digər şagirdlə birlikdə) işləyirlər. Bu zaman məktəb­lilər qarşıya qoyulan suala cavab tapmaq üçün bir-birinə kömək edir, öz işlərinin nəticəsi barədə fikir mübadiləsi aparır, bir-birinin cavabını qiymətləndirir.

Kiçik qruplarda iş şagirdlərin 3–6 nəfərdən ibarət qrupda qarşıya qoyulmuş problemi həll etmək üçün birgə, uzlaşdırılmış fəaliyyətidir. Aparıcı (nümayəndə) qrupun işini təş­kil edir, bütün üzvlərin müzakirə prosesində fəal iş­tirakına çalışır, mövzudan yayınmağa yol vermir, bütün əhəmiy­yətli fikir­lərin qeydə alınmasına nəzarət edir. Qrup daxilində vəzifə bölgüsünün aparılması faydalıdır.

Qruplara bölmənin üsulları:
– rəqəmləri saymaqla (3–6-ya qədər sayma);
– meyvə adları saymaqla (alma, armud, nar, banan və s.);
– həndəsi fiqurları paylamaqla (düzbucaqlı, kvadrat, kub, çevrə, romb və s.);
– rəngli fiqurları paylamaqla (qırmızı, sarı, göy, ağ və s.).

Kiçik qrup üzrə tapşırığın yerinə yetirilməsinə vaxt ayrılır və elan edilir. Qrupun üzvləri əlbir fəaliyyət zamanı bir-birinin işinə nəzarət edir, yardım göstərir. Müəllim bütün qruplara eyni münasibət bəsləməli, zərurət yaranarsa, məsləhətlər verməlidir. Qruplara eyni və ya müxtəlif tapşırıqlar verilir.

Bütün siniflə birgə iş (buna “böyük qrupda iş” də deyilir) formasından da geniş istifadə edilir. Bu iş formasında sinfin bütün şagirdlərinin sual və tap­şı­rıq­lar üzrə işə cəlb edilməsi, cavabların, söylənilən fikirlərin geniş müzakirəsi nəzərdə tutulur. Beyin həmləsi, diskussiya, debat metodlarının tətbiqində daha çox bu iş formasına müraciət olunur.

Fəal/interaktiv təlimin metodları

Pedaqoji ədəbiyyatda fəal/interaktiv təlimə məxsus metodlarla bağlı müba­hisələr bu gün də davam edir. Onları “texnikalar”, (“priyom” anla­mın­da), “iş üsulları”, “şagirdlərin müs­təqil işinin növləri” və s. adlandıranlar da var. Təəssüf ki, bu metodların hələ mükəm­məl təsnifatı da işlənməmişdir. Bu istiqamətdə tədqiqatlar davam edir. Məktəb­lə­rimizdə onlardan yaradıcılıqla istifadə edilir. Bu, həmin metodların təkmilləşdirilməsi baxımından faydalıdır.

Ədəbiyyat təlimi üçün daha səciyyəvi və tətbiq imkanları geniş olan metodlar aşağı­dakılardır.
Fasilələrlə oxu

Əsərin mətni əvvəlcədən hissələrə bölünür. Bir hissə oxunduqdan sonra fasilə edilir və müəllim oxunmuş hissənin məzmununa dair suallar verir. Cavablar dinlənilir və növbəti hissə oxunmağa başlanır. Üçüncü, dördüncü hissələr də bu şəkildə oxunur və fasilələrdə məzmun üzrə müsahibə aparılır.

Sonuncu hissənin oxusundan sonrakı fasilədə şagirdlərə aşağıdakı məzmunda da suallar verilə bilər:
– Hadisələrin belə bitəcəyini düşünürdünüzmü?
– Qəhrəmanın hərəkətləri, başına gələn hadisə sizə necə təsir etdi?
– Sizcə, qəhrəmanı nə gözləyir?
Proqnozlaşdırılmış oxu

Bədii əsərlərin məzmununun öyrənilməsinə həsr olunan dərsdə əsərdən bir hissə oxunduqdan sonra fasilə edilir. Şagirdlər hadisələrin sonrakı inkişafı barədə ehtimallarını söyləyir və cədvəldə qeyd edirlər. Cədvəldə, həmçinin ehtimallarında nəyə əsaslandıqlarını da qeyd edirlər. Yeni parça oxunduqdan sonra əvvəlki ehti­mallarının üzərinə qayıdır, baş verən hadisələrlə nə dərəcədə səsləşdiyini ay­dınlaşdırırlar. Bu qayda sona kimi davam edir.

Əsərin hissələri
Sizcə, nə baş verəcək?
Nə üçün belə düşünürsünüz?
Nə baş verdi? Hadisələr necə davam etdi?

İkihissəli gündəlik

Bunun pedaqoji ədəbiyyatda bəzən “sitat” və onun “şərhi” (yəni mətndən sitat seçilir və nə üçün seçilməsinin səbəbi şərh olunur) kimi qələmə verilməsi doğru sayıla bilməz. Bu, onun imkanlarının məhdudlaşdırılması deməkdir. Şagirdlər bu gündəlikdə (“şərh” bölməsində), yeri gəldikcə, müstəqil aydınlaşdıra bilmədikləri sualları da yazırlar. Eləcə də mətndən seçilərək yazılan qeydlər şagirdlərdə hansı hiss və düşüncə oyadıbsa, həyat təcrübəsi ilə səsləşibsə, yadına müəyyən əhvalat salıbsa və s. gündəliyin şərh bölməsində yazıla bilər. Məhz buna görə də “sitat” və “şərh” sözləri gündəliyin məzmununa uyğun gəlmir.

Təcrübə göstərir ki, cədvəlin birinci tərəfində “əsərdə diqqətimi daha çox cəlb edənlər”, ikinci tərəfdə “bunun səbəbi” yazılması məq­sə­də­uy­ğun­dur. “İkihissəli gündəlik” müxtəlif formalarda tətbiq oluna bilər. Şagirdlər mət­ni oxuya-oxuya gündəlikdə müvafiq qeydlər aparırlar. Əsərin oxusu, qeyd­lərin aparılması başa çatdıqdan sonra şagirdlər yenidən mətnə müraciət edir, qeydlərini zənginləşdirirlər.

Məsələn, F.Qocanın “Şuşa” şeirinin tədrisində “İkihissəli gündəlik”dən aşa­ğıdakı şəkildə istifadə etmək mümkündür: