Jurnalistikanın mövzuları 2019

Amma bu gün Jurnalistika fakültəsinə qəbul olunmaq üçün qabiliyyət imtahanına qoyulmuş şərtlər, orta məktəblərdə “Azərbaycan dili və ədəbiyyat” fənlərinin keçirilmə səviyyisəni, eləcə də 11-ci sinfi yenicə bitirmiş məzunların təfəkkürünü nəzərə alsaq, nəinki ağırdır, hətta labirintdə özünə çıxış yolu axtaran insanın düşdüyü vəziyyət qədər çətindir.

Jurnalistika qanday bo‘lishi kerak? – OAV vakillari bilan soha muammolari va istiqbol haqida suhbat

Bugungi kunda ijtimoiy tarmoq foydalanuvchisi borki, o‘zini jurnalistman, deb hisoblaydi. Lekin axborot makonida turli xildagi feyk va ishonarli ma’lumotlarni saralab, ishonchli ma’lumot yetkazib beradigan insonni jurnalist, deb bilaman. Muammosi bor inson oxiri hech bir ilinj qolmaganida, umidsizlikka tushganida bizga murojaat qiladi.

Dilshoda Rahmatova, Sputniknews.uz nashri muxbiri​​​​

Jurnalistikani tanlash bolalikdagi orzum bo‘lgan. Mutaxassisligim bo‘yicha rus tili o‘qituvchisiman. Lekin bolalikdagi orzu-istak ustunlik qilib jurnalistikani tanladim. SamDU rus tili filologiyasi fakultetini tamomlaganman. Talabalik paytimda «Erudit» gazetasida shtatdan tashqari muxbir bo‘lganman. Tarjimalar, maqolalar yozib turardim. O‘qishni tamomlaganimdan keyin gazetaga to‘liq stavkada ishlash taklifi kelib tushdi.

Ma’lum muddat Rossiyada yashadim, kareramni tashladim. Oilada to‘ng‘ich farzand edim. Singlimni o‘qitishni o‘z zimmamga olgandim. Uning o‘qishi uchun Rossiyaga birga borganman. Singlimni u yerda o‘qitganimdan keyin jurnalistikaga qaytishga qaror qildim. Ish topib beradigan saytlarga rezyume joylashtirdim. «Ria Novosti» axborot agentligidan suhbatga taklif qilishdi. O‘zimga ishonmadim, cho‘chidim ishlab ketolarmikinman dedim. Singlim sening qo‘lingdan keladi, deb kuch berdi. Xulosa shuki, yoningizda yaqin insonlaringiz bo‘lishi muvaffaqiyatga erishishingizda juda katta rol o‘ynaydi. Hozir sputniknews.uz axborot saytida faoliyatimni olib boryapman.

Jurnalistman, desam gapirishdan to‘xtab qolishgan vaziyat ham bo‘lgan. Bizdan hayiqib turishadi. Aslida, unday bo‘lmasligi kerak. Alam qiladigani shu. Yaqin insonlarim bilan muloqotda bo‘lganda ular nimanidir aytishsa, buni tekshirib ko‘ramiz, deyman. Bu, albatta, kerakli narsa, ammo ko‘p narsalarni murakkablashtirib yuboramiz. Ba’zida bu fe’lingiz yaqinlaringizni qiynab qo‘yishi mumkin.

«Biz kamchiliklarni qidirib, ularni odamlarga ko‘rsatib berishimiz kerak»

Lola Islomova, Anhor.uz nashri bosh muharriri

Jurnalist, deganda aqlli, qalbi uyg‘oq, atrofdagi voqealarga befarq bo‘lmagan insonni tushunaman. U qanaqadir muammo ustidan chiqsa, shunchaki o‘tib ketmaydi, muammoni har xil burchaklardan ko‘roladi. Bu sohadagi faoliyatim haqida gapiradigan bo‘lsam, dastlab radioda ish boshlaganman. «Grand», «Maxima», «Vodiy sadosi» radiosida ancha yil ishlaganman. Undan so‘ng jurnal ochishga harakat qildim, lekin buni amalga oshirolmadik. Vaqt o‘tib, Anhor.uz’ga keldim, 7 yildan beri bosh muharrir bo‘lib ishlayapman.

Biz projyektorga o‘xshab kamchiliklarni qidirib, odamlarga ko‘rsatishimiz kerak. Ayrim hukumat vakillari jurnalistlarni dushman sifatida qabul qilishadi. Bu holatga munosabatim shunaqaki, ko‘cha tozalovchilar o‘z ishini bajarishsa, biz bunga normal qaraymiz. Biz ham o‘zimizning ishimizni bajaryapmiz. Agar hukumat vakillariga yoqmasak, demak, bu ularning muammosi.

«Butun umr halovatsiz yashashga tayyor bo‘lganlargina jurnalist bo‘loladi»

Inobat Ahadova, «Xalq so‘zi» nashri muxbiri​​​​

Har qanday masalaga tanqidiy ko‘z bilan qaraydigan va tahliliy fikrlaydigan insonni jurnalist, deb bilaman. To‘g‘risini aytganda, jurnalist bo‘laman, deb bolaligimdan orzu qilmaganman. Boshqa sohalarga ham qiziqqanman. Ular orasida jurnalistika ham bor edi va bu menda ko‘proq qiziqish uyg‘otgan. Milliy universitet jurnalistika fakultetiga hujjatlarimni topshirdim, o‘qishga kirdim. 4 yildan beri professional jurnalistikada faoliyatimni olib boryapman. O‘qishni tamomlaganimdan so‘ng birinchi bo‘lib O‘zAda ish boshladim.

Sizning materialingiz ortidan kimningdir og‘iri yengil bo‘lishi katta motivatsiya beradi. Haqiqiy jurnalist odamlarning samimiy rahmatidan kuch oladi. Shu sohani tanlaganimdan keyin o‘qituvchim butun hayotimga ta’sir o‘tkazgan savolni bergandi, haligacha yodimda. O‘qituvchim: «Sen tayyormisan butun umr halovatsiz yashashga?» deb so‘ragandi. Har safar sohada qiyinchilikka duch kelsam, o‘sha o‘qituvchimning savoli esimga tushadi. Butun umr halovatsiz yashashga tayyor bo‘lganlargina jurnalist bo‘loladi.

«Jurnalist bo‘lishimga dadam sababchi bo‘lgan»

Anora Sodiqova, Rost24 nashri bosh muharriri:

Jurnalist har doim nima uchun, degan savolni beradi, har qanday pozitiv ma’lumotniyam aslida shundaymi yoki bir balosi bormi, deb tekshirib ko‘radigan, qitmir, ko‘pchilikka yoqmaydi. U hamma narsaga shubha bilan qarashi kerak. Agar unday bo‘lmasa, nazarimda, u jurnalist emas.

Kamida 20 yildan beri jurnalistika sohasidaman. Birinchi bo‘lib «Diydor aziz» degan xususiy gazeta ochganman. U vaqtlarda gazetalarning bozori chaqqon edi. Keyinchalik gazetalarni pochta orqali tarqatishda muammolar bo‘lganidan keyin daromad ham kamayib bordi. So‘ng gazetani dia.uz internet saytiga almashtirdim. O‘sha paytda saytda ko‘plab tanqidiy-tahliliy maqolalar berib borardim. Ko‘p qo‘ng‘iroqlar ham bo‘lardi.

Shundan keyin saytni yopib, O‘zA milliy axborot agentligiga ishga o‘tib ketdim. Abdulla Qodiriy uy-muzeyi yo‘qligi haqidagi materialni yozganimdan keyin ko‘plab yetakchi nashrlar uni qabul qilishmagan. Negaligini bilmayman. O‘sha vaqtlarda O‘zA axborot agentligi tuzilmasida o‘zgarishlar ketayotgandi, shuning bahonasida maqolamni qabul qilishgan. Maqola e’lon qilinganidan so‘ng yil oxirigacha uy-muzeyi tashkil etilishi bo‘yicha bosh vazirning javob xati keldi.

O‘zAda 3 yil ishladim, keyinroq 5 nafar jurnalist yig‘ilib, mustaqil platformamiz bo‘lishini xohladik. Shu asnoda Rost24 internet nashrini ochdik.

2004 yilda O‘zDJTU xalqaro jurnalistika fakultetini tamomlaganman. Undan keyin Ispaniyadagi Malaga universitetida ispan tili bo‘yicha tahsil oldim. JIDUda jurnalistika bo‘yicha magistratura bosqichini tamomladim. Oilada ko‘pchilik qiz bola o‘qishi shartmas, deyishadi. Bizda dadam ko‘proq ijtimoiy-siyosiy masalalar haqida gapirardi. Ular bilan siyosiy mavzularda ko‘p suhbat qilardik. Dadam va men bilan suhbatda bo‘lgan odam men emas, dadam jurnalist ekanligiga ishonadi.

«Biz jamiyat sanitarlarimiz»

Jamshid Niyozov, Kun.uz nashri muxbiri

«Bo‘rini o‘rmon sanitari deyishadi. Nega? Chunki o‘rmonda o‘z ajali bilan nobud bo‘lgan hayvonlar jasadi uzoq vaqt saqlanib qoladigan bo‘lsa, bu atrofga kasallik tarqatishi mumkin. O‘z ajali bilan o‘lgan hayvonlarni yeyish bo‘rining chekiga tusharkan. Shunga qiyosan gapiradigan bo‘lsam, jurnalistlar jamiyatning sanitarlari hisoblanishadi. Siz-u bizga bevosita daxldor bo‘lmasa ham, lekin atrofdagilar, yurtdoshlar hayotiga bevosita daxldor har qanday voqea-hodisaga befarq bo‘lolmaydi jurnalist xalqi.

Jurnalistikada rasman faoliyat boshlaganimga 13 yil bo‘ldi. O‘zMU jurnalistika fakultetini tugatgach, «Vatanparvar» gazetasida ishlay boshlaganman. Undan keyin «Huquq va burch» jurnalida ishladim. Qator internet nashrlarida ishladim. 2019 yildan beri Kun.uz nashrida ishlab kelyapman.

Litseyda o‘qiyotgan vaqtimda ona tili va adabiyoti fani bo‘yicha respublika bosqichi olimpiadasida g‘olib bo‘lganman. Yoki filologiya, yoki jurnalistika yo‘lini tanlashim kerak bo‘lgan. O‘sha paytda ilmga e’tibor juda abgor holatda edi. Ilm kishilarining hayot tarzi, turmushi haminqadar bo‘lgani uchun bu sohaga kirmay jurnalistikani tanladim. Vaqti kelib jurnalistikani tanlaganimdan afsuslanganman. 2016 yilgacha ham afsuslanganman. Chunki og‘izlar «yopiq» edi. O‘z-o‘zini senzura qiladigan bosh muharrirlar tomonidan tanqidiy materiallarimiz chiqarilmasdi. Oyliklar zo‘rg‘a yetardi, oilamizni to‘liq ta’minlay olmasdik. Shunda nima uchun shunday xor kasbni tanladim, deb afsuslanganman. Hozir esa vaziyat o‘zgardi.

«Odamlar fikriga ta’sir qila olish jurnalistikaning haqiqiy kuchidir»

Shuhrat Latipov, Gazeta.uz nashri muxbiri:

Jurnalist mamlakatda sodir bo‘layotgan hodisalarni obektiv yoritayotgan shaxs. Hozircha «to‘rtinchi hokimiyat» deyishga qiynalaman. Bu sohaga 8 yil oldin sport jurnalistikasi orqali kirib kelganman. Ilk faoliyatimni spors.uz nashridan boshlaganman. Keyinchalik afisha.uz saytida ishlab, filmlar haqida taqrizlar yozganman. 2016 yilda gazeta.uz’ga keldim. Saylovlar paytida siyosiy jarayonlarni yoritishga to‘g‘ri keldi. O‘shandan beri ijtimoiy-iqtisodiy yo‘nalishlarda maqolalar yozishni boshladim. Mutaxassisligim iqtisodiyot yo‘nalishi, Toshkent axborot texnologiyalari universitetini tamomlaganman.

Jurnalistning shunday ustunlik tarafi borki, u oddiy inson ko‘rolmaydigan narsani ilg‘ay oladi. Menga bu sohada yoqadigani – kimdir yashirmoqchi bo‘lgan ma’lumotni ochish. Odamlarning fikriga ta’sir qila olish ham jurnalistikaning eng muhim kuchidir. Jurnalistika menga odamlarga yaqinroq bo‘lib kommunikatsiya o‘rnatishga yordam berdi. Ilgari odamlar bilan unchalik muloqotga kirisholmasdim. Sohada ishlaganimdan beri turli toifadagi odamlar bilan suhbatda bo‘lib yaxshi aloqa o‘rnata olyapman».

«Hozir ancha erkin gapiryapmiz, ammo bu hamma eshiklar ochiq deganimas, ko‘p mavzularda gapirishga qo‘rqamiz»

Eldor Asanov, Bugun.uz nashri kolumnistika bo‘limi boshlig‘i:

2005 yilda O‘zMU jurnalistika fakultetiga o‘qishga kirib, bakalavr va magistr bosqichlarini tamomladim. O‘qib yurgan vaqtlarimda turli gazetalarda ishladim. Uzoqroq ishlaganim «JannatMakon» jurnali edi. Ilm-fanga qiziqish menda kuchliroq bo‘lgan. Tilshunoslikka kirib ketganman. 3 yil davomida shug‘ullanganman. Turli sabablar tufayli jurnalistikaga qaytdim va ikki sohani baravar olib ketishga harakat qilyapman. Ayni vaqtda Bugun.uz nashrida kolumnistika bo‘limi boshlig‘iman. Bundan avval Kun.uz va Daryo.uz nashrida ishlaganman.

Fikrimcha, hali O‘zbekistonda erkin jurnalistika yo‘q. G‘arb, ba’zi rivojlangan Sharq davlatlarida hech qaysi tashkilotga bo‘ysunmaydigan erkin jurnalistlar bor. Tahririyatlar ularning maqolasi uchun yetarli mablag‘ni berishga tayyor. Ular o‘z ishini sotish orqali daromad topishadi. Bizda hali tahririyatlar eksklyuziv maqolaga, fotosuratga pul to‘lashga tayyor emas.

Faoliyatimga nisbatan ko‘plab jiddiy bo‘lmagan tahdidlar bo‘lgan. Asosan qo‘ng‘iroq shaklida bo‘ladi. Qo‘pol gaplar bo‘lmagan, chiroyli muomala bilan, ehtiyotkor bo‘lishimni aytib tahdid qilishgan. Men unchalik ko‘p e’tibor bermayman bunga.

Hozir ancha erkin gapiryapmiz, ammo bu hamma eshiklar ochiq deganimas. Hali juda ko‘p mavzularda gapirishga qo‘rqamiz. Ichki senzura yoki norasmiy taqiqlar bor. O‘zbek mediasining umumiy saviyasi meni juda qiynaydi. Hamma ham sog‘lom fikrlarni to‘g‘ri translatsiya qilolmayapti. Men kutganday emas. To‘g‘ri, bu bilan men o‘zimning saviyam yuqori, demoqchimasman. Bu gap menga ham taalluqli. Umumiy saviyaning pastligi janrlar, mavzular taqchilligida, fikrlar bir xilligida ko‘rinadi. Ko‘plab bloger va jurnalistlar original fikrlar aytolmaydi.

Muhabbat Ma’mirova, Kun.uz muxbiri.
Tasvirchi va montaj ustasi — Abdusalim Abduvohidov.

Jurnalistikanın mövzuları 2019

Neçə illər əvvəlin söhbətidir. Bir jurnalın redaksiyasında, eyni otaqda iki həmkar fərqli mövzularda məqalə yazırdıq. Başımız qarışıq olduğundan işə gələndən doğru-dürüst kəlmə kəsməmişdik.

Qapının səsinə başımızı qaldırdıq. Qonşu otaqda yerləşən saytın əməkdaşı olan gənc qız kandarda dayanmışdı. Salamsız-kalamsız respublikada hər kəsin çox sevdiyi əlli altı yaşlı Xalq artistinin vəfat etdiyini söylədi. Baxdıq qız gülür. Çaşıb qaldıq. Həmkarım təəccüblə soruşdu:

– Sən nəyə gülürsən?

– Çünki xəbəri birinci mən yazmışam, – dedi və getdi. Otağa sükut çökdü. Nəhayət, həmkarım fikirli-fikirli dilləndi:

– Nə günlərə qaldıq.

Amma mən indi bilirəm, əslində, işinin peşəkarı olan həmkarım da, mən də o zaman bu günlərə qalacağımızı tam təsəvvür edə bilməmişdik.

Azərbaycan jurnalistikası o günlərə qalıb ki, həmkarlarının yazılarını oxuyan, fikirlərini, məsləhətlərini, yeri gələndə iradlarını bildirənlər azaldı. Jurnalist adı ilə elələri meydana çıxdı ki, başqasının yazdıqlarını köçürüb öz imzasını qoymaqdan belə çəkinmədi. Vəziyyət o həddə çatdı ki, bəzən bir redaksiyanın əməkdaşının yazısında yol verdiyi yanlışlıq digər imzalarla da təkrarlanmağa başladı. Çünki bir-birindən köçürmək adı hal aldı. Jurnalistikanın qızıl qaydalarından biri operativlikdir. Amma bu, məlumatları tələsik, dəqiqləşdirmədən təqdim etməyə əsas vermir.

Yaxud Şəbnəm Tovuzlunun, Ayanın, Rəqsanənin hamilə olduqlarını kim daha tez yazacaq, sonra da “ata axtarışı”na başlayacaq, kim ərindən küsüb, kim boşanıb, kimin ayaqqabısının, donunun qiyməti neçəyədir, hansı müğənni nə dedi, kim kimə sponsorluq edir. kimi xəbərlər KİV-in gündəmini zəbt etməli deyil. Əlbəttə, şoudan da yazmaq olar və yazılmalıdır. Ancaq belə mövzuları günlərlə müzakirəyə çevirmək və ya eybəcər şəkildə təqdim etmək, oxucunun, dinləyicinin, tamaşaçının diqqətini “mühüm xəbər” kimi bu cür məsələlərə yönəltmək doğru deyil. Hələ bu azmış kimi səhhətində problem yaranan, vəziyyəti ağırlaşan tanınmış sənətkarları o qədər “öldürüb” “dirildirlər” ki, sonunda ailələri, doğmaları dilə gəlib “bəsdirin” deyirlər.

Bir çox televiziya verilişlərinin aparıcılarının isə fikri-zikri qalmaqal salıb, şou yaratmaqdır. Elə vəziyyət yaranıb ki, tanımasan aparıcının müğənni, aktyor, aktrisa, yaxud jurnalist olduğunu müəyyənləşdirə bilməzsən. Çünki verilişlərinin mövzusu, özlərinin danışıq səviyyəsi, müsahiblərinə yanaşma tərzləri bir-birindən fərqlənmir. Aralarında yaxşı tanıdıqlarımız da var ki, iki cümləni ard-arda yaza, söyləyə bilmirlər, nə savadları, nə də öz üzərlərində işləmək, mütaliə etmək, öyrənmək həvəsləri var. Amma televeziya ekranlarından üzümüzə dirənirlər, ağızdolusu özlərini “jurnalist” adlandırırlar. Hələ bir hamıya məsləhət də verir, yol da göstərirlər.

Özünə, sözünə güvənən ziyalıların əksəriyyəti bu gün efirlərdən uzaq düşüblər. Çünki artıq bildilər ki, onları verilişlərə ziyalı sözü eşitmək üçün yox, haray-qışqırıq salmaq, şou yaratmaq, bir sözlə, reytinq qazanmaq üçün dəvət edirlər.

Televeziya kanallarında sosial problemlər deyil, məişət problemləri ictimailəşdirilir. Şəxsi münasibətlər, məhəlli xarakter daşıyan məsələlər müzakirəyə çıxarılır. Nəticədə, diqqəti ictimailəşdirilməsi gərəkli olan sosial problemlərə yönəltmək əvəzinə, tamaşaçı məişət səviyyəsinə endirilir. Etiraf etməliyik ki, belə verilişlərə baxanlar da çox olur. Amma həmin tamaşaçılar sanki serialın vaxtını gözləyirlər ki, görsünlər gəlinlə qayınananın, ərlə arvadın, anayla övladının, qonşuyla qonşunun münaqişəsinin sonu necə bitəcək.

Bu gün cəmiyyətdə təəssüf doğuran məsələlərdən biri də intihar statistikasının yüksəlməsidir. Hətta yeniyetmələr arasında da canına qıyanlar olur. Məişət zorakılığı nəticəsində ölüm halları artır. İnsanlar qətlə yetirilir, ailələr dağılır. Bu gün cəmiyyəti narahat edən bu məsələlərdən yazmalı, səbəblərini araşdırmalı, təhlil etməli olan KİV-in laqeydlik göstərdiyini deyə bilmərik. Ancaq intihar hadisələrinin detalınadək yazmaq, danışmaq, izah etmək yolverilməzdir. Çünki yayılan məlumatları görən, oxuyan auditoriya fərqlidir. Diqqət etməliyik ki, necə deyərlər, qaş düzəltdiyimiz yerdə, vurub gözü də çıxarmayaq.

Dövrümüzdə jurnalistlərin üzərinə düşən missiya daha da artıb. Sosial şəbəkələrdə, onlayn resurslarda yayılan xəbərlər cəlbedicidir. Digər tərəfdən operativ olmaq tələb olunur. Həmin xəbərlərin dəqiqləşdirilməsi üçün də vaxt lazımdır. Bu isə o deməkdir ki, müasir dövrün jurnalistləri daha dəqiq, operativ və peşəkar olmalıdırlar. Çox vaxt bunun əksini görürük. Media nümayəndələri öz üzərində çalışmır, xəbər hazırlayacağı, məqalə yazacağı sahəni öyrənməyə, informasiya toplamağa tənbəllik edir və ona görə də hadisələrdən uzaq düşürlər. Nəticələri isə göz qabağındadır. Təəccüblənirik, hirslənirik, öz aramızda isə xəcalət çəkirik ki, bu necə jurnalistdir, verdikləri sualın nə quruluşu düzgündür, nə də mahiyyəti anlaşılandır. Ancaq o media mənsubları Azərbaycan jurnalistikasına zənbillə düşməyiblər.

Azərbaycan jurnalistikasının bugünkü problemi naşı və savadsız suallar verən, yanlış informasiyalar yazan jurnalistlər olmamalıdır. Elə vəziyyət yaranmamalıdır ki, məmur jurnalistə irad bildirsin ki, səmimi deyirəm, sənin nə soruşduğunu heç anlamadım.

Son illər jurnalistikanın nüfuzdan düşdüyü söylənilir. Peşəkar jurnalistləri, bu sənətə böyük hörmət bəsləyənləri bu məqam narahat edir. Narahat olmağa isə, göründüyü kimi, çox böyük əsaslar var.

. Bu isə aylar əvvəlin söhbətidir. Xalq artisti Xuraman Qasımova etik qaydaları nəzərə alaraq adını çəkmədiyi bir jurnalistin onun barəsində hazırladığı müsahibəni dərc olunmazdan qabaq oxuyarkən keçirdiyi hisslərdən danışdı mənə:

– Yazdıqlarının içərisində yerli-yerin

də bircə cümlə yox idi. Aldım əlindən yazını cırdım. Dörd saat mən diktə elədim, o yazdı. Getdi. İndi o, işlədiyi redaksiyada məqaləni mən hazırlamışam deyəcək?

Məlumatın alınması, toplanması və yayılmasına məsul olan jurnalistdən hamı razı qalmaya bilər. Onun doğruları yazması, güzəştsizliyi narazılıqlara səbəb ola bilər. Ancaq hər bir halda bu peşə sahiblərinin cümlə qura bilməməkdə qınanılmaları acınacaqlıdır.

Jurnalistikanın mövzuları 2019

Mübariz Azərbaycanlı,
müstəqil jurnalist

Məzmunca ortabab olan yazının müəllifini “qabiliyyətsiz” hesab edərək “kəsib” atmaq, doğru yanaşma deyil

Doğrusu Jurnalistika fakültəsinə qəbul olunmaq istəyənlər üçün Azərbaycan MətbuatŞurasının təşəbbüsüiləqabiliyyət imtahanı tətbiq ediləndə bu qərara mən də sevinmişdim ki, nəhayət bu peşəyə əsl istedadı olanlar gələcək. Çünki buna qədər digər ixtisaslara sənəd verib o yerə balları çatmayan abituriyentlər könülsüz olsalar da, nəyə görəsə jurnalistikanı seçirdilər. Jurnalistika isə yaradıcılıq deməkdir, istedadı olmayan adam özünü bu sahədə əli çıraqlı nə qədər axtarsa da tapa bilməz.

Amma bu gün Jurnalistika fakültəsinə qəbul olunmaq üçün qabiliyyət imtahanına qoyulmuş şərtlər, orta məktəblərdə “Azərbaycan dili və ədəbiyyat” fənlərinin keçirilmə səviyyisəni, eləcə də 11-ci sinfi yenicə bitirmiş məzunların təfəkkürünü nəzərə alsaq, nəinki ağırdır, hətta labirintdə özünə çıxış yolu axtaran insanın düşdüyü vəziyyət qədər çətindir.

Fikrimiz daha anlaşıqlı olsun deyə, gəlin bu şərtlərdən bir neçəsinə diqqət yetirək.

Məsələn, abituriyent esseni yazarkən, “ictimai-siyasi problemlərə yaxşı bələd olduğunu göstərməli və ya ictimai-siyasi problemləri təhliletmə, ümumiləşdirmə və məntiqi nəticə çıxarma qabiliyyətini nümayiş etdirməlidir”.

Əlbəttə, mən də çox istərdim ki, bizim orta məktəbi bitirən yeniyetmələrimizin ictimai-siyasi bilikləri geniş olsun. Amma orta məktəblər buna kifayət qədər şərait yarada bilirmi? Şagirdlər “ictimai-siyasi” problemlərin, ümumiyyətlə bu anlayışın nə olduğunu dəqiq anlaya bilirlərmi ki, onun barəsində təhlil aparıb hansısa nəticəyə gələ bilsinlər? Hansı orta məktəbdə ictimai-siyasi mövzuları özündə əks etdirən dərnəklər və ya klublar fəaliyyət göstərir? Belə olmadığı təqdirdə biz bu yeniyetmələrdən hansı haqla ictimai-siyasi problemləri təhliletmə, ümumiləşdirmə və məntiqi nəticə çıxarma qabiliyyətini tələb edə bilərik?

Baxın, ən azı 9-ci sinifdən başlayaraq bütün gününü test həll etməklə “göz yaddaşı”nı məşq etdirən abituriyentdən “fikir və düşüncələrini anlaşıqlı, məntiqli, rabitəli və aydın surətdə, ədəbi dilin normalarına, o cümlədən, qrammatika, orfoqrafiya, durğu işarələrinin işlənməsi qaydalarına müvafiq olaraq ifadə etməli, öz fikir və mühakimələrini əsaslandırmaq üçün bir neçə müvafiq sitat, iqtibas, nümunə və faktlardan (tarixi hadisə, bədii parçalar, həyat hadisələri və s.) istifadə etməlidir” tələb olunur.

Bəs niyə nəzərə alınmır ki, bu şərtləri yerinə yetirmək üçün gənclərdə tam formalaşmış təfəkkür olmalıdır. Gəlin etiraf edək ki, test üsulu təhsildə neqativ halların qarşısını müəyyən qədər alsa da, “göz yaddaşı”nı inkişaf etdirsə də, amma təfəkkürün formalaşmasına ciddi şəkildə mane olur. Bu isə müasir abituriyentin düşüncələrini anlaşıqlı, məntiqli, rabitəli və aydın surətdə, özü də ədəbi dilin normalarına uyğun şəkildə ifadə etmələrinə şübhəsiz ki, imkan vermir.

Qabiliyyət imtahanında yazı işinin qiymətləndirilməsinə qoyulan meyarlara diqqət yetirəndə də şərtlərin ağır olduğunu görürsən. Məsələn,”yazı üslubunun orijinallığı, dilin zənginliyi, obrazlılığı və səlisliyi, savadlılıq səviyyəsi” və ya “yazı işinin ədəbi dilin fonetik, leksik, qrammatik və üslub normalarına, orfoqrafiya və durğu işarələrinin işlədilməsi qaydalarına tam riayət etməklə tərtib olunması” və s.

Cənablar, gəlin bu gün ümumilikdə mediamıza diqqət yetirək – istər qəzetlərdə, istər saytlarda, istərsə də radio və televiziyada illərcə jurnalist kimi çalışanlar bu şərtləri lazımınca yerinə yetirə bilmədikləri halda, 11-ci sinfi yeni bitirmiş məzundan orijinal üslub, dil zənginliyi, obrazlılıq tələb etmək nə qədər doğrudur?

Bu yeniyetmə tədris ili başlayandan öz dərsləri ilə “yüklənir” və onun mütəmadi olaraq məqalələr yazıb orijinal üslub formalaşdırmağa təbii ki, imkanı olmur. Orta məktəb şagirdi dilini zənginləşdirmək üçün sözsüz ki, əlavə ədəbiyyatlar oxumalıdır. Bəs, əlavə müəllim yanına hazırlığa gedən, kompüterə, mobil telefonlara bağlanmış bu yeniyetmələrin buna vaxtı çatırmı?

Son iki ildə jurnalistikaya sənəd verənlərin qabiliyyət imtahanından kifayət sayda keçə bilməmələrinin səbəblərini təhlil edəndə, burada TQDK tərəfindən yazıları yoxlamaq üçün dəvət olunmuş komissiya üzvülərinin də rolunu vurğulamaq lazım gəlir.

Mənə görə qabiliyyət imtahanı verən abituriyentlərin yazılarını, orta məktəblərdən “dil və ədəbiyyat” müəllimləri, eləcə də qəzetlərdən dəvət olunmuş redaktorlar deyil, məhz Jurnalistika fakültəsinin müəllimləri yoxlasalar bu, daha məqsədəuyğunolar. Çünki, orta məktəb müəllimləri bu yazıları yoxlayarkən, təbii ki, haqlı olaraq öz peşələri çərçivəsində daha çox qrammatika və ədəbi dilin normalarını əsas götürürlər. Heç şübhəsiz ki, səhvləri obyektiv şəkildə üzə çıxarıb imtahan şərtlərini pozanlara “qeyri məqbul” qiymət yazırlar.

Bəzi KİV nümayəndələri isə, xüsusən də qəzet redaktorları psixoloji olaraq bu yazılara az qala redaksiyada çalışan müxbir yazılarına yanaşdıqları kimi yanaşırlar.

Amma Jurnalistika fakültəsində çalışan müəllimlər yazıların (esselərin) məzmunundan və abituriyentin yazı ruhundan anlayırlar ki, bu gənc jurnalistikada təhsil almış olsa, gələcəkdə ondan jurnalist olar, ya olmaz.

Hamımız yaxşı bilirik ki, yazmaq ovqat məsələsidir. Ola bilər ki, həmin gün hansısa istedadlı bir gəncin ovqatı özündə olmasın. Bundan başqa, 2 saat 30 dəqiqə ərzində psixoloji baxımdan abituriyentin gərginliyini nəzərə almamaq, 2-4 səhifə yazıda 6 və daha çox dil və nitq səhvinə görə, məzmunca ortabab olan yazının müəllifini “qabiliyyətsiz” hesab edərək “kəsib” atmaq, doğru yanaşma deyil.

Yaxşı olardı ki, bu şərtlərə bir daha baxılsın və yazıda məzmun əsas götürülsün. Qalan işlər texniki məsələlərdir ki, onları da jurnalistikada təhsil alanda müəllimlər cilalayacaqlar.

Aydın məsələdir ki, KİV-in istənilən növündə çalışan jurnalist yazmağı bacarmalıdır. Amma bununla yanaşı qabiliyyət imtahanı zamanı abituruyentin təkcə yazı qabiliyyətinin “üstünə getmək” olmaz. Burada onun diksiyası, natiqliyi, səs tembri, zahiri görünüşü və bu sahəyə yarayan digər müsbət keyfiyyətləri də əsas götürülməlidir. Çünki ola bilər ki, hansısa abituruyentin yazı qabilliyəti müəyyən qədər zəif olar, amma radio və televiziyada çalışmaq üçün, qeyd etdiyim keyfiyyətlər tələblərə tam cavab verər.

Bütün bu reallıqların fonunda, sonda qeyd edim ki, əgər jurnalistikaya qəbul olmaq üçün qabiliyyət imtahanına qoyulan şərtlər orta məktəblərimizin müasir durumuna uyğun olaraq yumşaldılmasa, təbii ki, jurnalistikaya qəbul olmaq istəyənlərin sayı ildən-ilə aşağı düşəcək və belə olan halda baza təhsilli jurnalistlərin yerini yumşaq desək, istənilən sahədən olan “həvəskar”lar tutacaqlar. Bu isə gələcəkdə, demokratiyanın, eləcə də cəmiyyətin inkişaf etməsinə mənfi təsir edəcək, xüsusən də “rekert jurnalist”lərin çoxalmasına və bir sıra digər problemlərin artmasına gətirib çıxaracaq.