BAKIDA NÜVƏ PARTLAYIŞININ TƏSİRİNDƏN QORUNMAQ MÜMKÜNDÜRMÜ- Ekspertlərin rəyləri FOTOLAR

FŞ zamanı su və qaz basmış, GTZM dağılmış ərazilərdə, sığınacaqlar həmin ərazilərin altında qalıbsa, onda III rejim işə düşür. Bu vaxt sığınacaq bütün ətraf mühitdən təcrid olunur, oraya giriş çıxış bağlanır və havatəmizləyici qurğu regenerasiya edərək havanı içəridən bayıra vuraraq havanı dəyişdirir.
Sığınacaqlara vuralan hava adamların sayına görə hesablanır. Belə ki, I rejimdə hər adama 8 – dən 13 m3 I saat hava vurulur (bu da hava temperaturundan və sığmacağın yerləşdiyi ərazidən asılıdır)
II rejimdə hər adama 2 m3 I saat hava verilir. 3 — cü və 4-cü növ hava şəraiti olan zonalarda yerləşən sığınacaqlara, harada ki, ən isti ayda orta temperatur 25-30°S – çox olarsa, onda II rejimdə daxilə vurulan havanın həcmi 10 m3 I saat kimi artırıla bilər. Sığınacaqların elektrik təchizatı sistemi əsasən yerləşdiyi ərazinin elektrik stansiyasından gələn sistemə qoşulur. Əgər sığınacaqlar dağıntı və uçqun altında qalıbsa və bütün enerji sistemi dağılıbsa, onda daxili imkanlardan istifadə edilir. Belə ki, sığınacaqda olan mühafızələnmiş DES işə düşür və elektrik enerjisi ilə hava təmizləyici qurğunu, sığınacağa daxil olan suyu qazı təmizləmək üçün nasosları işə salaraq insanları təhlükədən qoruyur. DES başqa sığınacaqlarda ehtiyat işıq mənbələri: əl fanarları, akkumlyatorlar və s. olmalıdır. Hava təmizləyici qurğunu elektrik enerjisi olmadıqda əl ilə işə salırlar.
Hər bir sığınacaqda müəssisənin idareetmə punktu ilə rabitə əlaqəsi olmalıdır. Bundan başqa yerli radio–rabitə sisteminə qoşulmuş səs gücləndiriciləri, reproduktorlar olmalıdır ki, bunlar da əhalinin məlumatlandırılması üçündür.
Kanalizasiya və su xətləri isə həmin şəlıər və yaxııd rayonun baza xətlərinə qoşulur. Əgər bu xətlər dağılıbsa və təchizat sistemi pozulubsa, onda ehtiyat su anbarlarından istifadə cdilir.Tullantıları isə xüsusi qazmalara atmaq lazımdır.
Sığınacaqlarda hər adama, qaldığı müddətdən asılı olmayaraq içmək üçün б litr satiitar-gigiycrıik tənıizİik üçün isə 4 litr su ehtiyatı olur. 600 nəfərdən çox əhali yerleşdirən sığmacaqlarda isə bundan əlavo 4,5m3 sıı ehtiyatı saxlanılır.
Tez hazırlanan sığınacaqlar birgə və ayrı tikilən sığınacaqlardaıı fərqli olaraq adi şəraitdə deyil, qeyri – adi şəraitdə, yəni FŞ zamanı tikilir. Bu vaxtı adamlar əldə olan materiallardan istifadə edərək tez bir zamanda sığınacaq hazırlayırlar. Bunun üçün əsasən yığma – beton konstruksiyalardan, şəhərlərdə olan yeraltı muhəndis kollektor qurğıılarındaıı və s. istifadə etmək lazımdır. Həmin qurğulara qapılar qoyıılur, oranı hermetikləşdirir və ventilyasiya sistemi qoşulur. Teztikilən sığınacaqlarda da о biri sığmacaqlar kimi oturma və uzanma yerləri nəzərdə tutulur. Ancaq bu sığınacaqlarda 50-dən 300-ə kimi adamlar yerleşdirilə bilər. Bütün qalan sistenıləri yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi birgə və ayrı tikilən sığınacaqlarda olduğıı kimidir.

MÜLKİ MÜDAFİƏNİN MÜHAFİZƏ QURĞULARl

Hər bir adam yaşadığı, işlədiyi, oxuduğu yerlərdə mühafızə qurğularının harada olduğunu bilməlidir.

Təbii fəlakətlər və düşmən tərəfindən tətbiq edilən kütləvi qırğın sidlahının təsirindən yaranan fövqəladə şərait əhali üçün ən qorxulu şərait yaradır. Bu təhlükələrdən müdafiə olunmaq üçün kollektiv mühafızə vasitələri olan müharibə qurğuları tikilir.
Ümumiyyətlə, mühafizə qurğuları öz müdafiə xaraktertinə görə sığınacaqlara, radiasiya əleyhinə daldalanacaqlara və xüsusi mühafızə qurğusu olan xəndəklərə ayrılır. Bu qurğular əhalini demək olar ki, bütün təhlükələrdən tam qoruyur.
Mühafızə qurğuları sülh vaxtı müəssisə və idarə rəhbərləri, MM qərargahı ilə birlikdə hazırlayır. Müəssisələrdə və idarələrdə fəhlə və qulluqçuların hansı növbədə ən çox işləyən varsa onların sayına görə mühafızə qurğuları tikilir. Mühafızə qurğularının tikilməsində əsasən əldə olan materiallardan kərpicdən, daşdan, taxtadan, dəmir beton konstruksiyalarından istifadə edirlər.
Mühafızə qurğularından ən çox yayılmış və istifadə ediləni sığınacaqlardır. Sığınacaqlar digər mühafizə qurğularından öz möhkəmliliyi və davamlılığı, əhalinin yerləşdirilməsi və uzun müddət ondan istifadə edilməsi ilə fərqlənir.
SIĞINACAQLAR
Bu qurğular əhalini bütün təsiredici amillərdən (yüksək temperatur və zəhərləyici qəzalar olan yanğın zonalarında, partlayış təhlükəli radioaktiv və güclü təsirli zəhərləyici maddələrdən, dağılmış və uçulmuş bina və qurğulardan və s.) həm də KQS və adi hücum vasitələrindən demək olar ki, tam qoruyan mühafızə qurğusudur.
Sığınacaqlarda adamlar uzun müddət qala bilərlər. Hətta tam dağılmış ərazilərdə də onların təhlükəsizliyi bir neçə gün təmin olunur.
Mühafızənin davamlılığı və əhalinin müdafiəsi əsasən konstruksiyanın möhkəmliyindən, qurğunun üst örtüyünün qalınlığından, sanitar – gigiyenik şəraitdən asılıdır. Sığınacaqlar öz mühafızə xarakterlərinə görə 5 sinifə bölünür.
1. əhalinin yerləşməsinə görə: kiçik (150-300 nəfər), orta (300-600 nəfər), böyük (600 nəfərdən çox).
2. Yerləşdiyi əraziyə görə birgə tikilən, ayrı tikilən, metropoliten və dağ mədən qazmaları.
3. Hava təmizleyici qurğu təchizatma göre: FVU hava
təmizləyici qurğu sənaye tipli sadə avadanlıq olan əldə olan
materiallardan.
4. Tikilmə müddətinə görə: sülh vaxtı tikilən və tez tikilən.
Sığınacaqların sahəsi otıırma və uzanma yerlərinin sayına görə hesablanır. Sığınacaqda daldalanan adamlar üçün hər adama 0,5 ra2 sahə və 1,5 m3 həcmlik yer ayrılır. Bu quruluşda döşəmədən tavaııa qədər olan məsafə 2,2 m -ə qədər olur. Uzanma yerlərinin üst taxtından tavana qədər olan məsafə 0,75 m – dən az olmamalıdır. Sığmacaqlarda uzanma yerlərini müvafıq olaraq əhalinin sayına görə və sığınacaqların həcmiiııə görə 2 və 3 yaruslu ola bilər. 3 yaruslu otaqlarda hər adama 0,4 m2 yer ayrılır. İdarəetme punktunda işləyən fəhlə və qulluqçulara isə 2m2 olmaq şərti ilə ayrılır. Oturma yerləri hər adama 0,45 x 0,45, uzanma yerleri 0,55 x 1,8 m olmaq şərtilə normativ qəbul edilmişdir. İki yaruslu otaqlarda uzanma yerləri əhalinin 20 s/s-ni, üç yamslu otaqlarda isə əhalinin 30 s/s-ni təmin edir. Sığınacaqlarda 50 – 70 adam olmaq şərtilə ayrı – ayrı otaqlar tikilir. Bu otaqlarda da insanlara lazım olan avadanlıqlar mebel, cihazlar, alətlər, inşaat materialları, yanğın söndünnə vasitələri, tibbi ləvazimatlar yerləşdirilir. Sığınacaqlar və ayrı tikilməkle 2 növ olur. Birgə yəni hər hansı bir tikilinin və ya qurğunun zirzəmisində və ya yarım zirzəmisində olaıı sığınacaqlar daha çox yayılıb və istifadə edilir. Bu sığınacaqları inşa etmək daha asan başa gəlir, çünki zirzəmilərdə olan otaqları təmizləyib qapı və pəncərələri ümuıııiyyətlə bütün çat və yanıqları tutaraq oranı hermetikləşdirmək lazımdır. Həmin sığınacaqların konstruksiyaları tikilinin əsas hissələrinə qaynaq vasitəsilə birləşdirilir. Bütün kommunal enerji təchizatı da həmin biııa və qurğuların koınmunal enerji sistemiııə qoşulur, yəni işıq, qaz, su, kanalizasiya xətləri tikilinin bu xətlərinə qoşulur. Bu qurğuların, yəni birgə tikilən sığınacaqların möhkəmliyi və davamlığı, qapıların hermetikləşməsindən, üst örtüyündən, binanın möhkəınliyindən və dayanıqlığından, bütün qat və yarımqatların tutulmasından asılıdır. Birgə tikilən sığınacaqların müsbət cəhətinin çox olmasına baxmayaraq mənfi cəhətləri də var. Bele ki, dağıntı və fəlakət rayonlarında belə qurğular uçub dağılmış binaların altında qalaraq xilasetmə və digər təxirəsalınmaz qəza-Ьərpа işlərini çətinləşdirir.
Ayrı və ya xüsusi tikilən sığınacaqlar adətən birgə tikilən sığınacaqları inşa etmək mümkün olmadıqda tikilir. Bu sığınacaqlar birgə tikilən sığınacaqlardan fərqli olaraq açıq sahələrdə tikilir. Bu cür sığınacaqları inşa edərkən yerin relyefini nəzərə alaraq onu yeraltı qrunt sularından, su anbarlarından, yeraltı kanalizasiya və s kommunal eneıji xətlərindən kənarda tikmək lazımdır. Bu ona görə edilir ki, oraya su, qaz və s. insanlara təhlükə yaradan təsiredici amillər daxil olmasın. Bu sığınacaqları əsasən yeraltı keçidlərdən, ınetropolıteııdən, mədənlərdən, yeraltı qazma və qalereyalardan, yarğınlardan istifadə edərək inşa edirlər. Bundan başqa xüsusi avadanlıqlarla adamlar MM dəstələri ilə birlikdə də xüsusi sığınacaqlar tikə bilərlər. Ayrı tikilən sığınacaqlar ona yaxın olan bina və qurğulardan müəyyən məsafədə yerləşdirilməlidir. Belə ki, əgər binanın hündürlüyü 30 m olarsa onda sığınacağı həmin binadan 33 m – dən az olmayan məsafədə tikmək lazımdır.
Ayrı tikilən sığınacaqlar çox baha və əziyyətli başa gəlməsinə baxmayaraq, əhalinin müdafiəsi üçün əlverişlidir. Birgə tikilən sığınacaqlar dağıntı zonalarında uçğun qalıqları altında qaldıqları halda ayrı tikilən sığınacaqlar bu cür təsirlere məruz qalmırlar. Bu onun müsbət cəhətlərindən biridir.
Sığınacaqlar əsas və köməkçi otaqlardan ibarətdirlər. Əsas otaqlara aiddir – əhalinin yerləşdiyi otaqlar, idareetme punktu, tibbi otaqlar, müalicə mərkəzləri, cərrahiyə – sarğı və cərrahiyyə əməliyyatına hazırlıq otaqları.
Köməkçi otaqlarına isə aşağıdakılar aiddir: süzücü havatemizləyici otaqlar, sanitar qovşağı mühafizələnmiş dizel elektrik stansiyası (DES), ərzaq məhsullarının saxlanması otağı, tombur -keçid, tomburlar, oksigen balonları saxlanan və doldurulııb boşalma otaqları, giriş və çıxış qapıları, ehtiyat çıxış yolu.
Müalicə mərkəzləri olan sığınacaqlarda isə bufet və sanitar otaqları da olur. Bütün sığmacaqlarda giriş, çıxış qapısındaıı başqa ehtiyat qəza çıxışı da olur ki, bu çıxış həmin sığınacaqdan müəyyən məsafəyə kimi gedir. Ehtiyat çıxış yolu təhlükəsiz əraziyə kimi olmalıdır.
Sığınacaqlara giriş tombur – keçid vasitəsilə olur. Bele ki, adamlar əsas otağa keçmək üçün evvəlcə dəhlizə daxil olurlar. Bundan sonra qapılar bağlanır. Onları həmin dəhliz-keçiddə yoxlayırlar, üst paltarlarını, əşyalarını və özlərini müayinədən keçirilər. Sonra isə otaqlara buraxırlar. Əgər hər hansı bir adamda müəyyən bir xəstəlik, şüalanma və s. aşkar olunubsa, onda onu müalicə mərkəzlərinə yeriəşdirilər. Sığınacaqlarda yerdləşdirilən adamlara ilk növbədə hava lazımdır. Çünki, sığınacaqların qapılar bağlandıqda və xüsusi rejim işə düşdükdə oraya hava daxil olmur. Bu vaxt sığınacaqlarda havanın təzyiqi n.ş. atmosfer təzyiqindən bir neçə dəfə çox olur.
Havatəmizləyici qurğu sistemi daxildəki havanı xaricə vuraraq, əvəzinə təmiz havanı içəriye vurur. Havatəmizləyici qurğu sistemi aşağıdakı bir neçə hissələrdən ibarətdir.

Ümumiyyətlə, sığınacaqlar əsasən süzücü-veııtilyasiya sistemi ilə təmiz ventilyasiya rejimində işləyirlər. Yəni adi vaxtda oraya vurulan hava süzgəclər vasitəsilə mexaniki qarışıqdan təmizlənir (bu I rejimdir). Əgər havada, yəni sığınacağa vurulan havada zəhərli və radioaktiv maddələr, bakteroloji və bioloji mikroblar varsa, onda II rejim işə düşür. Bu vaxt sığmacaqlara vurulan hava süzücü-udııcu filtirlərdən keçərək təmizlənir və daxilə vurulur.

FŞ zamanı su və qaz basmış, GTZM dağılmış ərazilərdə, sığınacaqlar həmin ərazilərin altında qalıbsa, onda III rejim işə düşür. Bu vaxt sığınacaq bütün ətraf mühitdən təcrid olunur, oraya giriş çıxış bağlanır və havatəmizləyici qurğu regenerasiya edərək havanı içəridən bayıra vuraraq havanı dəyişdirir.
Sığınacaqlara vuralan hava adamların sayına görə hesablanır. Belə ki, I rejimdə hər adama 8 – dən 13 m3 I saat hava vurulur (bu da hava temperaturundan və sığmacağın yerləşdiyi ərazidən asılıdır)
II rejimdə hər adama 2 m3 I saat hava verilir. 3 — cü və 4-cü növ hava şəraiti olan zonalarda yerləşən sığınacaqlara, harada ki, ən isti ayda orta temperatur 25-30°S – çox olarsa, onda II rejimdə daxilə vurulan havanın həcmi 10 m3 I saat kimi artırıla bilər. Sığınacaqların elektrik təchizatı sistemi əsasən yerləşdiyi ərazinin elektrik stansiyasından gələn sistemə qoşulur. Əgər sığınacaqlar dağıntı və uçqun altında qalıbsa və bütün enerji sistemi dağılıbsa, onda daxili imkanlardan istifadə edilir. Belə ki, sığınacaqda olan mühafızələnmiş DES işə düşür və elektrik enerjisi ilə hava təmizləyici qurğunu, sığınacağa daxil olan suyu qazı təmizləmək üçün nasosları işə salaraq insanları təhlükədən qoruyur. DES başqa sığınacaqlarda ehtiyat işıq mənbələri: əl fanarları, akkumlyatorlar və s. olmalıdır. Hava təmizləyici qurğunu elektrik enerjisi olmadıqda əl ilə işə salırlar.
Hər bir sığınacaqda müəssisənin idareetmə punktu ilə rabitə əlaqəsi olmalıdır. Bundan başqa yerli radio–rabitə sisteminə qoşulmuş səs gücləndiriciləri, reproduktorlar olmalıdır ki, bunlar da əhalinin məlumatlandırılması üçündür.
Kanalizasiya və su xətləri isə həmin şəlıər və yaxııd rayonun baza xətlərinə qoşulur. Əgər bu xətlər dağılıbsa və təchizat sistemi pozulubsa, onda ehtiyat su anbarlarından istifadə cdilir.Tullantıları isə xüsusi qazmalara atmaq lazımdır.
Sığınacaqlarda hər adama, qaldığı müddətdən asılı olmayaraq içmək üçün б litr satiitar-gigiycrıik tənıizİik üçün isə 4 litr su ehtiyatı olur. 600 nəfərdən çox əhali yerleşdirən sığmacaqlarda isə bundan əlavo 4,5m3 sıı ehtiyatı saxlanılır.
Tez hazırlanan sığınacaqlar birgə və ayrı tikilən sığınacaqlardaıı fərqli olaraq adi şəraitdə deyil, qeyri – adi şəraitdə, yəni FŞ zamanı tikilir. Bu vaxtı adamlar əldə olan materiallardan istifadə edərək tez bir zamanda sığınacaq hazırlayırlar. Bunun üçün əsasən yığma – beton konstruksiyalardan, şəhərlərdə olan yeraltı muhəndis kollektor qurğıılarındaıı və s. istifadə etmək lazımdır. Həmin qurğulara qapılar qoyıılur, oranı hermetikləşdirir və ventilyasiya sistemi qoşulur. Teztikilən sığınacaqlarda da о biri sığmacaqlar kimi oturma və uzanma yerləri nəzərdə tutulur. Ancaq bu sığınacaqlarda 50-dən 300-ə kimi adamlar yerleşdirilə bilər. Bütün qalan sistenıləri yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi birgə və ayrı tikilən sığınacaqlarda olduğıı kimidir.

RADİASİYA ƏLEYHİNƏ DALDANACAQLAR

Hər bir şəxs özü üçün daldanacaq tikməyi bacarmalıdır.
RƏD hermetik olmayan qurğulardır. Bu qurğulardan əsasən fövqəladə hallarda istifadə edilir. 50 nəfərdən çox yerləşən RƏD –da 2-dən az olmayaraq giriş, ÇLXİŞ olur. Bu qapıların ölçüsü 80×180 sm az olmamalıdır. Və bu qapılar bir birinə əks istiqamətlərdə 90° bucaq altında olmalıdır. Bu qurğularda ümumiyyətlə havatəmizləyici kameralar və aqreqatlar olmur. Ona görə də orada olan adamlar 4 -6 saatdan artıq qala bilməzlər. Çünki RƏD-da lıava getdikcə azalır və nəfəsalma çətinləşir. RƏD qurduqda pəncərələrini bütün qalınlığı qədər daş və ya kərpiclə hörurlər, bütün çat və yarıqları parça və yaxud kətanla tuturlar. Divarları qum — sement, palçıq və nəhayət torpaqla doldurmaq lazımdır. Qapıları çərçivəyə tərəf sıxaraq bərkitmək və üzərinə yun, pambıq və yaxud kətan parça ilə örtmək lazımdır. Dəhlizdə əlavə qapı qoymaq lazımdır, əgər bu mümkün deyilsə, onda qapının əvəzinə pərdədən də istifadə etmək olar.
Qida məhsullarının və suyu RƏD – da əsasən divarlarda açılmış rəflərdə saxlayırlar. Bu daldanacaqlar hermetik olmadığı üçün radioaktiv maddələr olaıı ərazilərdə RƏD – da qida məhsullarından və sudan istifadə etmək qadağandır. Sııyu xüsusi termoslarda ağzıbağlı halda saxlamaq lazımdır. Qida məhsullarını isə selofan zəmbillərə qoyub bağlayırlar.
Radioaktiv maddələrin RƏD-a düşməsi üçün dəhlizdə üst paltarlarını və əşyaları radioktiv maddələrdən təmizləmək lazımdır. Yalnız bundan sonra içəriyə girmək olar. Birinci 3-5 saat ərzində qapılar və havatəmiziəyici borular qapalı vəziyyətdə saxlanmalıdırlar.
Müəyyən vaxtdan sonra radiasiya səviyyəsi düşür və 4-6 saatdan bir otağın havasını döyişmək lazımdır. Bu zaman ikitərəfli qapıları açıb içəridə külək axını yaratmaq lazım deyil. Otağın lıavasını dəyişmək üçüıı içəridəkilər fərdi mühafizə paltarlararı geyinərək bayıra çıxırlar, bundan sonra havatəmizləyən sobanın qapağı açılır və içərinin havası dəyişir. Əgər çöldə radiasiya səviyyəsi çox yüksəkdirsə, onda otaqda fərdi mühafızə paltarlarıda lazımdır. Dəhlizdə elavə qapı qoymaq lazımdır, əgər bu mümkün deyilsə, onda qapının əvəzinə pərdədən də istifadə etmek olar.
Qida məhsullarının və suyu RƏD – da əsasən divarlarda açılmış rəflərdə saxlayırlar. Bu daldanacaqlar hermetik olmadığı üçün radioaktiv maddələr olan ərazilərdə RƏD – da qida məhsullarından və sudan istifadə etmək qadağandır. Suyu xüsusi termoslarda ağzıbağlı halda saxlamaq lazımdır. Qida məhsullarını isə selofan zəmbillərə qoyub bağlayırlar.
Radioaktiv maddələrin RƏD-a düşməsi üçün dəhlizdə üst paltarlarını və əşyaları radioktiv maddələrdən təmizləmək lazımdır. Yaİnız bundan sonra içəriye girmək olar. Birinci 3-5 saat ərzində qapılar və havatəmizləyici borular qapalı vəziyyətdə saxİanmalıdırlar.
Müəyyən vaxtdan sonra radiasiya səviyyəsı düşür və 4-6 saatdan bir otağın lıavasını dəyişmək lazımdır. Bu zaman ikitərəfli qapıları açıb içəridə külək axını yaratmaq lazəm deyil. Otağın havasını dəyişmək üçün içəridəkilər fərdi mühafizə paltarlarını geyinərək bayıra çıxırlar, bundaıı sonra havatəmizləyən sobanın qapağı açılır və içərinin havası dəyişir. Əgər çöldə radiasiya səviyyəsi çox yüksəkdirsə, onda otaqda fərdi mühafizə paltarlarında oturmaq lazımdır. 50 nəfərdən çox adam olan daldanacaqda əl və yaxud mexaniki hərakətli hava təmizləyicilərindən istifadə edirlər. Hər 2 — 3 gündən bir RƏD-in üst hissəsini və döşəməsini nəm əski ilə silib təmizləmək lazımdır.
SADƏ DALDANACAQLAR VƏ YAXUD XƏNDƏKLƏR
Hər bir kəs özü üçün sadə daldanacağı olan xərıdək tikməyi bacarmalıdır. Əhalinin müdafiəsini təmin etmək üçün ən sadə daldanacaq olan xəndəklərdən istifadə edirlər. Xəndəklər əhali tərəfindən kütləvi surətdə tez bir zamanda hazırlanır. Xəndəklər üstü örtülü və ya üstü açıq ola bilər. Üstü açıq xəndək radioaktiv zəhərlənməni 2-3 dəfə azaltdığı halda üstü örtülü xəndəklər 10-50 dəfə azaldır. Xəndəklər əsasən tikilərkəıı aşağıdakı qiymətlər üzrə hesablanır.
Dərinlik -200 sm
Eni — 120 sm
Uzunluğu – 80 sm
Xəndəklərin uzunluğu orada daldalanan adamların sayına görə hesablanır. Məsələn, 10 adam yerləşən xəndəklərin uzunluğu 8-10 m qədər olur. Burada 7 nəfərlik oturma və 3 nəfərlik uzanma yerləri olur. Xəndəklərin üstünü müxtəlif materiallarla örtmək olar. Divarlarını isə diametri 18 – 20 sm olan ağaclardan tikirlər. Xəndəyin üstünü əsasən radiasiyanı zəiflədən materiallardan, məsələn, dəmir-beton piltədən, polietilen torbaya doldurulmuş gil və ya qumdan, izoləedici mbroitdən və s. istifadə edərək örtürlər. 20 nəfərə kimi adam yerləşdirilən xəndəklərdə bir çıxış, 20 nəfərdən çox yerləşdirilən xəndəklərdə isə 2 çıxış olur. Xəndəyi elə tikmək lazımdırdır ki, gələcəkdə onu RƏD kimi qurmaq mümkün olsun. Xəndəyin ən müsbət cəhəti odur ki, onu tez bir zamanda hazırlamaq mümkündür.
Mühafizə qurğuları xüsusi dəstələr tərəfindən nəzarətdə saxlanır, hansı ki, bu dəstələr həmin qurğudların hər bir zaman hazır olmağına, onlardan istifadə edilməsinə, əhalinin həınin qurğularda yerləşdirilməsinə və nəhayət əhaliyə qulluq göstərilməsinə cavabdehdirlər. Bu dəstələrin rəhbərləri mühafizə qurğusunun istifadəsinin düzgün aparılmasını bilməlidir. FŞ baş verdikdə mühafizə qurğularını əhaliııin yerləşdirilməsinə hazırlamaq lazımdır. Həyəcan siqnalı verilən kimi əhalini, mühafizə qurğularını bərabər, normada yerləşdirmək və bundan sonra qapıları, giriş – çıxış yollarını bağlamaq, nəhayət havatəmizləyici qurğunu işə salmaq lazımdır.

Dostları ilə paylaş:

Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2023
rəhbərliyinə müraciət

BAKIDA NÜVƏ PARTLAYIŞININ TƏSİRİNDƏN QORUNMAQ MÜMKÜNDÜRMÜ?- Ekspertlərin rəyləri + FOTOLAR

8 aya yaxındır davam edən Rusiya-Ukrayna müharibəsinin yeni fazaya keçməsi fonunda dünyanın mövcudluğunu təhlükə altına atan, çox ciddi hadisələrin baş verdiyini müşahidə edirik. Rus ordusu döyüş meydanında məğlub olduqca, Vladimir Putinin nüvə silahından istifadə ritorikası daha da güclənir və bu, dünyanı mümkün nüvə müharibəsinə bir qədər də yaxınlaşdırır.

Şübhəsiz ki, hər kəs nüvə silahının ən güclü döyüş vasitələrindən biri olduğunu və bu silahdan istifadənin nələrə səbəb olacağını yaxşı bilir. O da məlumdur ki, nüvə silahı düşdüyü yeri məhv etməklə yanaşı, iqlim şəraitinə görə daha böyük ərazilərə yayılaraq, oradakı canlıları da zəhərləyir.

Ekspertlər bu cür fəlakətlərdə mülki şəxslərin mühafizəsinin ilk növbədə sığınacaqlarda həyata keçirilə biləcəyini qeyd edirlər. Hər halda təsadüfi deyil ki, son vaxtlar əksər ölkələr və milyarderlər öz bunkerlərini möhkəmləndirərək, oradakı ərzaq, su və digər ehtiyatları artırmağa çalışırlar.

Bu zaman təbii olaraq, ortaya belə bir sual çıxır: “Azərbaycanda bu kimi partlayışlardan və onların yan təsirlərindən qorunmaq üçün əhalinin sığınacağı bir yer varmı?”.

İlk öncə onu qeyd edək ki, hələ 1992-ci ildə Nazirlər Kabineti Azərbaycanda sülh və müharibə dövrlərində fövqəladə hallarda əhalinin mühafizəsinin əsas prinsipləri haqqında qərar qəbul edib.

Həmin qərara görə, mülki müdafiənin mühafizə qurğuları (sığınacaqlar, radiasiya daldalanacaqları, sadə daldalanacaqlar – zirzəmilər və başqa yeraltı tikililər) respublikanın bütün əhalisinin qorunmasını təmin etməlidir. Sovetlər dönəmində Azərbaycanda müafiq tələblərə cavab verən sığınacaqların mövcud olduğu bildirilsə də, hazırda onların aqibəti haqqda heç bir məlumat yoxdur.

Azərbaycanda bu işlərə cavabdeh qurumlar- Fövqəladə Hallar Komissiyası və Fövqəladə Hallar Nazirliyi isə Mülki Müdafiə Sisteminin işlək vəziyyətdə olduğunu bildirirlər.

Bu barədə hərbi ekspert Rövşən Məhərrəmov yerli mediaya açıqlamasında bildirib ki, hazırda Azərbaycanda bütün zirzəmilər ticarət obyekti, ofis və gecə klubu kimi fəaliyyət göstərir: “Əgər sabah müharibə şəraiti və yaxud hər hansı bir fövqəladə hadisə olarsa, insanlar hara sığınacaqlar?”

“Sığınacaqlarda hər bir şərait olmalıdır- istilik, havalandırma sistemi, hermetik qapılar və bir sözlə, uzunmüddətli yaşayış üçün hər şey. Həmçinin rayon icra hakimiyyətlərində mülki müdafiə məsələləri üzrə ştatlar mövcuddur, lakin onlar öz vəzifələrinin icrasından başqa, nə işlə desən, məşğuldurlar. Deyirlər ki, metrolarımız, yeraltı dayanacaqlarımız var. Amma bunlar da mübahisəlidir. Çünki xarici dövlətlərdə binaların layihəsi tərtib edildikdə yeraltı dayanacaqların altında zirzəmilər hermetik qapılarla, uşaq otağından tutmuş tualet, həmçinin hər bir avadanlıqla təmin olunur. Bunlar bizdə varmı?”,-deyə ekspert bildirib.

Mütəxəssislərin fikrincə, Bakı şəhərində ən yaxşı sığınacaq – metrolardır. Metroların hətta bir neçə kilometr uzaqda olan nüvə partlayışları zamanı effektiv mühafizə sığınacağı olduğu deyilir. Bu cür sığınacaqlar olmadığı halda, insanlar yaşayış və iş yerlərində pəncərələri işıq keçirməyən pərdələrlə örtməli və işıqları söndürərək mühafizə olunmalıdırlar. Heç bir halda açıq məkanda olmaq tövsiyə edilmir. Nəfəsliklər, hava dəyişmə sistemi tam bağlanmalıdır. Qapalı yerdən kənara çıxmaq olmaz. Nüvə silahı istifadə olunduğu andan, insanlar özlərini mühafizə etmək üçün gözlərini yummalıdırlar. Partlayışın təsiri keçənədək gözlər bağlı olmalı və yerə istiqamətlənməlidir ki, işıq dalğası gözə təsir etməsin. Mümkün olduğu halda hava keçə biləcək yerləri qapatmaq tələb olunur. İlk növbədə orqanizmdə yaranmış zədələnmələrin qarşısının alınması vacibdir.

Kimsə çöldədirsə, burnunu, ağzını bağlamalıdır ki, nəfəs yollarına radioaktiv maddələrin buxarları, tozlarla qarışığı daxil olmasın. İmkan olduğu halda izolyasiyaedici kostyumlar geyinmək daha yaxşı olar. Bunlar olmadıqda plaş, əlcək götürüb başdan ayağa kimi bütün bədəni örtən geyimlərlə özünü mühafizə etmək tövsiyə olunur. Lakin nüvə partlayışından sonra yaranan ionlaşdırıcı radiasiyanı bu vasitələrlə dayandırmaq mümkün deyil. Onlar orqanizmə təsir edərək hüceyrə parçalanmasına səbəb ola bilirlər. Bu zaman qan hüceyrələri parçalanır və bu, ölümə səbəb olur. İstənilən halda mütəxəssislər çoxlu maye qəbul etməyi, bunun yaranmış radikal hissəciklərin orqanizmdən xaric olunmasını tezləşdirdiyini bildirirlər.

Bu mövzuyla bağlı hərbi ekspert Elxan Şıxəliyev “AzPolitika.info”-ya şərhində bildirib ki, böyük şəhərlər nüvə silahı zamanı insanların qorunması baxımından tam modelləşdirilməyib: “Dövlətlər nüvə silahından istifadəylə bağlı, xüsusi sığınacaqlar yaratmırlar. Adətən şəhərlər bombalanarkən, böyük meqapolislərdə sığınacaq kimi, metrolardan istifadə edirlər. Bildiyimiz kimi,nüvə silahının təsiri dağıdıcı gücdən ibarət deyil, onun zəhərləyici xüsusiyyəti də var. Ona görə də əhalinin belə fəlakətlərdən sığortalanması çox çətindir. Əhalinin az bir hissəsi bu sığınacaqlarda mühafizə olunsa da, böyük əksəriyyətini qorumaq mümkün olmur. Necə ki, Naqasakidə və Xirosimada çoxlu sayda sığınacaq olsa da, heç kim oradan qurtula bilmədi”.

Ekspert qeyd edir ki, nüvə silahından qorunmağın ən yaxşı yolu ondan istifadəyə mane olmaqdır: “Nüvə silahına sahib olan dövlətlər arasında belə bir anlaşma var ki, onlar öz ölkələrinə qarşı nüvə təhdidi olmadığı müddtəcə bu silahdan istifadə etməsinlər. Ancaq təbii ki, Rusiya-Ukrayna müharibəsi fonunda artan nüvə təhdidləri bütün ölkələri mülkü əhalinin qorunması yönündə ciddi addımlar atmağa vadar edir. Sığınacaqlar məsələsi də bu səbəbdən gündəmə gəlir. Hesab edirəm ki, heç bir ölkə strateji nüvə silahından istifadə etməyəcək. 100 kilotona qədər olan və təxminən 100 kvadrat kilometr ərazidə dağıdıcı gücə malik taktiki nüvə silahlar isə böyük şəhərlər üçün elə də ciddi təhlükə mənbəyi hesab olunmur”.

Məlumat üçün qeyd edək ki, nüvə silahının gücü “TNT” ekvivalenti ilə ölçülür. Məsələn, ABŞ Enerji Departamentinin hesablamalarına görə, Xirosima və Naqasakiyə atılan bombaların gücü müvafiq olaraq 15 və 21 kiloton olub. Bu, 15000 ton və 21000 ton “TNT”-yə bərabərdir. Texnologiya irəllədikcə, müasir strateji nüvə silahlarının gücü də inanılmaz dərəcədə yüksəlib.Hazırda standart strateji nüvə silahlarının gücü 500 – 800 kilotona və ya 1 meqatona bərabərdir. Müasir taktiki nüvə silahları isə adətən 10-100 kiloton aralığında gücə malik olur.

Nüvə partlayışının təsirini daha yaxşı anlamaq üçün NUKEMAP (Mümkün nüvə partlayışında baş verəcək fəlakətləri öncədən hesablayan sistem-red.) platformasına istinadən, Bakıya atılacaq 100 kilotonluq taktiki nüvə silahının nələrə səbəb olacağını əvvəlcədən hesablamaq mümkündür. Bakının mərkəzinə düşən 100 kilotonluq bomba təxminən 284 min 500 nəfərin ölümünə, 300 min 210 nəfərin isə yaralanmasına səbəb olacaq. Bu say 24 saat ərzində 1 miyon 839 min nəfəri əhatə edəcək. Bombanın düşdüyü 500 metrlik ərazidəki bütün tikililər, beton binalar dağılacaq. Bu ərazidə sağ qalmaq şansı 0 faizə bərabərdir. 500 -1 km kənarda olanlar və partlayışdan sağ qurtulanların 15 faizi şüalanmaya məruz qaldıqları üçün, 1 ay ərzində xərçəng xəstəliyindən öləcəklər. 1-3 km məsafədə olan ticarət və yaşayış evlərində yanğınlar baş verəcək. Termal şüalanma nəticəsində insanlarda 3-cü dərəcəli yanıqlar meydana gələcək. 3-5 km məsafədə olan binaların pəncərərələri sınacaq. Bu məsafədəki insanların nüvə partlayışının parıltısını gördükdən sonra pəncərədən uzaq dayanmaları tövsiyə olunur.

Partlayış Rusiya-Azərbaycan sərhədində daha dəqiq desək, Dərbənd şəhərində olarsa, bu zaman da böyük fəlakətlər baş verə bilər. Məsələn, Dərbənddə partladılan 750 kilotonluq strateji nüvə bombası 15 mil/saat sürətlə əsən küləyin də köməyi ilə qısa vaxtda 203 km məsafəyə yayıla bilər. Müqayisə üçün, Xaçmaz və Dərbənd şəhərləri arasında hava yolu ilə məsafə cəmi 78 kilometrdir.

Sonda qeyd edək ki, xeyli müddətdir bütün dünyanın gündəmini zəbt edən nüvə savaşının olub-olmayacağıyla bağlı, dəqiq nəsə demək çətindir. Ancaq istənilən halda, hadisələrin gedişatı gələcəkdə hər şeyə hazır olmağı zəruri edir!

Elvin Bəyməmmədli

“AzPolitika.info”

Şərhlər

Moshu 2022-10-21 23:27:13

Elvin Bəyməmmədliyə bu yazıya görə təşəkkürlər. Yazıda elə mövzuya toxunulub ki, buna biganə yanaşmaq ən azından ağılsızlıqdır. Hazırda Rusiyanın Ukraynanı nüvə silahı ilə təhdid etməsi bütün dünya liderlərini düşündürür. Bəzi dövlətlər belə hal baş verərsə adekvat hərəkətlərin edilməsini dilə gətirirlər, bəzi dövlətlər bunun mümkünsüzlüyünü iddia edir, bəzilər isə bunun blef olmasına işarə edirlər. Heç kim zəmanət verə bilməz ki, Rusiya bu addımı atmaz. Müzakirələr qalsın bir yana. Şərti olaraq bir an təsəvvür edək ki, bu addım atıldı. Ukraynanın vəziyyəti aydındır. Əhalisini qorumaq üçün onun kifayət qədər sığınacaqları var. Azərbaycan bir dövlət olaraq hansı vəziyyətdədir. Yaxın keçmişdə 1986-cı ilin 26 aprel tarixində Çernobıl AES-də baş vermiş qəza bir çoxlarının yadındadır. Açığı, bu yazını oxuyandan sonra canımda bir qorxu əmələ gəldi. Hazırda bizə “qardaş” İran Ermənistanla birgə sərhədlərimizin yaxınlığında təlim keçirlər. Bu ölkələrə heç cür etibar etmək olmaz. İtlə dostluq elə, amma çomağını yerə qoyma. Kim zəmanət verə bilər ki, İran mollaları haylarla birgə Azərbaycan ərazisinə nüvə silahı atmaz. Biz bütün ssenarilərə hazır olmalıyıq. Heç cürə əlaqədar təşkilatların vədlərinə inana bilmərik. Siz mənə normal bir yer göstərin ki, onun adına sığınacaq deyirlər. Heç kimə sirr deyil ki, bizim bütün zirzəmilərimiz “qaydasındadır”. Ümumiyyətlə, metrolarımız Azərbaycanlı ailələrini özündə sığışdırmağa qadirdirmi? Bizim sığınacaqlar mağazalar, gecə klublarıdır və para gətirə biləcək nə varsa odur. Yazıda Nazirtlər Kabinetinin “Azərbaycan Respublikasında sülh və müharibə dövrlərində Fövqəladə hallarda əhalini mühafizənin əsas prinsipləri haqqında” 1992-ci il 28 dekabr tarixli qərarına istinad edilir. Həmin qərar bu gün də aktuallığını saxlayır.Bu qərarın bəzi bəndlərini qeyd etmək istərdim. Qərarın 3.2-ci bəndinin 4-cü abzası binaların, qurğuların, mühəndis şəbəkələrinin, nəqliyyat kommunikasiyalarının müəyyən edilmiş təhlükəsizlik normalarına müvafiq tikilməsini nəzərdə tutur. Həmin qərarın 4.4-cü bəndinə müvafiq olaraq mülki müdafiənin mühafizə qurğuları (sığınacaqlar, radiasiya daldalanacaqları, sadə daldalanacaqlar – zirzəmilər və başqa yeraltı tikililəri) respublikanın bütün əhalisinin qorunmasını təmin etməlidir. Qərarın çox mütərəqqi normaları var. Gəlin görək bu Qərarın tələblərinə əməl olunurmu? Mənə maraqlıdır, görəsən mülki müdafiə orqanları bu qərarın mahiyyəti ilə tanışdırlarmı və onun icrasına nəzarət edən kimsə varmı?

t.ədalət 2022-10-21 19:14:07

Azərbaycanda belə bir sığıncaq var idi.Metronun “28 May” və “Gənclik” stansiyaları arasında — “su parkı” deyilən ərazinin qonşuluğunda yerləşirdi.İ Şərurlu İspəndiyar tərəfindən həmin sığınacaq dağıdıldı,yerində çoxmərtəbəli binalar tikildi.

Facebook

Вы используете браузер, который Facebook не поддерживает. Чтобы все работало, мы перенаправили вас в упрощенную версию.

Смотреть видео

Страница ADAU TV была в прямом эфире.

��Mövzu: “Mülki müdafiənin mühafizə qurğuları” ��Mühazirəçi: Dosent Nemət Hacıyev ��Suallarınızı şərhlər bölməsindən ünvanlaya bilərsiz 🙂

�� Mövzu: “Mülki müdafiənin mühafizə qurğuları”
�� Mühazirəçi: Dosent Nemət Hacıyev

�� Suallarınızı şərhlər bölməsindən ünvanlaya bilərsiz 🙂

· 50 комментариев · 5 репостов

ADAU TV

��Mövzu: “Toxumçuluq vəzifələri, sistemi, toxumçuluqda nəzarət və problemlər” ��Mühazirəçi: dosent Firuddin Qurbanov

�� Mövzu: “Toxumçuluq vəzifələri, sistemi, toxumçuluqda nəzarət və problemlər”

�� Mühazirəçi: dosent Firuddin Qurbanov

�� Suallarınızı şərhlər bölməsindən ünvanlaya bilərsiz

Смотреть видео
8 комментариев 5 репостов

Страница ADAU TV была в прямом эфире.

��Mövzu:”Su bioehtiyatlarının öyrənilməsi, əsas xüsusiyyətləri və əhəmiyyəti” ��Mühazirəçi: dosent Mahilə Şahmuradova ��Suallarınızı şərhlər bölməsindən ünvanlaya bilərsiz ��

�� Mövzu:”Su bioehtiyatlarının öyrənilməsi, əsas xüsusiyyətləri və əhəmiyyəti”
�� Mühazirəçi: dosent Mahilə Şahmuradova … Ещё
�� Suallarınızı şərhlər bölməsindən ünvanlaya bilərsiz ��

Смотреть видео
20 комментариев 5 репостов

Страница ADAU TV была в прямом эфире.

��Mövzu:”Vitaminlər və onların bioloji rolu” ��Mühazirəçi: dosent Kamandar Daşdəmirov ��Suallarınızı şərhlər bölməsindən ünvanlaya bilərsiz ��

�� Mövzu:”Vitaminlər və onların bioloji rolu”
�� Mühazirəçi: dosent Kamandar Daşdəmirov … Ещё
�� Suallarınızı şərhlər bölməsindən ünvanlaya bilərsiz ��

Смотреть видео
3 комментариев 1 репостов

Страница ADAU TV была в прямом эфире.

��Mövzu:”Kənd təsərrüfatı heyvanlarının mənşəyi və əhlilləşdirilməsi” ��Mühazirəçi: baş müəllim Məhbubə Quliyeva ��Suallarınızı şərhlər bölməsindən ünvanlaya bilərsiz ��

�� Mövzu:”Kənd təsərrüfatı heyvanlarının mənşəyi və əhlilləşdirilməsi”
�� Mühazirəçi: baş müəllim Məhbubə Quliyeva … Ещё
�� Suallarınızı şərhlər bölməsindən ünvanlaya bilərsiz ��

Смотреть видео
25 комментариев

Страница ADAU TV была в прямом эфире.

��Mövzu:”Göbələklərin çoxalması” ��Mühazirəçi: biologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Lamiyə Quliyeva ��Suallarınızı şərhlər bölməsindən ünvanlaya bilərsiz ��

�� Mövzu:”Göbələklərin çoxalması”
�� Mühazirəçi: biologiya elmləri üzrə fəlsəfə doktoru Lamiyə Quliyeva … Ещё
�� Suallarınızı şərhlər bölməsindən ünvanlaya bilərsiz ��

Смотреть видео
34 комментариев 2 репостов

Страница ADAU TV была в прямом эфире.

��Mövzu:”Azərbaycan florasında dərman bitkilərinin ehtiyyatı,xammal bazası və introduksiyası” ��Mühazirəçi: dosent Aygün Sərdarova ��Suallarınızı şərhlər bölməsindən ünvanlaya bilərsiz ��

�� Mövzu:”Azərbaycan florasında dərman bitkilərinin ehtiyyatı,xammal bazası və introduksiyası”
�� Mühazirəçi: dosent Aygün Sərdarova … Ещё
�� Suallarınızı şərhlər bölməsindən ünvanlaya bilərsiz ��