Onurğa sütununun ilk 11 xəstəliyi

3. Torakal qırıqlar (T1-T1O)

Onurğa Beyni Zədələnmələri Nədir? Zədələnmənin Səbəbləri Hansılardır?

Onurğa fəqərələr adlanan çoxlu sümüklərdən ibarətdir. Onurğa beyni bu sümüklərin ortasından keçən, beyin ilə bədənin qalan hissəsi arasında əlaqə, hərəkət və hissiyat təmin edən sinirlər dəstəsidir. Bir sözlə, onurğa beyni, beyinlə bədən arasında əlaqə və körpü rolunu oynayır. Həmin əlaqə onurğa beyninin zədələnməsi zamanı qismən və ya tamamilə pozulur. Bununla yanaşı, əlaqəni qoparan travmatik hadisə nəticəsində də yaranır. Onurğa beyni zədələndikdə isə beyinlə bədən arasındakı əlaqə pozulur və orqanizmdə bir çox müxtəlif həyati funksiyalar təsir altına düşə bilər.

Onurğa Beyni Zədələnməsinə Səbəb Nədir?

Avtomobil qəzaları, yıxılmalar, idman və ya iti cisim xəsarətləri onurğa beyni zədələnməsinin ən çox görülən travma ilə əlaqəli yaranma səbəblərindəndir. Ancaq onurğa beyni zədəsi və iflic yalnız travma nəticəsində yaranmır. Bundan əlavə, onurğa şişləri, bəzi viruslar və infeksiyalar, damar işemiyası, disk xəstəliyi, osteoporoz və s. bir çox xəstəliklər onurğa beyninin zədələnməsinə və iflicinə səbəb ola bilər.

Onurğa Beyni Zədələnməsinin Əlamətləri Nələrdir?

Əlamətlər zədənin yerindən və şiddətindən asılı olaraq dəyişir. Ümumiyyətlə, onurğa beyni zədələnmə səviyyəsi nə qədər yüksək olarsa, simptomlar bir o qədər şiddətlidir. Yəni boyun yaxınlığında C2 və ya C3 (onurğanın ikinci və üçüncü fəqərələrində) zədələnməsi tənəffüs əzələlərinə və nəfəs alma qabiliyyətinə təsir göstərir. Bununla belə, belin zədələnməsi sidik kisəsində, bağırsaqda və ayaqlarda sinir və əzələlərin fəaliyyətinə təsir göstərə bilər.

Onurğa beyni zədələnməsi zamanı əzələ nəzarətinin və ya hissiyatın itirilməsi zədənin şiddətindən asılı olaraq, müvəqqəti və ya daimi, qismən və ya tam ola bilər. Zədələnmə onurğa beynini kəsən və ya onurğa beynindəki sinir yollarını məhv edən zədə daimi iflicə, onurğa beynini sıxan küt zədə isə günlər, həftələr və aylarla davam edə biləcək müvəqqəti zəifliyə səbəb ola bilər.

Onurğa Beyni Zədələnməsi Necə Müalicə Olunmalıdır?

İlk cavab; onurğa beyni zədələnməsində ilk yardım çox vacibdir. Şəxsin onurğa sütunu stabilləşdirilməli və hərəkət etməməsi təmin edilməlidir. Onurğa sütununun zədələnməsindən şübhələnən şəxslər yalnız ixtisaslı tibb işçiləri tərəfindən daşınmalıdır. Xəstəxanaya çatdıqda fiziki müayinə və görüntülənmə üsullarından istifadə edilərək müalicəyə qərar verilməlidir. Bundan əlavə, xəstənin ehtiyaclarına uyğun dərman və tənəffüs dəstəyi verilə bilər. Müalicə adətən intensiv terapiya şəraitində davam edir.

Reabilitasiya prosesi: Buraya fiziki terapiya, digər məşqlər və müalicə daxildir. Burada məqsəd xəstəni daha güclü etmək, ona soyunma, yemək, tualet, çimmək kimi müstəqil gündəlik həyat fəaliyyətlərini yenidən öyrənməyə kömək etməkdir. Xəstəxanadan çıxdıqdan sonra reabilitasiya və fizioterapiya prosesi yəqin ki, uzun müddət davam edəcək. Ümumiyyətlə ilk altı ayda ödemin azalması ilə digər dövrlərə nisbətən daha sürətli sağalma yaşanır. Bununla belə, yaxşılaşma zamanla azalsa da, həyat boyu davam edir.

Onurğa sütununun ilk 11 xəstəliyi

Onurğa sütunu, onurğa beyni qoruyan sümük və qığırdaqdan ibarət bir quruluşdur, beyini bədənin qalan hissəsi ilə bağlayan bir sıra sinirdir. Onurğa sütunu sayəsində insanlar gəzə və tarazlığı qoruya bilirlər; bədənin bu hissəsindəki pozğunluqlar motor və digər əlamətlərə səbəb olur.

Bu yazıda qısaca əsas xüsusiyyətlərini təsvir edəcəyik Onurğa sütununun əsas xəstəliklərindən 11-ispina bifida, skolyoz, çoxsaylı skleroz və amiotrofik lateral skleroz kimi.

• Sizi maraqlandıra bilər: “Sindrom, xəstəlik və xəstəlik arasındakı fərqlər”

Onurğa xəstəlikləri

Onurğa dəyişiklikləri uşaqlıqdaxili inkişaf uğursuzluğundan viral və ya bakterial infeksiyalara qədər bir çox fərqli səbəbə görə ola bilər.

Ancaq eyni sinir sisteminin bölgəsini nəzərdə tutduğumuzdan bəhs edəcəyimiz bir çox pozğunluq əzələ iflici və sərtlik kimi oxşar simptomlara səbəb olur.

1. Skolyoz

Skolyoz, xüsusilə qadınlarda ən çox görülən onurğa xəstəliklərindən biridir. Onurğanın əyriliyi ilə xarakterizə olunur, illər keçdikcə daha da pisləşə bilər; daha yüngül hallarda bu dəyişiklik böyük fəsadlara səbəb olmur, lakin sapma dərəcəsi yüksək olduqda nəfəs almağa mane ola bilər.

2. Lomber onurğa stenozu

Lomber onurğa stenozu, onurğa kanalının daralmasından ibarətdir ki, bu da onurğa beyni və bel sinirlərinin sıxılmasına, ağrıya səbəb olur. Söhbət bir ümumiyyətlə yaşlanma ilə əlaqəli degenerativ pozğunluqbaxmayaraq ki, akondroplazi və ya cırtdanlıq kimi dəyişikliklərin nəticəsi kimi də görünə bilər.

3. Spina bifida

Bəzən intrauterin inkişaf zamanı onurğa sütunu tamamilə bağlanmır; bu baş verdikdə onurğa beyninin bir hissəsi qismən açılmışdır. Ən çox rast gəlinən dəyişiklik, belin aşağı hissəsində baş verir. Ağır hallar çoxsaylı problemlərlə əlaqəli olmasına baxmayaraq, insanların 10-20% -i müəyyən dərəcədə spina bifida ilə doğulur.

• Əlaqədar məqalə: “Spina bifida: növləri, səbəbləri və müalicəsi”

4. Cauda equina sindromu

At quyruğu (“cauda equina”) belin aşağı hissəsində yerləşən onurğa sinirlərinin məcmusudur. Bu bölgədəki ziyan səbəb olur əzələ zəifliyi, iflic, yeriş pozğunluğu və siyatik ağrı kimi əlamətlər onurğa beyni bu hissəsinin aşağı motor nöronlarında disfunksiyaların meydana gəlməsinə görə.

5. Chiari malformasiyası

Chiari qüsurları, beyin beyin bölgəsi, motor koordinasiyasında əsas rol oynayan sümük beyinin struktur qüsurlarıdır. Bəzən hamiləlik zamanı serebellar sinir toxumasının hissəsi foramen magnumdan sürüşür, kəllə bazasını onurğa ilə birləşdirən çuxur. Semptomlar şiddətindən asılı olaraq dəyişir.

6. Transvers miyelit

Transvers miyelit onurğa beyni iltihabı kimi təyin olunur. Bu pozğunluq, əzələ zəifliyi və iflic kimi motor simptomları və əlamətləri, habelə duyğu çatışmazlıqlarını (məsələn, stimullaşdırma olmadığı zaman ağrı hisslərinin görünüşü) əhatə edir. Əsasən ilə əlaqələndirilir infeksiyalar, şişlər, damar xəstəlikləri və çoxsaylı skleroz.

• İlgili məqalə: “Transvers miyelit: nədir, simptomları, səbəbləri və müalicəsi”

7. Çox skleroz

Çox skleroz, yetkinlərdə ən çox görülən nevroloji xəstəlikdir. İlə əlaqəli bir xəstəlikdir miyelin qabıqlarının proqressiv degenerasiyası sinir impulslarının səmərəli ötürülməsinə imkan verən bir çox neyronun aksonlarını düzəldir. Bu zaman keçdikcə daha da pisləşən əzələ, duyğu və psixoloji simptomlara səbəb olur.

• Sizi maraqlandıra bilər: “Çox skleroz: növləri, simptomları və mümkün səbəbləri”

8. Amyotrofik lateral skleroz

Bu xəstəlik könüllü əzələ motor bacarıqlarında iştirak edən neyronların məhv edilməsindən ibarətdir. Əsas simptomlar və əlamətlər səbəb olan sərtlik, atrofiya və əzələlərin digər pozğunluqlarıdır qida və maye udmaqda artan çətinliklər, danışmaq və hətta nəfəs almaq; bu son problem ümumiyyətlə ölümə səbəb olur.

9. Ankilozan spondilit

Ankilozan spondilit, ümumiyyətlə pelvisə qoşulduğu bölgədə bel sümükləri arasındakı oynaqların iltihabı ilə xarakterizə olunan bir artrit alt növüdür. Bunun pozğunluqlarla əlaqəli olduğuna inanılır immunitet sistemi və patoloji iltihabla əlaqəli toxumaların. Sərtlik və bel ağrısı getdikcə artır.

10. Spondiloz (degenerativ disk xəstəliyi)

Spondiloz bunlardan ibarətdir intervertebral disklərin tədricən dejenerasiyası və qığırdaq onurğalar arasındakı birləşmə nöqtələrini qoruyan. Yaşlı insanlarda tez-tez rast gəlinir, çünki normal yaşlanma bu prosesi az və ya çox dərəcədə əhatə edir. Bəzən onurğa beyni və sinirləri təsir edir, tədricən sıxır.

11. Hiperkifoz

“Kifoz”, onurğa sütununun bədənin içərisindən kənara doğru irəlilədiyi zaman normal əyriliyinə işarə edən bir termindir. Əyri 45 dərəcəyə bərabər və ya daha böyükdürsə onurğa daxili hərəkət qabiliyyətini itirir (lordoz), postural dəyişikliklərə, ağrıya və bəzən deformasiyalara və tənəffüs problemlərinə səbəb olur.

Onurğa sütunu zədələnmələri

Onurğa zədələnməsi həmişə onurğa beyninin zədələnməsi ilə müşayiət edilmir. Bununla yanaşı, spinal kordun yaralanma riskinin həmişə mövcud olduğunu unutmamaq lazımdır. Spinal travmalarda xəstənin rentgeni çəkilib qırıq və ya qırıq-sürüşmə olmadığı göstərilənə kimi xəstənin immobilizasiyası davam etməlidir. Xüsusilə hipotenziya və tənəffüs çatışmazlığı kimi sistematik pozğunluqların qarşısını almaq üçün immobilizasiya əsasdır!

Yaralanma mexanizmini öyrənmək proqnoz üçün vacibdir

• xəstə maşından düşübmü?

• Başının üstünə düşübmü?

• Qəza anında hər hansı iflic əlamətləri varmı?

• Son zamanlarda xəstə əl, ayaqlarını oynadarkən bu funksiyaları itirmişdimi?

• Güclü asqırma, yüngül düşmə, ağır qaldırmaq hekayəsi varmı? (osteoporoz, patoloji sınıq)

Onurğa yaralanmaları yerinə görə müxtəlif olur.

1.Servikal onurğa yaralanmaları.

Servikal onurğa yaralanmaları aşağıdakı mexanizmlərin bir və ya daha çoxunun birləşməsi nəticəsində baş verir. (1) aksial yüklənmə, (2) fleksion, (3) ekstension, (4) fırlanma, (5) lateral əyilmə və (6) distraksion. Bu sahədə yaralanmalar qeyri-sabit qırıqlar, qırıq-sürüşmələr və / və ya onurğa beyni xəsarətləri ilə nəticələnmir.

2. Servikal onurğa beyin zədələnməsi

Vertebranın üst səthində ayrı bir sümük parçası yaralanmanın ekstansional tipdə olduğunu göstərir. Bu adətən sabitdir və onurğa beynə təsir etmir. Klassik gözyaşı damlası qırığında onurğanın ön-alt kənarında ayrı bir sümük parçası görülür. Onurğa cismində posterior parçacıkların olması və ya diskin onurğa kanalına doğru yerdəyişməsi sürüşmə olduğunu göstərir.

3. Torakal qırıqlar (T1-T1O)

Bu bölgədəki qırıqlar adətən hiperfleksiya nəticəsidə yaranır və bir ya da birdən çox vertebrada çökmə sınıqlarına səbəb olur. Çökmə adətən çox kiçikdir. Bu bölgədəki qırıqlar döş qəfəsinin sağlam olmasına görə sabitdir. Kifozun 30 dərəcədən çox olması halında daha çox deformasiyanın qarşısını almaq üçün daxili sabitləşdirmə lazımdır. Bu səviyyədə, onurğa beyni onurğa kanalını demək olar ki, tamamilə doldurmuşdur. Buna görə də onurğa beyin yaralanması bu səviyyədə tamdır. Deformasiya fırlanma ilə birlikdədirsə yaralanma daha çox olur.

4. Thoracolumbar qırıqlar (T11-L1)

Bu qırıqlar tez-tez kəskin hiperfleksiya və rotasiya kombinə olunmuş zədələnmələrdə olur və anstabildir. Onurğa beyin bu səviyyədə başa çatır və kauda lifləri başladığına görə sidik kisəsi və bağırsaq əlamətləri, aşağı ətraflarda müxtəlif dərəcələrdə hərəkət və duyğu itkisi baş verə bilər.

5. Lumbar qırıqlar

Bu səviyyədə qəflətən hiperfleksiya nəticəsində arxa elementlərin qırılması qeyri-sabit bel yaralanmasına gətirib çıxarır. Əvvəlki qırıqlarda görülənlərə bənzər klinik əlamətlər meydana gəlir.

6. Açıq yaralanmalar

Ən çox görülən odlu silah və ya kəsici alətlərin səbəb olduğu yaralanmalardır. Güllə onurğa kanalından keçərsə, tam nevroloji itki müşahidə olur. Həkim yaradan BOM-nin gəlib gəlmədiyini yoxlamalıdır.

Onurğa yaralanmalarında xəstənin müalicəsi ona ilk edilən tibbi yardımdan çox asılıdır. İlk yardımın əsasını immobilizasiya tutur. Xəstə vaxtında və düzgün immobilizasiya olunarsa daha az xəsarət alar və sağalma müddəti daha az olar.

İmmobilizasiya: Xəstə zədə aldığı yerdən xəstəxanaya immobilizasiyadan sonra göndərilməlidir. Xəstə immobilizasiya olunduqda neytral vəziyyətdə arxası üstə uzanmış olmalıdır, dönmə və əyilmə hərəkətlərini etməsinin qarşısı alınmalıdır. Sərt zəminlə təmasda olan dəri sahələri kiçik yastıqlarla qorunmalıdır. Təsirdən qorunmayan bölgələrdə 2 saatdan sonra dəridə dəyişikliklər başlayacaqdır. Bu vəziyyətdə ən çox ziyan görən sahələr oksiput və sakrumdur.

Lazımi onurğa immobilizasiyasının davam etdirilməsi narahat və güclü xəstələrdə xüsusi diqqət tələb edir. Bu narahatlıq ağrı, hipoksiya və ya hipotenziya səbəbi ilə, alkoqol və ya dərmanlar və ya sadəcə şəxsiyyət pozğunluğu səbəbindən ola bilər. Həkimin bu zaman diqqətli anamnez toplamalı və müayinə edib səbəbi ortaya çıxartmalı və lazımi müalicəni etməlidir. Lazım olduqda güclü sedativ dərmanlar da işlədə bilər.

İntravenöz maye: Hipovolemik şok, öncə taxikardiya və sonra bradikardiyanın ortaya çıxması ilə nevrogen şokdan fərqlənə bilər. Vasopressorlar kifayət qədər maye təchizatına baxmayaraq qan təzyiqi yüksəlməzsə istifadə edilməlidir.

Onurğa beyin yaralanması olan xəstələrə həddindən artıq maye verilməsi ağciyər ödemə səbəb olur. Sidik kateter yerləşdirilməlidir və xaric edilən sidik miqdarı ölçülməlidir.

Transfer: Stabil olmayan qırıqlar və ya müəyyən nevroloji çatışmazlığı olan xəstələr mütləq müalicə edilə biləcək mərkəzlərə göndərilməlidir. Transfer zamanı yadda saxlamaq lazım olan ən əhəmiyyətli xüsusiyyət servikal travmalarda tənəffüs funksiyasının qismən və ya tamamilə itirə biləcək olmasıdır

Doğru diaqnoz müalicənin əsas nöqtəsidir. Nevroloji şəklin daha da pisləşməsinə və ürək-damar xəstəliyi və ya tənəffüs çatışmazlığına səbəb olan əlavə travmanın qarşısını ala biləcək vəziyyətlərdən qaçınmaq lazımdır.