II Usaq Edebiyyatı Kongresi Tezis Book

Uaq dbiyyatnn trkib hisslrindn biri d Azrbaycan uaq folklorudur. Hr doulan uaqla bu nmunlr yeni hyata balayr. Bir vaxtlar anasn uyudan hzin laylalar, gmrahladran, zizlyn aqraqnazlamalar indi vlad n sslnir. Bu nmunlrin krpy atdrlmasnda sas ii ss, onun tembri, emosiyalar grr. Lakin nitqin formalad dvrlrd byklrdn eitdiklri folklor mtnlrini (nal, tapmaca, sanama, dzg, yanltmac v s.) zlri ifa etmy balayrlar. Yazb oxuma yrndikdn sonra da uaqlar bdii qirat n daha ox folklor janrlarn seirlr. Uaq dnyagr v mnviyyatnn formalamasnda hmin dbiyyat nmunlrinin sas xidmti aadaklardan ibartdir: 1. Estetik trbiy 2. Diqqtin formalamas 3. Nitqin inkiaf 4. Yaddan mhkmlnmsi 5. Hssaslq, birg hycan hissi keirmk, iztirab kmk v sevinmk Biz hmin uaq folkloru nmunlrini adak kimi qrupladrma mqsduyun saydq: 1. Uaqlara sylniln folklor janrlar: laylalar, nazlamalar 2. Uaqlarn zlrinin eitmy v ya oxumaa can atd folklor janrlar: nal, tapmaca, sanama, yanltmac, oyunlar v s.

Qara namazov usaq edebiyyati 2007

Qanlı bənövşə.
Nağıl və hekayələr. 1996. 48 səh., şəkilli. Latın qrafikası.

Azyaşlı uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş bu kitaba tanınmış yazıçı Əli Səmədlinin müxtəlif mövzu-larda yazdığı nağıl və hekayələri toplanmışdır.

Şah və qarışqa.
1995. 24 səh., şəkilli.

Azyaşlı uşaqlar üçün nəzərdə tutulan bu kitabdakı nağıl-larda ağıllı, bacarıqlı və qənaətcil qarışqa ilə Süleyman Şahın əhvalatından bəhs olunur. Heç nədən qorxub çəkinməyən, birlikləri ilə bütün mane-lərə, hətta ölümə belə qalib gələn qarışqaların ib-rə-ta-miz həyat tərzindən söhbət açlır.

Öməroğlu İ.
Qızılqaz əfsanəsi.
Əfsanələr. 1996, 16 səh., şəkilli.

Bu kitabda müxtəlif insanlarla xeyirxahlıq gətir-miş qızılqaz, yerin altından püskürən oda-alova bağ-lı. Nafta ağacı haqqında yazdığı əfsanələr daxil edil-mişdir.

Tap-tapmaca.
1996. 16 səh., şəkilli.

Bu balaca kitabçada Azərbaycan folklorunun uşaq dün-ya-sına çox yaxın olan nümunə-ləri toplanmışdır.

Loğman.
Azərbaycan xalq nağılı. 1996. 16 səh., şəkilli.

Əziz balalar, oxuyacağınız nağıl xalq təbibi haq-qında ibratəmiz hekayədir.

Öməroğlu İ.
Sarı buğda.
Əfsanələr. 1996. 16 səh., şəkilli.

Kitabda müəllifin «Sarı buğda» və «Qarpız əfsa-nəsi» verilir. Nemətlərin ən qiymətlisi və gərəklisi buğda, «Qarbuz» dadan qarpız hqqında olan bu əfsanələr oxunaqlı və şirin bir dildə qələmə alınmışdır.

Öməroğlu İ.
Zalım padşahla oğlu.
Nağıl. 1996. 16 səh., şəkilli.

Azyaşlı uşaqlar üçün işlənmiş bu nağılda zalım padşahla oğlundan bəhs olunur. Öz əməllərinə cavab-dehlik və xeyirxahlıq nağılın əsas mövzusudur.

Öməroğlu İ.
Pişik balasının oyunları.
Nağıl. 1996. 16 səh., şəkilli.

Azyaşlı uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş bu kitabda özünü hamıdan güclü, hamıdan cürətli hesab edən pişik balası, ördək və qaz balalarından bəhs edilir.

Məlikməmməd.
Azərbaycan xalq nağılı. Uşaqlar üçün işləyəni İsmayıl Öməroğlu. 1996, 20 səh., şəkilli.

Kitabda məşhur Azərbaycan xalq nağılı «Məlikmə-mməd» daxil edilib. Məlik-məm-məd uşaqların sevdiyi ən məşhur nağıl qəhrəmanıdır.

Sevdiyim çiçəklər.
1996. 16 səh., şəkilli.

Təbiəti öyrənməkdə, bitki aləmini qavramaqda, həm-çinin onların rəng duyumunu formalaşdırmaqda bala–ca-larımıza təqdim olunan bu kitab gözəl töhfədir.

Namazov Q.
Yanıltmacalar.
1996. 16 səh., şəkilli.

Kitabda verilən yanıltmaclar balaca oxucularımıza dilimizin şirinliyini, şəhdi-şəkərini və zəngiliy-yini aşılamaqla yanaşı, onlara sözləri düzgün, səlis tələffüz etməyi öyrədir, fərasətli böyümələrinə kö-mək edir.

Sehrli güzgü.
Azərbaycan xalq nağılı. Uşaqlar üçün işləyəni İsmayıl Öməroğlu. 1996, 28 səh., şəkilli.

Əziz balalar, dilimizin şirini-şəkəri ilə işlən-miş «Sehrli güzgü» nağılı ip əyirib satmaqla dolanan kasıb qarı ilə onun xeyirxah, rəhmdil keçəl nəvəsi haqqındadır. Nağılı oxuduqca və şəkillərə bax-dıqca görəcəksiniz ki, keçəl Həzrəti-Süleymanın üzüyü və xalça sehirli vasitələrin köməyi ilə necə var-dövlət qazanır, istəyinə çatır və gözəl-göyçək bir oğlan olur.

Öməroğlu İ.
Zalım pələng və nəğməli quş. Nağıl.
1996. 16 səh., şəkilli.

Balaca oxucular üçün nəzərdə tutulmuş bu kitabda za-lım pələng, hiyləgər çaqqal və nəğməli quşdan danı-şılır.

Qara göl və asta gedər. Nənəm, a şişək qoyun.
Toplayanı və işləyəni Qara Namazov.
1996. 16 səh., şəkilli.

Azyaşlı uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş bu kitabda el arasında geniş yayılmış, balacalar üçün anlaşıqlı olan holavarlar və sayaçı sözləri toplanmışdır.

Lətifələr.
Toplayanı və işləyəni Qara Namazov.
1996. 16 səh., şəkilli.

Azyaşlı uşaqlar üçün nəzərdə tutulmuş bu kitabçada onlara maraqlı olan lətifələr toplanmışdır.

Dəniz səyyahı Sindibadın nağılı.
Uşaqlar üçün işləyəni S.Nəzərli.
1996. 52 səh., şəkilli.

Bu kitabda bütün dünyada məşhur olan «Min bir gecə» nağıllarının əsasında Sindibadın yeddi dəniz səya-hə-tindən söhbət açılır.
Nağıllar xeyli ixtisarla, sadə, anlaşıqlı dildə yeni–dən işlənmiş-dir.

UNVAN: Unvan: Azerbaycan, Baki-370004, Boyuk Qala kucesi, 41. "Azerbaycan Milli Ensiklopediyasi" NPB, tel: 928901; 925634.

II Usaq Edebiyyatı Kongresi Tezis Book

TKLAT KOMTSProf. Dr. mer Okumu (sdr) Prof. Dr. Niftal Qocayev Prof. Dr. Cihan Bulut Dos. Erdal Karaman Dr. Knan Birov Dr.Muharrem Kaplan Dr.Sriyy Gndodu Dr.Seyran Qaybov Dr.Bayram Gndodu Nilay Eker Sadt manova Seher Durmaz Tuba Alm Zmin Ziyayeva Cmil Mmmdov

ELM HEYTProf. mer Okumu Qafqaz Universiteti Anar Azrbaycan Yazlar Birliyinin sdri D. Mehmet Doan Trkiy Yazlar Birliyinin sdri Sultan Omurliyev Qrzstan Yazlar Birliyinin sdri Dr. Reit Haylamaz – Kaynak nriyyat v poliqrafiya mrkzi mdiri Prof. Nazan Bekirolu Prof. Zahid Qaralov Prof. jdr Aayev Prof. Qara Namazov Prof. Rfael Hseynov Prof. Yavuz Akpnar Prof. Cneyd Okay Prof. Akif Hseynli Prof. Cihan Okuyucu Prof. Mhrrm Qasml Prof. ahin Xlili Prof. M. Muhsin Kalkm Prof. Tlegen Tebegenov (Qazastan) Dos. Erdal Karaman Dos. Mmmdli Babal Dos. Hseyin zcan Dos. Taceddin imek Dr. Sriyy Gndodu Dr. Bayram Gndodu Dr. Knan Birov Dr. Muharrem Kaplan Dr. Seyran Qaybov

KATBLRNilay Eker, Sadt manovaKitab, Qafqaz Universiteti Dizayn v Nriyyat bsind ylaraq apa hazrlanmdr.

ISBN: 978-9952-468-08-3Copyright Qafqaz University, Baku, 2012Xrdalan hri, H. liyev ksi 120, Aberon, AZ0101, Bak, Azrbaycan Tel: (+994 12) 448 28 62/66, Fax: (+994 12) 448 28 61/67; e-mail: [email protected]; www.qu.edu.az

NDKLRELEKBER SALAHZADENN OCUK RLERAli amil, Ganimet Seferov 1 1 2

MAVSEL YENERN MASAL VE HKAYELERNDE OCUK DNYASIAyvaz Morko

MRZ LKBR SABRN UAQ ERLRNN THLLAynur Vliyeva

UAQ DBYYATINDA DEFONLARDAN STFAD (REPREZENTASYANI GCLNDRN AML KM) (problemin psixolinqvistik mstvid thlilin dair)Aytn Hacyeva 3

OCUK EDEBYATINDA VE OCUKLARIN GELMNDE GRSEL LETMN ROLArzu Mmmdova 4 5

UAQ ERLRNN QAVRANILMASI V THLL PROBLEMLRBilal Hsnli

M. LKBR SABRN LLR MLUM OLMAYAN UAQ ERLRNN FORMA V MZMUN XSUSYYTLRBayram Gndodu, Sriyy Gndodu 6

OCUK EDEBYATININ BR UZANTISI OLARAK OSMANLI DNEM OKUL DERGLER NUMUNE- TERAKK VE DEBSTAN- HREDCneyd Okay 6 7

MASR TRK UAQ ERNN JANR XSUSYYTLRCmil Mmmdov

UAQ DBYYATINDA SY GSTRMK V ALIQANLIIN KS MSLSN DAREjder Aayev, brahim Kurt 8

RLERNDE MASAL TADI, MASALLARINDA R LEZZET OLAN BIR MASALCI: BESTAM YAZGANElif Konar zkan, mit Yaar zkan 9

P A D L XXI VEllada Grayzad 9 11 12

TOFQ FKRTN UAQ ERLRNN MVZU DARSElman Quliyev

RSUL RZANIN UAQ ERLRND NSAN XSYYTNN TRBYSEtrabe Gl

XIX SRN SONU, XX SRIN VVLLRND AZRBAYCAN UAQ DBYYATINDA QAYNAQLARFzuli sgrli 12

MAKEDONYA TRKLERNN OCUK EDEBYATI ZERNE BR NCELEMEFatima Hocin 14 14 15 15 16 17

OCUK VE OCUK EDEBYATI KAVRAMLARIGyasettin Ayta

OCUK EDEBYATI RLE YENLENYORGkhan Akiek

TARXLK V UAQ DBYYATININ TPOLOGYASIGln liyeva-Kngrli

UAQ DBYYATINDA SOSAL HYATIN TZAHRLRIHseyn Xlilov

UAQ FOLKLORUBEKDN BALAYAN DBYYATXuraman Krimova

NZAM MURADOLUNUN SRLRND UAQ DNYASI DNYA MODEL KMXlil Aaverdi 18

XX SR K DB MHT V UAQ DBYYATININ NKAF MEYLLRKamil Adirinov 18

KAZAK OCUK EDEBYATI YAZARI AKEN KUMISBAYIN ESERLERNDEK RETC UNSURLARLazzat Urakova 19

YAZARIN VE OCUK MGESNN ORTAK METN: AAKAKANLAR MASALIMehmet Narl 19

AZERBAYCAN’DA SOVYET DNEM NCESNDE IKAN NEML BR OCUK DERGS: REHBERMuharrem Kaplan 20

AZERBAYCAN OCUK EDEBYATINDA KAHRAMANLIK MOTF: KAYNAKLARI VE ZELLKLERMehmet Turmu 21

OCUK KTAPLARININ ETSEL ZELLKLER VE OCUUN ETMNE KATKISIMehmet OKUTAN 21 22

ABDULLA AQN ERLRND TRBY MOTVLRMmmdli Babal

UAQ DBYYATI SRLRNN THLLMtant Frzliyeva 23

Y.V.MNZMNLNN DB FALYYTND AL-UAQ MNASBTLRMinaxanm Nuriyeva (Tklli) 25

DEBSTAN VE OCUK BAHES DERGLERNN EKL BAKIMINDAN MUKAYESESMfide Nilay Eker 26

DBSTAN V RHBR UAQ DRGLRND MNV-XLAQ MVZULARMehmet Rhtm, Frid liyeva 26 27 28

ARKADAIM DERGS: ZAMAN GAZETESNN LAVE OCUK DERGSMehmet zer

EYH GLBN R DNYSINDA OCUKM. Muhsin KALKIIM

UAQ OYUN V TAMAALARININ UAQ DBYYATINDA TZAHR PROBLEMMleyk Mmmdova 29

AZRBAYCAN KLASSK UAQ DBYYATI NMUNSI KTABN-NSAYEHMhsn Nasoylu 29 31 32

QURAN-KRMD UAQ TRBYS V MLL-MNV DYRLRNazil Abdullazad

BALACALARIN YARADICILIQ STEDADINA QAYI L YANAAQNrmin liyeva

1918-1920-C LLRD AZRBAYCAN UAQ DBYYATINDA MLL STQLAL MVZUSUNigar smaylova 32 33

UAQ DBYYATINDA TRK XALQLARININ ORTAQ DYRLRNizami Adirinov

OCUK EDEBYATINDA NSAN BR DEER OLARAK HAYVAN SEVGSNN LENMES ZARURETNazan Bekirolu 34 35

OCUK EDEBYATI VE MLL EDEBYAT HAREKETNzm H. POLAT

MAKEDONYA TRK OCUK EDEBYATINDA BR DNYA KLAS NECAT ZEKERYA (11.11.1928 10.6.1988)Nazl Rn Grel 36 38

OCUK EDEBYATININ GEREKLLNurdan Damla

UAQ ERLRNN THLL PRNSPLRPirali liyev 38

ANAMIN NAILLARINDA KAYBOLMAYA YZ TUTAN MLL-MANEV DEERLERPervane Bayram 41 41 42 44

TRKMEN-TRK ATASZLERNDE OCUK-AGA MOTF VE LENRamazan akr

HMD CMLN UAQ ERLRNN DL V SLUB XSUSYYTLRPakiz Zakirova

UAQ DBYYATINA ELM YANAMARamil liyev

AZRBAYCAN UAQ HEKAYLR: MVZU V MZMUN XSUSYYTLR (1970-1980-C LLR UAQ NSR SASINDA)Rvn Mmmdov 44 45 46

FOLKLOR VE OCUK RRakhmatulla Barakaev

AZRBAYCAN UAQ DBYYATI: AXTARILAR, PERSPEKTVLRRafiq Yusifolu

MAKEDONYADAN UZANAN OCUK VE GENLK EL: SEVN DERGS (EKL, MUHTEVA VE YAZAR KADROSU AISINDAN NCELEME)Salih Okumu, Duygu Gner 47

MANASTIRLI MEHMET RIFATIN HKYAT- MNTAHABE ADLI ESERNDE OCUK ETMSalih Okumu, Yavuz Selim Uurlu 48

OCUKLARA YNELK IKARILAN BR DERG: MAV KIRLANGI (EKL, MUHTEVA VE YAZAR KADROSU AISINDAN NCELEME)Salih Okumu, Zabit Yn 49

NBNN HAYRYYES LE SMBLZDE VEHBNN LUTFYYESNN EKL VE ERK BAKIMINDAN MUKAYESESSalih SAVA 50 51 52

YEN NSLN YETMSND “TUMURCUQ” QZETNN ROLUSmd Mlikzad

LYAS EFENDYEVN OCUK HKYELER VE TOPLUMSAL DEERLERSedat Adgzel

BIBLIOTHERAPHY CAN BE A HEALING AND WELL BEING TOOL IN SCHOOLSSefa Bulut 53

NB’NN HAYRYYE’SNDE BELL BALI KAYNAKLARDAN STFADE YOLLARISadt manova 54

MZL JURNALINDA “UAQ” MVZUSUNUN TCSSMSeyran Qaybov, Tnzal liyeva 55 56 56

EYHNN HAR-NMESNE OCUK EDEBYATI AISINDAN BR BAKISetter Durmaz

OCUK R M DDAKTK MANZUME MI?Tacettin imek

BALKANLARDA TRK OCUK HKAYESNN DER EDEB TRLER NDEK YERTuba Insu sen Durmu 57 58

FOLKLOR UAQ ERNN QAYNAQLARINDAN BR KMTyyar Salamolu

DBYYATIN UAQLARIN MNV NKIAFINDA ROLUNA DAR HMD BY AAOLUNUN FKRLRTural Mirzliyev 58

AZERBAYCAN MEKTEB MECMUASINDAK (1911-1925) OCUK HKYELERNDE SOSYAL HAYATIN YANSIMALARImit Pekta 59 60

GKHAN AKEKN RLERNDE BR YLK ALANI OLARAK DOAVolkan Odaba

AZRBAYCAN UAQ ER DNMD – XX SRN BRNC YRM LND, SOVET DNM RFSIND V HAZIRKI MSTQLLK DVRNDVaqif Aslanov 61

AZRBAYCAN UAQ DBYATI NR EDN NRYYATLAR V ONLARIN FALYYTNN THLLVsal Musal 63

TRK OCUK EDEBYATINA KATKISI AISINDAN YAVRUTRK DERGSYeliz Okay 65

DN DUYARLIIN OCUK EDEBYATINA YANSIMASI: HASAN DEMR RNEYasin Mahmut Yakar 66

AZRBAYCAN UAQ DBYYATININ TKKL PROBLEM V LKN NKAF MRHLSNN SAS KANALLARIYaqub Babayev 66

ELNN V . YLSLNN SRLRND KND UAQLARININ OBRAZLARIZahid Xlilov 68

AZRBAYCAN UAQ DRAMATURGYASI NMUNLRNN SHN TCSSMZmin Axundova 68 70 70

UAQ NSRND THKY SLUBU V MASRLKZakir liyeva

MUTLU, SALIKLI VE BAARILI OCUK MASAL KLMNDE BYRZeki Grel

TNZMAT DBYYATI NNLR V MODERN TRK UAQ ERNN MVZU DARSYunusova Gnel Kamil qz 72

ELEKBER SALAHZADENN OCUK RLER Ali amil, Ganimet SeferovAMEA Folklor nstitutu, Azrbaycan

Azerbaycan’da ocuk edebiyatnn tarihi eski alara dayanr. Folklor bu bakmdan olduka nemlidir. 20. yzylda milli dilde okul kitaplarnn baslmas, ocuk medyasnn meydana gelmesi ocuk edebiyatna dikkati artryor. Sovyetler Birlii dnemindeyse ocuk edebiyat ideolojik nem tayor. Bymekte olan nesli Komnizm ruhunda eitmek iin ocuk edebiyatna zel nem veriliyor. Stalinin lmyle Sovyetler Birliinin politik yaamnda bir yumuama duyuldu. u kendini edebiyatta da gstermeye balad. Gen yazarlar Sovyet sloganclndan uzaklaarak insann i dnyasna inmeye altlar. Buna gre de onlara 60l yllarn edebiyatlar ad verildi. Azerbaycan’da da u cereyann ncllerinden biri air Elekber Salahzade oldu. O bykler iin iirler yazman yan sra ocuklar iin de nemli iirler yazmaya balad. Elekber Salahzade de gelenee dayanarak ocuklar iin ilgin iirler yazmaya balad. Onun ekil, Kelebek, Sakz, kizler, Horuz vb. iirleri ocuklarn sevimlisine evrildi. air iirlerinde alletrasyondan baaryla yararlanarak ocuklarn kolay hafzasnda kalan iirler yazmakla yetinmedi, ocuklar iin poemalar (uzun iirler) de yaratt. u uzun iirlerin bir ksm Trk masallar esasnda yazld. Onun rdein seyahati, Tilki, akal ve akal tilki nal, Karsz k, Ay, Kabak, Daa kan baa, Bulut kar nal vb. uzun iirleri az zamanda ocuklar tarafndan sevildi ve onlardan tiyatrolar hazrland. airin ocuk iirleri 1996 ylnda Yanltmacl (tekerlemeli) alfabe adl kitapta topland ve Genlik yayn evinde basld.

MAVSEL YENERN MASAL VE HKAYELERNDE OCUK DNYASI Yrd. Do. Dr. Ayvaz MorkoCelal Bayar niversitesi, Trkiye

1962 ylnda Ankarada dnyaya gelen Mavisel Yener, Ege niversitesi Di Hekimlii Fakltesi mezunudur. Di hekimliini ve edebiyatl birlikte yrten Yener, evli ve iki ocuk annesidir. lk rnleri 1978 ylndan itibaren gazete ve dergilerde yaymlanmaktadr. Hemen tamam ocuk ve genler iin kaleme alnm iir, hikye, masal, tiyatro oyunu ve roman trlerinde 60tan fazla kitaba sahiptir. 1

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

ocuklara ynelik kaleme ald eserleriyle Trk ocuk edebiyat dnyasnda kendine zg bir yer edinmeye balad grlmektedir. ocuk edebiyat alanndaki almalarn gnmzde de srarla srdren Mavisel Yenerin, eserleri araclyla ocuk psikolojisine ve ocuun i dnyasna nfuz edebilen belli saydaki edebiyatlardan biri olduu sylenebilir. Bu tebliimizde ocuk edebiyat sahasnda baarl ve verimli almalaryla dikkat eken Mavisel Yenerin bilhassa masal ve hikyelerinde ocuk dnyasna nasl bir bak asyla yaklat incelenecektir. Eserlerinde ocuklarn i dnyalarn, duygu ve dncelerini nasl ele ald irdelenecek ve deerlendirmelerde bulunulacaktr.

MRZ LKBR SABRN UAQ ERLRNN THLL Aynur VliyevaAzrbaycan Dvlt Pedaqoji Universiteti, Azrbaycan

Uaq psixikasnn inkiafnda, elc d hrtrfli xsiyyt kimi formalamasnda bdii dbiyyatn rolu ox bykdr. Bdii dbiyyatdan dzgn istifad etmkl uaqlarn psixoloji v ya xususiyytlrini bilmk vacibdir. Mhz uan milli-mnvi chtdn inkiafnda uaq dbiyyatnn rolunu da xsusi il qeyd etmk lazmdr. Azrbaycan xalqnn milli xsusiyytlrin drindn bld olan, xsiyytin formalamas, dyidirilmsi, inkiaf v daxili imkanlarnn z xarlmasnda trbiynin rolunu yksk qiymtlndiriln, uaq psixologiyasna drindn yiylnmi, milli maarifilrimizdn biri, XX sr Azrbaycan dbiyyatnda realizmin v demokratik ideyalarn inkiafnda mstsna rolu olan, byk xalq airi, grkmli mtfkkir, uaq eirlrinin grkmli nmayndlrinin biri d M..Sabirdir. Azrbaycan-trk dbiyyatnn poeziya khkaannda parlaq ulduzlar oxdur. Bu ulduzlar arasnda Mirz lkbr Sabirin gur i v istisi aydn seilir. Mirz lkbr Sabir Trk-mslman dnyasnda satirik eirin qdrtli nmayndsidir. 150 illik yubileyinin keirilmsi haqqnda Azrbaycan Respublikas Prezidenti Cnab lham liyevin verdiyi srncam tarixi kemiimizdn miras qalan xalqmzn mdrik simalarna, onlarn dbi, flsfi, pedaqoji irsin, milli-mnvi dyrlrimiz gstriln qaynn parlaq tzahrdr. Srncamda deyilir: . Mirz lkbr Sabir oxsrlik poeziyamzn parlaq nnlrini layiqinc yaatmaqla brabr, dbiyyatmz kefiyytc yeni mrhly yksldrk onu ictimai mfkur baxmndan daha da znginldirn sz ustas kimi geni hrt tapmdr. Molla Nsrddin jurnal trafnda formalam yaratd srlrin balca mvzusunu mnvi safla, mdni yksli v mariflnmy ar tkil etmidir. 2

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

UAQ DBYYATINDA DEFONLARDAN STFAD (REPREZENTASYANI GCLNDRN AML KM) (problemin psixolinqvistik mstvid thlilin dair) Dos. Aytn HacyevaAzrbaycan Dillr Universiteti, Azrbaycan

Mlumdur ki, akustik v vizual trtibat informasiyann mnimsnilmsi prosesini asanladrr. Uaq tfkkr kimi inc v hssas qavray modeli n bu qbildn lav trtibatn nmi danlmazdr. Bel ki, balans gzlniln akustik v ya vizual trtibat bu v ya digr informasiyann, hr hans bir mtnin (ms: eir, nal, tapmaca v s.) qavranlmas v txyyld canlandrlaraq mnimsnilmsi prosesini asanladrr. Eyni zamanda bu faktorlar uaq tfkkrnn inkiafn doru mcrada stimulladrr. Bel ki, aparlm oxsayl tdqiqatlar nal dinlyn uaqlarn tfkkr inkiafnn sviyysinin hmin nallarn,sadc, izgi film nsxlrini izlmi hmyadlar il mqayisd daha stn durumda olduunu ortaya qoymudur. Bel ki, dinlyn uaq beynind yaratd repzentasiya modelin z tfkkr aktivlrini clb edir. Bundan frqli olaraq, yalnz cizgi filmlr izlmkl yetinn uaqlar is hazr reprezentasiya qlibini mnimsmkl kifaytlnirlr. Bu mnada, uaq dbiyyatnn ontogenez prosesinin dzgn mcrada istiqamtlnmsi iind yardm ola bilcyi bh dourmur. defonlar mahiyyti etibar il z denotatlarna (yni, iar etdiklri ya, varlq v hadislr) sx bal olduundan, onlarn uaq eirlrind, xsusil azyal v mktbqdrki ya qrupuna daxil olan uaqlara nvanlanan eir, nal v tapmacalarda istifadsi arzuedilndir. Bel ki, ideofonlardan istifad uaqlarn assosiativliy v mumildirmy meylli tfkkrlrinin yeni mlumat blokun n (daha dqiq desk, yeni mlumatn qavranlmas n) almasna rait yarada bilr. Baqa szl desk, uaq tfkkr ideofonlarn kmyi il traf almi onun (traf almin znn) sslri il tanyb yrnmkl yana, yeni informasiya v ya mtn parasn daha asanlqla qavrayr. Tqdim olunmu aradrma rivsind biz, Azrbaycan v elc d digr trk dillrind yaranaraq nsildn nsil trln folklor nmunlrinin mvafiq janrlarnda v elc d mx-tlif mlliflr trfindn qlm alnm uaq dbiyyat nmunlri sasnda ideofonlarn bdii tsvir v psixoloji reprezentasiya potensialn dyrlndirmy alacaq. Uaq dbiyyatnda ildiln v idefonik mny dayanan szlrin zlrini, biz, aadak qruplar zr thlil etmyi mqsduygun hesab edirik: I. Thkiy gcnn artrlmas saysind, azyalnn bdii txyyln inkiafna xidmt edn ideofonlarn (v tqlidi balancl szlrin) psixolinqvistik thlili. Ms: 3

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

rk verdim, qoyun aldm, Dnql sazm, dnql sazm. (Cik-cik xanm nal) Bib-bab, mn yol verin, Bib-bab, yoldan kilin. Oynayrd, atrd iki uaq, Biri bizdn, biri fast. – Taraq-ta-taq! II. Reprezentativ funksiyas azyal uan intuisiya v mntiqi ntc xarmaq qabiliyytini stimulladrmaa ynlmi ideofonlarn (v tqlidi balancl szlrin) psixolinqvistik thlili. Ms: Taxtdan dd tap eldi Glsnm onu hop eldi (sian); Drd loy-loy, iki tir-tir,, bir dik-dik Drd yanan, iki titryn v bir dik-dik dingildyn” Aradrrmalarmz rivsind E.Sepirin,Y. Neqnevitskaya v A. axnaroviin apardqlar psixolinqvistik mahiyyytli eksperimental tdqiqatlara mracit etmi, hmin tcrblrin nticlrini trk uaq dbiyyatnda yer alan idefonlara nzrn dyrlndirmiik.

OCUK EDEBYATINDA ve OCUKLARIN GELMNDE GRSEL LETMN ROL Dr. Arzu MmmdovaQafqaz niversitesi, Azrbaycan

ocuklar cemiyetin gelecei, duru varlklardrlar. Hafzalar birer beyaz sayfadr, neyi grrlerse kaydederler hem grsel olarak hem de iitsel olarak. Yakn gemiimize dein ocuklar anlatlan masal kahramanlarn hayal eder, onlarn izimini yapar, iyi kalpli kahraman mavi, yeil, beyaz, kt kalpli olan ise siyah, krmz, kahverengi renklerde boyarlard. Bez bebekler, arabalar yapar, bozulduunda ise tamir etmek iin urayorlard. Bunun sonucunda ocuklarda alglama, hareket, iletiim, farkndalk, estetik kayg, milli ve manevi deerleri nemsemek vs gibi anlamlar geliiyordu. Resimli boyama kitaplar, ocuk tv kanallar, elektron oyuncaklar farkl sunum eitleriyle ocuklarn sevimli idollerine dnerek toplumda poplerlik kazanmaktadr. Gnmzde ocuk edebiyatnn nemli blmn oluturan masallar bile 4

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

ocuklara fast food yiyecekler gibi hazr sunuluyor. Eskiden ninelerimizin bize sevgiyle anlatklar masallar imdi ocuun kucandaki oyuncak anlatyor. Nesilden nesle aktarlan kltrel deerlerimiz, szl edebiyat rnekleri deiime urayarak zamanla kayboluyor. Modernizmin ve kresellemenin bize sunduu yenilikler tabi ki hayatmz kolaylatrmal fakat geleneklerimizin, masal kahramanlarnn hayal dnyamzdaki yerinin yeniden biimlenmesine neden olmamaldr. Bildiride ocuk edebiyatnda grsel iletiimin rol, ocuklar zerindeki etkileri ve btn bunlarn sonucunda ilerki yalarda yaamdan beklentilerini nasl deitirdii aratrlmtr.

UAQ ERLRNN QAVRANILMASI V THLL PROBLEMLR Dos. Bilal HsnliAzrbaycan Mllimlr nstitutu, Azrbaycan

Uaq eirlrinin gnc oxucular trfindn dolun kild qavranlmas, thlili mrkkb problemdir. Mlumdur ki, bdii srin qavranlmas v thlili zaman txyyl, emosiyalar, tfkkr, nitq bir-birindn tcrid olumu proseslr kimi deyil, xsiyytin zvi kild laqli olan chtlri kimi faliyyt gstrir. Aparlm tdqiqatlarda uaq eirinin agirdlr trfindn qavranlmasnn mxtlif tiplri gstrilir. Uaq eirlrinin qavranlmas v thlilind sjet v qhrman problemi ox hmiyytlidir. Bel ki, yallar n yazlm lirik srlrdn frqli olaraq uaq eirind sjetli srlr d mhm yer tutur. Maraql, clbedici mvzu, sjet, yaddaqalan, gcl qhrman obrazlar yaznn bdii istedadnn gstricisidir. Uaqlar dinamik sjetli, maraql, z yadlarndan, tbitdn, qeyri-adi hadislrdn, macralardan bhs edn srlr byk maraq gstrirlr. Uaqlar eirlrind dilin sadliyi, ycaml diqqt mrkzind saxlanlmaldr. Bu srlr n bdii dilin aydnl v dqiqliyi byk hmiyyt ksb edir. Uaq srlrind dbi dilin normalar gzlnilmli, sntkar sni mrkkblikdn qamal, dilin aydnl, dzgnly, ifadliliyin xsusi diqqt yetirmlidir. srd dilin dqiqliyi, yegan lazml szn taplb yerind ildilmsi zruridir. Dilin bsitliyi, yoxsulluu, ablon sz v ifadlrdn istifad uaq srlrinin balca nqsanlardr. sr pis dill yazlbsa, he bir ideya uaa atmayacaqdr. Dilin thrifi, qrammatik shvlr ntic etibaril fikrin thrifin sbb olur, hadislrin mntiqi ardcllqla qavranlmasna mane olur. Mruzd uaq eirinin qavranlmas v thlili problemlri il klassik v masir Azrbaycan uaq poeziyasndan nmunlr sasnda rh edilir. 5

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

M. LKBR SABRN LLR MLUM OLMAYAN UAQ ERLRNN FORMA V MZMUN XSUSYYTLR PhD. Bayram Gndodu, PhD. Sriyy GndoduQafqaz Universiteti, Azrbaycan

M.. Sabir XX sr Azrbaycan dbiyyatnda yeni mrhl aan novator airdir. Sntin n yksk zirvsin atan M..Sabir yaradclnda uaqlara da byk hmiyyt vermidir. Satiralarndan frqli olaraq bel srlrd tlimi-didaktiki motivlr ox gcldr. Satiralarnda oxucunu dndrb ntic xarmaa vadar edn air, uaq eirlrind nticni d uaq tfkkrn uyun bir kild xarr v balaca oxucusuna tqdim edir. Sntin hyatla sx laqsin inanan, forma il mzmunun sx vhdtini quran air uaq eirlrind d snt qdrtini gstrmidir. Oxuyun milltin nicat olun! dey uaqlara byk qay v midl yanaan air, folklordan v klassik dbiyyatdan ald mvzular gnn tlbin uyun olaraq yenidn ilmi v uaq tfkkrn uyun dil v slubla oxucusuna atdrmdr. Sabir yaradclnn sas xsusiyytlrindn biri d forma baxmndan orijinal olmasdr. Bu xsusiyyt uaqlar n yazd eirlr n d kerlidir. Bel ki, airin orijinal forma il yazm olduu Uaq v pul, Qara v tlk v s. adl illri mlum olmayan uaq eirlri il yana 1910 v 1913-c illrd uaqlar n yazd Tbib il xst, Molla Nsrddin v oru, Hrmk v ipk qurdu v digr eirlri mkmml forma v mzmun baxmndan rus uaq dbiyyatna da z tsirini gstrmitir. Bel ki, ad kiln bu uaq eirlri air-trcmi Pavel Panenko trfindn rus dilin trcm edilmidir. Bu mnada tbliimizd airin illri mlum olmayan uaq eirlri forma v mzmun xsusiyytlri baxmndan thlil clb edilmidir.

OCUK EDEBYATININ BR UZANTISI OLARAK OSMANLI DNEM OKUL DERGLER NUMUNE- TERAKK VE DEBSTAN- HRED Prof. Dr. Cneyd Okaystanbul Teknik niversitesi, Trkiye

Osmanl dneminin ilk okul dergisi olan Numune-i Terakki, yaymland kurum ile ayn ad tamaktadr. ahs abalar ile Numune-i Terakki Mektebini devrin en modern ve en itibarl eitim kurumu haline getiren Mehmed Nadir, yayn 6

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

organ iin de ayn zen ve gayreti sarf etmi; sonunda an tesine gemeyi baarabilmi bir mecmua ortaya karmtr. lk says 26 Mart 1303/7 Nisan 1887de yaymlanan Numune-i Terakki dergisi, okulun bir prestij yayn olarak da yaymlandndan sayfa dzeni, yayn kadrosu, kat kalitesi, konu seimi, kullanlan dil, slup ve ierik bakmndan iddial ve ada bir sreli yayndr. Numune-i Terakki 15 Mart 1304/27 Mart 1888 tarihli dokuzuncu says ile yayn hayatndan ekilmitir. Ayn dnemde ve Numune-i Terakkiden bir hafta sonra yayn hayatna atlan bir baka okul dergisi de Debistan- Hreddir. Dergi o dnemde stanbulda eitim veren Debistan- raniyan adn tayan bir ran okulunun yayn organdr. On be gnde bir yaymlanaca duyurulan derginin eldeki ilk ve tek says 2 Nisan 1303/14 Nisan 1887 tarihini tamaktadr. Bu bildiride, Numune-i Terakki ve Debistan- Hred dergilerinin, Osmanl ocuk dergiciliinde bal bana bir yer tutmamakla beraber, okul ve eitim yayncl bakmndan nemleri zerinde durulmutur. Ayrca sz konusu dergilerin, eitimde ocuk edebiyatnn kullanlmasnn ilk rneklerini oluturmalar asndan da bir deerlendirmesi yaplmtr.

MASR TRK UAQ ERNN JANR XSUSYYTLR Cmil MmmdovQafqaz Universiteti, Azrbaycan

Uaq dbiyyatnda, mumiyytl is dbiyyatda lirikann n gzl v sciyyvi formas demk olar ki, eirdir. nki eir coun hisslri, hycanl danq trzini ifad etmk n geni imkanlara malikdir. Lirik srin qsalna v ycamlna baxmayaraq, burada hyat bdii, mcazi surtd, drindn ks etdirilir. Lakin uaq dbiyyatnda eir janrndan istifad he d asan deyil. nki eir janrnda szlr diqqtl seilmli, sz dzmndn dzgn istifad edilmlidir. Ninki, uaqlar dndrn htta onlar ylndirn szlrin seimi bel yerind v uaqlarn yana, sviyysin uyun olmaldr. gr eirlr forma v mzmun baxmndan uaqlarn sviyysin uyun olarsa, uaqlar bu eirlri sevr v asanlqla zbrlyrlr. Masir trk uaq eirind lirik eir janrlarnn rnga-rngliyi zn aqca biruz verir. Lakin demk olar ki, geni hcmli eir-poemalar is masir uaq dbiyyatnda olduqca azdr. Buna sbb olaraq dvrn sosial-mnvi v siyasi xarakteri il laqli problemlri gstrmk olar. Grnr ki, hadislrrin srtl dyimsi v inkiaf, dvrn dramatizmi iri hcmli srlrin yaranmasna imkan vermmidir. slind, bu cr srlr uaqlar n o qdr d maraql deyildir. 7

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

1970-90-c illr Trk uaq poeziyasnn inkiafnda yeni v hmiyytli bir dvr tkil edir. Dvrn uaq poeziyasnn janr xsusiyytlri rnga-rngliyi il n xmdr. Bu illrd yazlm eirlrd uaq xsusiyytlri v reallqlar daha ox diqqt alnmdr. 1970-1990-c illrin trk uaq eirlrind n ox istifad olunan nv lirik nvdr. Uaq eirlrind bu nv eirlr stnlk verilmsi uan emosianal v qli inkiafna kmk etmk mqsdi dayr. Trk eirind lirika hmi mhbbt lirikas, tbit lirikas, flsfi lirika v s. kimi zngin ideyaestetik mzmunu il aparc rol oynamdr. Mqald dvrn uaq eir nmunlri sasnda janr xsusiyytlri thlil edilmidir.

UAQ DBYYATINDA SY GSTRMK V ALIQANLIIN KS MSLSN DAR Prof. Dr. Ejder AayevQafqaz Universiteti, Azrbaycan

Yrd. Do. Dr. brahim KurtMevlana niversitsi, Trkiye

Uaqlarn duyu v dncsinin znginlmsin, onlarn salam bir insan olaraq bymlrin oxuduqlar bdii srlr tsir gsterir. nki dbiyyat trbiynin mhm vasitlrindndir. Byyn nslin xsiyyt olaraq yetimsind, yaxn v pisi semsind, Vtni, millti sevmsind, azadl v rahatl istmsind, bdii-estetik zvqnn formalamasnda uaqlar n yazlm srlr, bununla birlikte, dbiyyat fnninin tdrisi byk hmmiyyt tayr. Dyrlr, sosial elmlr sahsind mhm yer tutan mvzulardandr. Uaq dbiyyatnn, dnyann hans lksind olursa-olsun, sas mqsdi byyn nsild milli v mumbri dyrlrin formalamasna xidmt etmkdir. Pedaqoji msl olan uaq dbiyyat insann xlaqi-mnvi, fiziki, estetik, ekoloji, iqtisadi, hquqi v digr sahd mlumatlanmasna yardm gstrir, hadislrin, faktlarn, obrazlarn bdii-mumildirici tqdimat il hl kiik yalardan dyrlr daycs olaraq inkiafna tkan verir. Uaqlar hr hans biliy, bacara, vrdi yiylnmy sy v alqanlqla nail olurlar. Mhz bu mqald btn dyrlrdn deyil, uaq dbiyyatnda sy v alqanln bdii ksi msllrindn bhs olunur. Tqdim ediln mruzd XX srin vvllrind uaq dbiyyat nmunlri yaradan listtar brahimovun, Mehmet Akifin, Abbas Shhtin v digr yazarlarn srlri sasnda thlillr aparlacaqdr. 8

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

RLERNDE MASAL TADI, MASALLARINDA R LEZZET OLAN BIR MASALCI: BESTAM YAZGAN Elif Konar zkanErdem Yaynlar, Editr Trkiye

mit Yaar zkanAratrmac, Trkiye

Masal ve iir, bilinen en eski edebi trler olarak birok benzerlie sahiptir. Bu benzerlikler iki trde de ahenk unsurlarnn kullanlmasyla snrl deildir. Adeta kadim ve mehul bir kaynaktan fkran iir ve masal, soyutlama, imajlar, sembol dilinin kullanlmas gibi birok benzer teknie bavurur. iir ve masal, insan muhayyilesinin en saf ryalarn sunarlar bize. Bestami Yazgan’n Masal Denizi ve Masal Salnca kitaplar, bu birlikteliin yeni bir farkndalkla yorumland zaman nasl sonular vereceini gsteren iki rnektir. Yazgan, iirde masal, masalda iiri her seferinde yeniden kefeden bir air masalc. Onun iirli masallarnda ninnilerin, tekerlemelerin, iirlerin kapsndan bir d lemine giriliyor. ocuklarn iiri, masal, dilin ahengini, inanca ve tarihe ait motifleri, insani deerleri kefedip kavrayabilecekleri metinler Yazgan’n masallar. Metinler okunduunda/ incelendiinde, Bestami Yazgan’n, masalda iir lezzetini, iirde masal tadn duyuran bir masal atas olduu grlmektedir. almada, Masal Denizi ve Masal Salnca kitaplar, yazar, eser, dil, slup, imge, metinleraraslk, edebi sanatlar, ocua grelik asndan ele alnarak masaln ve iirin mterekleri zerinde durulacaktr. Bu balamda, bu iki ocuk edebiyat eserinin tahlili yaplacaktr.

P A D L XXI V Dos. Ellada GrayzadBak Slavyan Universiteti Azrbaycan

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

TOFQ FKRTN UAQ ERLRNN MVZU DARS F.e.d., Prof. Elman QuliyevAzrbaycan Dvlt Pedaqoji Universitet, Azrbaycan

XIX srin sonu, XX srin vvllri Trkiy trk dbiyyatnn grkmli nmayndlrindn biri olan Tofiq Fikrt uurlu v eyni zamanda ziddiyytli yaradclq yolu kemidir. Rbabi-ikst, Xluqun dftri, Rbabn cavab, Doxsan be doru, rmin eirlr kitab onun zngin yaradclq irsin sahib olmasndan xbr verir. Tofiq Fikrt yaradcl hm mvzu, hm d forma baxmndan yenidir. Bu da Tnzimat, Srvti-fnun, Fcri-ati v digr dbi tkilatlarn mvcudluu raitind trk dbiyyatnn yeni mrhlsind gedn proseslrin tsiri il bilavasit baldr. Tofiq Fikrtin yaradclnda nzirilik, tmtraql ifadlr aludilikl yana, ideya-qid mbarizsi sciyysi dayan vtn, azadlq, mharib v s. mvzular stnlk tkil edir. Tofiq Fikrtin poeziyasnda uaq eirlrinin znmxsus yeri vardr. 1914-c ild apdan xm rmin eirlr toplusu heca vznind yazlm uaq eirlrindn ibartdir. Bu eirlrd sasn uaq ruhu v uaq psixologiyasnn ksi aparc yer tutur. Tofiq Fikrt hr bir uan glckd layiqli vtnda kimi formalamasn onun dzgn trbiysind, vtnprvrlik hissinin gcl olmasnda grr. Bu sbbdndir ki, airin uaq eirlrind vtnprvrlik, mksevrlik, qhrmanlq, estetik zvq v s. msllr daha ox nm verilmidir. Bu eirlr hm ictimaisiyasi, hm xlaqi-didaktik, hm d pedaqoji chtdn diqqti clb ed bilir. Tofiq Fikrtin uaq eirlrind mktb, drs maraq, drsin yrnilm metodikasndan v s. tutmu, my sevgi, vtn, valideynlr mhbbt v s. qdr hallarn tblii gnc nslin tlim-trbiysind, onlarn vtnda kimi formalamasnda mhm rol oynaya bilmidir. Hsbi-hal, rminin lifbas, Hdiyy, Mlyin quzusu, Q baba, Aslan, ki yolu, Crcrama v qarqa v digr eirlrind Tofiq Fikrt olduqca sad deyim, asan ifad trzi nmayi etdirrk uaqlarn maraq dnyasna birbaa mdaxil yolu il fikirlrini poetik kild diqqt atdrmdr. Tofiq Fikrtin uaq eirlrinin dili sad, aydn, mvzusu hyati, aktual, ideyas ictimai-xlaqi sciyyddir. Bu eirlrd Tofiq Fikrtin lirik yaradclna xas olan n khn dbiyyata qar mbariz, n d gcl siyasi motiv meyllri grnmr. Bu eirlrd uaq dnyas psixologiyasnn btn chtlri mksevrlik, vtnprvrlik, mktb ar, tbit tsvirlri timsalnda yurd sevgisinin alanmas v s. zn yer tapr. Tofiq Fikrtin fqt, mrift, fzilt yuvas (thaf) kimi dyrlndirdiyi trbiy mssislrini gnc nslin glcyi hesab etmsi, rminin timsalnda uaqlar eytan, cinndn deyil, fnalqdan qorxmaa ar (Umac), uaqlarda lifba yrnmy sevgi, maraq oyatmas (rminin lifbas), zhmtin insan hyatnda hmiyytini canlandrmas (Crcrama v qarqa), tbit lvh11

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

lrini tsvir etmkl uaqlara yurd sevgisi alamas (Qn, Yazn, Q baba) v s. onun uaq psixologiyasn drindn bilmsini tsdiqlyir, uaqlarn vtnda kimi formalamasnda mhm rol oynayr, eyni zamanda airin uaq poeziyasndak uurlarndan xbr verir.

RSUL RZANIN UAQ ERLRND NSAN XSYYTNN TRBYS Dos. Etrabe GlQafqaz Universiteti, Azrbaycan

Masir pziyamzn znginlmsind frqli pti almi il, znmsus dyim trzi il by rl ynayan, bu pziyaya yni nfs gtirn Rsul Rza srbst vznli irlri il dnya pziyasnn n uurlu ttind yr tutur. Rsul Rzann gni hatli ir dnyas sjtli bir liria tsiri balayr. By sntarn hm mzmun v hm d bdii chtdn tmil lan irlri v htta adi ir tsiri yada bilc irlri bl ucuda tsirli, vr hisslr alayr. ni Rsul Rza z tbitn hssas, vr duyulara mali bir siyyt idi. Rsul Rza byklr n yazd eirlrl yana, uaq dbiyyatna diqqti artraraq, yeni nslin daha sviyyli bymsi n alm, uaqlar n d maraql eir nmunlri yazmdr. Azrbaycanda dnya poeziyas il ayaqlaan, dnya poeziyasnda yeniliklr edn ustad air olduqca xlqi, gnc nslin maariflnmsind, mnvi znginlmsind lahidd rol oynayan yeni bir istiqamt yaratmdr. Mqald Rsul Rza eirlrinin trbiyvi xsusiyytlrindn shbt alr v thlil olunur.

XIX SRN SONU, XX SRIN VVLLRND AZRBAYCAN UAQ DBYYATINDA QAYNAQLAR Dos. Fzuli sgrliAzrbaycan Dvlt Pedaqoji Universiteti, Azrbaycan

sasn XIX srin II yarsnda trtib olunan drslik v mntxabatlarda folklor motivlrindn v trcm dbiyyatndan daha geni istifad edilirdi. Hl srin 50-ci illrind M..Vazeh, 70-ci illrind S,,irvani uaqlar n drsliklr hazrlayarkn xalq dbiyyat nmunlrin istinad edrk bzisini eynil, digrini is zrind myyn yaradclq ilri apardqdan sonra drsliklr daxil etmilr. S. zimin Rbil-tfal v Tacl-ktub drsliklrin daxil etdiyi mxtlif mz12

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

munlu dbi nmunlri bir qaynaq kimi milli uaq dbiyyatmzn tkkl v sonrak inkiafna z tsirini gstrmidir. Kkln redaktoru C.nsizad z qzetind uaq dbiyyatnn inkiaf msllrin kifayt qdr yer ayrm, daha ox bdii trcm yolu il bu sahnin formalamasna almdr. rb dilindn trcm etdiyi msali-loman, yaxud qrx iki nal v hekay dbi nmunsi il milli uaq dbiyyatnn glck inkiafnn tmlini qoymaa sy gstrmidir. XX srin vvllrind Dbistan uaq jurnalnn nrindn sonra uaq dbiyyatnn inkiafna yetrinc tsir gstrn fars v sasn d rus dbiyyatna mracit olundu, digr xalqlarn dbiyyatndan edilmi tbdil v iqtibaslara yer verildi. srin ikinci onilliyind nr olunmu Mktb uaq jurnalnda mxtlif qaynaqlardan bhrlnmi uaq dbiyyat nmunlrinin yaradlmas mmkn oldu. .Cavadn Ququruqu, S.Aciz irvaninin Xona nmsi, A.Vahabzadnin Uaq v blbl, .Dainin Uaq v qu, .Musabyovun Rzann qutusu v sair folklor motivli srlri ayr-ayr mnblrdn qaynaqlanan dbi srlr mxtlif mntxabatlarda z ksini tapd. Mktb uaq jurnalnda drc olunmu dbi nmunlr mnasibt bildirn B.Talbl (1897-1939) Mktb mcmusi adl mqalsind (qbal qzeti, 1914, 30 yanvar) yazrd: El srindns bu mcmud biz ancaq nal v bir para nmrlrind ltif gryoruz. Amma ndns, ltif hmi axrnc shiflr v xrda-xrda xtlrl yazlr. Dorudur, ltifyi baqa qzetlr d v mcmulr d bu tvr yazrlar. Lakin bu, Mktbd olmaz. nki, Mktb cocuqlar ndr. Cocuun da sevdiyi ltif. t, onu axrnc shify atmayb v xrda xtt il yazmamal. Nal v ltifdn baqa el srlrindn bu mcmud dxi bir zad yoxdur. Halbuki, trk qvmnd n qdr nmlr v msllr var. XX srin ikinci onilliyind F.Krlinin sasn folklor nmunlrindn trtib etdiyi Balalara hdiyy (1912) adl mntxabat da bu istyin nticsi idi. A.aiq xalq dbiyyatnn bu dvr n zruri olduunu qeyd edirdi. S.M.Qnizadnin Tulk v aq-aq by, mxtlif mlliflrdn tbdil etdiyi Allah divan, Qurbana qurban, Dursunli v ballbad v bir sra trcm srlri milli uaq dbiyyatmzda qaynaq rolunu oynamdr. Avropa dbiyyatnn J.Vernin v F.H.Villordun srlrinin tsiri S.Saninin Qorxulu nallar hekaylr silsilsinin meydana glmsin sbb olmudur.

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

MAKEDONYA TRKLERNN OCUK EDEBYATI ZERNE BR NCELEME Dr. Fatima HocinAziz Kiril ve Metodiy niversitesi, skp – MAKEDONYA

Makedonyadaki ocuk edebiyat kinci Dnya savandan sonra ok nemli bir gelime gstermitir. Bu dnem ncesinde bir ka deerli yazar dnda ocuk edebiyat zerine eser veren sanat yoktur. kinci Dnya savandan sonra birok yazarmz ocuk edebiyat alannda deerli eserler verdi. ocuk edebiyat alannda verilen kimi eserler ocuklarn eitim ve retimine ynelikken kimileri de estetik deer asnda nemli grlmektedir. zellikle Makedonya Trklerinin ocuk edebiyat ile ilgilenen yazarlarndan olan Necati Zekeriya, Fahri Kaya, kr Ramo, Sabit Yusuf ve dier yazarlarmzn eserleri bu noktada nemlidir. Bu makalede zellikle Fahri Kayann hikayelerinden yola karak tespit ettiimiz bilgiler, kinci Dnya Savandan sonra bu topraklarda gelien ocuk edebiyat hakknda yeni almalara k tutacaktr.

OCUK VE OCUK EDEBYATI KAVRAMLARI Do. Dr. Gyasettin AytaGazi niversitesi, Trkiye

ocuk edebiyat kavram aklanmadan nce, ocuk kime denir, ocuk denilince aklmza ne gelir sorularnn cevaplandrlmas gerekmektedir. Genellikle, ocuk, ocukluk kavram, biyolojik geliim bakmndan insanlarn 0-16 ya grubunu kapsayan dnemi iin kullanlan temel bir kavramdr. Psikolojik ve sosyolojik bakmdan her ne kadar byle bir snrlama sz konusu deilse de genel kabul bu ekildedir. Kimi zaman biyolojik geliime ile psikolojik gelime her zaman paralel gereklemeyebilir. Malzemesi dile dayanan insanlarn duygu, dnce ve hayallerini dile getiren, edebi ve estetik deeri olan, bayalk ve irkinlii kabul etmeyen szl ve yazl verimlerin tamam edebiyattr. ocuk edebiyat, edebiyat kavram ierisinde yer almakla birlikte ocuklarn byme ve gelimelerine hayal, duygu, dnce duyarllklarna zevklerine hitap eden, eitirken elenmelerine katkda bulunan szl ve yazl verimlerdir. ocuk edebiyat rnlerinin beslendikleri kaynaklar dikkate alndnda baz temel kurallarn gz nnde bulundurulmas kanlmazdr. Szgelimi, ocuk ede14

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

biyat ocuklar veya ocuu anlatan edebiyat deildir. Herkes ocuk edebiyat yazar olamaz. nk ocuk edebiyat yazar, ocuun biyolojik, psikolojik ve sosyolojik geliimini ok iyi bilmelidir. ocuk Edebiyat ocua grelii n planda tutmaldr. ocuk Edebiyatnda yazar, neleri yazmalym sorusundan ok, nasl yazmalym sorusunu kendisine sormal ocuk edebiyat bir btn olarak ocuu kuatmaldr. ocuk edebiyat sadece szl ve yazl verimlerden ve bu verimlerin yansmalarndan ibaret deildir. ocuk edebiyat renkler, ekiller ve iaretler btnnden de meydana gelir.

OCUK EDEBYATI RLE YENLENYOR Gkhan Akiekair, Trkiye

ocuk Edebiyat rnlerinin lkemizdeki verimini incelediimizde, iirin, edebi deer acsndan daha nitelikli olarak ilendii grlyor. Dier trlerdeki rnlere nazaran, iirin kaydettii bu irtifay, yeniliki ocuk edebiyatnn bir zaferi sayabiliriz. ocuk Edebiyat st bal altnda yaymlanan metinlerin ve bu metinlerden oluan Seki, Derleme veya Antolojilerin ocuk duyarll tayp tamadklar, hatta rnek diye alnan baz metinlerin edebi bir deer ifade edip etmedikleri imdiye kadar ciddi anlamda pek tartlmad. inde ocuk temi geen, ocukluk dnemine vurgu yapan, ocuu ve ocukluu tarif eden btn iirleri edebi bir lden, estetik bir szgeten, sanatsal bir beeniden geirmeden ocuklarmza sunabilir miyiz? Hayr. Bu yanlg olsa olsa bizi dzeysizliimizle yzletirebilir.

TARXLK V UAQ DBYYATININ TPOLOGYASI F.e.d., Gln liyeva-KngrliAzrbaycan Dvlt Mdniyyt v ncsnt Universiteti, Azrbaycan

Tarixiliyin kfindn sonra btn briyyt ictimai-mnvi fikrin tkamln tarixiliy sasn myynldirir. Hm ictimai-tarixi, hm d dbiyyat v mdniyyt tarixinin mnyi v mnblrinin tyin olunmu bir metodoloji prinsip kimi tarixiliy saslanr. Bu baxmdan Azrbaycan uaq dbiyyatnda da tarixilik hm mvzu v problem hm nzri prinsip kimi nmli yer tutur. Azrbaycan uaq dbiyyatnn mnyi mifik tfkkrmzdn sehrli nallar v fsanlrimizdn qdim epos qaynaqlarndan balanr. 15

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

UAQ DBYYATINDA SOSAL HYATIN TZAHRLRI Hseyn XlilovQafqaz Universiteti, Azrbaycan

Hr bir xalqn mnvi yksliind ifahi v yazl dbiyyatn rolu vzsizdir. Bu baxmdan uaq dbiyyatnn hmiyyti daha bykdr. nki krplr deyiln hr sz, sylniln hr eir paras, oxunan nal v hekay onlarn uaq yaddana, demk olar ki, mrlk yazlr. Digr trfdn, uaq dbiyyat nmunlri tariximizl, soy-kkmzl, mnvi dyrlrimizl bal olduu zaman, yetimkd olan yeni nsli vtni sevmy, el-oba n xeyirli ilr grmy ssldikd daha grkli v yaddaqalan olur, maraqla oxunur. namla demk olar ki, trk xalqlarnn ifahi dbiyyat kimi, uaq dbiyyat da bu qayni znd ehtiva edn nmunlrl zngindir. Uaq dbiyyatnda sosial hyatn tzahrlrinin v psixoloji mqamlarn Azrbaycan dbiyyatnda S. S. Axundovun Qaraca qz v trk dbiyyatnda Kemalettin Tucunun Kyden gelen kz hekaylri sasnda aradrlmas n plana kilmidir. in aradrlmas: 1. Uaq xsiyytinin inkiafna tsir gstrn amillrin sosial-psixoloji trflrinin aydnladrlmas; 2. Hekaydki qhrmanlarn xsiyyt tiplrinin myynldirilmsi; 3. xsiyyt tiplrinin mqayissi. 4. Cmiyytd uaqlarn yeri, onlarn xsiyyt kimi inkiafna tsir edn sosial-psixoloji amillrin aradrlmas. 5. Hekaylrin kiik yal oxuculara nec tsir gstrdiyini aradrmaq v sosial-psixoloji trflrin tsir edn amil kimi gstrmk. Hr iki hekayd iki uan hyatnn sosial-psixoloji mqamlarndan bhs olunur. Bu hekaylrd sinfi brabrsizliklr, kiik yal uaqlarn cmiyytd keirdiyi mnvi sxntlar yazlar trfindn ustalqla qlm alnmdr. Sosial brabrsizlik shnlrin: S. S. Axundovun Qaraca qz hekaysindPricahan xanmn Qaraca qzn Aca xanmla dost olmasna izin vermmsi shnsini; K. Tucunun Kyden gelen kz hekaysind – Nsib xanmn qznn v nvlrinin Gliyi zlrin yaradrmamas shnsini nmun gstrmk olar Uaq dbiyyatnn uaqlarn sosial hyata tzahrnd ox mhm hmiyyti vardr. Mktbqdr v kiik mktb yal uaqlarn sosial hyata tzahr deynd – sasn uaqlarn nsiyyt qabiliyytinin inkiaf, hisslrinin inkiaf v onlarn sosial-hyatlarna tsirini aqca grmk olar. Uaqlarn milli mnvi v xlaqi urunun ikiafina mntiqi-tfkkrn formalamasinda uaq dbiyyatnin rolu vzsizdir. 16

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

Bu mqald bu iki sr arasndak oxar ve frqli chtlr la alnacaq, qhrmanlarn yaad tlatmlr v psixoloji grginlklr mqayisli kild inclnckdir.

UAQ FOLKLORUBEKDN BALAYAN DBYYAT Xuraman KrimovaAMEA Folklor nstitutu, Azrbaycan

Uaq dbiyyatnn trkib hisslrindn biri d Azrbaycan uaq folklorudur. Hr doulan uaqla bu nmunlr yeni hyata balayr. Bir vaxtlar anasn uyudan hzin laylalar, gmrahladran, zizlyn aqraqnazlamalar indi vlad n sslnir. Bu nmunlrin krpy atdrlmasnda sas ii ss, onun tembri, emosiyalar grr. Lakin nitqin formalad dvrlrd byklrdn eitdiklri folklor mtnlrini (nal, tapmaca, sanama, dzg, yanltmac v s.) zlri ifa etmy balayrlar. Yazb oxuma yrndikdn sonra da uaqlar bdii qirat n daha ox folklor janrlarn seirlr. Uaq dnyagr v mnviyyatnn formalamasnda hmin dbiyyat nmunlrinin sas xidmti aadaklardan ibartdir: 1. Estetik trbiy 2. Diqqtin formalamas 3. Nitqin inkiaf 4. Yaddan mhkmlnmsi 5. Hssaslq, birg hycan hissi keirmk, iztirab kmk v sevinmk Biz hmin uaq folkloru nmunlrini adak kimi qrupladrma mqsduyun saydq: 1. Uaqlara sylniln folklor janrlar: laylalar, nazlamalar 2. Uaqlarn zlrinin eitmy v ya oxumaa can atd folklor janrlar: nal, tapmaca, sanama, yanltmac, oyunlar v s.

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

NZAM MURADOLUNUN SRLRND UAQ DNYASI DNYA MODEL KM Dos. Xlil AaverdiAMEA Folklor nstitutu, Azrbaycan

n yeni dvr Azrbaycan dbiyyatnda uaqlar n yazlan srlr hm daha vvlki dvrlrdn balanan nnnin davamdr, hm d masir dvrn gerkliliklrindn irli gln novator xsusiyytlrl zngindir. n yeni dvr Azrbaycan dbiyyatnda uaq mvzusunun mxtlif formalarna rast glirik. Bu mvzu znn bir sra xsusiyytlri il, yanama, ks etdirm, tematik lvanlq, tbitl ballq, folklor motivlrindn istifad v s. chtlri il sciyylnir. Bel sciyyvi chtlri z srlrind geni kild ks etdirn yazlardan biri d Nizami Muradoludur. Nizami Muradolunun yaradcl, janr, mvzu v problematika baxmndan olduqca hatlidir.Burada uaq mvzusu da geni yer tutur. Nizami yaradclnda yaradlan lvan v rngarng uaq dnyas znd milli mnvi dyrlrin btn alarlarn v koloritini cmldirir v onlar uaqlarn v yeniyetmlrin mnvi dnyasna byk bir nikbinlik qayna kimi daxil edir. Bu zaman dbi srin effekti daha yksk, tsirliliyi daha artq olur. Bu xsusiyyt zn uaqlar n yazlan srlrd daha da aydn gstrir. Onun yaratd uaq dnyas uaqlarn trbiysind ciddi rol oynaya bilr. O, uaqlar tinliklrdn qorxmamaa, vtn v xalqa sdaqt ruhunda trbiy etmy, byklrin say, dinin ballq kimi lvi v ncib hisslr svq edir. nki burada yaradlan uaq dnyas xalqn zn mxsus xyal dnyasnn ifadsidir. Onun btn obraz, sjet v motivlri nnvi dncnin mhsuludur. Bel olduu n Nizaminin yaratd uaq dnyas hr ks trfindn daha asan anlalr v drk edilir.

XX SR K DB MHT V UAQ DBYYATININ NKAF MEYLLR Kamil AdirinovAzrbaycan Mllimlr nstitutu, Azrbaycan

XX centinies litrary atmosphere and the leaning of children literary development make it lasy for the writers in Shaki in XX century and at the begining of it to spear abaut children litrerary and the baning of children literary development i s also follauld. 18

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

KAZAK OCUK EDEBYATI YAZARI AKEN KUMISBAYIN ESERLERNDEK RETC UNSURLAR Do. Dr. Lazzat UrakovaL.Gumilev Avrasya Ulusal niversitesi Astana / Kazakistan

Edeb eserler ocua ait olduu toplumun yaam biimini, deerlerini, gelenek ve greneklerini, beeri duygular dnyasn alglamaya yardmc olmaktadr. Bu sebeple onlar iin yazlan eserlerin ieriine zen gsterilmeli, yarnki byklerin mizalarnn olumasnda ocukken okuduklar masal ve iirlerin, destan ve yklerin belirleyici rol oynad hususu gz ard edilmemelidir. Tabii ki bu anlamda ocuk edebiyat yazar ve airlerine byk i dmektedir. Onlar eserlerini ortaya karrken halkn geleceinin o eserleri okuyacak ocuklarn elinde olacann bilincinde olmaldr. Uzun yllardr ocuklarn severek okuduu Dedemin Emaneti, Topal htiyar, Cesur ocuk, Solak yklerini yazan, nazm biimiyle yazlm Kobland Batr, Alpams Batr, Er-Targn destanlarn ocuklarn daha iyi anlayabilmesi iin nesir diline eviren aken Kumisbay, bu byk sorumluluu 70li yllarda stlenerek gnmze dek baarl rnler vermeyi srdrdnden birok dle layk grlm Kazak ocuk edebiyatnn en byk yazarlarndandr. Bu almada aken Kumisbayn eserleri toplumun deer yarglar bakmndan deerlendirilecektir.

YAZARIN VE OCUK MGESNN ORTAK METN: AAKAKANLAR MASALI Do. Dr. Mehmet NarlBalkesir niversitesi, Trkiye

Cahit Zarifolu, imgeci tutumuyla, soyut ama scak ve akkan diliyle, iirlerine sinen dini duyarlyla 1960lardan sonraki Trkiye iirinde olduka nemli bir yere sahiptir. O ayn zamanda, Sereku, Aakakanlar, Katrarslan, Yrekdede ile Padiah, Kk ehzade, Motorlu Ku, Kularn Dili adl masallaryla ocuk edebiyatndaki deerler sistemini, dil, anlatm ve kurgu bakmndan adalarndan farkl olarak yeniden kuran bir yazardr. Bu almada Cahit Zarifolunun Aakakanlar adl masalnn yaps ve deerler sistemi zmlenmeye allmaktadr. Aakakanlar masalnda, yazar, masaln muhatab olan ocuk zneyi, kurgunun ve zamann iine alarak ortak bir metin retir. Masaln fantastik dnyasna hazr olarak bekleyen ocuk zne, muhtemelen babas olan kiiyle farkna varmadan kuram19

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

sal bir tartmaya girerken; muhtemelen baba olan anlatc zne de, ocuun merak, hayret, merhamet, cesaret gibi duygularnn harekete gemesini salar. zmleme, spesifik balamda sadece seilen metnin yap ve deer sistemine ynelse de kuramsal dzlemde yazarn btn masallarndaki sistemlere ynelmekte ve bu masallarn, geleneksel masaldan ve modern ocuk anlatlarndan farkl olan taraflarna atflar yapmaya almaktadr.

AZERBAYCAN’DA SOVYET DNEM NCESNDE IKAN NEML BR OCUK DERGS: REHBER PhD. Muharrem KaplanQafqaz niversiteti, Azerbaycan

ocuk edebiyatnn en nemli semerelerinden olan ocuk yaynclnn; ocuun geliimi, moral deerleri kazanmas, psikolojisi ve eitimiyle dorudan ilikili eitici bir yan vardr. ocuun merak olgusuyla birlikte gelien renmesine de byk katk salayan ocuk dergilerinde, ocuun dzeyine uygun deiik trler olduu iin, bunlar her zaman ocuklarn, sklmadan zevkle okuyabilecekleri materyaller olmulardr. te yandan ocuk dergilerinin ocuklarn szck daarcklarn zenginletirmede byk bir pay bulunduu da gzden karlmamaldr. Bu balamda, II. Merutiyet Dnemi ncesinde Trk Edebiyat’nn sessizlie gmld bir dnemde, 1906 ylnda, Azerbaycan’da ocuk ve eitim sahasnda aylk bir dergi yayn hayatna balar. Azerbaycan’n ilk ocuk dergisi “Debistan”la, ok uzun soluklu “Mektep” dergisi arasnda adeta bir kpr olan “Rehber” dergisi, tm basklara ve sansre ramen sesini Trk dnyasna duyurmay bilmitir. “Mqsdimiz mktblrimizin mntzmliyin milltimizin mit meydannda elm v mrift yolunda irli getmsin v milli dbiyyatndan xbrdar olmasna limizdn gln qdr rhbrlik etmkdir.”(Rehber, fade-i Meram: 1/2) Maksadn yukardaki cmleler zetleyen dergi be ay gibi ksa bir srede Trk dnyasna iz brakmay bilmitir. te bu bildiride de sz konusu dergi farkl alardan deerlendirilip tantlmaya allacaktr.

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

AZERBAYCAN OCUK EDEBYATINDA KAHRAMANLIK MOTF: KAYNAKLARI VE ZELLKLER PhD. Mehmet TurmuQafqaz Universiti, Azrbaycan

Makalede ada dnem Azerbaycan ocuk edebiyatnda kahramanlk motifleri incelenmitir. Aratrmalar sonucunda tespit edilmitir ki, ocuk edebiyatnda kahramanlk motiflerinden ok geni bir akilde yararlanlmtr.Ayn zamanda bu kullanm ocuk edebiyatn fikir ve ierik bakmndan zenginletiren temel kaynaklardan birisi olmutur. Azerbaycan ocuk edebiyatnda kahramanlk motifleri tm dnemlerde bu veya farkl ekillerde de incelendii grlmektedir. ada dnem Azerbaycan edebiyatnda da kahramanlk motiflerinin ok eitli kullanl biimlerine karlalmaktadr. Kahramanlk motifi halk ruhunu kendisinde ihtiva ettiine gre o edebiyat fikir asndan zenginletirmekle beraber ieriine halk ruhu getiriyor ve onlar insanlarn manevi dnyasna katyor. te bu anlamda yazl eserin etkisi daha yksek, tesiri de daha fazla oluyor. Bu zellik kendini, ocuklar iin yazlan eserlerde daha ak ve net olarak gsteriyor.

OCUK KTAPLARININ ETSEL ZELLKLER VE OCUUN ETMNE KATKISI Yrd. Do. Dr. Mehmet OKUTANKaradeniz Teknik niversitesi, Trkiye

UNESCOnun belirledii standartlara gre ocuk, 0-12 ya grubunda yer alan bireydir. Geleneksel anlayta var olan ocuk insann kltlmdr anlay, gnmzde, ocuk, kendine zg dnyas ve hayat vardr dncesine brakmtr. ocuk, ocuka kavrar ve alglar. Doduu andan itibaren kii olmay renme sreci iinde hayatn srdrmeye devam eden ocuk, eitimle kii olur. Doduu anda, iinde bulunduu ailenin kltr ile kltrlenmeye balayan ocuk, ninniler, masallarla bu kltrlenme srecini zenginletirmeye alr. Bir aile ortamnda dnyaya gelen ocuk, kiilik kazanmaya nce ailedeki deerleri tanyarak, hayatna katmaya balar. Daha sonra okul, bu kltrlenme ilevinde devreye girer. Okulun, rencinin hayata hazrlanmasnda sunduu etkilerin banda elbette ki kitap gelmektedir. Kitap, ocuun, hayata daha kolay ve bilerek, hazrlanabilmesine imkn tand gibi, ayna zamanda ocuun Ben kimim? sorusuna bilinli cevaplar bulabilecei en gvenilir kaynaklarn banda gelmektedir. yle ki, ocuk 21

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

bazen anne-baba ve retmenlerde bulamadn kitapta bulabilmektedir. Bundan dolay ocuk, kitaba ok gvenli bir biimde teslim olabilir. nk kitap, ocuun sosyal, psikolojik, zihinsel, manevi, vb. boyutlarn besleyip gelitirebilecek nemli bir kaynaktr. ocuklar iin bir ocuk matematii, ocuk kimyas yok, olmasna da gerek yok; ama bir ocuk edebiyat mutlaka olmaldr. nk ocuk kitaplar ile Bilge gibi dnp, ocuk gibi konumay baarl bir ekilde ortaya koymak mmkndr. Bilge gibi dnp, bilge gibi konumann ocuklarn idrakine katk yapmad, pedagojik bir gerek olarak ortada durmaktadr. O nedenle ocuk edebiyatn oluturacak bir ocuk kitaplar arac eitimde kullanlmaldr. Ama bu kitaplarn baz zellikleri olmaldr. Bu zelliklerin banda ocuk kitaplarnn eitici nitelikte olmalardr. ocuklarn iyi insan olarak yetimesinde, iyi zelliklerin kitaplarla rneklendirilmesinin nemli olduu aktr. Bu ynyle ocuk kitaplar, smarlama kitap zellii tamaktadr. Gereinden fazla ahlk, didaktik niyetlerle, elenceli olmak isteyen ilgisiz tuhaflklar, ocuk kitaplarnn eitici olmalarn engelleyen unsurlardr. yi insan olmaya alan ocuun eline verilecek ocuk kitabnda, iyiliin btn rneklerinin bulunabilmesi, en azndan ipularnn olmas, kitabn eitici olmasnn asgari artdr. 2000li yllarn eitimli insan, milli kltr tanyan, benimseyen, soru sorabilen, dnen ve kltrn evrensel zelliklerini kaynatrabilen insan olduuna gre, ocuk kitaplarnn ocuu sz edilen ynlerden gelitirebilecek eitici zelliklere sahip olmaldr. Bu outrumda ocuk kitaplarnn ihmal edilen eitici zellikleri zerinde tartlacak ve neriler sunulacaktr.

ABDULLA AQN ERLRND TRBY MOTVLR Dos. Mmmdli BabalQafqaz Universiteti, Azrbaycan

dbi yaradclnda uaq dbiyyatna xsusi hmiyyat vermi Abdulla aiqin srlri mzmun v tbli etdiyi xlaqi-trbiyvi chtlr baxmndan da frqlnir. Ana dilimizd uaq dbiyyat nmunlrin ciddi ehtiyac duyulmas, milltin glcyi namin gnc nslin trbiysinin byk nm damas onun bu mvzuya mracit etmsind xsusi rol oynamdr. Yaad dvrn uaqlar-nn sviyysin v maraq dairsin uyun uaq dbiyyat nmunlri qlm alm dibin sciyyvi chtlrindn biri onun ictimai trbiy msllrini daim diqqt mrkzind saxlamas olmudur. dibin pekar pedaqoq olmas qlm ald srri uaq hvali-ruhiyysin uyun yazmasna imkan vermidir. Yazd srrin dilinin sad v anlalan olmas il yana, xlaqi-trbiyvi msllr diqqt yetirmi dib insanprvrlik v humanism ideyalarnn tbliin mstsna yer veridir. xtilafn insan tbitin zidd olduunu irli srrk onlar bir-birindn ayran, 22

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

tfriqy salan msllrin alternativi olaraq birlik v brabrlik hisslrini alamr. eirlrind byk ustalqla vtn sevgisi, bri mhbbt, mk sevgisi, ail sevgisi, ata-ana mhbbti, yoldalq hissi, fdakarlq, smimiuyt, sdaqt, douluq, saflq v alicnablq kimi xlaqi prinsiplri tlqin etmidir. eirlrind uaqar elm yrnmy, bilik ld etmy sslyn dib chaltin n byk dmn olduu fikrini alamdr. dibin xlaqi-didaktik mqsdl yazd Hammz bir gnin zrrsiyik, Oyan olum, Mktbd, Layla, Mktblilrin mar kimi eirlri bunun bariz rnyidir. Tlk hcc gedir, Cfr v Bir, Alma orusu qbilindn eirlrind is mllif xlaqi qsurlar ab gstrmi v onlardan uzaq olman vacibliyini vurulamdr. srlrind inc yumora yer vern v oxucuda tbii gl dourma bacaran dibin eirlri gnmzd d uaqlar trfindn maraqla qarlanmaqda v hvsl oxunmaqdadr.

UAQ DBYYATI SRLRNN THLL Dos. Mtant FrzliyevaAzrbaycan Mllimlr nstitutu, Azrbaycan

Uaq dbiyyat bdii dbiyyatn ayrlmaz trkib hisssi kimi gnc nslin tlim-trbiysin kmk edir. Onlarn hrtrfli inkiafna tsir gstrir. Byk ictimai-bdii tsir qvvsin malik olan Azrbaycan uaq dbiyyat XX sr qdr mstqil bir yaradclq sahsi kimi deyil, mumi dbiyyatn daxilind-ifahi xalq yaradcl v yazl dbiyyatla laqli kild inkiaf etmidir. Kiik yal uaqlarn v gnclrin tlim-trbiysind byk rol oynayan uaq dbiyyat nmunlrin folklar materiallarnda v yazl masir dbiyyatda geni yer verildiyindn bunlar hmi tlim-trbiyvi v bzn d ictimai xarakterli olmudur. Ninki kiik yal uaqlarn, hminin gnclrin v yeniyetmlrin, mumn dbi ictimaiyytin trbiysind byk rol oynamdr. Grkmli rus tnqidisi V.Q.Belinski Uaqlar n yeni kitabxana adl mqalsind uaq dbiyyatnn ictimai hmiyyti zrind dayanaraq qeyd edirdi ki, uaqlar n o srlr yax v faydal ola bilr ki, byklri d mul etsin. Onlarn bir uaq sri kimi deyil, ham n yazlm dbi sr kimi xouna glsin. Yallar n roman n qdr hmiyytlidirs, uaqlar n d nal v baqa srlrin digr nvlri d bir o qdr faydal olmaldr. Bu faydal bdii dbiyyat nmunlri uzun srlrdn bri azdan-aza, dildn-dil kerk bllurlamdr. Xalqn yaratd bu gzl, mnzum v hikmtli szlr, inc mnal tapmacalar, saya szlri, nal v dastanlar byk hmiyyt ksb edir. 23

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

Son zamanlarda Azrbaycan uaq yazlarnn yeni, aktual mvzular ilmk hvsi xeyli artm, onlarn hyati mahidlri znginlmi, z qhrmanlarnn daxili almin drindn nfuz etmk meyli gclnmidir. Uaq dbiyyatnda vtn mhbbti, xalqn tarixi, tbit gzlliklrin vurunluq, insan myin, istedadna v lyaqtin ehtiram, byklr, valideyn, mllim hrmt, kiiklr fqt, dostluqda dyant kimi mvzulara yeni mzmun verilmi, onlara yeni tlblrl yanalmdr. Bu gn uaqlar n yazb-yaradan yazlarn vtn mhbbti anlay ox genidir, Mstqil Azrbaycann tarixi taleyil ayrlmaz vhdtd gtrlr. Masirlrimizin vtni daha da gzlldirmk, onun qdrtini artrmaq urunda gstrdiyi fall, yeni qhrmanlarn zngin mnviyyat uaq yazlarnn ba mvzularndan v tsvir obyektlrindn biri olaraq qalr. Tlim v trbiy, gnclik v mhbbt, elm v texnikann byk xaliqlri, beynlxalq almd ba vern mhm ictimai-siyasi hadislr uaq yazlarn ciddi dndrn mvzulardr. Azrbaycann uaq yazlar n yax srlrind masir varl trnnm edir, bugnk hyatmz v daha gzl glcyimizi balacalara sevdirmy, btn maddi v mnvi nemtlrin yaradcs olan insana, onun qadir myin mhbbt duyular oyatmaa alrlar. Bu gnn yazs masir uaqlarn sviyysin bir zamanlar znn mnsub olduu nslin mvafiq yadak sviyysi kimi baxmamal, daha hazrlql, mtbr oxucu il z-z durduunu nzr almal, tz mvzu v problemlrin hllin daha byk csartl girimli, yenilik duyusuna hmi sadiq qalmaa almaldr. Tsvirlrin tbiiliyi v inandrcl uaqlar n yazlan srlrin balca keyfiyytlrindn biri olmaldr. Uaq dbiyyatnn mhm sciyyvi lamtlrindn biri kimi bdii obrazlarn yaniliyini, canlln qeyd etmk lazmdr. Uaqlar n yazlm srin thkiysind onun mahiyytin nfuz etmi bir lirizm, ahngdarlq, oxuculuq olmal, yaz z oxucusunu tsvirini verdiyi hiss v duyularn domall il mtssir emtlidir. Bu srlrd hadis v surtlrin tsvirind dinamizm mhm yer tutmal, ylncli, cazibdarlq, emosional dil onlarn balca keyfiyytlrindn olmaldr. Uaq yazlarmz xalq nalarndan mvzu gtrb ilmkl zlri d yeni nallar yazrlar, srlrin imtahanndan xm nal janr uaq qlbin, fikrin tsir gstrmk, onu z ardnca aparmaq n bacarql yaznn lind ox grkli bir vasitdir. Uaqlar masir elmin n yeni kflri il yaxndan maraqlandqlarna baxmayaraq, nallar dnyasnn cazibsindn d ayrla bilmir, bu texniki trqqi zamannda da zmrd quunun v Mlikmmmdin sehirli dnyasn sevirlr. Azrbaycan uaq dbiyyat z oxucularn zngin milli-mnvi dyrlr ruhunda, vtn mhbbt, dmn nifrt ruhunda trbiy edir. Tbiidir ki, z ruhu, mahiyyti, mqsd v ideallar etibaril Azrbaycan uaq dbiyyat byklr n yaranan dbiyyatla bir srada addmlayr v yeni srlrl ildn-il znginlir. 24

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

Y.V.MNZMNLNN DB FALYYTND AL-UAQ MNASBTLR Prof. Dr. Minaxanm Nuriyeva (Tklli)Qafqaz Universiteti, Azrbaycan

Azrbaycan milli nsrinin grkmli nmayndsi Yusif Vzir mnzminlinin uaq dbiyyat il bal faliyytind iki istiqamt nzrimizi clb etmddir: uaqlar n yazd nallar v yaradcl boyunca mvzusu uaq v yeniyetmlrin hyatndan alnaraq ildiyi bdii srlri. ctimai fikir tariximizd maarifi ideyalarnn bir nv cars olaraq da tannan dibimizin srlrind qeyd etdiyimiz kimi Azrbaycanl miti v elc d ail shnlri xsusi bir trzd qlm alnmaqla gzlr nn XX yzilliyin vvllrin aid Azrbaycan kndlisinin, kiik sntkarlarn mnzillri, daxiln safdil, tmiz, amma sadlvh, son drc avam olan insanlarn evlri, aillri gtirilir. z nvbsind yaz onlarn sadliyi, avaml v nadanlndan doan facivi qaylarla bizi tan etmkl hyata v dnyaya bax formaladrr; bu baxmdan hm d z ideya-bdii dyrlri il iri hcmli srlr brabr tutulmal olan Qz mktbind, Divan, Bir qpik, Cm axam, ziz, Borclu, Nahaq qan, Toy v s. kimi hekaylrind dvrn ictimai blalar gerilik, cahillik kimi problemlr ks olunur. Mvzusu real hyatdan v mhitdn alnm bu srlrd byklrl yana uaqlar da itirak edir. Aydn olur ki, artiq srin vvllrind dbi meyllr milli dirli, yeni insan trbiysin istiqamtlnmidi, odur ki, dbi-bdii tcrblri il bu milli ruhu oyadb, trbiy etmkl gclndirn Sultanmcid Qnizad, Abdulla aiq, Firudin by Krli il bir srada bu sahd mnzminlinin d xidmtlri bykdr. Xalq yaradclnn, xsusn el dbiyyatnn gzl bilicisi olan yaznn folklornas sayaq faliyytinin bir qolunu da el azlarndan material toplama tutur; mhz bu almalarn myyn qismini is onun uaqlar n nallar sasnda meydana gtirdiyi nal-hekaylr tkil edir. Yusif Vzir z yaz trzi il diqqti clb edn bir sntkardr. Bu nmunlr xalq dilinin sehrini dayan nnvi nal dilinin zn yaxn, onlarla hmahng olan bir slubda qlm alnmaqla uaqlar n lverili vsait dyrini saxlamaqdadr.

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

DEBSTAN VE OCUK BAHES DERGLERNN EKL BAKIMINDAN MUKAYESES Mfide Nilay EkerQafqaz niversitesi, Azerbaycan

Bu almada ezamanl olarak Azerbaycanda 1906-1908 yllar arasnda yaynlanm olan Debistan ve Osmanlda 1905 ylnda yaynlanm olan ocuk Bahesi adl dergilerin ekil bakmndan deerlendirmesi yer almaktadr. Ayn tarihlerde ayn kltrn numunelerini sergileyen; milletlerinin gelecei konusunda kayg tayan aydnlarn ellerinden kan bu iki dergi gerek yaynlanma maksatlar, gerek bu yolda atlan ilk admlardan olma, gerekse ieriindeki edebiyat trleri bakmndan birok benzerlik tamaktadr. Gemite var olmu bu benzerlikler yarnlar kuracak yeni nesillere tantlmal ve yol gsterici olabilmelidir.

DBSTAN V RHBR UAQ DRGLRND MNVXLAQ MVZULAR Dos. Mehmet Rhtm, Frid liyevaQafqaz Universiteti, Azrbaycan

XIX srin sonu XX srin vvllrind Azrbaycan mtbuatnda mahid ediln trqqinin sas gstricisi yeni jurnal, drgi v mcmulrin nr olunmas idi. Bu drgilr arasnda mktb yal uaqlar n nzrd tutulmu Rhbr v Dbistan jurnallar da yer alrd. 1906-c ild tsis ediln Rhbr jurnalnda ardcl olaraq uaqlarn tlim-trbiysi il laqdar mvzularda mqallr, mxtlif bdii dbiyyat nmunlri v mktublar drc olunurdu. Cmi be nmrsi xan Rhbr jurnalnn nnsini 1906-1908-ci illr arasnda Dbistan daha ox dbi istiqamtli yazlarla davam etdirdi. Qeyd etdiyimiz kimi, bu iki jurnalda uaqlarn tlim-trbiysi il laqdar mxtlif msllr, sasn d xlaqi-mnvi mvzular l alnrd. Demk olar ki, hr nmrd dini-mnvi trbiy xsusunda yazlara yer verilmidir. Rhbrin ikinci nmrsind Sultan Mcid Qnizad Krp uaqlarn trbiysi rubrikasnda fiziki trbiy il yana, ruhi trbiynin nmindn bhs edir; nc nmrd Saleh adl mllif Tkc rit elmimi biz lazmdr ya sair elmlr hm lazmdrlar mvzusunda fikirlrini blr, dvrn mhur fqihi bu Turabn mlahizlrin saslandrlm cavablar verir. Yaxud Dbistanda maarifi mdrs sahibi Mirz Hsib Qdsinin Mnacat, Mvludi-nbi, mr Ltfinin Ramazan-mfirtfan mnzumlri; Sultan Mcid Qnizadnin Allah xofu povesti, Sleyman 26

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

bdrrhmanzadnin Qurey trlan tarixi hekaysi, eydann Qurban bayram povesti mslman cocuqlarnda salam dini tfkkr formaladrmaqla onlar mzhb ayr-sekiliyindn qaynaqlanan tfriqilik v kor tssbkeliy qar mlumatlandrrd. Bu drgilrd mtmadi yazlar yaynlanan Sultan Mcid Qnizadnin d xidmtlri diqqtlayiqdir. slubunda hr zaman rq mnviyyatna sadiq qalan maarifi pedaqoqumuz yazlarnda islam dininin sas qayna olan Quran v hdislrdn, elc d rq klassiklrindn iqtibaslar etmi, uaqlarn anlayaca dill islamn xlaqi prinsiplrini anlatmdr. Msln, Dbistan jurnalnda hiss-hiss drc olunan Allah xofu (11-18 aras nmrlrd) hekaysind ourluun maddimnvi zrrlri gstrilmi, hekaynin daxilind uaqlara nsiht xarakterli izahatlar, dyrlndirmlr verilmidir. Mruzmizd Rhbr v Dbistan drgilrind mktblilrin xlaqi-mnvi trbiysi il laqdar nr olunan mvzulara diqqt kilrk onlarn cmiyytd rolundan geni bhs edilckdir.

ARKADAIM DERGS: ZAMAN GAZETESNN LAVE OCUK DERGS Yrd.Do.Dr. Mehmet zerDokuz Eyll niversitesi, Trkiye

lkretim rencilerine ynelik olan Arkadam dergisi, Nr: 1 6 Haziran 2003 – Nr: 226 27 Eyll 2007 tarihleri arasnda (32-40 sayfa, zel saylar ise 44-48 sayfa) ok yksek bir tirajla (100. say 280 000) haftalk olarak yaynland. Dergi elendirerek retir. Dergide kltr, edebiyat (iir, hikye, masal, Karagz metinleri, bilmece), bilim, din kltr(ayet, hadis, dua, kssa, namaz, abdest, oru, kurban vb. eitli dini konular), fantastik konular, izgi romanlar, izgi ykler, karikatrler, bulmacalar, elencelikler(4-6 ya iin) boyamalar, yaratc etkinlikler (resmi yazyka anlatma vb.), ocuklara ynelik yayn (38. Uluslararas Kahire Kitap Fuarnda Msrl ocuklarla itaplara Yolculuk, Bolonya ocuk Kitaplar Fuar) ve etkinlik haberleri, fotoraflar yer alr. Btn rnlerin yerli olmasna zen gsterilir. Dergi ocuklar iin yeniden dzenlenmi Kuran- Kerim Elifbas, Namaz zel Says gibi zel saylar da verir. Derginin kapak fotoraflar ayr bir zellik tar. Her kapak Trk milletinin bir deerini yanstacak ekilde tasarlanr: Ltfen anne beni de sahura uyandr (24), Ben de Barbaros olmak istiyorum (42), Kulun olmaktan mutluyum (56), Gzmn nuru namaz (64), Okumak ne gzel (70), Yarn Ramazan ocuklar (72), Karagzm iki 27

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

gzm merhaba (74), Soframza buyurmaz msnz?(75), Osmanl devletinin Kuruluunun 706. Ylndayz(87), Piri Reis(92), Korkma Snmez bu afaklarda yzen al sancak (93), Hazreti Mevlanann Unutulmayan Yedi d (94), Seni ok seviyorum babacm (107), Namaz zel says (110), Kandil, aylar (115), Dedelere selam (118), Ho geldin Ramazan (123), Kitaplar Okuduka oalr (128), Canm annem (154), Kuran- Kerim Elifbas vb. Arkadam dergisinin belli bal yazar ve izerleri; Yusuf alar, Dastan etinkaya, Hayrettin Ekmen, Yavuz Turhan, Osman Turhan, Melek e, Cem Kzltu, Burhan Eren, Bilal zcan, Ferit Avc, Kadir Karsavul, zlem Kele, Filiz Gner, Nuri Balta. Dergiye Milli Eitim Bakan Hseyin elik, Milli Eitim Bakan Bakanl mstear Necat Birinci, Hekimolu smailn de yazmalar onu daha da zel klar. Dergiye ocuk edebiyat yayn yapan Doan Karde, Mavi Bulut, Tima ocuk yaynlarnn editrleri de konuk edilir. Dergi tamamen milli ve manevi deerleri sevdirerek retmeyi, kltr arttrmay, kitab ve ve okumay sevdirmeyi hedefler. Bu zellikleri ile Trk ocuk edebiyatna nemli bir katk salar.

EYH GLBN R DNYSINDA OCUK Prof. Dr. M. Muhsin KALKIIMKaradeniz Teknik niversitesi, Trkiye

Bu almada Klasik Trk iirinin byk iir ustas eyh Glibin Dvn ve Hsn Ak taranm ve ocukla ilgili tfl, etfl, veled, evld ve sbyn kelimelerinin iinde yer ald metinler tahlil edilmitir. eyh Glibin iir dnyasnda ocukla ilgili balca alglar unlardr: ocuk, sadefin iindeki inci gibidir. ocuun yetime yeri, evdir. Onun tabiatnda bir sihriyyet bulunur ve kucakta nazla bytlr. nnde yepyeni ufuklar vardr. ocuk, etfl-i emenle, yani iekle zde tutulmutur. ocuk, safln semboldr; henz hayatn tezatlarn yaamamtr. Onun saflyla paralellik tekil eden bir baka zellii de alamaktr. Gzya, arnmann bir vastasdr ve ocuk, gzyayla bir arada zikredilir. ocukluk ann ilk yars aile atmosferi olan evde geerken, ikinci yars ilk rgn eitim kurumu olan okulda devam eder. ocuk iin en nemli faaliyet, oyundur. Arzular ve hevesleri, sonsuza uzanr. ocuk, azizdir. Akl ergenlie ulamad iin doruyu yanltan ayrt edemez. Bu sebeple, etrafna zarar verebilir, aile fertlerini skntya drebilir. Mazmn, man, sz, dil, msra gibi edebiyatla ilgili eler ocua benzetilir. ocuk, duygusall, his zenginliini temsil eder ve kalple edeer tutulur. 28

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

UAQ OYUN V TAMAALARININ UAQ DBYYATINDA TZAHR PROBLEM Mleyk MmmdovaAMEA Folklor nstitutu, Azrbaycan

Uaq v yeniyetmlrin trbiyysind, fiziki v qli inkiafnda byk hmiyyti v rolu olan uaq dbiyyat z mnbyini sasn folklordan gtrm, uzun mddt byklr n yazlm srlrin mzmununda ayr-ayr paralar klind z ksini tapmdr. Bilindiyi kimi uaq dbiyyatnn sas qanya olan uaq folklorunun is n geni sahlrindn biri oyun v tamaalardr. Bugn milli nal, hekay v dastan qhrmanlarmzn adlarn bilmyn, z doma, milli kemiindn xbrsiz, milli dyrlrin bigan, lakin xarici izgi film qhrmanlarn yax tanyan, bizim milli adt-nnnlrimiz uyun olmayan Qrb mdniyytini mnimsyn yeni nsil uaqlar yetimy balayr. Btn bu ac hqiqtlrdn yola xaraq hmiyyti v varl mvzusunda bir ox tdqiqat, alim v pedaqoqlarn hmfikir olduu uaq dbiyyatnn n zngin v dyrli qaynaqlarndan saylan xalq dbiyyat nmunlrin xsusi il d uaq oyun v tamaalarnn uaq dbiyyatnda bir qaynaq kimi nec istifad edilmsi, tandlmas v tbli edilmsi mslsini gndm gtirmk olduqca hmiyyt ksb edir. Bel ki, mqald bu mslnin hlli n hans metod v sullarn ttbiq edilmsinin daha smrli ntic verbilcyi mvzusu la alnmdr. Bu baxmdan unudulmu bir ok uaq oyun v tamaalarnn uaq dbiyyatnn n ox seviln nmunlrindn olan nal v hekay kimi janrlar iind daha ox yer verilrk tandlmas mslsi ortaya qoyulmudur. Mqald son dvrlr Azrbaycann mxtlif blglrindn (Zngzur, Qaraba, ki, Gy, Naxvan vs.) toplanm uaq oyunlar haqqnda qsaca mlumat verilrk, bu oyunlarn bugn uaq dbiyyatnda tzahr problemin toxunulmu v bu problemin hlli yollar n hans sullardan istifad edil bilcyi mslllri l alnmdr.

AZRBAYCAN KLASSK UAQ DBYYATI NMUNSI KTABN-NSAYEH F.e.d., Prof. Mhsn NasoyluAMEA lyazmalar nstitutu, Azrbaycan

XIX sr Azrbaycan maarifilrinin yaradclnda uaq dbiyyatnn znmxsus yeri vardr. Dvrn bir sra air v yazlar gnc nslin tlim-trbiysin byk nm verrk bu mvzuda bir sra bdii srlr yazmlar. XIX sr Azrbay29

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

can uaq dbiyyatnn dyrli nmunlrindn biri d Mirz Nsrullah Didnin Kitabn-nsayeh sridir. Dvrnn tannm ziyallarndan, maarifi diblrindn saylan Did uzun mddt mktb-maarif sahsind alm, mhz buna gr d uaqlarn, gnc nslin trbiysi problemin ayrca bir sr hsr edrk onu Kitabn-nsayeh Nsihtlr kitab adlandrmdr. 1857-ci ild tamamlanm kitabn n sznd mllif btn Qafqazda yaayan xalqlarn trki dilini bildiyini vurulayr, bu sbbdn d kitabn trkc yazdn qeyd edir. Klassik uaq dbiyyat nmunsi olan srin balancnda-diba hisssind uca Tanrnn fziltlrindn bhs olunur. Kitabn sas mzmunu iki fsild v Xitam (Sonluq) adlanan hissd verilmidir. Birinci fsil insan tbitind olan msbt xsusiyytlr hsr olunmudur. Mllifin hr bir insan n zruri sayd keyfiyytlr srasnda al v hya, sxavt, cat, sidq, tvaz, sbir, kr, db v s. xsusi yer tutur. srd bu keyfiyytlrl bal kiikhcmli ibrtli hekay v rvaytlr d verilmidir. Kitabn ikinci fslind is insan n mqbul saylmayan mnfi xsusiyytlrdn bhs olunur. Yalan danmaq, paxllq, tamahkarlq, lovalq, xyant, uzunuluq, qeybt v s. bu qbildndir. vvlki fsild olduu kimi, burada da mllif szgedn xsusiyytlrl bal maraql hekay v rvaytlrdn istifad edrk bununla da srin hm tsir gcn artrm, hm d onun maraqla qarlanmasna almdr. Mllifin zngin hyat tcrbsinin, bilik dairsinin geniliyini gstrn bu hekay v rvaytlrin oxu tarixi v dini xsiyytlrin hyatndan gtrlmdr. Hr bir hekaynin sonunda mllif toxunduu msly z mnasibtini bildirmkl yekun vurmu v gnc nsl bunlardan ntic xarma tvsiy etmidir. Kitabdak hr bir blm onun mzmunu il ssln kiik eir paras il (qit) bitir. Kitabn Xatim hisssi yksk xlaqi-trbiyvi fikirlr alayan nsihtlrdn ibartdir. Burada ltif mzmunu dayan kiik hcmli hekaytlr d verilmidir. Hekaytlrd hazrcavablq v zirklik, ayqlq v frast kimi keyfiyytlr xsusil diqqti kir. Kitabn-nsayeh klassik slubda, qafiyli nsrl yazlmdr, buna gr d srd qliz rb-fars trkiblri stnlk tkil edir. sri Azrbaycan dbiyyatnn qdrtli klassik sntkar, byk maarifi air Seyid zim irvani yksk dyrlndirrk onun tkc uaqlar n deyil, byklr n d byk trbiyvi hmiyyt dadn qeyd etmidir.

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

QURAN-KRMD UAQ TRBYS V MLL-MNV DYRLR Dos. Nazil AbdullazadAzrbaycan Mllimlr nstitutu, Azrbaycan

Cmiyytin trbiysind v insan baxlarnn formalamasnda uaq dbiyyatnn rolu misilsizdir. Mtrqqi xalqlar bu trbiy vasitsinin rolunu nzr alaraq estetik gzlliy, dolun mzmuna v bdii tsir gcn malik uaq srlrinin yaranmasna xsusi fikir vermi, bu yolda z xidmtlrini sirgmmilr. Hyat astanasna qdm qoyan uaqlarn krplikdn trbiyli, salam, yksk xlaqi dyrlr malik yeniyetm v gnclr kimi yetidirilmsi il bal hl yazl dbiyyata qdr ifahi xalq deyimlri, dini rvaytlr, qiss v hekaytlrd nsiht v tvsiylr z ksini tapmdr. Bu anlamda Qurani-Krim slam dininin briyyt vzsiz thfsi v trbiy kitabdr. Hr bir aild dnyaya gln uan trbiysi v ona xlaqi-mnvi hisslrin alanmas ilk nc islam dyrlrindn balayr. Allah-talann insanla bx etdiyi ismarlarn topland Qurani-Krimin surlri uaqlar hikmt ina – haqqa, xeyir, yaxla ynldn v ya rdn, hr cr ktlklrdn kindirn bilgi v ydlrl zngindir. Hr hans bir trbiyy ehtiyac hiss etdirmdn yaayan heyvandan frqli olaraq, insan z potensial imkanlarn thsil-trbiy szgcindn keirrk rsy gtirmk mcburiyytinddir. Mhmmd Peymbr(.s) d yeni doulan krpnin xsiyytbtvlyn trbiy yolu il qazanacan sylmidir. Mqdds kitabn bir ox qiss v hekaytlrind aylr uaq trbiysi v mnvi dyrlrl bal nazil olmudur. Tsadfi deyil ki, Qurani-Krimin trbiy konsepsiyas bugnk trbiy sistemi n mkmml, tkmil v bitkin bir tlim saylr. Uaqlarn trbiysi v onlarn milli-mnvi dyrlr yiylnmlri il bal mqdds kitabda buyrulur: – uaqlarn trbiysin doumla birlikd, htta daha nc – ana btnindn balamaq lazmdr; – ata- ana v onlarn haqq Allahdan sonra tkkr edilmli olan varlqlardr; – trbiyd fqt, mrhmt v ciddiyytin tarazl qorunmaldr; – uaqlarn hyata hazrlanb cmiyyt qatlmasnda, mnn gcl frd kimi yetimsind yardm olmal, glcyin nikbin yanalmaldr; – uaq trbiysi, xlaq v davranna istiqamt vern amil Allaha inam v imandr.

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

BALACALARIN YARADICILIQ STEDADINA QAYI L YANAAQ Dos. Nrmin liyevaQafqaz Universiteti, Azrbaycan

“bhsiz ki, istedad qay istyir. Qay olmayanda istedad bzn zn yol tapa bilmir, yaxud onun inkiaf yolu tin olur. Bilin ki, hyatmz n qdr tin olsa da dvlt ilri bamz n qdr ox qardrsa da, biz istedadlara daim qay gstrmliyik”.(Azrbaycan xalqnn mummilli lideri Heydr liyev) stedadl sz hddn artq mna alarlar il yklnmidir. Bu sz dahi demkdir? Yoxsa ox istedadl yaxud drslrini ox yax oxuyan mnasna glir? Blk bu sz intelektual, yaradclq, aktyorluq, dib, yaxud liderlik baxmndan, v ya hr hans bir elm sahsind yksk nticlr gstrn v z bacarqlarn 100 faiz inkiaf etdirmk n xsusi xidmt v faliyytlr ehtiyac olan uaqlar kimi qiymtlndirk? Bu srada mni bel bir sual da dndrr. Mgr hamnn vlad bu v ya digr mnada hr hans bir istedada malik deyil? Son illrd bu szn mnas mllimlrin qeyri-adi istedada malik olan uaqlarn yrdilmsin mnasibtindn asl olaraq dyimidir. Baqa szlrl desk, xsusi istedada malik uaqlarn bu istedaddan istifad ed bilmlri n xsusi dsty ehtiyac vardr. Bu gn kicik hcmli er v ya mqal yazan mktbli z istedadlarna gr tanndqda zlrini daha da inkiaf etidirir v inanlmaz gzl srlrin mllifi olurlar. Onlarn bu bacarqlar insanlar trfindn dyrlndirilmdikd is bu uaqlar n hr ey darxdrc olur v onlar z potensiallarndan tam kild istifad ed bilmirlr.

1918-1920-C LLRD AZRBAYCAN UAQ DBYYATINDA MLL STQLAL MVZUSU Nigar smaylovaAzrbaycan Mllimlr nstitutu, Azrbaycan

Azrbaycan Demokratik Respublikas cmi 23 ay yaamasna baxmayaraq, digr sahlrd olduu kimi, thsil v mdniyyt sahsind xeyli ilrin grlmsin nail oldu. Bu sradan 1918-1920-ci illrd Azrbaycan uaq dbiyyatnda milli istiqlal mvzusunun geni yer tutmas diqqti xsusil clb edir. Bu mvzu il laqdar Trkiyd v Azrbaycanda yazlm srlr drgilrd yer tutmu, drsliklr daxil edilmi, sinifdnxaric oxu kimi istifad olunmudur. Mhz bu mqa32

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

ld hmin dvrd yazlm milli istiqlal mvzusunu hat edn eir v hekaylrdn nmunlr thlil olunur, milli istiqlal mvzusunun mqsdi v mram aqlanr, byyn nslin azadlq, mstqillik, vtnprvrlik, trklk ruhunda trbiysind onlarn hmiyyti qeyd edilir. M.Hadi, H.Cavid, A.aiq, A.Shht kimi grkmli sz ustalarnn, elc d, gnc airlrdn .Cavad, B.Mrid, C.Cabbarl, Davud, .Dainin milli istiqlal mvzusunda yazd eirlrinin mna dyri, mfkurvi tsiri aqlanr. Bu dvrd milli ruhlu trk airlrinin d srlrindn nmunlrin Azrbaycan mtbuatnda ap olunmas il Trk birliyi ideyasnn nmli reym malik olduu mqald yer tutur. Ziya Gyalpn Bakda nr olunan Mktb jurnalnda (1918, 5) ap olunmu lahi balql eirind yurdun xilas mslsi qoyulur. .Cavadn Ordumuza rman. Ey sgr eiri, B.Seyidzadnin Vtnim eiri, .Vahidin sgr eiri, .Cnntinin Bayraq, Sancaq v Bayramz adl eirlri, Azrbaycanl imzal mllifin Bayram adl hekaysi v digr bu kimi uaq dbiyyat nmunlri mvzu baxmndan thlil olunur v mumildirmlr aparlr. Mqald 1918-1920-ci illr Azrbaycan dbiyyatnn, o cmldn uaq dbiyyatnn mvzu alarlar, elc d, milli istiqlal mvzusunun indiydk tdqiqata clb olunmad qeyd edilir.

UAQ DBYYATINDA TRK XALQLARININ ORTAQ DYRLR Nizami AdirinovAMEA Folklor nstitutu, Azrbaycan

Uaq dbiyyat znd gcl ideya-estetik v mnvi yk dayr. Uaq dbiyyatnn n yax nmunlri hr zaman mumbri maraqlar v yksk humanist fikirlri hat edir. Hminin bu fikirlr insanlar birldirn ideyalarn yaylmasna rait yaradr.Bu dbiyyat bir qayda olaraq yalnz maraql sjetlri il deyil, hm d yksk mnvi keyfiyytlr damas il sciyylnir. Uaq dbiyyat oxucunu elm v hyat bard mxtlif biliklrl znginldirir, ata-babalarn tarixi, miti, xlaq, adt-nnsi v s. haqqnda mlumat verir. Belc uaqlar zlrini kemi nsillrin varisi, onlarn davamlar kimi drk etmy balayrlar. Uaq dbiyyat uaqlarn qlbind ncib hisslr oyadan, onlarn glcyi haqqnda gzl v midli arzularna qanad vern bir dbiyyat sahsidir. Bu dbiyyat uaqlar zngin mnvi zvq malik bir insan kimi trbiy edir, z xalqnn mbarizlrl dolu zngin tarixi kemiin drindn bld olmasn tmin edir. Trk xalqlarnn uaq dbiyyat da dnya uaq dbiyyatnn ayrlmaz hisssidir. Bu dbiyyat trk xalqlarnn yaratm olduqlar btn maddi v mnvi sr33

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

vtlri yeni-gnc nsl yrtmli v onlar bu mdni srvtin sl varisi kimi trbiy etmlidir. Bu zaman diqqt edilmsi vacib olan bzi rtlr d mvcuddur. 1. Uaq dbiyyat uaqlarn ya sviyysin uyun yazlmaldr. 2. Bdii srlrin dili aydn v rvan olmaldr. 3. Ycam sjetli nsr srlrinin dilind lirizm stnlk verilmlidir. 4. Trk xalqlarnn uaq dbiyyat nmunlri Azrbaycan dilin trcm olunmaldr. 5. Trk xalqlarnn uaq dbiyyat il tanlq btn uaqlarn milliytindn asl olmayaraq mnn yaxnlamasna xidmt etmlidir. 6. Trcm olunan uaq dbiyyat nmunlri diqqtl seilmli, milli-mnvi dyrlrimiz zidd olan srlr trcm edilmmlidir. 7. Trk xalqlarnn uaq dbiyyat qarlql kild thlil olunmal, ortaq dyrlrl bal mtmadi olaraq simpoziumlar, konfranslar keirilmlidir. 8. Kitabi-Dd Qorqud kimi trk xalqlarnn n zngin tarixini, adt-nnlrini, hyat trzini, mnvi dyrlrini ks etdirn snt abidlri uaqlar n sadldirilmli, uaqlara vtn, dvlt, aily sevgi, byy hrmt, qhrmanlq, igidlik kimi yksk mnvi dyrlr alanmaldr. 9. Dd Qorqud motivlri sasnda uaqlar n kiik hcmli, ibrtli sjetli hekaylr yazla bilr. V bu srlrd xalqmzn milli-mnvi dyrlri, hyat trzi, qhrmanl qabarq kild ks olunmaldr. gr mdni, zngin mnvi zvq malik, z kemiin bal v glcyin midl baxan bir gnclik grmk istyiriks, uaq dbiyyatna ox ciddi nm verilmlidir. nki glck nsillrin bdii zvqn, dnc trzini mhz indinin uaq dbiyyat formaladrmaqdadr.

OCUK EDEBYATINDA NSAN BR DEER OLARAK HAYVAN SEVGSNN LENMES ZARURET Prof. Dr. Nazan BekiroluKaradeniz Teknik niversitesi, Trkiye

Yaplan aratrmalar hayvanlara zarar verme orannn yksek olduu blgelerde insana zarar verme orannn da yksek olduunu gstermektedir. Sulularn profillerinin incelenmesi onlarn ocukluk dnemlerinde hayvanlara da kt davrandklarn, iddet uyguladklarn gstermektedir. yleyse ocuk eitiminin ana damarlarndan biri olan ocuk edebiyatnda hayvan sevgisinin de ilenmesi gerekmektedir. 34

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

Sevgi ve sayg retilebilir, gelitirilebilir davranlardr. Ancak bu kapsamda sevgi retiminden daha da nemli olan, hayvanlarn yaama hakkna sayg gstermeyi retmek ve ilemektir. Modernizmin sreinde, bireysellemi insann en nemli problemi kendisinde dnyann efendisi olma hakkn grmesidir. Varln dier unsurlarn yok sayan bu insan tipi doymak bilmeyen bir hrsn neticesinde kendi dnda kalan varlklara yaama hakk tanmayarak dnyay yaanmaz bir yere dntrrken aslnda kendi yaam alann da tketmektedir. yleyse bu dnyann sadece insanlarn deil btn unsurlar ile birlikte varln btn elemanlarnn ortak yaama alan olduunun ocua retilmesi gerekmektedir. Bylece ocuk sevmese bile- hayvanlarn da yaama hakkna sayg gstermek mecburiyetinde olduu bilincini sahiplenecektir. Bencillikten syrlm, kendi dndaki varlklarn yaama hakkna saygl insan ise empati yetenei gelimi olan insan demektir. Empati ise insan deerlerin en ykseidir ve ilenecei ilk yer ocuk edebiyatnn rnleridir.

OCUK EDEBYATI VE MLL EDEBYAT HAREKET Prof. Dr. Nzm H. POLATNide niversitesi Trkiye

Trkiyede ocuk edebiyatnn gemiini ok eskilerden balatma alkanl varsa da Mmeyyiz dergisinin yaymlanmas (28 Temmuz 1869), bu konudaki farkndaln nemli bir noktaya geldiini gsterir. Her konuda olduu gibi ocuk edebiyatnda da kavramlatrma, bilgi birikimi ve ihtiyacn hissedilme seviyesini gsterir. Adnda ocuk vurgusu yapan ilk dergiye de bu dikkatle bakmaldr. 13 Knun-i sni 1320 (26 Ocak 1905)de Selanikte kan ocuk Bahesi ite bu krlma noktasn ifade eder. Ancak eitim ilkeleri dorultusunda bir ocuk edebiyat meydana getirme gayretleri, II. Merutiyet yllarndadr. Mill edebiyat ihtiyacnn hissedilmesi ve bu yolda sistemli almalarn balangc da ayn yllara rastlar. Denilebilir ki ocuk edebiyatna gerekli nem ve zenin gsterilmesi, Mill Edebiyat hareketi sayesinde olmutur. Bunun sebebi gayet nettir. Mill Edebiyat hareketi, topluma yeni bir ruh verme, Trklk bilinci uyandrma amacnda idi. Bu, yeni bir anlayla yeni bir nesil yetitirmeyi gerektirir. Yeni neslin istenen llerle yetimesinde ocuk edebiyat adeta okul kadar nemlidir. Her rejim, kendisini ayakta tutacak gnll nesiller ister. Bunun en kestirme yolu ise toplumsal fayday esas alan bir sanat ve edebiyat anlay gelitirmek, ocuklar ve genleri bu vasta ile yetitirmektir. 35

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

II. Merutiyet yllarnn toplumsal faydac sanat anlayn temsil eden grup, Mill Edebiyat hareketidir. Toplumsal faydac sanat anlaynn, dnemin siyas ve toplumsal zeminine uygun dmesi, Mill Edebiyat hareketini kanonik edebiyat nitelemelerine muhatap klmtr. Mill Edebiyat hareketinin toplumsal dnm baarmak iin uygun bulduu alanlardan biri de ocuk edebiyat olmutur. Bu edeb hareketin ana ilkesi, yaz diline, konuma dilini hkim klmakt. Ayn ilke, ocuk edebiyatnn da vazgeilmezlerinden olduu iin, Mill Edebiyat hareketi, ocuk edebiyatn gelitirici pek ok hizmette bulunmutur.

MAKEDONYA TRK OCUK EDEBYATINDA BR DNYA KLAS NECAT ZEKERYA (11.11.1928 10.6.1988) Yrd. Do. Dr. Nazl Rn GrelAbant zzet Baysal niversitesi, Trkiye

Tito Yugoslavyasnn yklmasndan sonra (1991), bamszlna kavuan Makedonya, Balkanlarda gen bir cumhuriyettir. Makedonya Trkleri, her eye ramen kimliklerini yaatmak, kltrlerini gelitirmek, eitim sorunlarn zmek, rf ve adetleri ile mill, din ve insan karlarn elde etmek ve korumak iin yllardr yrttkleri savamdan vazgemi deiller. Bulunduklar lkede kirac deil, aralarnn evindeymi gibi hayatlarn srdrmektedirler. Bu yzden partileriyle, dernekleriyle, kurum ve kurulularyla yarnlara dnk, dedelerinden miras olan bu lkede dier milletlerle birlikte eit olarak yaamak, devletlerinin gelimesi iin sadk vatanda olarak zerlerine den grevleri yerine getirerek ocaklarn yeertmekte kararllar. Makedonya Trklerinin kimliklerini yaatmak iin bu lm kalm savamnda halkn yannda ve nnde birok deerli aydn ve yazar, izer de vard. Halkn sesi ve vicdan olmaya uraan bu nl kiiler, yaz ve almalaryla her zaman Makedonya Trklerinin zengin ve parlak tarihe sahip olduklarn vurgulam ve varlklarnn ebed olmas iin byk caba harcamlardr. zellikle kinci Dnya Savandan sonra, baarl bir biimde gelien ada Trk edebiyatnn temel ta olmulardr. Makedonyada Trk kltrne, Trk dncesine, ses bayramz Trkeye, Trk edebiyatna ve insanla eserleriyle, almalaryla hizmet etmi, yn vermi ahsiyetlerden biri de Necati Zekeriyadr. Makedonya ve Kosova Trkleri edebiyatnn ilk dnem sanatlarndan biri olan Necati Zekeriya, deyince akla onlarca kitap, yzlerce makale, yetitirdii ocuklar, elinden tuttuu genler, arkadalk ettii usta kalemler, Birlik gazetesi, 36

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

Piyoner, Sevin, Tomurcuk, Ku gibi ocuk dergileri, eviri kitaplar ve tabii ki, hikye ve iir arlkl telif eserler En nemlisi de ORHAN gelir Makedonyada TRKE OCUK EDEBYATI gelir, gelmelidir. Trk asll Makedonyal air, eletirmen, hikyeci, yaync Necati Zekeriya, 1928 ylnda skpte dnyaya geldi. O, bir ocuk edebiyats olarak; Tito Yugoslavyasnda Makedonyada Trke yaynlanan ocuk dergilerinde, nce Piyoner, sonra da bunun devam saylan Sevi ve ona ilave olarak yayna balayan Tomurcuk dergilerinin yayn ynetmeni oldu. Bu dergiler Makedonyada Trke ocuk edebiyatnn gelimesinde, yaatlmasnda, en nemlisi de Trk ocuklarnn edebiyatla tanp aydnlk bir gelecee hazrlanmasnda ok nemli bir rol oynamlardr. Necati Zekeriya, 1969da Birlik gazetesinin ba ve sorumlu yazarlna getirildi. Gazete bnyesinde BRLK YAYINLARn kurdu. Bu yaynevi Makedonyada Trke yayn etkinliini ilk balatan kurulu olmu, 2003 ylna kadar da Trke kitaplar tek yayn adresi olmaya devam etmitir. Birlik yaynlar ad altnda pek ok ocuk kitab yaynlanm, ilk balangta bunlarn ounda da Necati Zekeriyann yazar, eletirmen, eviren, bayazar ve lektr olarak emei vardr. Necati Zekeriya siyas sebeplerle Makedonyadan uzaklatrlnca Kosovann baehrine gitti ve burada Tan Yaynlarnca karlan Ku adl ocuk dergisinin yayna balamasn salad. Ku dergisi, Kosovada Trke yaynlanan ilk ocuk dergisidir. Necati Zekeriyann eviri, iir ve yazlar Trkiyede Varlk, Trkiye Yazlar, Milliyet Sanat, Yedi Tepe, Saak gibi dergilerde yaymland. Kitaplarndan da Trkiyede yaymlananlar oldu. Kahraman Orhan olan hikyelerden Bizim Sokan ocuklar adl kitap ocuk Vakf tarafndan, Orhan da Koza yaynlar tarafndan basld. Mill Eitim Bakanl da Necati Zekeriyann Hikyeleri adl bir kitap yaymlad, Bir Yazar Bir Eser projesi kapsamnda da Bizim Sokan ocuklar adl eseri basmay kararlatrmtr. Yazarn ocuk edebiyatnda bir dnya klasii zellii tayan Orhan adl kitab Makedonyada halen ilkretim rencileri iin Lektr (100 Temel Eser) kitaplar listesindedir ve bu kitap Makedoncaya, Arnavutaya, Srpaya, Romenceye de evrilmitir. Biz bu tebliimizde; Makedonyadaki Trk varlna dikkat ektikten sonra, Makedonya ocuk edebiyatnn gl temsilcisi Necati Zekeriyann hayatna temas edeceiz. Necati Zekeriyann bir ocuk edebiyats olarak yapt hizmetler ve eserleri zerinde dururken ORHAN adl kitabnn ocuk edebiyatnda dnya klasiklerinden biri saylmas gerektiini gerekeleriyle birlikte anlatacaz.

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

OCUK EDEBYATININ GEREKLL Nurdan DamlaYazar, Trkiye

inde bulunduumuz teknoloji a bireyleri yalnzlatrmtr. leri teknolojinin youn atmosferi; tepkisiz, duyarsz, sevgisiz ve niteliksiz fertler tretmitir. nsani erdemler slam, ortak deerlerimiz tehlikeye maruz kalmtr. Bu elim kaybmz edebi incelikler ve dirililerle telafi etem yoluna gitmeliyiz. Bu meyanda bireylerin isel inkiafnda ocuk edebiyatnn rol yadsnamaz bir gerektir. Ki; ocuk edebiyat bir toplumun en nemli kltr esidir. Bu estetik abada retken ve dinamik beyinlere ihtiya vardr. Toplumda retken zihne sahip bireyleri yetimesinde, aile ile balayan eitim srecinde gen nesillerin retkenliini artracak, hedeflerini salamlatracak, dzgn ve tutarl projeler retmek durumundayz. Onlarn hayal gcn kamlayacak, ruhsal duyu ve derinliklerini artracak, insani erdemlerini besleyecek materyaller ocuk edebiyat vastasyla gerekleebilir. ocuk Edebiyat bu meyanda bir kpr grevi grecektir. Bu balamda nitelikli ve edebi incelii mukim eserlere ihtiya vardr. Kk yalardan itibaren gelitirecektir. ocuun gelecekte retken bir zihne sahip olabilmesi iin geni bir hayal gcne sahip olmas gereklidir ki bu da ancak onun kelime hazinesinin genilii ile mmkndr. Zira kiinin hayal gc, kulland kelimelerin saysyla doru orantldr. ocua kelime haznesini gelitirecei imkan salamak ise yazar, air ve sanatlarmzn ocuk Edebiyat alannda yapacaklar, bireysel geliime ynelik profesyonel almalar ile mmkn olacaktr. ocuk edebiyat alannda Trk halklar olarak ortak elerimizi koruma altna almak durumundayz. Bu meyanda uzun soluklu ve salam projelere ihtiya vardr. zgn ve orijinal olan retmek, korumak ve desteklemekle balayacak olan bu sre; retken ve dinamik beyinlerin beslenmesiyle inkiaf edecektir.

UAQ ERLRNN THLL PRNSPLR F.e.d Pirali liyevThsil Problemlri nstitutu, Azrbaycan

Uaq eirlrinin znmxsus xsusiyytlri var ki, thlil zaman bunlar nzr alnmaldr. Yni uaq eirlri bir ne bdii detallardan, elementlrdn v aspektlrdn ibartdir. Baqa szl, uaq eirlri ox mrkkb daxili trkibdn tkil olunur. eir nmunsinin misralar v bndlri arasnda o qdr sx laq mvcud olur ki, o biz sri mcazi mnada canl orqanizm oxatmaa sas verir. Buna gr, uaq eirlrinin kompleks thlilind aadak prinsiplr riayt olunmas tvsiy olunur: 38

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

1. Tarixilik prinsipi. Mtnin yazld dvrn, ictimai-siyasi, mdni hadislrin ona tsiri, airin yaradclnda hmin msllrin konkret ksolunmas, ideo-loji v mdni hyatn tcssm, masir dvr n hmiyyti v s. msllr thlild n kilmlidir. Tarixi mvzular myyn zaman rivsind bir lknin, hr hans bir sosial tarixi vziyytl laqli raitdir: onlar verilmi zamandan knarda tkrar olunmurlar, bu v ya digr kild konkretlirlr. Bu zaman hm d lirik eirin mzmununda tarixilik baxmnda vacib olan elementlr rh edilmli, ideya- bdii xsusiyytlrin diqqt yetirilmlidir. 2. Nv v janr baxmndan thlil prinsipi. Uaq eirlrinin mzmunu aydn olmaqla yana, misralarda hecalarn say az, qafiylri oynaq, szlri sad olmaldr. Folklorun lirik nvlrindn: bayat, layla, oxama, sayac szlr, aq qomalar, uaq nmlri, mvsm nmlri buna aiddir. Mar v himnlr d lirik eir mtni kimi diqqti clb edir. Emosionallq lirik eirin sas xarakterlrindndir. Lirika airin subyektiv dncsinin obyektiv ksetdirmsidir. Lirik janrlar irisind himnlr xsusi yer tutur. Masir dvrd himnin bir ne nv yaranmdr. Bel ki, dvlt himni, hrbi himn v mssisnin (thsil mssissinin) himni hmiyytli kild uaqlar trfindn yrnilmkddir. Trk xalqlarnn birliyini, btvlyn, qhrmanln, tarixi xsiyytlrini ks etdirn nmunlr yaranmdr ki, thlild bunlara nm verilmlidir. 3. deya- bdii xsusiyytlrinin thlili prinsipi. eird irli srln ideya, air niyyti, pafos v s. msllr diqqt yetirilmlidir. Pafos- bdii srin sasn tkil edn fikir v hissiyyatdr. V.Q.Belinski mslht grrd ki, lirik eiri thlil edib yrnn zaman birinci nvbd onun pafosunu, yni o srd ifad olunan balca ideyan, fikir v duyunu tyin etmk lazmdr. Tragik, qhrmanlq, sentimentallq, romantik, dramatik, yumoristik, satirik pafos nvlri var. Thlild eirin ideyasna xsusi diqqt yetirilmlidir. deya- insann urunda varl ks etdirn v onun bizi hat edn mhit mnasibtini ifad edn anlay; airin dnyagrnn sas v n mhm prinsipi; mfkur, mslk, kid nzrd tutulur. Burada mvzu, tematika, problem, problematika, ideya, ideya istiqamtlri, motiv, leytmotiv v s. msllr aydnlq gtirilmlidir. Lirik eirin mvzusu rngarngdir: xlqilik, vtnprvrlik, dostluq, azadlq, olum v lm, vtndalq, tnhalq, mhbbt, peysaj lirikasn nmun gstrmk olar. 4. Lirik eirin kompozisiya baxmdan thlili prinsipi. Kompozisiya – srin quruluu, onun trkib hisslrinin dzl, srd gstriln hyat prosesinin sciyylndirn surtlrin, onlarn laq v mnasibtlrinin tkili, hadislrin tsviri qaydasdr. Lirik srin kompozisiyasnn gzl v aydn olmas, onun ideya mzmununun oxucuya yax atmas n mhm rtlndndir. Lirik srd tkrar olunan kompozisiyaya v dairvi kompozisiyaya v sairy diqqt yetirilmlidir. 39

II BEYNLXALQ TRK XALQLARI UAQ DBYYATI KONQRES

5. Lirik srin qhrmannn, air Mninin ksin thlili prinsipi. Lirik eird air surti lirik qhrman adlanr. Lirik eir lirik qhrmann xarakterinin bel bir konkret v tk tzahr kimi baxmaq olar. Lirik qhrmanla airin xsiyyti arasnda mhkm laq, vhdt mvcud olur; lakin bunlar thlild eynildirilmmlidir. V.Q. Belinski yazrd ki, byk air z, z mni haqqnda danarkn ham haqqnda, briyyt haqqnda danr, nki briyyti maraqlandran hr ey airin tbitind iz buraxr. 6. eirin bdii- poetik dilinin (mcazlar baxmndan) thlili prinsipi. eiri frqlndirn n balca cht mcazlar sistemindn geni istifad olunmasdr. Mcaz sz v ya ifadnin baqa, qeyri- mstqil mnada yaradlan bdii ifaddir. Uaq eirlrind sas etibaril sad mcazlardan daha geni istifad olunur. eirlrd tbih v epitetlrdn istifad olunubsa, nmun gtirrk dyrlndirmk lazmdr. El eir var ki, orada mrkkb mcaz nvlrin d yer verilmidir. Hr halda, eird metafora, mbali, litota, metonimiya, sinekdoxa, perifraza, ironiya yer verilibs, thlild bunlar aydnladrlmaldr. 7. Poetik sintaksisin (lirik eirin bdii nitqinin sintaktik fiquru) thlili prinsipi. Uaq eirlrinin thlilind poetik sintaksis diqqt yetirmk lazmdr. Poetik sz birlmlri, cmllr fikrin qvvtlnmsin xidmt gstrir. Bu zaman eird ilnmi ritorik suala, ritorik nidaya, ritorik mracit diqqt yetirmk, onlarn ilnm mqamna aydnlq gtirmk lazmdr. Yaxud, slubi fiqur saylan tkrara, eyni fikrin qvvtlnmsin xidmt gstrn yaxn ifadlrin ilnmsin, antitezaya, inversiyaya, sintaktik paralliy, elipsis v s. diqqt yetirmk v ilnmi nmunlrin xsusiyytlrini izah etmk lazmdr. 8. Poetik fonetikann (poetik nitqd ss sisteminin) thlili prinsipi. eirin thlilind fonetik dyiknlik mhm rol oynayr. Sait v samit sslrin tkrar olunmas, anafora, epifora, alliterasiya, assonansn ilnm sviyysin diqqt yetirmli v bunun drcsi aydnladrlmaldr. 9. Bdii dilin leksik trkibinin thlili prinsipi. Lirik eirin leksikann thlilin d nm vermk vacibdir. Leksik baxmdan sinonimlr, antonimlr, omonimlr, neologizmlr, arxaizmlr, tarixizmlr, frazologiyaya, aforizmlr, terminlr, varvarizmlr diqqt yetirmk mhm msllrdndir. Bu id: fonetik, morfoloji, leksik, etnoqrafik dialektizmlr aydnlq gtirilmlidir. 10. Lirik eirin vzninin thlili prinsipi. Lirik eir heca, ruz vznd v srbst eir klind olur. Uaq eirlri vznin daxili tlblri baxmndan thlil edilmli, vznin gzlliyi aydnladrlmaldr. Vznin yaranmasnda mhm rol oynayan qafiy sistemin diqqt yetirilmlidir. eird rdif d maraq yaratdndan nmunlr gtirmkl aydnladrlmaldr. Sadaladmz prinsiplrdn istifad etmkl uaq eirlri thlil olunarsa, o zaman eirlr sl qiymtini alm olar v id bir elmlik yaranar.

Bak, 11-13 oktyabr 2012-ci il

ANAMIN NAILLARINDA KAYBOLMAYA YZ TUTAN MLL-MANEV DEERLER Yrd. Do. Dr. Pervane BayramNevehir niversitesi, Trkiye

Anamn Nallar, Azize Caferzade tarafndan yazlm ve 1982 ylnda Bakde yaymlanmtr. Eser, yazarn annesinden duyduu 25 Azerbaycan masalnn edebi bir dille aktarlm halidir. Bu masallarda, Azerbaycan toplumundaki ekmee, anneye, insanlara vb. kutsal deerlere olan sevgi, sayg ve sadakatten bahsedilmektedir. Eserin en nemli zellii, yetien nesillerin insanlara, ekmee, gelenek ve greneklere olan sevgi ve saygsnn azalmasn nlemek, dinledikleri veya okuduklar bu masallarda geen vatanseverlik, kanaat, sadakat, drstlk gibi hususlar zevkle ve elendirerek retmektir. Bu masallarda, Azerbaycan szl edebiyatna ait efsane, mit, destan trlerinden de istifade edilmi, zaman zaman klasik edebiyattaki em ve pervane vb. mazmunlarn halk edebiyatndaki karlklar da

Uşaq ədəbiyyatı

Top-top oynayaq şeiri

Qar örtdü bağça bağları,
Çiçəkli gülü dağları,
Qışın səfalı çağları
Yetişdi. Qəlbim oldu şən.

Səfalıdır bizim Vətən.
Nə xoş gəlib bu qış, bu qar
Qışın da başqa zövqü var.
Qar altda yatdı tarlalar.

Günümüzün uşaqları və uşaq hekayələri

• Uşaq ədəbiyyatı
• 17 fevral 2021, 23:23

Uşaqlar üçün yazmağın nə qədər çətin olduğunu sübut etməyə, görünür, xüsusi ehtiyac yoxdur. Və bunun ən əyani göstəricisi uşaq ədəbiyyatımızın həm dünənki, həm də bugünkü problemləridir ki, hər söhbət düşəndə bitib tükənməyən müzakirələrin predmetinə çevrilir. Ancaq bəlkə də, əsl müzakirə olunmalı hadisə uşaq ədəbiyyatı yox, uşaqların özləri, onların az qala hər gün dəyişən həyata, psixoloji kataklizmlərə, dəyərlərə münasibəti, reaksiyalarıdır.

Çağdaş uşaq ədəbiyyatının problemləri – zamandan gələn notlar

• Uşaq ədəbiyyatı
• 19 okyabr 2020, 12:33

Uşaq ədəbiyyatı haqqında meydanda olan kitablar, tədqiqat əsərləri, araşdırma yazılarından başqa, sovet dövründən bu yana yazılmış bir çox məqalələr var ki, məsələn, Səməd Vurğunun, Mikayıl Rzaquluzadənin, Rəsul Rzanın, İlyas Əfəndiyevin, Məmməd Cəfər Cəfərovun, Məmməd Arif Dadaşzadənin, İmamverdi Əbilovun, Yaşar Qarayevin, Bəkir Nəbiyevin, İsa Həbibbəylinin, Elçinin, Şirindil Alışanlının və başqa tanınmış qələm adamlarının icmal, problem xarakterli yazılarında mövzuya peşəkar yanaşmanın şahidi oluruq. Bu yazılarda ən önəmli cəhət onlarda uşaq ədəbiyyatına hədsiz məsuliyyət və tələbkarlığın olması faktıdır. Sovet hakimiyyətinin süqutundan sonra ədəbiyyatda yaranmış azad mühitin anarxiya səviyyəsində dərki və onun gətirdiyi anomaliya uşaq ədəbiyyatına da təsirsiz qalmadı. Bu sahəyə axın başladı, kitab nəşrləri artdı, marketinq şəbəkəsi genişləndi, fərdi maraqların, qazanc industriyasının önə keçməsi tələbkarlığa məsuliyyəti azaltdı, daha çox bədiilikdən uzaq kitablar dövriyyəyə buraxıldı.

Yalançı tülkü

• Uşaq ədəbiyyatı
• 14 noyabr 2019, 22:03

Günlərin birində Tülkü ilə Kirpi söhbət edirdilər. Birdən otların arasından bir İlan çıxdı. Tülkü qorxusundan tir-tir əsdi, Kirpiyə yalvarmağa başladı:
– Amandır, Kirpi qardaş, məni bu əfi İlanın əlindən qurtar.

Kirpi İlanı öldürdü. Tülkü ölmüş İlanı yabanın ucuna keçirib meşəyə gətirdi. Meşədəki heyvanlar – Şir, Ayı, Canavar, Pələng və Çaqqal Tülkünün başına yığışdılar. Tülkü ölmüş İlanı onlara göstərib özünü tərifləməyə başladı:
Davamı →

Dərsimi yaz | Mir Cəlal

• Uşaq ədəbiyyatı
• 26 okyabr 2019, 15:24

Mən bir uşaq tanıyıram, hörmətli bir ailədəndir. Atası, anası onu çox sevir, əzizləyir, bir sözünü iki eləmir. İstədiyini alır, istədiyi yerə göndərir, handa bir qəşəng, bahalı libas geyindirir, addımbaşı sağına-soluna keçir, kefini soruşurlar:
— Necəsən, bala, indi ürəyin nə istəyir?
Əslinə baxsan, haqqı demək lazımdır, işlərin çoxunu ata-anadan qabaq bacılar eləyir. Bacı insan üçün böyük nemətdir, illah da ki bir qardaş olasan!
Davamı →

Xanımböcəyi

• Uşaq ədəbiyyatı
• 19 okyabr 2019, 00:02

Biri vardı, biri yoxdu, rəngbərəng dünyamızda balaca boz bir böcək vardı. Rəngi diqqəti cəlb etmədiyinə görə heç kim onun varlığını hiss etmirdi və böcək tənhalıqdan çox sıxılırdı. Bu balaca böcək çox zəhmətkeş idi. Hamıya kömək edirdi, amma heç kim onun əməyini qiymətləndirmirdi. Bütün həşəratlar parlaq rəngləri ilə öyünür, boz böcəyi saya salmırdılar.

Balaca böcək qüssələnirdi: “Bu necə ola bilər! Allah çox müdrik və səxavətlidir. Yəni o mənə bir az rəng verməyəcək ?” Səhər boz böcək mehriban bir təmasdan oyandı. Günəş şəfəqləri ilə ona sığal çəkərək nəvazişlə deyirdi: “Əziz balam, sən özünə, öz gücünə inan! Sən qeyri-adi böcəksən. Hər şey yaxşı olacaq!”.
Davamı →

Ağac | İvan Krılov

• Uşaq ədəbiyyatı
• 20 avqust 2019, 15:58

Çiynində baltası kəndli gedirdi,
Pöhrcə bir Ağac kəndliyə dedi:
«Əzizim, dövrəmdə nə ağac var,sən
Çox yaxşı olar ki, bir-bir kəsəsən;
Rahatca boy ata bilmirəm artıq,
Nə günəş görürəm, nə də ki işıq,
Köküm rişə ata bilmir torpağa,
Küləklər də düşüb məndən uzağa,
Heç məni axtarıb-araya bilmir,
Tağ hörüb gövdəmə sarıya bilmir,
Davamı →

Oğlan və skripka

• Uşaq ədəbiyyatı
• 30 iyul 2019, 18:16

Çox qədim zamanlarda bir qoca qadın yaşayardı. Qadının gözünün ağı — qarası bircə oğlu vardı. Onlar meşədə bir komada yaşayardılar. Güzəranları çox ağır idi. Çox vaxt yeməyə bir parça çörək də tapmazdılar.

Oğlanın on iki yaşı tamam olan kimi anası onu uzaqlara, varlı bir evə nökərçiliyə yolladı. Oğlan mal-qaranı və qoyunları otarmağa başladı.
Bir il keçdi, oğlan bir ere zəhmət haqqı aldı, ikinci il üçün də eyni haqq aldı, üçüncü il də o birilərindən fərqlənmədi. O zaman oğlan üç il üçün bütün qazancını götürüb ağaları ilə sağollaşdı və evlərinə yola düşdü.

Oğlan sevinə-sevinə yol gedir, bu mahnını oxuyurdu:
— Üç il dalbadal çalışdım,
Üç dənə mis pul qazandım,
Sevincliyəm, çox şadam!
Gör necə də varlıyam!
Davamı →

Havayı çörək

• Uşaq ədəbiyyatı
• 15 iyul 2019, 14:28

Bir kəndli çəməndə ot biçirdi. Yorulub əldən düşdü və kolların yanında oturub dincini almaq istədi. Bağlamasını açıb yeməyə başladı. Elə bu vaxt meşədən ac bir canavar çıxdı. Gördü ki, kolların yanında bir kəndli oturub nəsə yeyir. Canavar ona yaxınlaşdı və soruşdu:
-Nə yeyirsən?
-Çörək, — deyə kəndli cavab verdi.
-Dadlıdır?
-Çox dadlıdır!
-Mənə də bir az ver dadına baxım.
-Buyur!

Kəndli çörəkdən bir parça kəsdi və canavara verdi. Çörək canavarın xoşuna gəldi. О dedi:
-Mən də hər gün çörək yemək istəyirəm.
Davamı →

Enid Bliton

• Uşaq ədəbiyyatı
• 10 iyul 2019, 13:47

Məşhur uşaq yazıçısı Enid Bliton 11 avqust 1897-ci ildə Londonda anadan olub. Ailənin ən böyük uşağı olan Bliton 1907-1915-ci illərdə Bekkenhemdəki Sent-Kristofer məktəbində təhsil alıb. Məktəb əlaçısı idi və oxuduğu müddətdə «Headgirl» adını qazanıb. Bliton çox gözəl piano çala bilirdi.

Liseyi bitirdikdən sonra müəllim olmağa qərar verən Bliton, universitetdə olarkən musiqi məşğələlərini buraxıb. Boş zamanlarında yazıçılıq etməyə başlayıb və 1922-ci ildə ilk əsəri olan və uşaqlar üçün nəzərdə tutulan «Uşaq pıçıltıları» kitabı nəşr olunub.

Bliton əsərlərində əsas qəhrəman kimi uşaqları seçirdi. 3 tipdə əsər yazırdı:
Davamı →