Elektrik cərəyanının insan orqanizminə təsiri və elektrik təhlükəsizliyi anları

II nəsil (1960-1969) EHM-də elektron lampalar yarımkeçirici elementlərlə – tranzistorlarla və diodlarla əvəz olundu. Giriş-çıxış qurğuları təkmilləşdirilmiş, böyük tutumlu xarici yaddaş (maqnit lentində) qoşulmuş və mətni informasiyanın emalı mümkün olmuşdur. Xarici qurğularla əsas qurğuların paralel işləməsi məsələsi qismən həll edilmişdir. Alqoritmik dillərdən istifadə etməklə məsələlərin maşında həlli qaydaları xeyli asanlaşmışdır. Kompyuterlərin tətbiq sahələri xeyli genişlənmişdir. Sovet İttifaqında istehsal olunan ikinci nəsil EHM-lərə misal olaraq “BESM-4”, “BESM-6”, “M-20”, “Minsk-2”, “Minsk-22”, «Ural-14” və s. göstərə bilərik.

Kompüter texnikasının yaranma tarixi və inkişaf mərhələləri

Hesabın yaranma tarixi: Hesab rəqəmlərin adlandırılmasından əvvəl yaranmışdır. İnsanlar saymaq üçün eyni tipli əşyalardan istifadə etmişlər: barmaqlar, daşlar, divarda çəkilən xətlər, düyünlər, taxta və ağaclar üzərində çapıqlar və s.

• İlk hesablayıcı kimi Romada əlin barmaqlarından istifadə etmişlər.
• Sonradan bu məqsədlə daşlardan istifadə etməyə başlamışlar.
• B.e.ə. V – IV əsrlərdə ən qədim hesablama vasitəsi – yunanların “abak” adlandırdığı “salamin lövhəsi” yaradılmışdır. Müxtəlif ölkələrdə bu qurğu müxtəlif cür adlandırılırdı. Məsələn, Çində – suan-pan (VI əsr), Yaponiyada – serobyan (XIV əsr), Rusiyada – şotka (XVI əsr).

Kompüter – informasiyanın avtomatik emal olunması üçün elektron qurğular kompleksidir.

Hazırda beynəlxalq termin kimi işlədilən “kompüter” ingilis sözü olub (“computer”) “hesablayıcı” (maşın dilində) deməkdir. Bu söz dilimizə gəlməzdən əvvəl onun yerinə “rəqəm hesablama maşını” (rusca “цифровая вычислительная машина”), “Elektron Hesablama Maşını — EHM” (rusca “Электронная Вычислительная Машина” — ЭВМ) və ya “hesablama maşını — HM” söz birləşmələrindən istifadə olunurdu.

Kompüter texnikasının yaranma tarixi proqramla idarə olunan ilk universal kompüterin yaradıldığı vaxtdan (1946-cı il) başlanır. Bundan xeyli əvvəl isə hesab əməllərinin yerinə yetirilməsi üçün texniki və elektrotexniki qurğular yaradılmışdır.

• İlk dəfə olaraq məşhur fransız alimi Blez Paskal 1642-ci ildə cəmləyici maşın hazırlamışdır;
• 1673-cü ildə Vilhelm Leybnis (Almaniya) hesab əməllərini (toplama, çıxma, vurma, bölmə) yerinə yetirən mexaniki arifmometr yaratmışdır. XIX əsrdən başlayaraq arifmometrlərdən geniş istifadə olunmağa başlandı.
• 1830-cu ildə ingilis riyaziyyatçısı Çarlz Bebbic proqramla işləyən, yəni insanın iştirakı olmadan hesablama aparan hesablama maşını (analitik maşın) yaratmağa cəhd göstərdi. Maşına perfokartların daxil edilməsi, verilənlərin və nəticələrin isə “anbar”da (yaddaşda) saxlanması nəzərdə tutulurdu. Lakin o vaxtkı texnikanın səviyyəsi bu cür mürəkkəb maşını yaratmağa imkan vermədi. Bebbicin fikirləri sonradan universal kompyuterlərin yaradılmasının əsasını qoydu. Maşının emalı zamanı Bebbicə Ada Lavleys kömək olmuşdur. İlk dəfə olaraq bu qadın proqramlaşdırmanın nəzəri əsaslarını vermişdir və o, tarixə “ilk proqramçı” kimi düşmüşdür.
• Yaddaşla və proqramla idarə olunan universal kompüterlərin yaradılmasının nəzəri əsasları 1930-cu ildə A.Turinq (İngiltərə) və E.Post (ABŞ) tərəfindən inkişaf etdirildi.
• Proqramla idarə olunan ilk kompüterin yaradıcısı alman alimi Konrad Zus (Conrad Zuse) hesab olunur. Tələbə ikən Zus Çarlz Bebbicin Analitik maşınına oxşar qurğunun yaradılması işlərinə başladı. Onun Z1 adlandırdığı maşın verilənlərin daxil edilməsi üçün klaviaturaya malik idi. Hesablamaların nəticəsi kiçik lampalardan qurulmuş paneldə əks olunurdu. Sonradan o, perfolentlə işləyən Z2 maşınını yaradır. 1941-ci ildə Zus, ikilik say sistemi ilə işləyən Z3 kompyuterini yaradır. Təəssüf ki, bu kompyuterlər müharibə şəraitində sıradan çıxmışlar.
• Rəqəm hesablama maşınlarının yaradılmasının əsas prinsipləri Amerika alimləri Con Fon Neyman, Q.Qoldsteyn və A.Beris tərəfindən verilmişdir. Bu nəzəri əsasların praktiki reallaşdırılması isə ilk dəfə olaraq 1946-cı ildə ABŞ-da elektron lampalı elementlərdə qurulan ENIAC (Electronic Numerical Integrator and Computer) adlı universal kompüterin yaradılması ilə həyata keçirildi. Quraşdırılmasına təxminən yarım milyon dollar sərf olunan bu kompüterin çəkisi 28 ton idi və 140 kVt enerji tələb edirdi.

Bu vaxtdan başlayaraq kompüter texnikası yüksək sürətlə inkişaf etməyə başladı. Məhz həmin tarix də müasir kompüter texnikasının yaranma tarixi hesab olunur.

Hesablama texnikasının inkişaf tarixinə uyğun olaraq elektron hesablama maşınlarını (EHM) dörd nəslə bölürlər. Bu nəsillər element bazasına, proqram təminatlarına, texniki və istismar göstəricilərinə görə bir-birindən köklü surətdə fərqlənirlər.

I nəsil (1950-1959) EHM-lər elektron lampalar üzərində yaradılmışdır. Bu tip maşınlar böyük ölçüyə, kiçik əməli yaddaşa, aşağı hesablama məhsuldarlığına malik olub, etibarlı işləmirdi və tez-tez sıradan çıxırdı. Giriş-çıxış qurğularının və xarici yaddaşın funksional məhdudluğu mətni (simvol tipli) informasiyanın emalını çətinləşdirirdi. Odur ki, kompüterlərin tətbiq sahəsi məhdud idi. Onlar əsasən riyazi məsələlərin həlli üçün istifadə olunurdu. Keçmiş SSRİ-də istehsal olunan I nəsil kompüterlərə misal olaraq MESM, BESM, “Ural”, “Strela”, M-3, Minsk-1, M-20 maşınlarını göstərmək olar.

Bu hesablama maşınları saniyədə təxminən 10000 əməliyyat yerinə yetirirdi.

II nəsil (1960-1969) EHM-də elektron lampalar yarımkeçirici elementlərlə – tranzistorlarla və diodlarla əvəz olundu. Giriş-çıxış qurğuları təkmilləşdirilmiş, böyük tutumlu xarici yaddaş (maqnit lentində) qoşulmuş və mətni informasiyanın emalı mümkün olmuşdur. Xarici qurğularla əsas qurğuların paralel işləməsi məsələsi qismən həll edilmişdir. Alqoritmik dillərdən istifadə etməklə məsələlərin maşında həlli qaydaları xeyli asanlaşmışdır. Kompyuterlərin tətbiq sahələri xeyli genişlənmişdir. Sovet İttifaqında istehsal olunan ikinci nəsil EHM-lərə misal olaraq “BESM-4”, “BESM-6”, “M-20”, “Minsk-2”, “Minsk-22”, «Ural-14” və s. göstərə bilərik.

Bu hesablama maşınları saniyədə təxminən bir neçə 100 min əməliyyat yerinə yetirirdi.

III nəsil (1970-1985) kompüterlərin yaradılması üçün zəmin yeni element bazasının – mikroelektronikanın və inteqral sxemlərin yaranması oldu. Onlardan istifadə nəticəsində kompüterlərin qabarit ölçüləri kiçildi və iş etibarlılığı daha da artdı. Qurğuların paralel işləməsi prinsipi daha da təkmilləşdirildi. Nəticədə asinxron dəyişdirilə bilən quruluşdan istifadə etməyə imkan yarandı və eyni zamanda bir neçə proqramın yerinə yetirilməsi (multiproqram rejimi) mümkün oldu. Əsas qurğularla xarici qurğular arasında informasiya mübadiləsinin dinamik prinsiplə təşkili kompüterə müxtəlif sayda müxtəlif tipli xarici qurğuların qoşulmasına imkan verdi. Əməli yaddaşın həcmi xeyli artırıldı, maşınların əməliyyat sistemində müxtəlif emal rejimlərindən (sual-cavab, vaxtın bölünməsi, paket emalı və s.) istifadə edilməsi EHM-in idarə olunmasını asanlaşdırdı. Üçüncü nəsil EHM-in əsasında tele-emal sistemlərinin yaradılmasını həyata keçirdilər. Bu isə uzaqda yerləşən istifadəçilərin terminallar vasitəsi ilə EHM-lərə daxil olub, onlardan lazım olan məlumatların oxunmasına imkan yaratdı. Böyük yaddaş tutumu ilə yanaşı, yüksək oxuma-yazma sürətinə malik olan maqnit disklərindən xarici yaddaş kimi istifadə olunması ilk dəfə III nəsil kompüterlərdə həyata keçirilmişdir.

III nəsil kompüterlərin əsas səciyyəvi xüsusiyyətlərindən biri hesablama prosesinin təşkilində aparat və proqram vasitələrindən birgə istifadə edilməsidir. İnformasiya emalını və proqramlaşdırmanı sadələşdirmək və səmərəliliyini artırmaq üçün əməliyyat sistemlərindən istifadə olunmağa başlandı. Nəticədə proqram vasitələrinin rolu xeyli artdı.

III nəsil kompüterlərinin əsasını ABŞ-ın IBM firmasının yaratdığı IBM 360 və IBM 370 kompüterləri təşkil edir. Onun əsasında keçmiş SSRİ-də «EC ЭВМ» tipli kompüterlər yaradılmışdır. Kompüterlərdən istifadə edənlərin müxtəlif tələblərini ödəmək məqsədilə bu nəsil kompüterlərin bir neçə modeli yaradılmışdır. Hər bir modelin tərkibini məqsədəuyğun şəkildə dəyişdirmək mümkün idi. Bu cür imkan III nəsil kompüterlərin modul prinsipi ilə qurulması əsasında əldə edilirdi. Bu prinsipin mahiyyəti ondan ibarətdir ki, maşında konstruktiv və funksional cəhətdən müxtəlif olan qurğular bir-biri ilə universal xarici əlaqələrlə birləşdirilir. Qurğular bloklardan təşkil olunur. Blokların tipini və sayını dəyişdirməklə qurğunun texniki xarakteristikalarını dəyişdirmək olar.

Bu nəsil hesablama maşınlarının bir nümayəndəsi də kiçik (mini) maşınlar sinfinə daxil olan ABŞ-ın DEC firması tərəfindən istehsal olunan PDP və VAX kompüterləri və onların SSRİ-dəki analoqu olan CM-1, CM-2, CM-3, CM-4, CM-1420 və s. maşınları idi. Bu kompüterlər əsasən idarəetmə sistemlərində tətbiq üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Bu hesablama maşınları saniyədə təxminən bir neçə 10 milyon əməliyyat yerinə yetirirdi.

IV nəsil (1985-bu günə qədər) böyük və çox böyük inteqral sxem (BİS, ÇBİS) texnologiyası ilə yaradılan illəri əhatə edir. Bu cür inteqral sxemlərdə bir yarımkeçirici kristalda 1000-ə qədər sxem yerləşdirmək mümkün olur. Yəni bir BİS onlarla və yüzlərlə adi sxemlərin yerinə yetirdikləri funksiyaları yerinə yetirə bilir. Odur ki, kompüterin qabarit ölçüləri xeyli kiçilir (10-100 dəfələrlə), iş etibarlılığı isə çoxalır. Əvvəlki nəsil kompüterlərdə əməli yaddaş (ƏY) əsasən maqnit nüvələrində qurulduğu halda, IV nəsil kompüterlərdə ƏY (statik və dinamik yaddaş) inteqral sxemlərində qurulur. Odur ki, ƏY-nin işləmə sürəti və tutumu xeyli artır. BİS-lərdən istifadə maşınların proqram təminatlarının yaxşılaşmasına böyük təkan verdi.

IV nəsil kompüterləri arasında mini və mikrokompüterlər xüsusi yer tutur. 1981-ci ildən mikroprosessorların yaradılması dördüncü nəsil maşınların yeni növünün – fərdi kompüterlərin (ingiliscə Personal Computer – PC) yaranmasına imkan yaratdı. Fərdi kompüterlər IV nəsil kompüterlərin ayrıca sinfini təşkil edirlər. Fərdi kompüterlərin yaradılması, geniş istehsalı və tətbiqi kompüter texnikasında inqilabi nailiyyət hesab olunur. Bunun bir neçə səbəbi var:

– FK ölçülərinə görə xeyli kiçik (hazırda onların stolüstü portativ və cib variantları var) və qiymətcə çox ucuzdur;

– Texniki göstəricilərinə və imkanlarına görə III nəsil orta və kiçik kompüterlərdən geri qalmır;

– Köhnə kompüterlərlə əsasən bu sahənin mütəxəssisləri (proqramçılar, elektron mühəndisləri, operatorlar) işləyə bildiyi halda, fərdi kompüterdən kütləvi alət kimi (məsələn, televizor, telefon və s.) hamı istifadə edə bilər;

– Fərdi kompüterlər çox etibarlıdır və onunla ünsiyyət dialoq formasında aparıldığından, çox rahatdır.

Bunlara nümunə: IBM PC 286, IBM PC 386, IBM PC 486, IBM PC 586 və s.

Bu hesablama maşınları saniyədə təxminən bir neçə 100 milyon əməliyyat yerinə yetirir.

EHM-lərin V nəsli dedikdə, bu günün və gələcəyin kompüterləri başa düşülür. V nəsil – kompüter sənayesinin və süni intellektin inkişafını nəzərdə tutan, 80-ci illərdə Yaponiyada qəbul edilmiş genişmiqyaslı dövlət proqramıdır. Beşinci nəslin başlanması, süni intellektin yaradılmasına əsaslanan yeni texnologiyalara keçidi nəzərdə tuturdu. Bu nəslin kompüterlərinə qoyulan əsas tələblər bunlardır: təkmilləşdirilmiş insan-maşın interfeysinin yaradılması (nitqin, səsin, obrazların tanınması); Biliklər bazasının və süni intellekt sistemlərinin yaradılması üçün məntiqi proqramlaşdırmanın inkişaf etdirilməsi; Hesablama texnikasının istehsalında yeni texnologiyaların yaradılması; Kompüterlərin və hesablama komplekslərinin yeni arxitekturalarının yaradılması.

Universal kompüterlər yüksəksürətli hesablamalar aparırlar, lakin onlar maqnit disklərində saxlanan böyük həcmli verilənlərin müqayisəsini və çeşidlənməsini yüksək sürətlə həyata keçirməyə qadir deyillər. Bu əməliyyatlar üçün xüsusi obyektyönümlü və məntiqi proqramlaşdırma dilləri yaradılmışdır (əsasən Proloq dilindən geniş istifadə edilməsi nəzərdə tutulur). Bu dillərin strukturu ənənəvi Fon-Neyman arxitekturasından, süni intellektin yaradılması məsələlərinin tələblərini nəzərə alan yeni arxitekturaya keçidi tələb edir.

V nəsil kompüterlər yeni elektron texnologiyası ilə daha miniatür elementlərdə yığılır, daha yüksək məhsuldarlığa və iş etibarlılığına malik olmaqla yanaşı, keyfiyyətcə yeni funksional tələblərə cavab verməlidirlər.

Hazırladı: MushviG .H\Bütün hüquqlar qorunur. Saytda yerləşdirilmiş məlumatdan istifadə etdikdə istinad və müvafiq keçidin qoyulması zəruridir.

• Teqlər:
• Kompüter
• , arxitektura
• , hesablama maşını
• , proqram
• , tranzistor.

Elektrik cərəyanının insan orqanizminə təsiri və elektrik təhlükəsizliyi anları

Müxtəlif sənaye sahələrinin müasir texnoloji avadanlığı, yerli işıqlanma, irəli-geri hərəkətləri, sürətin nizamlanması, tormozlanma, nasosların avtomatlaşdırılması, bir sıra əsas və köməkçi funksiyalar elektrik naqilləri və xüsusi elektrik avadanlıqları ilə təchiz edilir.

Texnoloji avadanlığa xidmət göstərilməsi və baxış, elektrik avadanlığına və cihazlarına xidmətlə qırıl-maz surətdə bağlıdır. Odur ki, texnoloji avadanlığa xidmət edən hər bir işçi öz peşəsi ilə əlaqədar olan təhlükəsizlik qaydalarını bilməkdən əlavə, elektrik təhlükəsizliyinin əsas qaydalarını da bilməlidir.

Statik məlumatların araşdırılması göstərir ki, elektrik cərəyanı ilə zədələnmələrin əksəriyyəti, adətən, təsadüfən elektrik gərginliyi altına düşən hissələrə toxunmaq nəticəsində baş verir.

Cərəyandaşıyan hissələrə toxunmağın səbəbləri müxtəlifdir. Lakin bunlardan ən başlıcası işçilərin təh-lükəsizlik qaydalarını kifayət qədər mənimsəməmək və ona riayət etməməkdən ibarətdir. Bədbəxt hadisə-lərin çoxu alçaq gərginlik qurğularında baş verir. Elektrik təhlükəsinin başqa təhlükələrdən fərqi ondadır ki, adam xüsusi cihazların köməyi olmadan məsafədən gərginliyi aşkar edə bilmir. Bununla əlaqədar ola-raq xidmətçi öz vəziəsini düzgün icra etməklə yanaşı, elektrik təhlükəsizlik qaydalarını da bilməli və ona əməl etməlidir.

Gündəlik həyatda elektrik cərəyanının təhlükəliliyi haqqında gərginliyə görə mühakimə yürüdürlər. Lakin bu belə deyildir, çünki eyni bir gərginlik həddi müxtəlif orqanizmlərə təsir göstərir; burada cərəyan və onun təsir müddəti həlledici rol oynayır. Cərəyanın təsir müddəti artdıqca, zədənin dərəcəsi də artır.

Elektrik cərəyanı insanın bədənindən keçərkən, hər şeydən əvvəl, mərkəzi əsəb sistemini zədələyir. Bunun nəticəsində də ürəyin və nəfəs orqanlarının fəaliyyəti pozulur – ba da ölümə səbəb ola bilər.

Elektrik cərəyanı ilə zədələnmə dərəcəsi əsasən 3 amildən cərəyan şiddətindən, cərəyan tezliyindən və insan orqanizmində cərəyanın keçdiyi yoldan asılıdır. İnsan orqanizmindən bir neçə milliamper cərəyan keçdikdə insanda xoşagəlməz hisslər yaranır. Məsələn, insan orqanizmindən 0,025 A-lik cərəyan keçdik-də əzələləri qıc olur, insan cərəyan keçən məftildən özü azad ola bilmir, cərəyan şiddəti 0,1 A olduqda isə nəfəs orqanları və ürək iflic olur, ölüm hadisısi baş verir. Om qanuna əsasən insan bədənindən keçən cərəyanın şiddəti elektrik müqavimətindən və həmin cərəyanın gərginliyindən asılıdır. Normal halda insan bədəninin elektrik müqaviməti bir neçə min oma bərabərdir:

Tədqiqatlar göstərmişdir ki, 15 – 20 mA cərəyan insan orqanizmi üçün təhlükəsizdir. Lakin cərəyanın bu həddində tənəffüsün çətinləşməsi, əllərin qıc olması, toxunma yerinin şiddətli qızışması və s. baş verir.

Cərəyanın 90 – 100 mA həddində tənəffüs orqanlarının,təsir müddəti 3 san-yə qədər uzandıqda urəyin iflici başlayır. Deməli, cərəyanın 100 mA və ondan yüksək qiyməti öldürücüdür.

Adamın bədəninə şərti olaraq müəyyən müqavimət kimi baxılarsa,ondan keçən cərəyanı Om qanunu ilə təyin etmək olar:

Görundüyü kimi, adamdan kecən cərəyan iki amildən – gərginlikdən ( U ) və adamın bədəninin müqa-vimətindən ( ) asılıdır. Bədənin müqaviməti bir çox amillərdən asılı olub geniş həddə

( 1000 – 100000 Om ) dəyişir. Orqanizmin müqaviməti dərinin üst buynuz qatının müqaviməti ilə təyin edilir.

Bədənin xarici örtüyünün böyük müqavimətə malik olmasına baxmayaraq, onu hər hansı dərəcədə eti-barlı mühafizə vasitəsi saymaq olmaz. Dəri ən kiçik müddətdə ( bir neçə saniyədə ) elektrik cərəyanının təsirinə dözür, bundan əlavə, dərinin xarici örtüyünün müqaviməti müxtəlif amillərdın – nəmlik, zədələn-mə, çirklənmə və xəstələnmə ( vərəm, müxtəlif yaralar, daxili zədələr və spirtli içkilər ) təsirindən kəskin surətdə asılıdır.

Tədqiqatlar göstərir ki, adam bədənindən onun oxu boyu keçən cərəyan daha təhlükəlidir; cərəyanin tezliyi artdıqca zədələnmə təhlükəsi də azalır. Sənaye tezlikli (50 Hs) dəyişən cərəyan daha təhlükəlidir,

sabit cərəyan bir qədər zəif təsir göstərir.

Bir fazalı qapanmada, neytralı yerləbirləşdirilmiş şəbəkədə adama faza gərginliyi və cərəyanı təsir edir:

burada U – xətti gərginlik, V ; – yerləbirləşdiricinin müqaviməti, Om ; – adamın müqavimə-

ti, Om. Əgər adam neytralı izolə olunmuş şəbəkədə fazalardan birinə toxunarsa, o zaman cərəyan ondan torpağa, torpaqdan isə naqillərin qeyri-ideal izolyasiyasından digər fazalara keçər. Əgər fazaların müqavi-məti , – dirsə, U xətti gərginliyin təsiri altında adamdan axan cərəyan :

ifadəsi ilə təyin edilər.

Əgər = – dirsə, onda

olar. Burada – izolyasiyanın müqavimətidir, Om. İki fazalıya nisbətən bir fazalı qapanmaya tez-tez tə-sadüf olunur; lakin o, iki fazalıya nisbətən az tıhlükəlidir. Deməli, fazaların izolyasiya müqavimətini artırmaqla, ondan elektrik zədələnməsinə qarşı mühafizə vasitəsi kimi istifadə etmək olar.

Təhlükəsizlik texnikası qaydalarına əsasən aşağıdakı hallarda insan üçün təhlükəli gərginlik məsələn yaşayış otaqlarında və mənzillərdə, administrativ, ictimai binaların qızdırılan otaqlarında və s. kimi yer-lərdə – 65 V, sənaye müəssisələrinin bəzi sexlərində, habelə metal kabinə kimi xüsusi təhlükəli binalarda – 12 V-r. Cərəyanın tezliyi 50-60 Hs olduqda insan orqanizminə daha pis təsir göstərir. İnsan elektrik cə-rəyanı ilə zədələndikdə həyat üçün təhlükə o, zaman yaranır ki, elektrik cərəyanı nəfəs və qan dövranı or-qanlarının əsəb mərkəzlərindən keçsin, məsələn cərəyanın yolu belə olsun: sağ əl-sol ayaq, sağ əl-sol əl və s.. İnsan eiektrik cərəyanı ilə əksər hallarda o, zaman zədələnir ki:

– izolyasiya olunmamış cərəyankeçən hissələrə – çılpaq məftillərə, elektrik maşınının kontaktlarına, kəsici açara, lampa patronuna, qoruyuculara, habelə gərginlik altında olan digər aparat və cihazlara toxunsun;

– elektrik qurğusunun cərəyan keçməsi üçün nəzərdə tutulmayan, lakin izolyasiya zədələndiyinə görə gərginlik altında olan hissələrinə (məsələn, elektrik mühərrikinin gövdəsinə toxunsun;

– elektrik şəbəkəsinin qırılıb düşmüş məftilinin yerlə birləşmə yerinin yaxınlığında olsun;

– məişətdə təhlükəsizlik texnikası qaydalarına əməl etməsin.

Elektrikkeçirmə qabiliyyətinə görə təbiətdəki cisimlər üç qrupa bölünür: naqillər (keçiricilər), izolya-torlar və yarımkeçiricilər. Elektriki yaxşı keçirə bilən cisimə naqil deyilir. Məsələn mis, alüminium, dəmir və s. Elektriki keçirə bilməyən cisimlərə izolyator qeyri-naqil və yaxud dielektrik deyilir. Məsələn, şüşə, mərmər, rezin, ebonit, slüda, parafin, distillə edilmiş su və s. Elektriki bir istiqamətdə keçirib, əks istiqa-mətdə keçirməyən xüsusi qrup maddələrə yarımkeçiricilər deyilir. Məsələn, selen, germanium, kükürdlü kadmium, kükürdlü qurğuşun və s.

Elektrik cərəyanı əsasən 4 cür təsir törədir:

1) naqildən elektrik cərəyanı keçdiyi vaxt onun ətrafında maqnit sahəsi əmələ gətirir;

2) elektrik cərəyanı duzların, turşuların, qələvilərin məhlullarından keçərkən onları öz tərkib hissələri-nə parçalayır;

3) elektrik cərəyanı keçən naqil qızır;

4) elektrik cərəyanı canlı orqanizmi məhv edə bilir.

Xarici müqaimətin azalması ilə dövrədən keçən cərəyan artır, dövrənin xarici müqaviməti praktik ola-raq sıfra bərabər olduqda dövrədən maksimum cərəyan keçir, bu hal qısa qapanma adlanır.

İnsan orqanizmi üçün daha qorxulu sənaye tezlikli dəyişən cərəyandır. Çünki insan orqanizmi daha həssas olaraq cərəyanın dəyişməsini (artıb-azalmasını) hiss edir. Dəyişən cərəyanın hər bir periodunda fərdi qıcıqlandırıcı impuls vardır. Sabit cərəyan isə insana ancaq istilik təsiri göstərir. O, dövrəyə qoşulduqda və ya dövrədən açıldıqda insan tərəindən hiss edilir.