Siçuan əyalətinin coğrafiyası, Çin

Çin’in yüz ölçümü 9,5-9,8 milyon kilometrekaredir. Hindistan ile sınır anlaşmazlıkları nedeniyle tutarsızlıklar vardır. Her iki durumda da yüz ölçümü ile Asya’da Rusya’dan sonra ikinci ve dünyada üçüncü veya dördüncüdür.

Çin’in Tarihi, Etnik Yapısı, Dini, İklimi ve Yönetim Biçimi

Çin Halk Cumhuriyeti, ülkede tek parti olan Çin Komünist Partisi tarafından yönetilen sosyalist bir cumhuriyettir.

• Yazının yazarı Yazar Ayberk Göktürk
• Yazı tarihi 16 Temmuz 2019

Çin tarihi 4.000 yıl öncesine kadar uzanır. Ülke o dönemlerde felsefe ve sanat açısından kendisine zengin bir kültür yaratmıştır. İpek, kağıt ve barut gibi şaşırtıcı teknolojilerin icat edildiği bir yerdir. Çin binlerce yıl boyunca yüzlerce savaştan geçmiştir. Komşularını fethetmiş ve de sırayla onlar tarafından fethedilmiştir. Amiral Zheng He gibi ilk Çinli kaşifler Afrika’ya kadar ulaştılar. Bugün bu keşif geleneğini Çin’in uzay programı sürdürmektedir.

İÇİNDEKİLER göster

Çin Hakkında Bilgiler

Ülke bugün belki de tamamen farklı bir görünüme sahip olsa da, kültürünün getirdiği antik değerleri hala korumakta.

• Nüfus: 1,38 milyar (2017)
• Başkent: Pekin (11 milyon)
• Sahil şeridi: 14.500 km
• Yüzölçümü: 9.597 km²
• En yüksek noktası: 8.848 m, Everest Dağı
• En alçak noktası: -154 m, Turfan Çöküntü Havzası

Büyük Çin Şehirleri:

• Şangay, nüfus 15 milyon.
• Shenzhen, nüfus 12 milyon.
• Guangzhou, nüfus 7 milyon.
• Hong Kong, nüfus 7 milyon.
• Dongguan, nüfus 6,5 milyon.
• Tianjin, nüfus 5 milyon.

Çin’in Tarihi

Milattan önce Çin

Çin tarihi kayıtları 5.000 yıl önceye, efsanelerle karışık bir çağa dayanmaktadır. Bu antik kültürün ana olaylarını bile kısa bir alanda ele almak imkansızdır, ancak işte bazı noktalar:

Çin’i yöneten ve ‘efsanevi olmayan’ ilk hanedan İmparator Yu tarafından kurulan Xia’dır (MÖ 2200-1700). Daha yerini Shang Hanedanı (MÖ 1600-1046) ve ardından Zhou Hanedanı’na (MÖ 1122-256) bırakmıştır. Tarihsel kayıtlar bu antik hanedan dönemleri için yeterli değildir.

MÖ 221’de, Çin Şi Huang, komşu şehir devletlerini fethederek tahtlarını devraldı ve Çin’i birleştirdi. Ardından 206 yılına kadar süren Qin Hanedanlığı’nı kurdu. Bugün kendisi inanılmaz terracota savaşçılarının yer aldığı, eski adıyla Chang’an yeni adıyla Xian’daki mezar kompleksi ile tanınmaktadır.

Milattan Sonra Çin

Çin Şi Huang’ın yerini alan beceriksiz varis, MÖ 207’de birleşmiş Liu Bang ordusu tarafından devrildi. Liu daha sonra MS 220’ye kadar süren Han Hanedanlığı’nı kurdu. Han döneminde ülkeyi batıda Hindistan sınırına kadar genişletti ve daha sonra İpek Yolu olarak bilinecek ticaret yolunu kurdu.

Han İmparatorluğu MS 220’de yıkıldığında ülke anarşi ve kargaşa dönemine girdi. Sonraki dört yüzyıl boyunca, düzinelerce krallık iktidar için kavga etti. Bu döneme “Üç Krallık” (Wei, Shu ve Wu) adı verilir. Bunlar dönemin en güçlü üç krallığıdır (Three Kingdoms).

MS 589’da Wei krallarının Batı kolları, rakiplerini yenmek ve Çin’i bir kez daha birleştirmek için yeterli servete ve güce sahipti. Sui Hanedanlığı, general Yang Jian tarafından kurulmuş ve 618 yılına kadar hüküm sürmüştür. Güçlü Tang İmparatorluğu’nun izleyeceği yasalar, hükümet ve toplumsal çerçeve inşa edilmiştir.

Tang Hanedanlığı, Sui imparatorunun 618’de suikast edeceği Li Yuan adlı bir general tarafından kuruldu. Tang, MS 618’den 907’ye kadar hükmetti ve Çin sanat ve kültürünün çokça gelişmesini sağladı. Tang’in hüküm sürdüğü son yıllarda Çin tekrar kaosa sürüklendi ve “5 Hanedan ve 10 Krallık” dönemine giriş yaptı.

959’da, Zhao Kuangyin adlı bir saray muhafızı iktidara geldi ve diğer küçük krallıkları yendi. Karmaşık bürokrasisi ve Konfüçyüsçü öğretisi ile bilinen Song Hanedanlığı’nı (960-1279) kurdu.

Yakın Dönem

1271’de Moğol hükümdarı Kubilay Han (Cengiz Han’ın torunu Kublai Han) Yuan Hanedanlığı’nı (1271-1368) kurdu. Moğollar, Han Çinlileri de dahil olmak üzere diğer etnik gruplara boyun eğdirdi ve sonunda Han Ming tarafından devrildi.

Çin, Ming altında (1368-1644) yeniden çiçek açarak sanatını zirveye taşıdı ve bu esnada kefişlerini Afrika’ya kadar ilerletti.

Son Çin hanedanı olan Qing, Son İmparator’un devrildiği 1644-1911 yılları arasında hüküm sürdü. Sun Yat-Sen gibi savaş ağaları arasındaki güç mücadeleleri Çin İç Savaşı’nı tetikledi. Savaş, Japonya’nın işgali ve II. Dünya Savaşı nedeniyle on yıl kadar kesintiye uğramasına rağmen, Japonya yenildiğinde bir kez daha patlak verdi. Mao Zedong ve Komünist Halkların Kurtuluş Ordusu İç Savaşı kazandı ve 1949’da Çin Halk Cumhuriyeti kuruldu. Kaybeden milliyetçi güçlerin lideri Çan Kay Şek Tayvan’a kaçtı.

Çin Hükümeti

Çin Halk Cumhuriyeti, ülkede tek parti olan Çin Komünist Partisi tarafından yönetilen sosyalist bir cumhuriyettir.

Çin Halk Cumhuriyeti’ndeki güç, Ulusal Halk Kongresi (NPC), Başkan ve Devlet Konseyi arasında bölünmüştür. NPC, üyeleri Komünist Parti tarafından seçilen tekli yasama organıdır. Başbakan, danıştayı yöneten idari bir şubedir. Halkın Kurtuluş Ordusu da kayda değer bir siyasi güce sahiptir.

Şu anki Çin cumhurbaşkanı Komünist Parti Genel Sekreteri Xi Jinping’dir ve başbakan ise Li Keqiang’dir.

Çin’in Resmi Dili

Çin’in resmi dili, Çin-Tibet ailesinden tonal bir dil olan Mandarin’dir. Bununla birlikte Çin nüfusunun yaklaşık yüzde 53’ü standart Mandarin ile iletişim kurar.

Çin’deki diğer önemli diller arasında 77 milyon konuşmacısı olan Wu; 60 milyon konuşmacı ile Min, 56 milyon ile Kanton, 45 milyon ile Jin, 36 milyon ile Xiang, 34 milyon Hakka, 29 milyon Gan, 7.4 milyon Uygur, 5.3 milyon Tibet, 3.2 milyon Hui ve 2 milyon konuşmacısı ile Ping yer alır.

Kazakça, Miao, Sui, Korece, Lisu, Moğol, Qiang ve Yi de dahil olmak üzere Çin’de konuşulan düzinelerce azınlık dili vardır.

Çin’in Nüfusu

Çin, 1.35 milyardan fazla insanıyla dünyada en büyük nüfusa sahip ülke durumunda.

Hükümet, uzun zamandır nüfus artışı konusunda endişeli ve 1979’da “Tek Çocuk Politikası”nı getirdi. Bu politika kapsamında aileler sadece bir çocukla sınırlı kaldı. İkinci kez hamile kalan çiftler zorla kürtaj veya sterilizasyon işleminden geçirildi. Bu politika ilk kez 2013 yılının aralık ayında gevşetildi; eğer ebeveynlerden biri veya her ikisi tek çocuksa çiftlerin iki çocuğu olmasına izin verildi.

Etnik azınlıklar için politikada bazı istisnalar yapılmaktadır. Kırsal Han Çinlisi aileler, ilki kızsa ya da engelliyse, her zaman ikinci bir çocuğa sahip olmuşlardır.

Çin’in Dini

Komünist sistem ile Çin’de dini inanç zayıflatılmıştr. Dinsel baskılama bir dinden diğerine ve yıldan yıla değişiyor.

Pek çok Çinli, Budist ve/veya Taocu’dur ancak düzenli olarak pratik yapmazlar. Kendilerini Budist olarak tanımlayanlar yüzde 50, Taocu olanlarsa yüzde 30’dur. Yüzde 14 ateist, yüzde 4 Hristiyan, yüzde 1,5 Müslüman ve küçük yüzdeler halinde Hindu, Bon veya Falun Gong inananları vardır.

Çoğu Çinli Budist, Mahayana veya Saf Toprak Budizmini benimser. Daha küçük bir nüfus ise Theravada ve Tibetli Budistleri kabul eder.

Çin’in Coğrafyası

Çin’in yüz ölçümü 9,5-9,8 milyon kilometrekaredir. Hindistan ile sınır anlaşmazlıkları nedeniyle tutarsızlıklar vardır. Her iki durumda da yüz ölçümü ile Asya’da Rusya’dan sonra ikinci ve dünyada üçüncü veya dördüncüdür.

Çin, 14 ülkeye komşudur: Afganistan, Butan, Burma, Hindistan, Kazakistan, Kuzey Kore, Kırgızistan, Laos, Moğolistan, Nepal, Pakistan, Rusya, Tacikistan ve Vietnam.

Dünyanın en yüksek dağından en yüksek sahiline ve Taklamakan Çölü’nden Guilin ormanlarına kadar ülke çeşitli yer şekillerine sahiptir. En yüksek noktası Everest Dağı (Chomolungma, 8.850 metrede), en düşük noktası ise -154 metreyle Turfan Havzası’dır.

Çin İklimi

Geniş yüz ölçümü ve zengin yer şekillerinin bir sonucu olarak Çin, yarı arktikten tropiğe uzanan iklim bölgelerine sahiptir.

Çin’in kuzey eyaleti Heilongjiang ortalama -30 santigrat derece ile donma noktasının altında kış sıcaklıklarına sahiptir. Batıdaki Sincan ise yaklaşık 50 dereceye ulaşabilir. Güney Hainan Adası, tropikal muson iklimine sahiptir. Buradaki ortalama sıcaklıklar Ocak’ta 16 derece ve Ağustos’ta 29 derece arasında değişir.

Hainan yılda yaklaşık 200 santimetre yağmur almaktadır. Ancak Batı Taklamakan Çölü yılda sadece yaklaşık 10 santimetre yağmur ve karla karşılaşır.

Çin Ekonomisi

Çin geçtiğimiz 25 yıl boyunca yıllık yüzde 10’dan fazla büyümeyle dünyanın en hızlı gelişen büyük ekonomisi oldu. Sözde sosyalist bir cumhuriyet olmasına rağmen, Çin 1970’lerden bu yana ekonomisini kapitalist merkezli kurmuştur.

Çin’in GSYİH’sının yüzde 60’ından fazlasını üreten ve işgücünün yüzde 70’inden fazlasını istihdam eden sanayi ve tarım en büyük sektörlerdir. Tüketici elektroniği, ofis makineleri, bazı tarımsal ürünler ve konfeksiyon tarafında her yıl 1.2 milyar ABD Doları değerinde ürün ihraç edilmektedir.

Kişi başına düşen GSYİH 10.000 dolar (2019) ve resmi yoksulluk oranı yüzde 10’dur. Çin’in para birimi yuan renminbi’dir ve 2019 itibariyle 1 ABD Doları = 6,88 Çin Yuan’ıdır. Ülke insani gelişmişlik endeksinde 86. sıradadır.

Yazar Ayberk Göktürk

Antik ve kimi zaman modern tarih odaklı içerikler üretiyor. Özel ilgi alanları arasında Kuzey Afrika ve Güney Amerika’nın sömürge tarihi ve Avrupa’daki eski monarşiler yer almaktadır.

Siçuan əyalətinin coğrafiyası, Çin

Sichuan, Çinin 23 vilayətinin ikinci böyük sahəsi olan 187,260 kvadrat mil (485,000 kvadrat km) ərazisinə əsaslanır. Çinin cənub-qərbində, ölkənin ən böyük əyalətinin Qinghai şəhərinə bitişik yerləşir. Sichuan şəhərinin paytaxtı Chengdu və 2007-ci ildən etibarən vilayətdə 87.250.000 əhalisi var idi.

Siçuan düyü və buğda kimi Çin çörəklərini ehtiva edən zəngin əkinçilik resurslarından ötəri Çin üçün əhəmiyyətli bir vilayətdir.

Sichuan da mineral ehtiyatları zəngin və Çin əsas sənaye mərkəzlərindən biridir.

Aşağıdakı Sichuan əyaləti haqqında bilmək on şeyin siyahısı:

1) Sichuan əyalətinin insan qəsəbəsi əvvəlcədən MÖ 15-ci əsrə aid olduğuna inanır. BÖ.F. 9-cu əsrdə, bu (bugünkü Çengdu nədir) və Ba (bugünkü Çongqing şəhəri) bölgədə ən böyük padşahlıq halına gəldi.

2) Şi və Ba Qin Hanedanı tərəfindən sonradan məhv edilmiş və M.Ö. 3-cü əsrdə ərazinin inkişaf etmiş suvarma sistemləri və qurudakı su anbarları ilə işlənmişdir. Nəticədə Sichuan o zaman Çinin kənd təsərrüfatı mərkəzi oldu.

3) Sichuan dağları ilə əhatə olunmuş bir hövzə və Yangtze çayı varlığı səbəbindən, bu ərazinin də Çinin tarixinin çox hissəsi boyunca mühüm bir hərbi mərkəzə çevrilmişdir. Bundan əlavə, bir neçə müxtəlif sülalələr də bölgəni idarə etdi; Bunlar arasında Jin Dynasty, Tang Dynasty və Ming Dynasty var.

4) Siçuan əyalətinə dair mühüm qeydlərdən biri onun sərhədlərinin son 500 ildə dəyişməz qalmasıdır. Ən böyük dəyişikliklər 1955-ci ildə Xikang Siçuanın bir hissəsi oldu və 1997-ci ildə Chongqing şəhəri Chongqing Bələdiyyəsinin bir hissəsini meydana gətirməyə başladı.

5) Bu gün Sichuan on səkkiz prefektur səviyyəsində şəhər və üç müstəqil prefektur bölünür.

Bir prefecture səviyyəli şəhər bir əyalət aşağıda, lakin inzibati struktur üçün bir ildən daha yüksəkdir. Müstəqil prefektur etnik azlıqların əksəriyyətinə malik olan və ya etnik azlıqlar üçün tarixi cəhətdən əhəmiyyətli bir sahədir.

6) Siçuan əyaləti Sişuan hövzəsindədir və şərqə Qinling aralığının və Yunnan əyalətinin dağlıq hissələrini cənubda qərbə doğru Himalayalarla əhatə edir. Sahə geoloji cəhətdən fəaldır və Longmen Shan Fay vilayətin bir hissəsi vasitəsilə işləyir.

7) 2008-ci ilin mayında Siçuan əyalətində 7,9 bal gücündə zəlzələ baş verib. Onun episentri Ngawa Tibetanda və Qiang Muxtar Vilayətində idi. Zəlzələ 70.000-dən çox insanı öldürdü və çox sayda məktəb, xəstəxana və fabriklər dağıldı. 2008-ci ilin iyun ayında meydana gələn zəlzələnin ardından zəlzələ əsnasında meydana gələn heyelan nəticəsində meydana gələn göldən şiddətli bir daşqın, artıq xeyli ziyan görmüş olan aşağı yataqlarda meydana gəldi. 2010-cu ilin aprel ayında bölgəyə Qinghai əyalətini vuran 6,9 bal gücündə zəlzələ baş verdi.

8) Sichuan əyalətinin şərq hissələrində və Chengdu şəhərində subtropik musson ilə müxtəlif iqlim var. Bu bölgə isti yay və qısa, sərin qışlara isti olur.

Qışda adətən çox buludlu olur. Siçuan əyalətinin qərb hissəsi dağlardan və yüksək hündürlükdən təsirlənən iqlimə malikdir. Bu, qışı çox soyuq və yayda yumşaqdır. Vilayətin cənub hissəsi subtropikdir.

9) Siçuan vilayətinin əhalisinin əksəriyyəti xan dilidir. Bununla yanaşı, vilayətdə Tibetlilər, Yi, Qiang və Naxi kimi əhəmiyyətli azlıqlar var. Sichuan 1997-ci ilə qədər Chongqingdən ayrıldığı zaman Çinin ən sıx əhalisi idi.

10) Siçuan əyaləti bioloji müxtəlifliyi ilə məşhurdur və ərazisi yeddi müxtəlif təbiət qoruğu və 9 səhnə parkdan ibarət məşhur Giant Panda Qanunvericiliyinə sahibdir. Bu müqəddəslər YUNESKO-nun Dünya İrs Saytlarıdır və dünyanın təhlükəli nəhəng pandalarının 30% -dən çoxuna ev sahibliyi edir.

Bu saytlar qırmızı panda, qar leoparı və buludlu bəbir kimi digər təhlükə altında olan növlərə də ev sahibliyi edir.

References

Çin haqqında maraqlı faktlar: ayfon yığanlar və. – FOTO

The Guardian nəşri jurnalist Brayan Merçantın kitabından qısa hissələr dərc edib.

Milli.Az bildirir ki, Merçant Çində, Lunxua şəhərində “Foxconn” (Apple-ın əsas podratçısı) şirkətinin bağlı fabrikinə daxil ola bilib. Gördükləri dəhşətli mənzərə onu o qədər təəcübləndirib ki, o, “Ayfon haqda gizlinlər” adlı kitab yazıb.

Hər Ayfonun üzərində: “Kaliforniyada hazırlanmışdır, ABŞ. Çində yığılmışdır” yazılıb. Belə nişanlama Amerika qanunlarının tələbidir.

Ayfonun detallarını istehsal edən və onun quraşdırılmasını yerinə yetirən zavodların əksəriyyəti Çində yerləşir. İşçilərə verilən aşağı maaş və işçi qüvvəsinin yüksək ixtisaslaşdırılması bu ölkəni Ayfon istehsalı üçün mükəmməl məkan edib.

Foxconn Çində 1.3 milyon insanın işlədiyi ən böyük şirkətlərdən biridir. Bütün dünyada yalnız Walmart və McDonald’s-da o qədər əməkdaş çalışır.

2010-cu ildən etibarən Foxconn-un Lunxua şəhərində yerləşən zavodunda işçilər intihar etməyə başladılar. Həmin il 18 intihar hadisəsi qeydə alındı və 20 insanı da şirkət fikrindən daşındırdı.

Lunxuadakı zavod necə görünür?

Faktiki olaraq, Lunxua zavod-şəhər hesab olunur. Burada bir neçə zavod fəaliyyət göstərir. Əsası Foxconndur.

Bütün girişlər ciddi qorunur. İşçilər şəxsiyyəti təsdiq edən sənədləri təqdim etmədən girə-çıxa bilməzlər. Zavodun ərazisinə gələn yük maşınlarının sürücülərinin barmaqlarının izləri götürülür.

Bir dəfə “Reuters”in jurnalisti zavod divarlarının yanında şəkil çəkməyə cəhd etdiyi üçün maşından çıxardılaraq döyülmüşdü.

Xəbərdarlıq nişanları hər yandadır: “İcazə olunmamış müdaxilə qadağandır! Cinayətkarlar polisə veriləcək!”

Brayan ayaqyolu vasitəsilə zavoda girməyi bacarıb.

“Dözülməz yerdir” – o, zavodu qısaca belə təsvir edib.

İşçi ən xırda səhvinə görə cəzalandırılır. Əgər rəhbərin fikrincə, səhv daha ciddi olarsa, o zaman işçi rəsmi üzrü kağıza yazaraq ucadan oxuyur.
Bir neçə ay əvvəl daha bir intihar hadisəsi baş verdi. İşçi vəziyyətə dözə bilməyərək özünü pəncərədən atmışdı.

İntiharlara qarşı zavodun aşağı mərtəbələrində poladdan nazik torlar qurulub.
İşçilərin qazandığı pullar onlara tam olaraq ödənilmir. Əvəzində pulsuz mənzil söz verirlər, daha sonra isə böyük məbləğdə pul su və elektrikdən istifadə üçün onlardan tutulur. İşçilər gündə 12 saat işləyirlər.

* Mətndə orfoqrafik səhv aşkar etdinizsə, səhv olan hissəni qeyd edib Ctrl + Enter düymələrini sıxın.