Şirvanşah ferruh minyatür

Saray hamamı kompleksin ən aşağı meydançasındadır. O, 1939-cu ildə aşkar edildi. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində 26 otaqdan ibarət böyük hamam üzə çıxdı, onun üzəri torpaqla örtülmüş və burada bağ salınmışdı. 1953-cü ildə hamam hissə-hissə təmizləndi və 1961-ci ildən mühafizə olunmağa başladı. Hamamın divar qalıqlarının əsasında demək olar ki, onun ərazisi günbəzlərlə örtülübmüş, günbəzlərdəki yarıqlardan içəri işıq düşürmüş. Qışda isti, yayda sərin olması üçün onu yerin altında tikiblər. Belə sistem Bakı və Abşeronun hamamları üçün səciyyəvidir.
Saray hamamının planı iki böyük kvadrat binadan ibarətdir, dörd pilon (naxışlı sütun) onları xırda hissələrə ayırır. Bir qrup otaqlar — «çöl» və ya «bayır» — geyinib-soyunmaq üçün nəzərdə tutulub, «içəri» hissə isə çimmək üçünmüş. Çimmək üçün olan hissəyə isti və soyuq su üçün hovuzlar qoşulurmuş. İsti su saxlanan hovuzda onun qızdırılması üçün içərisində od yandırılan xüsusi kamera yerləşirmiş. Hamamı qatılaşdırılmış, sarı daş formasında bərkimiş, şam kimi yanan ağ neftlə qalayırmışlar. Qızdırılma sistemi buxar kanalları vasitəsi ilə çimərlik hissəsinin döşəməsinin altı ilə gedirdi. Çimərlik bölməsindən gələn isti hava geyinib-soyunma otağını qızdırırdı.
Səyyah İ.Lerx 1733-cü ildə olarkən, hamam barədə yazırdı: «O, həm çöldən, həm də içəridən yaxşı bəzədilib». Ovdan-su anbarından gələn su divarın yanında hamamın qazanxanasına — «külxana»ya tökülürdü və sonra onlar üçün xüsusi kanallar qurulmuş keramik borulara bölüşdürülürdü. Ovdana torpağın altındakı qaya massivində çapılan pilləkənlərə aparan şiş uclu oyuqdan keçmək olardı, pilləkən 70-ci pillədə, böyük su anbarının yanında bitirdi. Bura su yeraltı kəhrizdən gəlirdi. Tikinti işləri zamanı qərb qala divarının yaxınlığında 10 metr dərinlikdə, dağlardan ovdana və Şirvanşahlar sarayına tərəf gələn qədim şəlalə aşkarlandı. Görünür, saray və hamam həmin su kəməri vasitəsilə təchiz olunurdu.
Otaqlar çox idi: geyinib-soyunma otağı, çimərlik, «xəlvəti» — təklikdə çimmək üçün guşə. Hamamın otaqlarında dairə formasında kiçik hovuzlar və ayaqqabı üçün oyuqlar vardı. Kənardakı, bərpa olunmuş günbəzli hissədə günümüzədək yaxşı qalmış kaşı haşiyələr var.

Şirvanşahlar Devleti

Kısaca: Şirvanşahlar Devleti, Azerbaycan’da bir devlet. İslam devletinin sınırları içinde yer alan tarihi Şirvan eyaleti’nde Abbasiler hanedanının zayıf düşmesi döneminde kuruldu. Başkenti Şamahı (bir sure Bakü) şehriydi. Şirvanşahlar Timur’un Kafkasya seferine kadar hakimiyetlerini sürdürdüler. Bu sırada Şirvan Şahı olan Şeyh İbrahim bin Sultan Mehmet (1382-1417) birçok muharebelerde Timur’la birlikte bulundu. . devamı ☟

Şirvanşahlar Devleti Hakkında Detaylı Bilgi

Şirvanşahlar Devleti, Azerbaycan’da bir devlet. İslam devletinin sınırları içinde yer alan tarihi Şirvan eyaleti’nde Abbasiler hanedanının zayıf düşmesi döneminde kuruldu. Başkenti Şamahı (bir sure Bakü) şehriydi. Şirvanşahlar Timur’un Kafkasya seferine kadar hakimiyetlerini sürdürdüler. Bu sırada Şirvan Şahı olan Şeyh İbrahim bin Sultan Mehmet (1382-1417) birçok muharebelerde Timur’la birlikte bulundu. 1417’de Şirvanşah Şeyh İbrahim öldü ve oğlu I Halilullah hükümdar oldu (1417-1462). Onun zamanında Bakü’de Şirvanşahlar sarayı kuruldu, 1460 yılında 10000 kişilik bir türkmen ordusuyla Şiranlılar’ın üzerine yürümüş Şeyh Cüneyt Samur Çayı kıyısında yer alan Kıpçak köyü yakınlarında yapılan savaşta öldürüldü. I Halilullah oğlu Ferruh Yasar (1462-1500) Şeyh Haydar’ın babası Şeyh Cüneyd gibi Şirvana hücum etmesi üzerine Gülüstan kalesine çekilerek 7 ay muhasarada kaldıktan sonra Akkoyunlu hükmüdarı Sultan Yakup tarafından 1488’de ona yardım gönderildi ve Teberistan yakınlarında yapılan savaşta Şeyh Haydar öldürüldü. Kasım 1500’de Şeyh Haydar ın oğlu İsmail’ın Kızılbaş orudusu Kura Nehri’ni geçerekŞirvana hücum etti. Gülistan Kalesi yakınında gerçekleşen meydan savaşında Şirvanşah Ferruh Yasar’ın ordusu yenildi ve Ferruh Yasar öldürüldü. Şirvanşahlar Devleti 1538 senesine kadar hüküm sürdükten sonra, Safeviler tarafından yıkıldı.

Kaynaklar

Görüşler ve Yorumlar

Bu konuda henüz görüş yok.

Şahruh bin Ferruh Yaşar

Şahruh bin II Ferruh Yaşar – Şirvanşahlar Devleti’nin 43. hükümdarı, Şirvanşah II Ferruh Yaşar’ın oğlu, Şirvanşahlar Devletinin son hükümdarıdır. Safevi Devleti Şahı I. Tahmasp tarafından 1539’da katledilmesiyle, Şirvanşahlar Devleti tarih sahnesinden silinmiştir

Şahruh bin Ferruh Yaşar
Şirvanşahlar Hükümdarı
Hüküm süresi	1535-1539
Önce gelen	II. Ferruh Yaşar
Hanedan	Şirvanşahlar
Babası	II. Ferruh Yaşar
Doğum	Bakü
Ölüm	1535 Tebriz

İçindekiler

1 Hayatı

1.1 Şirvan’da isyan
1.2 I. Tahmasb’ın Şirvan Seferi

2.1 Şirvanşah Devleti’nin sonu

Yerini alacak varisi bulunmayan II. Halilullah 1535 yılında öldükten sonra, devletin ileri gelen beyleri, II. Ferruh Yaşar’ın oğlu ve Şehinşah II. İbrahim’in 15 yaşındaki torunu Şahruh’u alelacele Dağıstan’dan Şamahı’ya getirip, Şirvanşah tahtına oturttular. [1] [2] [3] [4] Şahruh adına ilk olarak 1535’te, Şamahı’da gümüş sikkeler kesilmiştir. [5] Bu devirde Derbendi Şirvanşahlar Hanedanı bir çöküş yaşıyordu. Şirvan’da gerçekte hakimiyet, başta naip Lala Hüseyin Bey olmak üzere, Şirvan feodal beylerinin elinde bulunmaktaydı. Ülkede dirlik ve düzen bozulmuş, feodal beyler başına buyruk hareket etmekteydiler. Halk müşkül durumdaydı.

Şirvan’da isyan

1537 yılının kış aylarının başlarında Şirvan’da, kendisinin Şehinşah’ın oğlu olduğunu iddia eden Sultan Muhammed isimli Kalenderi bir dervişin liderliğinde halk ayaklanması patlak verdi. Liderliğini yaptığı kalabalık güruhla birlikte Salyan şehrini ele geçirdi ve Şamahı’ya doğru hareket etti. Ferruh’un orduları savaşmak istemiyordu ve emrindeki feodal beyler arasında da büyük ayrılıklar bulunmaktaydı. Böyle bir durumda isyancıları karşılayarak, isyanı bastırması mümkün değildi. Çaresizce, emrindeki beylerle birlikte Şamahı’yı terk ederek, Buğurt Kalesi’ne çekildi. İsyancılar, savaş olmadan şehri ele geçirdiler. Fakat, kendi aralarında bile birlik sağlayamayan isyancı grup, şehirde düzen ve disiplini sağlayamadı. Yaşanan karmaşa, halkın hoşnutsuzluğuna ve itirazlarına yol açtı. Bir müddet Şamahı’da kalan isyancılar kendi aralarında da ihtilaf yaşamaya başladılar. Şehri terk edip tekrar Salyan’a doğru yola çıktılar. İsyancıların şehri terk ettiği haberini alan Şahruh, Buğurt Kalesi’nden çıkarak onları takip etmeye başladı. İsyancıları Salyan yakınlarında yakalayıp mağlup etti. Kalenderi elebaşı esir alınarak öldürüldü. [6] [7] [8] Sosyal Karakteri çok belirgin olmasa da, sahte bir hükümdarın ortaya çıkıp, etrafına dervişleri ve büyük bir halk kitlesini toplayabilmesi, bu hareketi Ön Asya’nın 18 ve 19. asırda görülen “köylü ayaklanmaları” sınıfına dahil etmemize imkân vermektedir [9]

I. Tahmasb’ın Şirvan Seferi

İsyan bastırıldıktan sonra, II. Halilullah’ın Kalenderi mezhebine mensup ve Safevi sarayının talimatıyla hareket eden dul karısı Perihan Hanım, Tebriz’e giderek Şirvanşahlar Devleti’nin içinde bulunduğu zor durumu kardeşi Şah Tahmasb’a ileterek, Şirvan’ı kolaylıkla ele geçirebileceğini söyledi. [10] [11] İsyandan sonra, Şirvan emirleri halka karşı zulüm ve gaddarlıklarını daha da arttırdılar. Baskı dayanılmaz hale gelmişti. Korucubaşı (az:Qorçu) Padar bir grup askerle beraber Tebriz’e geldi. Tahmasb’a şikayette bulunarak, Şirvan’a müdahale etmesini talep etti. [12] [13] Şahruh’un bir mektupla sadakatini bildirdiği Osmanlı İmparatorluğu, Tahmasb için ciddi bir tehdit oluşturuyordu ki, bu da Tahmasb’ı bir takım acil tedbirler almaya itti. [14] [15] [16]

Çoktan beridir Şirvan’ı topraklarına katmayı düşünmekte olan Şah Tahmasb aradığı uygun bahaneyi bulmuştu. Azeri tarihçi Hasan Bey Rumlu’nun anlatımıyla “. Şah Şahruh’un ülkesini kötü idare etmesi, onun beylerinin çirkinlikleri, ordusunun karıştığı hırsızlık olayları, ülkedeki dinsizlik ve dini yapılara saygısızlık, Tahmasb’ın kulağına kadar gelmişti. Bunun üzerine Tahmasb, Ustaclı, Kaçar ve Talış aşiretlerinin beylerine, Elkas Mirza’nın kumandasında Karabağ ve Mugan’ın gayri nizami birlikleri ve Kızılbaş ordusudan 20.000 asker ile Şirvan’ı ele geçirmeyi emretti. 1538’in baharında Elkas Mirza Korucubaşı Padar’ın eşliğinde Kura Nehri’ni geçti. Şirvan’a girdi. Surhab ve Kebele kalelerini 300’er kişilik kuvvetle takviye ederek, Şirvan’ın en büyük kalesi olan Gülistan Kalesi’ni kuşattılar. Şehrin komutanı (kütval/kale muhafızı) Nimetullah Bey idi. Fakat Kızılbaş komutanlar, askerlerin bir kısmını Gülistan Kalesi’nde bırakarak, Şahruh, Lala Hüseyin Bey ve diğer Şirvan emirlerinin sığındığı, yüksek bir tepede bulunan, erişilmesi güç Buğurt Kalesi’ne yöneldiler. Kalenin savunucularının direnişine, Buğurt Kalesi yanında Hüseyin Bey’le Kızılbaşlar arasındaki savaşın sonucuna rağmen, Safeviler, Şirvanlıları yenilgiye uğratarak Gürcü kalesini ele geçirdiler.

Elkas Mirza’nın dört aylık (tarihçiler Cennabi ve Müneccimbaşı’ya göre yedi, Hürşah’a göre dokuz ay) muhasarasına Şahruh ve emirleri içinde bulundukları mahrumiyet ve zorluğa rağmen cesurca direndiler. Ordusuyla birlikte Şahruh’un yardımına gelen Şeki hükümdarı Derviş Muhammed Han, Buğurt Kalesi yakınlarında mağlubiyete uğradı. Askerlerinin büyük kısmını kaybederek, geri çekilmek zorunda kaldı. Top atışlarıyla yıkılan kale surları ve yardım umutlarının kesilmesi, kaledekilerin direncini kırdı. Hüseyin Bey, Tahmasb’a teslim olmaya razı olduklarını bildirdi. Saraya gönderilen ulak Tahmasb’a Merend’de ulaştı.

Cennabi’nin verdiği bilgiye göre, Buğurt’a gelen Şah Tahmasb, adamlarını Şahruh’un yanına göndererek ona toprak ve hediyeler vereceğine dair yalan vaatlerde bulundu. Şamahı’nın beylerini ve önde gelenlerini de yalan vaatlerle kandırdı. Şehrin yüksek rütbelilerinin ve zenginlerinin paralarına el koyarak, çoğunun idam edilmesini emretti. Ertəsi gün Şahruh, Hüseyin Bəy, Muhammed Bey və Şirvan emirleri hediyelerle Tahmasb’ın huzuruna çıkarak, saraylarının ve hazinelerinin anahtarlarını takdim ettiler. [17] [18] [19] [20] [21] [22] Şirvanşahların XIII. asırdan beri Buğurt Kalesin’de saklanılan hazinesine Tahmasb sahip oldu. [23]

Buğurt Kalesi’nin düşmesinden sonra Şahruh, Lala Hüseyin Bey ve Muhammed Bey hapsedildi. Buğurt Kalesi’nin yıkılması emredildi. 27 Eylül 1538’de Gülistan Kalesi’nin kütvalı Nimetullah Bey, Tahmasb’ın huzuruna gelip, kaleyi ona teslim etdi. Cemazüyülevvel ayının yedinci günü Lala Hüseyin Bey idam edildi. Şeref Han Bitlisi şöyle yazmıştır:

« Kızılbaşların amansız kılıçları altında, kalede mühasra edilenlerin altı yüze yakını öldürüldü. Hatta Şah Tahmasb, babası Şeyh Haydar’ın intikamını almak için, birçok Şirvan ileri gelenini kendi elleriyle öldürdü »

Şah Tahmasb Şirvan’ı ikta olarak kardeşi Elkas Mirza’ya verdi, Şirvanşah Şahruh’u da bir köle gibi zincire vurarak Tebriz’e götürdü. 1539’da gizlice idam edilmesi emrini verdi. [24] [25] [26] [27]

Şirvanşah Devleti’nin sonu

Tahmasb Şirvan’ı ele geçirdikten sonra, Şirvanşahlar Hanedanı’nın devrildiğini ilan etti ve Şirvan’ı Safeviler Devləti’ne kattı. Ülke, şahın kardeşi Beylerbeyi Elkas Mirza’nın yönettiği bir vilayete çevrildi. Şirvan’ın neredeyse tüm ileri gelenleri yok edildi. Onların toprakları Kızılbaş aşiretlerin liderlerine, komutanlarına pay edildi. 1535’te Tebriz’i ele geçiren Osmanlı sultanı I. Süleyman’ın tarafına geçmiş olan Teke aşireti lideri Gazi Han Tekeli, Osmanlı’ya ihanet ederek 6.000 kişilik göçeriyle birlikte Sürlük yaylağında şahın yanına geldi. Şirvan vilayetinin bir parçası – Salyan, Mahmudabad və Bakü ona bağışlandı. Özgürlüklerine düşkün olan Şirvan halkı, uzun süre Şirvanşahlar Devleti’nin yok olduğu düşüncesine rıza göstermeyerek, kimi yerlerde ciddi mukavemet gösterdiler. Gazi Han Tekeli uzun ve şiddetli mücadelelerden sonra, 1540’ta Bakü Kalesi’ni ele geçirerek, ahaliden epey insanı katletti. 1543 yılında, kendisine yapılan suikaste Gazi Han Tekeli’nin de katıldığını düşünen Tahmasb, onun kardeşleriyle birlikte idam edilmesi emrini verdi. Bu emir Elkas Mirza tarafındən Şirvan’da icra edildi. [28] [29] [30] [31]

^ Həsən Rumlu, s.272-273
^ Tarixi Cənnabi, v.961a
^ Mюнeджим-бaши, c.l74
^ Xurşah. Tarixi-İlçiye Nizamşah, c.60.
^ Пaxoмoв. Kлaды Aзepбaйджaнa, вып.II, c.49, №495.
^ Həsən Rumlu, s.282
^ Иcкeндep Myнши. Tapиx aлeм apa, c.59, 89-90
^ Xurşah. Tarixi-İlçiye Nizamşah, s.60-61
^ Пeтpyшeвcкий. Aзepбaйджaн в XVI-XVII вeкax. c.266.
^ Xurşah.Tarixi-İlçiyeNizamşah. s.60-62
^ Həsən Rumlu, s.285-286
^ Иcкeндep Myнши. Tapиx aлeм apa, c.60
^ Həsən Rumlu, s.285-286.
^ Шapaф-xaн Бидлиcи, т.II, c.181-185
^ Дopн, c.597
^ Joseph von Hammer. Geschichte des Osmanischen Reiches. Bd. IV, Pest, 1827, t.IV s.61.
^ Həsən Rumlu, c.285-289
^ Mюнeджжим-бaши, c.174
^ Шapaф-xaн Бидлиcи, т.II, c.188
^ Xurşah. Tarixi-İlçiye Nizamşah, s.62-64
^ Tarixi Cənnabi, v.61
^ Дopн, c.600.
^ 3aкapийa aл-Kaзвини. Acap aл-билaд, изд. Bюcтeнфeльдa, ч.II, 4.392.
^ Həsən Rumlu, s.289-290, 295
^ Шapaф-xaн Бидлиcи, ч. Ц, c.188
^ Mюнeджжим-бaши. c.174
^ Tarixi-Cənnabi, л.961b.
^ Xurşah. Tarixi-İlçiye Nizamşah. s.64
^ Шapaф-xaн Бидлиcи, ц, c.188-189, 191
^ Həsən Rumlu, s.295, 300
^ A.Джeнкинcoн. Пyтeшecтвиe в Пepcию. Л., 1938, c.204-205.

Ayrıca bakınız

Şirvanşahlar Devleti
Azerbaycan tarihi

Ağustos 05, 2021
Son Yazılar

Allan Quatermain

Allano Lima

Alladı Pulladı

Allah’ım Sen Bilirsin (albüm)

Allah’ın Sadık Kulu: Barla

Allah’ın Süngüleri: Reis Paşa

Allah’ın adları

Allah’ın 99 adı

Allah’ın 99 ismi

Allahverdi Bagirov

En çok okunanlar

Norm (sosyoloji)

Normoblast

Normatif etik

Norma (opera)

Norma (çizer)

şahruh, ferruh, yaşar, şahruh, ferruh, yaşar, şirvanşahlar, devleti, hükümdarı, şirvanşah, ferruh, yaşar, oğlu, şirvanşahlar, devletinin, hükümdarıdır, safevi, devleti, şahı, tahmasp, tarafından, 1539, katledilmesiyle, şirvanşahlar, devleti, tarih, sahnesinden. Sahruh bin II Ferruh Yasar Sirvansahlar Devleti nin 43 hukumdari Sirvansah II Ferruh Yasar in oglu Sirvansahlar Devletinin son hukumdaridir Safevi Devleti Sahi I Tahmasp tarafindan 1539 da katledilmesiyle Sirvansahlar Devleti tarih sahnesinden silinmistirSahruh bin Ferruh YasarSirvansahlar HukumdariHukum suresi1535 1539Once gelenII Ferruh YasarHanedanSirvansahlarBabasiII Ferruh YasarDogumBakuOlum1535Tebriz Icindekiler 1 Hayati 1 1 Sirvan da isyan 1 2 I Tahmasb in Sirvan Seferi 2 Olumu 2 1 Sirvansah Devleti nin sonu 3 Kaynakca 4 Ayrica bakinizHayati DuzenleYerini alacak varisi bulunmayan II Halilullah 1535 yilinda oldukten sonra devletin ileri gelen beyleri II Ferruh Yasar in oglu ve Sehinsah II Ibrahim in 15 yasindaki torunu Sahruh u alelacele Dagistan dan Samahi ya getirip Sirvansah tahtina oturttular 1 2 3 4 Sahruh adina ilk olarak 1535 te Samahi da gumus sikkeler kesilmistir 5 Bu devirde Derbendi Sirvansahlar Hanedani bir cokus yasiyordu Sirvan da gercekte hakimiyet basta naip Lala Huseyin Bey olmak uzere Sirvan feodal beylerinin elinde bulunmaktaydi Ulkede dirlik ve duzen bozulmus feodal beyler basina buyruk hareket etmekteydiler Halk muskul durumdaydi Sirvan da isyan Duzenle 1537 yilinin kis aylarinin baslarinda Sirvan da kendisinin Sehinsah in oglu oldugunu iddia eden Sultan Muhammed isimli Kalenderi bir dervisin liderliginde halk ayaklanmasi patlak verdi Liderligini yaptigi kalabalik guruhla birlikte Salyan sehrini ele gecirdi ve Samahi ya dogru hareket etti Ferruh un ordulari savasmak istemiyordu ve emrindeki feodal beyler arasinda da buyuk ayriliklar bulunmaktaydi Boyle bir durumda isyancilari karsilayarak isyani bastirmasi mumkun degildi Caresizce emrindeki beylerle birlikte Samahi yi terk ederek Bugurt Kalesi ne cekildi Isyancilar savas olmadan sehri ele gecirdiler Fakat kendi aralarinda bile birlik saglayamayan isyanci grup sehirde duzen ve disiplini saglayamadi Yasanan karmasa halkin hosnutsuzluguna ve itirazlarina yol acti Bir muddet Samahi da kalan isyancilar kendi aralarinda da ihtilaf yasamaya basladilar Sehri terk edip tekrar Salyan a dogru yola ciktilar Isyancilarin sehri terk ettigi haberini alan Sahruh Bugurt Kalesi nden cikarak onlari takip etmeye basladi Isyancilari Salyan yakinlarinda yakalayip maglup etti Kalenderi elebasi esir alinarak olduruldu 6 7 8 Sosyal Karakteri cok belirgin olmasa da sahte bir hukumdarin ortaya cikip etrafina dervisleri ve buyuk bir halk kitlesini toplayabilmesi bu hareketi On Asya nin 18 ve 19 asirda gorulen koylu ayaklanmalari sinifina dahil etmemize imkan vermektedir 9 I Tahmasb in Sirvan Seferi Duzenle Isyan bastirildiktan sonra II Halilullah in Kalenderi mezhebine mensup ve Safevi sarayinin talimatiyla hareket eden dul karisi Perihan Hanim Tebriz e giderek Sirvansahlar Devleti nin icinde bulundugu zor durumu kardesi Sah Tahmasb a ileterek Sirvan i kolaylikla ele gecirebilecegini soyledi 10 11 Isyandan sonra Sirvan emirleri halka karsi zulum ve gaddarliklarini daha da arttirdilar Baski dayanilmaz hale gelmisti Korucubasi az Qorcu Padar bir grup askerle beraber Tebriz e geldi Tahmasb a sikayette bulunarak Sirvan a mudahale etmesini talep etti 12 13 Sahruh un bir mektupla sadakatini bildirdigi Osmanli Imparatorlugu Tahmasb icin ciddi bir tehdit olusturuyordu ki bu da Tahmasb i bir takim acil tedbirler almaya itti 14 15 16 Coktan beridir Sirvan i topraklarina katmayi dusunmekte olan Sah Tahmasb aradigi uygun bahaneyi bulmustu Azeri tarihci Hasan Bey Rumlu nun anlatimiyla Sah Sahruh un ulkesini kotu idare etmesi onun beylerinin cirkinlikleri ordusunun karistigi hirsizlik olaylari ulkedeki dinsizlik ve dini yapilara saygisizlik Tahmasb in kulagina kadar gelmisti Bunun uzerine Tahmasb Ustacli Kacar ve Talis asiretlerinin beylerine Elkas Mirza nin kumandasinda Karabag ve Mugan in gayri nizami birlikleri ve Kizilbas ordusudan 20 000 asker ile Sirvan i ele gecirmeyi emretti 1538 in baharinda Elkas Mirza Korucubasi Padar in esliginde Kura Nehri ni gecti Sirvan a girdi Surhab ve Kebele kalelerini 300 er kisilik kuvvetle takviye ederek Sirvan in en buyuk kalesi olan Gulistan Kalesi ni kusattilar Sehrin komutani kutval kale muhafizi Nimetullah Bey idi Fakat Kizilbas komutanlar askerlerin bir kismini Gulistan Kalesi nde birakarak Sahruh Lala Huseyin Bey ve diger Sirvan emirlerinin sigindigi yuksek bir tepede bulunan erisilmesi guc Bugurt Kalesi ne yoneldiler Kalenin savunucularinin direnisine Bugurt Kalesi yaninda Huseyin Bey le Kizilbaslar arasindaki savasin sonucuna ragmen Safeviler Sirvanlilari yenilgiye ugratarak Gurcu kalesini ele gecirdiler Elkas Mirza nin dort aylik tarihciler Cennabi ve Muneccimbasi ya gore yedi Hursah a gore dokuz ay muhasarasina Sahruh ve emirleri icinde bulunduklari mahrumiyet ve zorluga ragmen cesurca direndiler Ordusuyla birlikte Sahruh un yardimina gelen Seki hukumdari Dervis Muhammed Han Bugurt Kalesi yakinlarinda maglubiyete ugradi Askerlerinin buyuk kismini kaybederek geri cekilmek zorunda kaldi Top atislariyla yikilan kale surlari ve yardim umutlarinin kesilmesi kaledekilerin direncini kirdi Huseyin Bey Tahmasb a teslim olmaya razi olduklarini bildirdi Saraya gonderilen ulak Tahmasb a Merend de ulasti Cennabi nin verdigi bilgiye gore Bugurt a gelen Sah Tahmasb adamlarini Sahruh un yanina gondererek ona toprak ve hediyeler verecegine dair yalan vaatlerde bulundu Samahi nin beylerini ve onde gelenlerini de yalan vaatlerle kandirdi Sehrin yuksek rutbelilerinin ve zenginlerinin paralarina el koyarak cogunun idam edilmesini emretti Ertesi gun Sahruh Huseyin Bey Muhammed Bey ve Sirvan emirleri hediyelerle Tahmasb in huzuruna cikarak saraylarinin ve hazinelerinin anahtarlarini takdim ettiler 17 18 19 20 21 22 Sirvansahlarin XIII asirdan beri Bugurt Kalesin de saklanilan hazinesine Tahmasb sahip oldu 23 Olumu DuzenleBugurt Kalesi nin dusmesinden sonra Sahruh Lala Huseyin Bey ve Muhammed Bey hapsedildi Bugurt Kalesi nin yikilmasi emredildi 27 Eylul 1538 de Gulistan Kalesi nin kutvali Nimetullah Bey Tahmasb in huzuruna gelip kaleyi ona teslim etdi Cemazuyulevvel ayinin yedinci gunu Lala Huseyin Bey idam edildi Seref Han Bitlisi soyle yazmistir Kizilbaslarin amansiz kiliclari altinda kalede muhasra edilenlerin alti yuze yakini olduruldu Hatta Sah Tahmasb babasi Seyh Haydar in intikamini almak icin bircok Sirvan ileri gelenini kendi elleriyle oldurdu Sah Tahmasb Sirvan i ikta olarak kardesi Elkas Mirza ya verdi Sirvansah Sahruh u da bir kole gibi zincire vurarak Tebriz e goturdu 1539 da gizlice idam edilmesi emrini verdi 24 25 26 27 Sirvansah Devleti nin sonu Duzenle Tahmasb Sirvan i ele gecirdikten sonra Sirvansahlar Hanedani nin devrildigini ilan etti ve Sirvan i Safeviler Devleti ne katti Ulke sahin kardesi Beylerbeyi Elkas Mirza nin yonettigi bir vilayete cevrildi Sirvan in neredeyse tum ileri gelenleri yok edildi Onlarin topraklari Kizilbas asiretlerin liderlerine komutanlarina pay edildi 1535 te Tebriz i ele geciren Osmanli sultani I Suleyman in tarafina gecmis olan Teke asireti lideri Gazi Han Tekeli Osmanli ya ihanet ederek 6 000 kisilik goceriyle birlikte Surluk yaylaginda sahin yanina geldi Sirvan vilayetinin bir parcasi Salyan Mahmudabad ve Baku ona bagislandi Ozgurluklerine duskun olan Sirvan halki uzun sure Sirvansahlar Devleti nin yok oldugu dusuncesine riza gostermeyerek kimi yerlerde ciddi mukavemet gosterdiler Gazi Han Tekeli uzun ve siddetli mucadelelerden sonra 1540 ta Baku Kalesi ni ele gecirerek ahaliden epey insani katletti 1543 yilinda kendisine yapilan suikaste Gazi Han Tekeli nin de katildigini dusunen Tahmasb onun kardesleriyle birlikte idam edilmesi emrini verdi Bu emir Elkas Mirza tarafinden Sirvan da icra edildi 28 29 30 31 Kaynakca Duzenle Hesen Rumlu s 272 273 Tarixi Cennabi v 961a Myunedzhim bashi c l74 Xursah Tarixi Ilciye Nizamsah c 60 Paxomov Klady Azepbajdzhana vyp II c 49 495 Hesen Rumlu s 282 Ickendep Mynshi Tapix alem apa c 59 89 90 Xursah Tarixi Ilciye Nizamsah s 60 61 Petpyshevckij Azepbajdzhan v XVI XVII vekax c 266 Xursah Tarixi IlciyeNizamsah s 60 62 Hesen Rumlu s 285 286 Ickendep Mynshi Tapix alem apa c 60 Hesen Rumlu s 285 286 Shapaf xan Bidlici t II c 181 185 Dopn c 597 Joseph von Hammer Geschichte des Osmanischen Reiches Bd IV Pest 1827 t IV s 61 Hesen Rumlu c 285 289 Myunedzhzhim bashi c 174 Shapaf xan Bidlici t II c 188 Xursah Tarixi Ilciye Nizamsah s 62 64 Tarixi Cennabi v 61 Dopn c 600 3akapija al Kazvini Acap al bilad izd Byuctenfelda ch II 4 392 Hesen Rumlu s 289 290 295 Shapaf xan Bidlici ch C c 188 Myunedzhzhim bashi c 174 Tarixi Cennabi l 961b Xursah Tarixi Ilciye Nizamsah s 64 Shapaf xan Bidlici c c 188 189 191 Hesen Rumlu s 295 300 A Dzhenkincon Pyteshectvie v Pepciyu L 1938 c 204 205 Ayrica bakiniz DuzenleSirvansahlar Devleti Azerbaycan tarihi https tr wikipedia org w index php title Sahruh bin Ferruh Yasar amp oldid 22485448 sayfasindan alinmistir, wikipedia, wiki, viki, vikipedia, oku, kitap, kütüphane, kütübhane, ara, ara bul, bul, herşey,

ne arasanız burada

hikayeler, makale, kitaplar, öğren, wiki, bilgi, tarih, seks, porno, indir, yukle, sex, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon için, chat, türk chat, turk, türk, nasıl yapılır, ne demek, nasıl, yapmak, yapılır, indir, ücretsiz, ücretsiz indir, bedava, bedava indir, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, resim, müzik, şarkı, film, film, oyun, oyunlar.

Şirvanşahlar sarayı

Şirvanşahlar saray ansamblı — Azərbaycan memarlığının Şirvan-Abşeron qolunun iri abidəsidir.
XV əsrdə Bakının iqtisadi və siyasi əhəmiyyətinin artması nəticəsindəŞirvanşah Xəlilullah iqamətgahı Şamaxıdan Xəzər dənizindəəsas liman şəhəri və möhkəmlənmiş istehkam olan Bakıya köçürdü. Səbayel qəsrinin batması ilə bağlı yeni saray təhlükəsiz yerdə, Bakı təpəsinin hündürlüyündə tikildi. Ansambl vahid memarlıq ideyasına əsasən tikilmirdi, o, relyefəəsasən, üç səviyyədə ucaldılan bir neçə tikili sırasından ibarətdir: sarayın əsas binası (1420-ci illər), Divanxana (1450-ci illər), sərdabə-türbələr (1435), minarəli şah məscidi (1441), Seyid Yəhya Bakuvi məqbərəsi (1450-ci illər) və Keyqubad məscidinin qalıqları. Saray tikililərinə şərq tərəfdən portal — Murad qapıları (1585), ovdan və hamam qalıqları aiddir. Bəzi məlumatlara görə, saray binasından şimal-şərqə doğru əvvəllər şah tövlələri yerləşirmiş, hazırda burada yaşayış evləri mövcuddur. Divanxanadan şimalda yaşayış evlərindən birində qədim divarların özülü görünür, bu hörgü sarayın fasadının hörgüsünə başlayır. Görünür, bu saray ansamblına daxil olan binalarının hörgülərinin qalıqlarıdır.
1964-cü ildə kompleks muzey-qoruq elan edilib və dövlət mühafizəsinə götürülüb.
1. Saray
2. Divanxana
3. Şirvanşahlar türbəsi
4. Minarəli saray məscidi
5. Hamam
6. Seyid Yəhya Bakuvi məqbərəsi
7. Şərq portalı

1. Saray

Şirvanşahlar Sarayı Ansamblı vahid arxitektura ideyası əsasında qurulmayıb. Amma onun bənnaları hər bir binanın təyinatını, onların ölçüsünü nəzərə alaraq, arxitektura mənzərəsinin yarada bildilər.
Ansamblın əsas binası — saraydır. O, bütün saray tikililəri arasında ən qədimidir və arxitektura tarixçilərinin qənaətlərinə görə, on ilə ucaldılıb. Bu, həm həcminə, həm də tutduğu əraziyə görə kompleksin ən böyük binasıdır. Onu 1411-ci ildəŞirvanşah I İbrahimin — Teymurləngin müttəfiqinin əmri ilə ucaltmağa başlayıblar, ölümündən sonra bu işə onun oğlu Şirvanşah I Xəlilullahın dövründə işlər davam etdirilib.
Sarayın ikimərtəbəli binasında 50 fərqli ölçüdə və çevrədə otaqlar mövcuddur, onları üç dolama pilləkən birləşdirir. Böyük şişbucaq portal həyətdən birbaşa hündürdəki ikinci mərtəbənin günbəzlə örtülmüş səkkizbucaqlı dəhlizə aparır. Onun ardınca kiçik, yenə səkkizguşəli vestibül gəlir və bu vestibül onu sarayın digər otaqları ilə birləşdirir. Səkkizguşəli otaqdakı oyuqların çat-çat çıxıntıları aşağı mərtəbə ilə danışıq əlaqəsi sazlamaq məqsədi güdürdü. İkinci mərtəbədəki 25 otaqdan yalnız 16-da günümüzədək qorunub saxlanılıb. Binanın 27 otaqdan ibarət aşağı mərtəbəsi qulluqçular və təsərrüfat ehtiyatlarının saxlanması üçün nəzərdə tutulubmuş. O, günümüzə XV əsrdə — tikildiyi vaxtda olduğu kimi gəlib çatıb.
Ön həyətə ünvanlanan fasadın ciddi forması digər həyətlərdəki binaların zəngin traktovkasından fərqlənir. Lakonik formalar, divarların hamar səthində günəş tonları, üst pəncərələrin bəzəkli şəbəkəsi, pəncərəyarıqlar binaya bənzərsiz ifadəlilik verir. Birinci mərtəbədəki otaqların qazıntısı göstərdi ki, saray qayanın üzərində tikilib, əvvəllər — saray inşa edilənədək — onun altında hansısa tikili olub və onun divarlarının özülünün üzərində sarayın bünövrəsi qoyulub.
Şirvanşahlar sarayı muzey-qoruq elan edilənədək çox hadisələrin şahidi olub. Məsələn, 1501-ci ildə Səfəvilər Bakını alarkən saray boşaldılıb. Şirvanşahların bütün sərvətləri — silahlar, əsləhələr, zinət əşyaları, xalılar, bahalı parçalar, Sara kitabxanasındakı nadir kitablar, gümüş əşyalar və qızılları Səfəvilər özləri ilə Təbrizə aparıblar. Amma 1514-cü ildə türk sultanı I Səlimin və Səfəvilərin qoşunları arasında Çaldıran döyüşündən sonra Şirvanşahlar Sarayının sərvətləri türklərə çatdı. Bu gün də onların bir hissəsi Türkiyənin, İranın, İngiltərənin, Fransanın, Rusiyanın, Macarıstanın muzeylərinin kolleksiyalarını bəzəyir. Məsələn, İstanbul muzeyində I Xəlilullahın 1428-ci ildə hazırlanmış zirehi, onun oğlu varis Fərrux Yasarın iki dəbilqəsi saxlanılır. Sarayın bəzi xalıları Londonun Viktor və Albert muzeyində, saray kitabxanasının qədim foliantları isə Tehranın, Vatikanın və Peterburqun böyük kitabxanalarında saxlanılır.
Türk səyyahı Övliya Çələbi «Yol qeydləri» kitabında bildirir ki, türk sərkərdəsi Mustafa Lələ paşa, 1585-ci ildə fəth etdiyi Bakını tərk edərkən, «bir gözəl tikilinin damını, günbəzini, pəncərə çərçivələrini özü ilə aparıb və onu sultana hədiyyə edib, sultan isə onlardan «Sultaniyyə Qəsri Humayun» bağında hamını öz gözəl görkəmi ilə heyrətə salan şahanə qəsr tikdirib». Ola bilər ki, sözügedən kaşıyla örtülmüş günbəz Şirvanşahlar Sarayının damından götürülüb.
Şirvanşahlar Sarayı 1723-cü ildə rus eskadrasının dənizdən hücumu zamanı, şəhərin fars işğalından azad edilməsi və 1806-cı ildə Bakını rus qoşunlarını işğal etməsi zamanı da zərər çəkib. Bakı Rusiya imperiyasının tərkibinə daxil ediləndən sonra saray çar hərbi idarəsinə verildi, yüz il müddətində saray onların imtiyazında qaldı. İkinci mərtəbədə yerləşən şah mənzilləri əsgər kazarmalarına, onun altındakı otaqlar isə tövləyə, artilleriya anbarlarına çevrildi; kim isə məqbərənin portalındakı daş yazını yaşıl boya ilə korladı, şah məscidi isə az qala qarnizon kilsəsinə çevriləcəkdi. Hərbçilər sarayı qismən təmir etdilər və eyni zamanda saray tikililərini artilleriya anbarlarına çevirməklə böyük dəyişikliklər etdilər. «Yenidənqurma» zamanı günbəzlər dağıdıldı və birinci və ikinci mərtəbədə otaqları bir-birindən ayıran divarların bir hissəsi götürüldü. Günbəzlərin, şişbucaq və xaçşəkilli taxtapuşların qalıqları məhv edildi və hamar, tirdən düzəldilmiş örtüklərləəvəzləndi. Bəzi pəncərə yerləri dolduruldu, daşdan kəsilmiş şəbəkələr dağıdıldı. Sarayın şimal fasadının ikinci mərtəbəsində giriş düzəldildi, divarda böyük keçid yarıldı və atların sürdüyü ikitəkərli arabalar küçədən birbaşa sarayın ikinci mərtəbəsinə keçirdilər. Qübbələrin və günbəzlərin mavi şilənmiş mozaik suvağı məhv edildi. Sarayın divarlarında güllə yerləri hələ də qalır -əsgərlər burada atıcılıq məşqləri edirdilər.
XIX əsrin sonunda hərbi intendantlıq qeyri-ixtiyari bütün ansamblın xilaskarı rolunu oyandı. Aleksandr Nevski kilsəsinin tikilməsi üçün yer seçərkən Şirvanşahlar Sarayı gözaltılanmışdı. Yalnız hərbiçilər üçün başqa yer tapılmadığından, memarlıq abidəsi tamamilə məhv olmaq təhlükəsindən qurtuldu.
1920-ci ildə XI Qırmızı ordunun şəhəri istila etməsi ilə burada sarayda yenidən tövlələr, artilleriya anbarları, əsgər kazarmaları, lazaret yarandı.
Ətrafda hər yer baxımsız və bərbad idi. Bu səbəbdən də görkəmli Azərbaycan tarixçiləri və arxeoloqları orta əsrlərə məxsus bu nadir abidəni qorumaq üçün Azərbaycan İnqilab Komitəsinin rəhbərliyinə xüsusi məktub ünvanladılar. Yalnız bundan sonra kompleksdə təmizləmə-bərpa işləri başladı. 20-ci illərin sonlarında sarayın soyuq, rütubətli, damı deşilmiş otaqları Azərbaycan Tarix Muzeyinə verildi, 1920-30-cu illərdə muzey burada yerləşirdi.
Sarayın ciddi bərpa işlərinə ehtiyacı var. Saray kompleksinin 20-ci, 30-cu və ya 50-ci illərdəki bərpası korkoranə, qeyri-peşəkarcasına və sistemsiz şəkildə aparılıb. 1992-ci ildən sarayda yeni bərpa işləri aparılır.

2. Divanxana

Divanxana Şirvanşahlar sarayının əsas binasına yaxın yerləşir. Bu tikili kiçik həyətin içərisində yerləşən, üç tərəfdən arkada qalereyası iləəhatələnən kiçik, zərif binadır. Divanxana həm içəridən, həm də çöldən daş günbəzlə örtülmüş səkkizguşəli zaldan ibarətdir. Vestibülün düzbucaqlı binası ona bitişik yerləşir. Vestibül arkada qalereyasına çıxışla zala və zalın döşəməsi altındakı səkkizguşəli kameraya birləşir. Bu kameranın altında zirzəmiyə enən ikinci belə kamera var, şimal tərəfdən yer səthi bərabərində olan çıxıntı zirzəmiyə qapı rolunu oynayır. İkinci kameranın yerləşdiyi qayada 5 metr dərinliyi olan quyunun ağzı görünür. Bu iki kameranın təyinatı da bütövlükdə divanxananın özünün təyinatı kimi anlaşılmaz qalır.
Əsas girişin hündür, biçimli portalı ornamentlə və qeyri-adi dərəcədə zərif və gözəl yazı ilə bəzədilib. Ornament əncir və üzüm yarpaqlarının hörülməsindən ibarətdir. Bundan əlavə, portal iki medalyonla bəzədilib, onların içərisindəərəb dilində, kufi qrafikası ilə yazılar var. İlk baxışdan adama elə gəlir ki, bu sadəcə, bəzəkdir.
Divanxananın arxitektura kompozisiyası və planlaşdırılması orijinaldır və digər Şərq ölkələrində onun analoqu yoxdur. Divanxananın tikintisi başa çatmayıb, kapitel və sütunlar sırasının bəzək işlərinin tamamlanmaması və digər detallar bundan xəbər verir. Ola bilsin, tikinti 1500-1501-ci ilin hadisələri ilə bağlı dayandırılıb. Üslub xüsusiyyətləri və bəzək işlərinin qismən yarımçıq qalması Divanxananın XV əsrin sonuna aid etməyəəsas verir.
Divanxananın təyinatı ilə bağlı fərqli versiyalar var. Bəziləri hesab edir ki, burada məhkəmə qurulurmuş və dəyirmi çıxıntısı olan günbəzli zalda daş döşəmənin ortasında hökm icra olunurmuş. Ölüm hökmündən sonra çıxıntının üzərində cəllad caninin başını kəsirmiş, onun bədəni isə yeraltı kanallar vasitəsi ilə dənizə axıdılırmış.
Başqa ehtimala görə, divanxana mühakimə, qəbul və dövlət şurası üçün nəzərdə tutulubmuş və ya bura mavzoley imiş. XIII-XV əsrlərdə maliyyə idarəsinin rəhbəri divanın sahibi idi. Divanxana Şirvanşahlar yanında sahibi-divanın, onun məmurlarının iş otağı, xəzinə ola bilərdi. Səkkizguşəli zalın mərkəzində kameranı örtən günbəzdəki müəmmalı çıxıntı, göründüyü kimi, sonradan, güman ki, 1501-ci ildə Səfəvilər şəhəri ələ keçirib, xəzinəni axtararkən qoyulub. Məlumatlara görə, pavilyonun günbəzində Səfəvilər xeyli qızıl və daş-qaş tapıbmışlar.
Mavzoley barədə versiya da inandırıcı görünür. İkikameralı zirzəminin və giriş portalında Qurandan surənin («Allah dünyanın iqamətgahına çağırır və istəyənləri düz yola aparır… Bu, cənnət yoludur və orada onlar əbədi yaşayacaqlar») yazılması da bunu təsdiq edir. Maraqlıdır ki, xalq rəvayətlərində Divanxana nəzəriyyəsi, xüsusən süd quyusu adlanan quyu ilə zirzəmi kamerası pir sayılırmış, süddən kəsilən qadınlar burada şəfa tapırmışlar. Görünür, Divanxananın və sarayın ərazisi islamaqədərki vaxtlarda müqəddəs ziyarətgah olub.

3. Türbə

Şirvanşahların ailə sərdabəsi düzbucaqlı formadadır və altıguşəli günbəzlə tamamlanır. Günbəz çöldən parlaq ulduzlarla bəzədilib. Keçmişdə günbəzin dərinliyinin səthinə mavi şirlənmiş kərpiclər qoyulmuşdu. 1733cü ildə Bakıda olan səyyah İ. Lerxin qeydləri də bunu təsdiq edir: «Taxtapuş (sərdabə) mavi rəngli daşlarla bəzədilib».
Giriş qapısındakı yazı binanın təyinatından xəbər verir: «Böyük sultan, böyük Şirvanşah, Allahın peyğəmbərinin adaşı, dinin himayəçisi, I Xəlilullah səkkiz yüz qırx doqquzuncu (1435-1436) bu işıqlı sərdabəni anası və oğlu üçün tikməyi əmr etdi». girin qapısında arkanın oxu üzərində 12 dəfəƏli adı yazılmış altıguşəli xonçalar yerləşdirilib. Portalın hündürlüyünü Qurandan Allahı öyən surə bəzəyir.
Portalın yan hissələrində damcıyabənzər iki medalyonda memarın adı -Əli yazılıb. Hər medalyonda eyni yazı iki dəfə — düzünə vəəksinə istiqamətdə təkrarlanır. Memar şah sərdabəsində öz adını böyük ustalıq və sənətkarlıqla cizib, uzun illər bu ad gizli qalıb və yalnız 1945-ci ildə Azərbaycanlı alimlər onu oxuya biliblər.
Binanın mərkəzi günbəzli dəfn otağı təşkil edir. Bəzi mənbələrdə deyilir ki, 1501-ci ildəŞirvanşah Fərrux Yasarın ölümündən sonra Şah İsmayılın qoşunları Bakı qalasının tuturlar və sərdabədəki mərhumların qalıqlarını oda atırlar. 1945-ci ildə çalışan arxeoloqların işi bu versiyanı təkzib etdi. Sərdabənin taxta döşəməsi altından 5 qəbir olan sərdabə aşkarlandı, onların üzəri daş piltələrlə örtülmüşdü. Məlum oldu ki, qəbirlərdən 3də yaşlılar, 2-də isə uşaqlar dəfn olunub. Sərdabədəki tədqiqat zamanı daha bir neçə qəbir tapıldı. Onların ümumi sayı 14-də çatırdı. Bunlar Şirvanşahların ailə üzvlərinin məzarları idi. Qəbirlər tam vəziyyətdə idilər, amma qəbirüstü daşları yox idi.
Arxeoloji işlər nəticəsində yazıda qeyd olunduğu kimi, qəbirin Bikə xanıma -Şirvanşah I Xəlilullahın anasına, oğluna və digər ailə üzvlərinə aid olduğu təsdiqləndi.
Qəbrin təmizlənməsi zamanı həndəsi ornamentlərin izləri olan medalyonlu materiya qalıqları aşkarlandı. Onların üzərindəərəbcə yazılar döyülmüşdü. Bundan başqa tapılan əşyalar arasında bir neçə mavi muncuq, firuzə və altı ədəd yaqutla bəzənmiş qızıl sancaq, qızıl sırğalar tapıldı. Hazırda bütün bunlar Azərbaycan Tarix Muzeyinin Fondunda yerləşir.
Minarəli saray məscidi
Saray məscidi kompleksin aşağı həyətində yerləşib. Binanın şimal-şərq küncündə ucalan şaquli minarə onun iki azca iti günbəzlə yekunlaşan prizma şəkilli həcmlərinin lakonikliyinə kölgə salır. Məsciddə iki ibadətgah var, böyüyü kişilər, kiçiyi qadınlar üçün nəzərdə tutulub. Bundan əlavə daş dolama pilləkənlərin qalxdığı kiçik yardımçı otaqlar da var. Bu tikililərin hamısı düzbucaqlı plana daxildirlər, burada yalnız qadın ibadətgahı cüzi çıxıntı ilə fərqlənir.
Məscidə üç yol aparır. Şimal -əsas yol portalda xüsusi qabardılıb. Portalın hər iki tərəfindən yarımpərgar formasında oyuqlar var, bunlar ayaqqabı üçün nəzərdə tutulub. Çünki müsəlman qanununa görə, məscidə ayaqqabı ilə və dəstəmaz almadan keçmək olmaz. Dəstəmaz prosesi həyətin şimal hissəsində, aşağı həyətə portal keçidinin arxasındakı quyu və kiçik hovuz olan meydanda həyata keçirilirdi.
Şərqdən, qonşu həyət tərəfdən məscidə ikinci, daha sahə portalın açdığı yol var, qərbdəki keçid isə heç nə ilə seçilmir.
Məscidin mərkəzi zalının yuxarı künclərində uzun boğazları içəri, zala meyllənən dörd böyük gil bardaq hörülüb. Bu bir tərəfdən, gözəl rezonans verir, digər tərəfdən, bu, antiseysmik konstruktiv-inşaat üslubudur və binaya möhkəmlik verir — üt hissənin yüngülləşdirilməsi sayəsində ağırlıq mərkəzi azalır.
Məscidin mərkəzi zalının cənub divarının dirəyində sadə bəzədilmiş mehrab yerləşir, onun dərin olmayan taxçası şiş uclü yargünmbəzlə örtülüb. Məsciddə müxtəlif formalı və təyinatlı taxçalar var. Onlar canamazların, çıraqların, Quranların, təsbehlərin qoyulması üçün nəzərdə tutulub.
Pəncərələr daş hasara -şəbəkəyə alınıb. Bu, sadə arxitekturalı binaya xüsusi gözəllik verir.
Məscidin minarəsi 22 metrdir. Minarənin stalaktit qurşağındakı yazıda deyilir: «… böyük sultan I Xəlilullah bu minarəni ucaltmağı əmr etdi. Allah onun hakimiyyətini və idarəsi günlərini artırsın. Səkkiz yüz qırx beşinci il» (1441-1442).
Minarənin eyvanı (şərəfə) əvvəlcə daşdan idi, amma 1723-də Bakı rus qoşunlarının hücumuna məruz qalanda mərmi minarənin bir hissəsini dağıtdı. Sonralar, bizim dövrümüzdə eyvanı bərpa edərək, onu dəmirlə əvəzlədilər.

4. Hamam

Saray hamamı kompleksin ən aşağı meydançasındadır. O, 1939-cu ildə aşkar edildi. Arxeoloji qazıntılar nəticəsində 26 otaqdan ibarət böyük hamam üzə çıxdı, onun üzəri torpaqla örtülmüş və burada bağ salınmışdı. 1953-cü ildə hamam hissə-hissə təmizləndi və 1961-ci ildən mühafizə olunmağa başladı. Hamamın divar qalıqlarının əsasında demək olar ki, onun ərazisi günbəzlərlə örtülübmüş, günbəzlərdəki yarıqlardan içəri işıq düşürmüş. Qışda isti, yayda sərin olması üçün onu yerin altında tikiblər. Belə sistem Bakı və Abşeronun hamamları üçün səciyyəvidir.
Saray hamamının planı iki böyük kvadrat binadan ibarətdir, dörd pilon (naxışlı sütun) onları xırda hissələrə ayırır. Bir qrup otaqlar — «çöl» və ya «bayır» — geyinib-soyunmaq üçün nəzərdə tutulub, «içəri» hissə isə çimmək üçünmüş. Çimmək üçün olan hissəyə isti və soyuq su üçün hovuzlar qoşulurmuş. İsti su saxlanan hovuzda onun qızdırılması üçün içərisində od yandırılan xüsusi kamera yerləşirmiş. Hamamı qatılaşdırılmış, sarı daş formasında bərkimiş, şam kimi yanan ağ neftlə qalayırmışlar. Qızdırılma sistemi buxar kanalları vasitəsi ilə çimərlik hissəsinin döşəməsinin altı ilə gedirdi. Çimərlik bölməsindən gələn isti hava geyinib-soyunma otağını qızdırırdı.
Səyyah İ.Lerx 1733-cü ildə olarkən, hamam barədə yazırdı: «O, həm çöldən, həm də içəridən yaxşı bəzədilib». Ovdan-su anbarından gələn su divarın yanında hamamın qazanxanasına — «külxana»ya tökülürdü və sonra onlar üçün xüsusi kanallar qurulmuş keramik borulara bölüşdürülürdü. Ovdana torpağın altındakı qaya massivində çapılan pilləkənlərə aparan şiş uclu oyuqdan keçmək olardı, pilləkən 70-ci pillədə, böyük su anbarının yanında bitirdi. Bura su yeraltı kəhrizdən gəlirdi. Tikinti işləri zamanı qərb qala divarının yaxınlığında 10 metr dərinlikdə, dağlardan ovdana və Şirvanşahlar sarayına tərəf gələn qədim şəlalə aşkarlandı. Görünür, saray və hamam həmin su kəməri vasitəsilə təchiz olunurdu.
Otaqlar çox idi: geyinib-soyunma otağı, çimərlik, «xəlvəti» — təklikdə çimmək üçün guşə. Hamamın otaqlarında dairə formasında kiçik hovuzlar və ayaqqabı üçün oyuqlar vardı. Kənardakı, bərpa olunmuş günbəzli hissədə günümüzədək yaxşı qalmış kaşı haşiyələr var.

5. Şərq portalı

Tək dayanan Şərq darvazaları portalı saray tikililəri ansamblına aiddir, onu çox zaman «Murad qapıları» adlandırırlar. O, istehkamın divarlarında bütün kompleks tikililərindən sonra — XVI əsrdə Bakının türklər tərəfindən işğalı zamanı inşa edilib. Darvazalar sultan III Muradın şəninə adlandırılıb.
Öz icra tərzinə və bədii kompozisiyasına görə şərq portalı Divanxananın və məqbərənin üslubunu tamamlayır. Amma burada inşaat sənətinin enişinin əlamətləri sezilir, daş aşağı keyfiyyətlidir, Azərbaycan ornament sənətinin düzümü pozulub.
Portalın qurucusu memar, usta Əmir şah Vayankuhi — Təbriz ətrafındakı şəhərlərindən birinin sakinidir. Portalın yuxarı hissəsi ərəb dilində yazı ilə bəzədilib: «Bu ali binanı qurmağı əmr etdi, ədalətli və böyük sultanın — Muradın hakimiyyəti günlərində, Ulu Rəcəb baba Bakuvi, hicri 994-cü ildə (1585-86-cı illər)». Yazının hər iki tərəfində bitki ornamentli xonçalar əks olunub. Portalın aşağı hissəsində stalaktitin yarımgünbəz formasında əmələ gətirdiyi dərin oyuq var. Bura sarayın digər portallarından fərqli olaraq, geniş, darvazaya bənzər çatma qapı yeri var. Mümkündür ki, bu tikili günümüzədək gəlib çatmayan və ya tikilməyən binaya giriş imiş. Yazı mətni də buna işarə edir, orada darvazadan deyil, «imarət»dən danışılır.
Memar ansamblın vəhdətini qorumağa çalışıb, amma yenə də həmin hərbi əməliyyatlarla zəngin dövrün arxitekturasındakı tənəzzülün təsirindən qaça bilməyib.

6. Seyid Yəhya Bakuvi sərdabəsi

Saray kompleksinin cənub hissəsində yerləşən Seyid Yəhya Bakuvi məqbərəsi xalq arasında «dərviş məqbərəsi» kimi tanınır.
Tarixçilərin məlumatına görə, Bakuvi Şirvanşah Xəlilullahın saray alimi olub. Şamaxıda doğulub. Sufi, «xəlvəti» təriqətinə rəhbərlik edən Şeyx Sədrəddinin tərəfdarlarından olub. Şeyx Sədrəddinin ölümündən sonra Bakuvi Bakıya köçüb. Ayrı-ayrı tarixçilərin məlumatlarına görə, o, 868-ci (1464) vəfat edib və saray kompleksi ərazisində dəfn olunub. Günümüzədək Seyid Yəhya Bakuvi fəlsəfə, astronomiya və riyaziyyatın öyrənilməsi sahəsində dəyərli mənbələr olan 15 əsəri («Həqiqət axtaranların sirri», «İlhamın sirri», «İşarələrin simvolik mənaları», «Səmənilər şəcərəsinə izahlar», «Ruhların sirri» və s.) gəlib çıxıb, onlar sufi-mistik xarakter daşıyır və Türkiyənin İstanbul, Konya və Manisa şəhərlərində saxlanılır.
Sufizm — islamda mistik-asketik istiqamətdir, VIII əsrdən məlumdur. Sufilər Allahla fərdi vəhdətə və hətta daxili nurlanma yolu ilə ona birləşməyə, onda əriməyə can atırdılar, bu müəyyən asketik təmrinlərlə müşayiət olunurdu.
Məqbərə səkkizguşəli formaya malikdir və səkkizguşəli çadırla örtülüb. O, yerüstü və yeraltı hissələrdən ibarətdir. Məqbərənin üst hissəsi dini ayinlər üçün nəzərdə tutulurdu, aşağı hissədə qəbirüstü sərdabə yerləşirdi. Daxildən məqbərə bəzədilmişdi və ona rəngli suvaq çəkilmişdi.
Məqbərə yonulmuş və bir-birinə sıx hörülmüş enli və ensiz daşlar sırasından tikilib.
Məqbərənin kənarlarında — cənubda, şərqdə və qərbdə — üç kiçik daş hasarlı -şəbəkəli çatma pəncərələr var. MəqbərəŞirvan-Abşeron memarlıq məktəbinin həlqələrindən biridir.
Məqbərə Key Qubad məscidi adı ilə tanınan qədim məscidin yananda tikilib. Seyid Yəhya Bakuvi məhz bu məsciddə çalışıb, dua edib, dərs deyib. Bu məscid XIV əsrdəŞirvanşah Key Qubadın hakimiyyəti illərində tikilib və onun adı ilə adlandırılıb. Amma 1918-ci ildə məscid yanğın zamanı yanıb və hazırda yalnız onun bünövrəsi qalır. Yəqin ki, bu məscid daha qədim məscidin yerində tikilib.

7. Qız qalası

Abşeronun qalalarından ən böyüyü vəəzəmətlisi Bakıda, İçəri şəhərdə olan Qız Qalasıdır. Hündürlüyü 28 metr, diametri 16-16,5 metr, divarlarının qalınlığı dib tərəfdə 5 metr, yuxarı tərəfdə isə 4 metr olan Qız qalası silindr formalı əsl qaladan və cənub tərəfdən ona bitişən dayaq dəstəyinə oxşar iri bir tikilidən ibarətdir. Bu tikilidən nə məqsədlə istifadə olunduğu hələ bu günə qədər müəyyən edilməmişdir. Qala səkkiz mərtəbəyə bölünmüş, hər mərtəbənin ayrıca daş tağtavanı və ya günbəzi olmuşdur. Bu mərtəbələr divarın içində tikilmiş daş pilləkən vasitəsilə bir-birilə birləşir. Mərtəbələrdə divardan bayıra çıxarılmış saxsı boruları olan dərinliklər vardır. Ehtimal ki, bu borular çirkab atmaq üçün qoyulmuşdur. Qalanın daxilində olan quyu, görünür, oraya sığınanları və qalanın müdafiəçilərini su ilə təmin edirmiş. Pilləkən olan tərəfin fasadında qoyulmuş yarıq şəkilli pəncərələr mərtəbələri işıqlandırmağa xidmət edirmiş. Onlar, başqa yerlərdə olduğu kimi, içəriyə doğru genişlənərək mazğala-oxşar bir şəkil alırsa da, hər halda müdafiə məqsədi daşıdığı şübhəlidir. Ehtimal ki, qalanın müdafiəçiləri hücum edənlərə ancaq qalanın yuxarı meydançasından atəş açır və qalaya yaxınlaşan düşmənin başına ağır şeylər yağdırırmışlar. Bu məqsədlə qalanın yuxarı hissəsi maşikullalarla qurtarmalı idi. Təəssüf ki, onlar zəmanəmizə qədər qalmamışdır. İndi qalanın üst meydançasının yanlarında enli hasar vardır. Akademik Qmelinin (XVIII əsr) çəkdiyi şəkildə qalanın yuxarı hissəsi qismən dağınıq halda göstərilir. Bu şəklə inanmamaq üçün əldə heç bir əsas yoxdur. Deməli, qalanın yuxarı hissəsi yenidən bərpa edilmişdir. Lakin onun nə zaman və kim tərəfindən bərpa edildiyi hələ bəlli deyildir.

Qala divarlarının xarici görünüşü də diqqəti cəlb edir. Fasadın hörgüsü müəyyən hündürlüyədək Bakı tikintiləri üçün tamamilə xarakter şəkildə olub, demək olar ki, hamardır və daşları düz sıralarla düzülmüşdür. Qalanın yuxarı hissəsində isə bu sıralar növbə ilə gah irəli çıxır, gah da girinti əmələ gətirir. Belə bir sual ortaya çıxır: görəsən, hörgünün bu şəkildə olmasının səbəbi nədir? Memar buradan yalnız bir dekorativ üsul işlədərək, fasadı kölgələrlə bir qədər cazibədar etmək üçünmü bu böyük divar kütləsinin yeknəsəqliyini pozmağa çalışmış və ya başqa bir məqsəd güdmüşdür? Ola bilsin ki, burada da o zamanlar hər yerdə geniş tətbiq edilən kərpic hörgüsü üsulu təkrar olunmuşdur. Doğrudan da, üfüqi sıralar belə aydın bir şəkildə gözə çarpmasaydı divar çox yeknəsəq görünər və ümumi təəssürat xeyli zəif olardı. Fasadın qapı yerinin üstündə iri bir daş üzərində kufi xətlə yazılmış bir kitabə vardır. Burada “Davudun oğlu, Məsudun qalası” sözləri yazılmışdır. Bu kitabə qalanın XII əsrin birinci yarısında səlcuq soltanı Məsud tərəfindən tikdirildiyini düşünməyə imkan verir. Qız qalası haqqında xalq arasında müxtəlif əfsanələr vardır. Bunlardan ən çox yayılanı yerli hökmdarın, özünü qalanın yuxarı meydançasından suya atmış qızının faciəli ölümündən danışan əfsanədir.
Həmçinin bax: Bakı şəhərinin tarixi

Teqlər:
Şirvanşahlar sarayı
, Azərbaycan mədəniyyəti
, memarlıq
, Bakı
, Bakı şəhəri
, İçərişəhər
, tarixi abidələr