Telegram kanal adminlari uchun foydali botlar

Areal üsulu– da xəritələrdə təsvir olunan coğrafi obyektlərin yayıldığı əraziləri (sahələri) təsvir edir. Faydalı qazıntıların, bitki və heyvan növlərinin yayıldığı sahələr arealların köməyi ilə göstərilir. Arealları təsvir etmək üçün əvvəlcə xəritədə konturlar çəkilir, sonra isə göstərilən elementlərin yayılma sahəsi rənglənir və ya müxtəlif şərti işarələrlə göstərilir.

Telegram’da pul topishni istaysizmi?

Keyingi vaqtlarda internet foydalanuvchilari orasida «Telegram’da qanday qilib pul ishlasa bo‘ladi?» mazmunidagi savollar ko‘payib bormoqda. Shu kabi qiziquvchilar ko‘pligi bois, bu boradagi bir nechta tavsiyalar to‘plamini e’tiboringizga havola etmoqdamiz.

Avvalo, imkoniyatingizni va yo‘nalishingizni aniqlashtiring

Hozirgi kunda Telegram’da yangiliklar, qiziqarli videolar ulashuvchi, tematik va bozor kanallar juda ko‘p. Kanallari orqali millionlarni ishlayotgan yoshlarimiz ham bor. Lekin, ular bekorchi vaqtlarida shunchaki, kanal ochib, birdan odam ko‘payib ketganidan so‘ng, reklama berishni yo‘lga qo‘ymaganlar. Boshida deyarli ham bir kanal egasi auditoriya yig‘ish uchun rosa harakat qilgan. Asosiysi, ular boshqalardan ajralib turuvchi kontent bilan kanalni mashhur qilganlar. Siz ham shunday o‘ziga xos takrorlanmas kontentlarga boy kanal ochib, uni yurita olasizmi?

Yangiliklarni saytdan olib kanalga joylashtirib, odam ko‘paytirish esa hozir uncha ham oson emas. Imkoni bo‘lsa, o‘zingiz qiziqqan yoki faoliyat olib borayotgan sohada kanal ochsangiz, yuritish ham oson bo‘ladi.

Agar savdo bilan shug‘ullanish uchun kanal ochayotgan bo‘lsangiz, yurtimizda elektron savdo bilan shug‘ullanish uchun tegishli ruxsatnoma olish kerakligini unutmang.

Kanalga esda qoladigan va chiroyli nom qo‘yish ham muhim sanaladi.

Maxfiy (Private) guruh ochsangiz esa, aynan qanaqa mavzuda faoliyat yuritish ham muhimdir. Bunday guruhlarga ishtirokchilar maxsus havolalar orqali qo‘shiladi. Private guruhning kanaldan afzalligi – unda siz kichik guruhlarni tuzib, darslar yoki treninglar o‘tishingiz, shuningdek, guruh a’zolari bilan o‘zaro fikr almashishingiz mumkin. Maxfiy guruhni aniq reja asosida ochish maqsadga muvofiqdir. Shu sababli, Private guruhlar bo‘yicha kelgusida alohida maqola qilish niyatidamiz.

Hozir yana kanallar haqida.

1. Kanalning «oformleniye»si – uning qiyofasi

Kanal uchun logotipni kvadrat shaklda, 1080×1080 piksellik hajmda tayyorlash tavsiya etiladi. Unutmang, Telegram’da logotip kichik ko‘rinishda shu sababli, detallarni kattaroq va yorqin ranglarda, sifatli formatda tayyorlang.

Bo‘sh kanalga hech kim a’zo bo‘lmaydi. Kanalingiz tematikasidan kelib chiqqan holda, boshida uchtadan beshtagacha qiziqarli postni kanalga joylashtiring. Keyinchalik har kuni 2-3 ta qiziqarli kontent joylashtirib boring. Imkoni bo‘lsa, 2 kunlik kontentlarni oldindan tayyorlab qo‘ying. Yana bir tavsiya: kanalni tgstat.ru saytida ro‘yxatdan o‘tkazing. Bu kanalni statistikasini yuritishda ham foydalidir. Bundan tashqari, SontrollerBot orqali 3 kunlik postlarni rejalab qo‘yishingiz mumkin.

1. Auditoriya yig‘ish (eng qiyini shu yerda)

Hozirgi kunda kanalga odash yig‘ish son ish emas. Sababi – kanallar ko‘p, raqobat kuchli. Odam yig‘ishning esa 2 ta shartli turi bor: pulli va bepul.

Pulli:

• foydalanuvchisi ko‘p va faolligi yuqori kanallarda reklama berish;
• Facebook, Instagram sahifalaridagi reklama berish;
• botlar orqali yig‘ish (tavsiya etilmaydi).

Bepul:

• smartfoningizdagi 200 tagacha kontaktni kanalga qo‘shish;
• VP – o‘zaro reklama, ya’ni faollik bo‘yicha o‘zingiznikiga taxminan teng bo‘lgan biror kanal bilan o‘zaro kelishib, bir-birini reklama qilish. Aytaylik, soat 21.00 dan 06.00 ga qadar;
• mashhur forumlar va ijtimoiy tarmoqlardagi izohlarda, Facebook, Instagram’dagi sahifalar izohlarida reklama berish;;
• kataloglarda ( asosan, 1000 tadan ko‘paygach qo‘yiladi) reklama berish.

Shahsiy kuzativmda esa, kanalni eng yaxshi reklama qilish bu yaxshi kontent orqali katta kanalda reklama qilish bo‘lgan.

Kanalda pul topishning eng asosiy turi bu – reklama. Avvallari reklama berishda kanallardagi foydalanuvchilar soniga ahamiyat berilar edi. Hozirgi kunda esa har bir postning ko‘rilish faolligi asosiy hisoblanadi. Chunki, har xil botlar orqali odam ko‘paytirish mumkin, lekin faollikni oshirish qiyin.

Kanalingizda har bir post kuniga 2000 ta odam ko‘rishni boshlagandan keyin unga reklama joylashtirish bo‘yicha takliflar tusha boshlaydi.

Shu bilan birga, reklamalarni ko‘paytirish yoki yolg‘on reklamalarni joylashtirish tavsiya etilmaydi. Sababi, ko‘p reklama foydalanuvchilarni bezor qilishi mumkin.

Eslatma! So‘nggi vaqtlarda mashhur kanallar reklamani joylashtirish bilan shug‘ullanishda Davlat xizmatlari agentligi tomonidan beriladigan ruxsatnoma bilan faoliyat olib bormoqdalar. Sababi – bu ham bir biznes turidir. Biznes esa soliq to‘lashi shart.

Telegram kanal adminlari uchun foydali botlar

Foydalanuvchilarimiz tomonidan tez-tez telegramdagi botlar va kanal yuritish haqida maʼlumot soʻrab murojaatlar kelib turadi. Barchaga foydali boʻladi degan umidda ushbu Ravshan Burxonov tomonidan yozilgan postni sizlar bilan ulashmoqchimiz.

Bot orqali yangi boʻlajak adminlar mendan qanday qilib kanal yuritish haqida juda koʻp soʻrashadi. Har biriga alohida javob berish esa juda ham qiyin. Shu sababli boʻlajak adminlarga bu masalada yordam berish uchun ushbu blog-postni yozdim. Demak bizda bugun birinchi mavzu kanal yuritishda kerak boʻladigan asosiy botlar haqida boʻladi.

Birinchi bot @livegrambot. Xoʻsh, bu bot nima vazifani bajaradi. Livegram bot bu siz bilan kanalingiz foydalanuvchilari oʻrtasida aloqani taʼminlaydigan bot hisoblanadi. Botni ochish uchun qidiruv satridan @livegrambot deb qidiring va botga start tugmasini bosing

Bot sahifasidan /addbot buyrugʻini tanlang. Shunda sizga @BotFather orqali bot yaratish kerakli toʻgʻrisida xabar keladi.

@BotFather ga oʻtib yangi bot hosil qilamiz. U yerga oʻtib /newbot buyrugʻini beramiz. Keyin botga nom tanlash zarur boʻladi. Botga nom tanlab joʻnatamiz.

Keyin botning userini tanlash kerakligi haqida xabar keladi. Botning useri albatta “bot” soʻzi bilan tugashi zarur boʻladi. Uni ham tanlab joʻnatamiz. Keyin bizga Botning tokeni joʻnatiladi. Oʻsha tokenni copy/past qilib @livegrambot ga joʻnatamiz.

Tokenni @livegrambotga joʻnatganingizdan keyin uni sozlash boʻyicha menyu chiqadi.

U yerdan “Тексты” boʻlimini tanlab, “Добавить языки” buyrugʻidan “Oʻzbekcha”ni tanlaysiz. Keyin ana shu “Oʻzbekcha” buyrugʻining ustiga bosib “Установить по умолчанию” ni belgilab qoʻyasiz. Undan keyin “изменить тексты” buyrugʻini tanlaysiz.

Ana shu menyu orqali botga kimdir /start buyrugʻini bosganda chiqadigan salomlashishni oʻzgartiramiz. Demak 1-boʻlib foydalanuvchi /start tugmasini bosganda chiqadigan gaplarni oʻzgartamiz.

Bu yerga kerakli salomlashishni yozganingizdan soʻng “следующий текст” tugmasini bosing. 2-sahifada foydalanuvchi sizga xabar joʻnatgandan keyin bot tomonidan avtomatik joʻnatiladigan tekstni toʻgʻrilash mumkin. Masalan:

— Salom, admin meni tomim ketib qolgan. oddiy botniyam ocholmayman.

— (Botning avto javobi) Siqilmang adminni vaqti koʻp sizga javob beradi.

Keyin endi shu xabarni nastroyka qilish kerak boʻladi. Agar nastroyka qilmasangiz foydalanuvchi har safar sizga yozganda (Adminni bekorchi vaqti koʻp) eski smsni qayta-qayta joʻnataveradi. shuning uchun “Задать отсрочку” degan joyni bosamiz va “72h” deb yozib joʻnatamiz.

Eng soʻngida “Завершить редактирование” buyrugʻini bosamiz. Shu bilan botning ichki funksional ishlari tugaydi.

Endi botning tashqi koʻrinishini sozlaymiz. Buning uchun @botfather botiga oʻtamiz va /mybots buyrugʻini beramiz. U yerdan hozir yaratgan botimizni tanlaymiz. Shunda buyruqlar chiqib keladi. Buyruqlardan “Edit Bot” buyrugʻini bosamiz.

Edit name — bot ismini oʻzgartirish.

Description — botga birinchi kelganda bot haqida qisqacha maʼlumot beradigan joy.

About — bot haqida qisqacha maʼlumot. Bu botni rasmini ustiga bossangiz akkauntga oʻtadigan joyda chiqadigan gaplar.

Botpic — Botning rasmiю

Commands — bu buyruqlar knopkasi (bu ja unchalik zarur narsa emas, men foydalanmayman).

Shunday qilib barchasini sozlaganingizdan keyin botga oʻtib, oʻzingiz ham /start tugmasini bosing. Boʻlmasa sizga bot orqali yozilgan smslar kelmaydi. Unutmang: oʻzingiz ham botga start tugmasini bosing.

Controller bot

Endi Controller bot orqali bot yaratish va uni ishlatish haqida gaplashamiz. Controller bot nima vazifani bajaradi? Controller bot sizning kanalingizga post joylashi, post ostiga komentariya, layk singari tugmalarni qoʻshishi va siz yozgan postni belgilangan vaqtda kanalga chiqarishi mumkin. Aytaylik bir haftalik post yozib qoʻyib, botga yuklab qoʻysangiz bot oʻzi avtomatik hafta davomida postlarni chiqarib turishi mumkin.

Bot ochish uchun birinchi telegramdan @controllerbot deb izlab botga /start beramiz. Undan keyin /addchanel knopkasini bosamiz. Shunda bizga @botfather orqali bot ochish kerakligi aytiladi. (Botfather orqali bot ochish oldingi darsda tushuntirilgan. Savollar boʻlsa birinchi darsga qarang) Botfather orqali bot ochib, token yordamida yangi botni @controllerbot ga ulaymiz. Endi botdan foydalanish uchun yasagan botimizni oʻz kanalimizga admin qilamiz (barcha huquqlarini yoqqan holda)

Botni admin qilgach controllerbotga kirib kanalimizning @username ini joʻnatamiz. Undan keyin bizga shahar nomini joʻnating degan xabar keladi. Botning vaqtini toʻgʻrilash uchun biz Toshkent deb yozib joʻnatamiz, chunki Oʻzbekiston Toshkent soat mintaqasi boʻyicha kunlarni hisoblaydi. Keyin “верно” tugmasi bosiladi. Boʻldi shu bilan kanalga post joylovchi controller bot ishga tushdi.

Endi botni ishlatishni oʻrganamiz.

Kanalga post joylash uchun controllerbotga kirib “создать обнавления” tugmasini bosamiz.

Sozdatni tanlaganimizdan keyin oʻzimizning kanalni tanlaymiz. Keyin bizni boya ochgan botimizga oʻtkazadi, botga start beramiz. Keyin u yerda bizni birinchi sozlanma kutib turgan boʻladi. Hech narsani oʻzgartirmasdan “продолжить” tugmasini bosamiz. Keyin bizda mana bunday menu hosil boʻladi

Endi biz postimizning matnini yozib botga joʻnatamiz. Keyin post ostida bir qancha knopkalar hosil boʻladi.

Demak knopkalar bilan tanishamiz:

1. Прикрепить медиафайл — bu knopkani bosib postga foto va video yoki gifni qoʻshib qoʻysangiz boʻladi.

2. Добавить коментарии — post ostiga komentariya qoʻshish.

3. Добавить реакции — postga like/dislike yoki boshqacha emojilar qoʻyish mumkin.

4. Добавить URL-кнопки — postga birorta havola (ssilka) qoʻshish mumkin.

Bularning barchasini qilib boʻlgach “далее” tugmasini bosamiz.

Bizda bunday menu chiqib keladi. Ular bilan tanishamiz:

1. Задать таймер для удаления — bu knopka orqali hozir joylayotgan postimizni belgilagan vaqtimizda avtomatik oʻchirishimiz mumkin.

2. Опубликовать — eʼlon qilish yaʼni hozir tayyorlagan postimizni kanalda eʼlon qilish.

3. Отложить — postni oldindan yozib belgilangan paytda eʼlon qilish. deylik, bugungi postni ertaga yoki 10 kundan keyin eʼlon qilish uchun otlojit tugmasini bosib kerakli sanalarni kiritamiz.

“Опубликовать” tugmasini bosganimizdan keyin postimiz kanalda eʼlon qilinadi.

Koʻrib turganingizdek natija mana bu holatga keladi.

Kartoqrafik təsvir vasitələri.

Xəritə, qlobus və plan kartoqrafik təsvirlərdir. Ərazinin kiçildilmiş,
ümumiləşdirilmiş və şərti işarələrlə təqdim olunmuş modelinə kartoqrafik
təsvir deyilir.

Coğrafi xəritələr (fiziki, siyasi, iqtisadi və s.) dünyanı və ya hər hansı bir ərazini
daha aydın təsvir edən modellərdir. Onlar kartoqrafik modelləşdirmə ilə yaradılır.
Məkana dair məlumatların toplanması, sistemləşdirilməsi və kompleks təhlilini
əhatə edən ardıcıllıqla yerinə yetirilir. Kartoqrafik modelləşdirməni sxematik
şəkildə aşağıdakı kimi təsvir etmək olar.

Kartoqrafik modelləşdirmə 3 prinsipə əsaslanır:
1. Riyazi əsas – kartoqrafik proyeksiya, dərəcə toru və miqyasın köməyi ilə
Yerin kürə səthindən müstəvi səthə keçidini təmin edir.

Kartoqrafik proyeksiyalar

Yer kürə formasında olduğu üçün onu qlobusda nisbətən düzgün təsvir etmək olar. Coğrafi obyektlər qlobusda paralel və meridianların əmələ gətirdiyi şəbəkənin köməyi ilə təsvir edilir. Bu, coğrafi şəbəkə adlanır. Qlobusda bütün böyük və kiçik əraziləri – materiklərı, okeanları, adaları və s. eyni dərəcədə kiçiltmək mümkündür. Xəritə müstəvi üzərində təsvir olduğu üçün bunu etmək olmur. Coğrafi şəbəkə müstəviyə keçirilərkən meridian və paralellərin forması dəyişir. Xəritədə meridian və paralellərin yaratdığı şəbəkə kartoqrafik şəbəkə adlanır. Qlobus səthini müstəviyə açarkən onun “dilimlərə” bölünən hissələri arasındakı boşluqların yerini dolduran zaman təhriflər, yəni xətalar yaranır. Xəritədə təhriflərdən yaxa qurtarmaq mümkün deyil, lakin onları azaltmaq və ya birini aradan qaldırmaq olar. Bunu kartoqrafik proyeksiyaların köməyi ilə etmək mümkündür.

Xəritədə 4 təhrif yaranır:

Sahə təhrifi. Qütbə yaxın ərazilərin sahəsi bəzən daha böyük göstərilir. Məs: Qrelandiya

Forma təhrifi. Materiklər bəzən dartılmış və ya sıxılmış formada göstərilir.

Uzunluq təhrifi. Bütün meridianların uzunluğu bərabər olduğu halda bəzən bu gözlənilmir.

Bucaq təhrifi. Meridianlar ekvatorla düz bucaq (90°) altında kəsişdiyi halda bəzi xəritələrdə bu bərabərlik itir.

Bütün xəritələrdə forma təhrifi mütləq olur

Təhriflər kəmiyyəti ilk növbədə miqyasdan asılıdır. Xəritə nə qədər kiçik miqyaslı olarsa təhrif bir o qədər çox olar. Bundan başqa təhriflər coğrafi obyektlərin ekvatora yaxınlığından da asılıdır. Silindrik proyeksiyada ekvator ətrafında olan ərazilərdə təhriflər az müşahidə edilir. Ekvatordan qütblərə doğru uzaqlaşdıqca təhriflərin kəmiyyəti çoxalır. Buna görədir ki, xüsusən dünyanın Merkator proyeksiyası ilə tərtib olunmuş siyasi xəritəsində Qrenlandiya adası Avstraliyadan, Antarktida materiki isə Afrikadan böyük görünür. Halbuki, Qrenlandiya Avstraliyadan sahəcə 3.5, Antarktida isə Afrikadan 2 dəfə kiçikdir. Xəritədə qeyd edilən təhriflərin baş verməsinin səbəbi Afrika və Avstraliyanın ekvatora yaxın yerləşmələrinə görə bunlarda təhrifin az, Antarktida Qrenladiya isə qütbdə yerləşdiyinə görə təhrifin çox olmasıdır. Heç bir xəritədə ərazidə olan bütün coğrafi obyektləri göstərmək mümkün deyil. Buna görə də plan və ya xəritə tərtib edərkən məqsəddən asılı olaraq əsas obyekt göstərilir, 2-ci dərəcəli obyekt atılır. Buna kartoqrafik ümumiləşdirmə və ya generalizasiya deyilir. Generalizasiyanın kəmiyyəti xəritənin miqyasından asılıdır. Xəritə nə qədər böyük miqyaslı olursa, generalizasiya bir o qədər az müşahidə edilir.

Kartoqrafik proyeksiyalar vasitəsilə Yerin kürəvi səthi müstəvi səthə köçürülür. Kartoqrafik proyeksiyalar təhrif xüsusiyyətlərinə görə üç qrupa ayrılır: bərabərbucaqlı (konform), bərabərsahəli (ekvivalent), ixtiyari.

Bərabərbucaqlı proyeksiyalarda tərtib edilən xəritələrdə istiqamət və ya bucaqlar demək olar ki, təhrif olunmur, lakin sahə və məsafələr tam təhrif olunur. Bu xəritələr dəniz nəqliyyatında və aviasiyada istifadə edilir. H. Merkatorun 1569-cu ildə tərtib etdiyi dəniz naviqasiya xəritəsi buna misal ola bilər.

Merkator proyeksiyası

Bərabərsahəli proyeksiyalarda ərazilərin sahəsi çox az, lakin bucaq (istiqamət), məsafə və forma tamamilə təhrif olunur. Bu xəritələr materik və okeanların sahələrini hesablamaq üçün əlverişlidir. D. Qall və A. Petersin proyeksiyası buna missal ola bilər. Kürə və ya sferik formada olan yeri müstəvi üzərində təsvir etmək üçün istifadə edilən vasitələr.

D.Qall və A.Petersin proyeksiyası

İstifadə olunan köməkçi səthlərdən asılı olaraq kartoqrafik proyeskiyalar aşağıdakı qruplara ayrılır.

Silindrik proyeksiyalarda qlobus şəffaf silindrin içərisinə yerləşdirilir. Bu zaman Yer səthinin ekvatorboyu əraziləri silindrin səthinə toxunur. Toxunma xəttində bütün təhriflər sıfıra bərabər olur. Xəritədə təhriflərin olmadığı xətt və ya nöqtə sıflr təhriflər xətti və ya sıfır təhriflər nöqtəsi adlanır. Silindrik proyeksiyalarda, əsasən dünya xəritələri, həmçinin ekvatorboyu ərazilərin xəritələri çəkilir, paralel və meridianlar bir-biri ilə düz bucaq altında kəsişən düz xətlər şəklində təsvir olunur.

Konus proyeksiyalarında xəritə tərtib olunarkən Yer kürəsi konusun səthi ilə 47° şm.e. və 62° şm.e.-də kəsişir və bu paralellər boyunca təhriflər olmur. Sıfır təhrif xətlərindən uzaqlaşdıqca təhriflər artır. Bu proyeksiyalarla qütb ətrafı və mülayim enliklərdə yerləşən ərazilərin xəritələri tərtib edilir. Belə xəritələrdə paralellər qövsvarı, meridianlar isə bir mərkəzdən çıxan düz xətlər şəklində təsvir olunur.

Azimutal proyeksiyalar üçün köməkçi həndəsi səth kimi müstəvidən istifadə olunur. Müstəvinin kürəyə toxunma nöqtəsi – sıfır təhrifli nöqtə adlanır. Antarktida və Şimal Buzlu okeanının bu proyeksiyada tərtib edilən xəritələrində paralellər çevrələr şəklində, meridianlar isə bir mərkəzdən çıxan radiuslar kimi təsvir olunur. Yarımkürələrin xəritəsi də azimutal proyeksiyada tərtib edilir.

Çoxüzlü proyeksiyada

Yer kürəsinin səthi kürə deyil, çoxlu sayda trapesiyalara bölünmüş çoxüzlü kimi qəbul edilir. Bu proyeksiyalar kiçik ərazilərin təsvirində, yəni əsasən topoqrafik xəritələrin tərtibi zamanı istifadə olunur. Xəritələrin miqyası böyük və orta olur, təhriflər çox az olur. Azərbaycanın xəritələri bərabərbucaqlı, konus və çoxüzlü proyeksiyalarda tərtib olunur. Təhriflərin dərəcəsi təsvir olunan ərazinin böyüklüyündən və coğrafi enlikdən asılıdır. Xəritədə təhrifləri müəyyən etmək üçün sadə üsullardan istifadə olunur, məsələn,

uzunluq (məsafə) təhrifi özünü meridian və paralellərin arasındakı parçaların uzunluqlarının müxtəlifliyində göstərir. Meridian və paralellər arasındakı bucaqlar 90°-dən fərqli olarsa, deməli, bucaqlar təhrif edilmişdir. Bucağın təhrifi isə bütün coğrafi obyektlərin formalarının təhrifinə səbəb olur.

Miqyas

Miqyas — Yer səthinin kartoqrafik təsvirlərdə neçə dəfə kiçildildiyini göstərən kəsr ədədidir.

Miqyasın 3 növü vardır:

“Ədədi miqyas” – məs: 1:100000, 1:200000

“İzahlı miqyas” – məs: ədədi miqyası izah edir. Məs: 1:100000 miqyası 1 sm-də 1 km deməkdir. Yəni miqyasın məxrəcin 100000 -ə bölürük və yaxud 5 sıfır silirik. Metrə çevirmək üçün isə 100-ə bölürük və ya 2 sıfır silirik.

“Qraifiki miqyas” – Miqyasın qrafik üzrə təsvir edilməsidir. 1:100000 qrafik miqyası aşağıdakı kimidir.

Həqiqi məsafəni tapmaq üçün- miqyas × xəritə məsafəsi. Hm = M × Xm

Miqyası tapmaq üçün- Həqiqi məsafə/Xəritə məsafəsi . M = Hm:Xm

Xəritə məsafəsini tapmaq üçün – Həqiqi məsafə /Miqyas. Xm =Hm:M

Miqyasda sahə: Miqyasda sahə düsturu aşağıdaki kimidir.

“Həqiqi sahə= Miqyasın² × xəritə sahəsi”

Baş miqyas və xüsusi miqyas

Xəritədə məsafələri baş və xüsusi miqyas vasitəsi ilə də nisbətən dəqiq ölçmək olar. Xəritənin kənarında yazılan miqyasa baş miqyas deyilir. Baş miqyasa əsasən məsafələri yalnız sıfır təhriflər xətti üzrə dəqiq hesablamaq olar. Xəritənin təhriflər olan hissələrində isə məsafəni hesablamaq üçün xüsusi miqyasdan istifadə edilir. Xüsusi miqyas meridian və paralel qövslərinin həqiqi uzunluğunu onların xəritədəki uzunluqlarına bölməklə təyin olunur.

2. Kartoqrafik generalizasiya – miqyas, məqsəd və məzmundan asılı olaraq
obyektlər seçilir və ümumiləşdirilir. Xəritənin miqyası böyüdükcə generaliyaziya azalır, kiçildikcə artır.

3. Kartoqrafik işarələr – şərti işarələr kimi qəbul edilir.

Şərti işarələr 3 cür olur: konturlu, xətti və miqyassız.
1. Yer səthində geniş sahə tutan ərazilər (göl, meşə, tarla, bağ) miqyasa uyğun kiçildilərək planda konturlu (və ya sahəvi) şərti işarələrlə təsvir olunur. Bu şərti işarələr ilə obyektin sahəsini, təyin etmək olar.
2. Yer səthində zolaq şəklində uzanan obyektlər (yol, kanal, çay) planda xətti şərti işarələr təsvir olunur. Bu şərti işarələr ilə obyektin uzunluğunu təyin etmək olar.
3. Məhəldə uzaqdan aydın seçilən lakin miqyasa uyğun xəritədə göstərilə bilməyən obyektlər (zavod borusu, tək ağac, teleqüllə) miqyasız şərti işarələrlə göstərilir. Bu şərti işarələr ilə obyektin yalnız yerini təyin etmək olar.

Miqyasına görə xəritələr şərti olaraq 3 qrupa bölünür:

Miqyası 1:10 000-dən 1:200 000-ə qədər olan xəritələr böyük miqyaslıdır. Onlara topoqrafik xəritələr də deyilir. Bu xəritələr üzrə dəqiq ölçmə işləri aparmaq olar. Miqyası 1:200000-dən 1:1000000-a qədər olan xəritələr orta miqyaslıdır. Onlara icmal-topoqrafik xəritələr də deyilir. Bu xəritələr üzrə çox dəqiqlik tələb etməyən ölçmə işləri aparmaq olar. Miqyası 1:1000000 və daha kiçik olan xəritələr kiçik miqyaslı xəritələrdir. Onlara icmal xəritələr də deyilir.

Məzmununa görə xəritələr 3 qrupa bölünür

Ümumcoğrafi xəritələrdə –Bu xəritələrə fiziki və iqtisadi xəritələr daxildir. Onların üzərində bütün coğrafi obyektlər (çaylar, göllər, sərhədlər, şəhərlər, faydalı qazıntılar) eyni səviyyədə təsvir edilir.

Azərbaycanın ümumcoğrafi xəritəsi

Tematik xəritələrdə – hər hansı bir mövzu və ya hadisə daha müfəssəl təsvir olunur. Tematik xəritələrin təbii hadisələri göstərən və iqtisadi prosesləri əks etdirən qrupları vardır. Məs: iqlim, torpaq, bitki örtüyü, əhalinin sıxlığı, kənd təsərrüfatı və s.

Kompleks – bir-biri-ilə qarşılıqlı əlaqədə olan iki və ya daha artıq komponent təsvir olunur. Məs.: sinoptik xəritələr, geoloji quruluş və faydalı qazıntılar xəritəsi və s. Əsl mükəmməl kompleks xəritə təbii zonalar xəritəsidir.

Xəritənin riyazi əsaslari– miqyas, dərəcə toru, proyeksiya.

Xəritənin coğrafi əsasları – relyef, hidroqrafik şəbəkə, yasayış məntəqəsi.

Xəritələrdə təsvir üsulları

Keyfiyyət fonu üsulu– təsvir olunan bütün ərazi hansısa keyfiyyət əlamətinə görə fərqləndirildikdə tətbiq olunur. Məsələn, siyasi xəritədə dövlətlərin əraziləri, fiziki xəritələrdə ovalıqlar, yüksəkliklər, yaylalar, eləcə də dağlıq ərazilər, iqlim xəritələrində yağıntıların paylanması bu üsulla təsvir olunur.

Hərəkət xətləri üsulu– yer səthindəki obyektlərin hərəkət istiqamətini göstərir. Okean cərəyanları, çayların axın istiqaməti, dənizdə gəmilərin hərəkəti, təyyarələrin, avtomobillərin, qatarların hərəkət istiqamətləri hərəkət xətləri üsulu ilə ifadə edilir.

Kartodiaqram üsulu – Ölkə və bölgələrin iqtisadi göstəriciləri dördbucaq və dairələrin köməyi ilə həyata keçirilir.

“Sәnaye sahәlәri”.
1. Yeyinti sənayesi, 2. Yüngül sənaye. 3. Maşınqayırma.

coğrafiya xəritəsi ilə diaqramın birləşməsidir. Burada məlumatlar həndəsi fiqurlar (daha çox dairə və sütunlar) vasitəsilə verilir. Fiqurların ölçüləri xəritədə təsvir edilən məlumatların kəmiyyət göstəricilərini əks etdirir. Məsələn, təqdim olunan xəritədəki diaqramda dairənin böyüklüyü – bu şəhərdə sənayenin daha güclü olmasını bildirir.

Kartoqram üsulu – hər hansı bir göstəricinin ərazi daxilində dəyişməsini vizual əks etdirən təsviridir (lakin xəritə deyildir). Kartoqramda məlumatlar müxtəlif ştrixlər, rənglər və nöqtələrlə ifadə olunur.

İşarələr üsulu- təsvir müxtəlif həndəsi fiqurlar, hərf və şəkillərin köməyi ilə olur.

Areal üsulu– da xəritələrdə təsvir olunan coğrafi obyektlərin yayıldığı əraziləri (sahələri) təsvir edir. Faydalı qazıntıların, bitki və heyvan növlərinin yayıldığı sahələr arealların köməyi ilə göstərilir. Arealları təsvir etmək üçün əvvəlcə xəritədə konturlar çəkilir, sonra isə göstərilən elementlərin yayılma sahəsi rənglənir və ya müxtəlif şərti işarələrlə göstərilir.

Nöqtələr üsulu ilə tematik xəritələrdə coğrafi obyektlərin ərazi üzrə yayılması, eləcə də onların kəmiyyət göstəriciləri verilir. Nöqtələrin ölçüləri onların kəmiyyət göstəricilərini ifadə edir. Bu üsul əhalinin yerləşməsini, heyvanların sayını göstərir.

Qlobus

Yerin bir çox mühüm xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün onun kiçildilmiş modelindən qlobusdan istifadə olunur. İlk qlobusu e.ə. II əsrdə yunan Krates Malosskinin düzəltdiyi güman olunur. 1492-ci ildə alman alimi Martin Behaym hazırladığı qlobusu “Yer alması” adlandırmışdır.Qlobusda yerin əyriliyi nəzərə alaraq coğrayi obyektlər təhrifsiz (yəni səhvsiz) təsvir olunur. Qlobusun hər yerində miqyas eyni olur, yəni qlobus bərabərmiqyaslıdır. Burada yerdəki obyektlərin forma və ölçüləri miqyasa uyğun kiçildilərək düzgün təsvir olunur.

Qlobusda üfüqün cəhətlərini dərəcə toruna (meridian və paralellərə) əsasən təyin etmək olar. Miqyasa görə qlobuslar 3 yerə ayrılır:
1. Kiçik miqyaslı – 1:83.000.000
2. Orta miqyaslı – 1:50.000.000
3. Böyük miqyaslı – 1:30.000.000

Plan

Yer səthinin yuxarıdan, kiçildilmiş, şərti işarələr ilə təsvidir.

Xüsüsiyyətləri: Planda miqyas 1:10000- dən böyükdür

-Meridian və paralel çəkilmir

-Yerin əyriliyi nəzərə alınmır.

-Koordinatları müəyyən etmək olmur

-Cəhətləri oxlara əsasən müəyyən etmək olur

-Nisbi və mütləq hündürlüyü təyin etmək olur

-Yamacın istiqamətini müəyyən etmək olur

-Çay şəbəkəsinin sıxlığını müəyyən etmək olur.

Qütb planaalınması bir nöqtədən, marşurut planaalınması isə bir neçə nöqtədən aparılır.

Dəqiq planalınmada istifadə edilən alətlər: Teodolit, bussol.

Gözəyarı planaalınmada istifadə edilən alətlər: Vizir xətkeşi, kompas, menzula, planşet.

Hazırladı: Osman Eminov

Qeyd: Müəllimlərin işə qəbulu hazırlıqlarına hazırlaşmaq istəyənlər “Bakı Peşəkarlaq Akademiyası”nda dərslərimizə qoşula bilərlər bilərlər”. Yüksək səviyyədə keçən dərslərimiz həm miq həm atestasiya imtahanında sizə kömək edəcək.

Əlaqə nömrələri: �� ☎️ (+99412) 436 92 67 | (+99455) 787 21 23/24
�� Ünvan:Nizami metrosunun yaxınlığı,Caspian Plaza, 3-cü korpus,11-ci mərtəbə.

Müəllifin öz əlaqə nömrəsi: 055-534-81-70