Microsoft Word metodik vesait
tədbirlərin meyvə-tərəvəzlərin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsində ekspres
Azrbaycan dili 8 metodik vsait
GPS.AZ izləmə sistemi ilə siz real vaxt rejimində nəqliyyatın aşağıdakı parametrlərinə nəzarət edə bilərsiniz
Nəqliyyatın olduğu ərazi
GPS.AZ izləmə sistemi ilə siz real vaxt rejimində nəqliyyatın olduğu ərazini, onun sürətini, keçdiyi məsafəni, iş rejimini izləyə və yanacaq sərfinə nəzarət edə bilərsiniz.
Sistemin funksionalı məhdudlaşdırıcı zonaları təyin etmək və onların hüdudlarından kənara çıxma hallarına nəzarət etmək, 30-dan çox göstəricidən (məsafə, motosaat, dayanacaq, gediş, yanacaq sərfi və s. haqqında) ibarət hesabatları almaq və lazımi formata salmağa imkan verir.
Nəqliyyatın monitorinqi sisteminin iş prinsipi GPS/GLONASS peyklərinin köməyi ilə hərəkətdə olan obyektlərə nəzarət etməkdən və şirkətimizin ölkənin aparıcı məlumat mərkəzlərində yerləşən xüsusi serverlərində məlumatın işlənməsindən ibarətdir. Peyk izləmə sistemindən alınan məlumatları həm müştərilərimizi avtonəqliyyatın olduğu yer haqqında daim məlumatlandırmaq imkanı verən on-line rejimdə, həm də avtoparkın bütün əvvəlki dövr üzrə işinin effektivliyinə nəzarət etmək üçün hər zaman müraciət edə biləcəyiniz şəxsi kabinetdən “Gedişlərin tarixi” bölməsində izləmək mümkündür.
Microsoft Word metodik vesait
edilməsi istiqamətində yeni üsulların tətbiqinə ehtiyacı artırır.
Pomidorun keyfiyyət göstəricilərinin təyin olunmasında klassik üsullarla
yanaşı, müasir cihazların tətbiqindən də istifadə olunmalıdır.
Pomidor məhsulun əsas xarakterik göstəricilərindən biri onun tərkibində
olan quru maddənin miqdarıdır. Təzə pomidorun tərkibində quru maddənin
miqdarı 4,5%-dən az olmamalıdır. Onu təyin etmək üçün müasir refraktometrdən,
elmi tədqiqat işlərində isə xüsusi termostatlardan istifadə olunmalıdır. Çünki,
refraktometrlə yalnız pomidorun tərkibindəki həll olan quru maddələrin miqdarı
Bu xarakterik göstərici təkcə təzə pomidor xammalında deyil, onun emalı
məhsulları olan tomat pürelərində, tomat şirələrində, müxtəlif qatılıqlı tomat
pastalarında mütləq təyin olunması vacib şərtdir. Çünki bu göstərici hazır
məhsulun hesabatında yüksək əhəmiyyətə malikdir.
Qatılaşdırılmış tomat məhsullarında özlülüyün təyin olunması da mühüm
əhəmiyyət kəsb edir. Digər göstəricilərdən pomidorda və emalı məhsullarında
ümumi turşululuğun və fəal turşululuğun təyin edilməsidir. Ümumi turşululuq
kimyəvi üsulla, fəal turşululuq pH isə pH metr və potensiometrik cihazların
köməyi ilə təyin edilir.
Pomidor məhsullarında rəngin təyin olunması da xüsusi əhəmiyyət kəsb
edir. Çünki istehlakçı əldə etmək istədiyi məhsulun xarici görünüşünə daha çox
diqqət yetirir. Bu səbəbdən də məhsulun rənginin təyin olunması və izahı
istehlakçının zövqünü yüksəldir. Müasir şəraitdə pomidor məhsullarının rəngi
Aqtron E-5 və Xanter kalorimetri cihazlarının vasitəsi ilə təyin olunur.
Pomidor xammalı və emalı məhsullarının digər xarakterik göstəriciləri
fiziki-kimyəvi üsulların köməyi ilə həyata keçirilir.
Ekoloji təmiz və keyfiyyətli tərəvəz məhsullarının istehsalının
yüksəldilməsi, əhalinin ərzaq təhlükəsizliyinin təmin olunmasına metodik vəsaitdə
göstərilən üsulların düzgün və səmərəli tətbiqi ilə nail olmaq olar. Eyni zamanda
insanların sağlamlılığının təminatında müsbət rol oynayar.
Quru maddənin təyin olunması
Quru maddəni həll olma qabiliyyətinə görə suda həll olan və həll olmayan
iki yerə bölürlər. Həll olmayan quru maddə əsasən hüceyrə divarları və
toxumaların mexaniki elementləri olan sellüloza, protopektin, həll olmayan azotlu
birləşmələr, mineral duzlar, nişasta, yağda həll olan piqmentlər və cüzi miqdarda
hələ tədqiq olunmayan kompanentlərdən ibarətdir. Həll olmayan quru maddənin
meyvə tərəvəzlərin tərkibində miqdarı 2-5% təşkil edir.
Bunların bir qismi insan orqanizmi tərəfindən mənimsənilmir. Lakin bu o
demək deyildir ki, onlar qida ərzaqları komponentləri kimi, dəyərsiz hesab
olunmalıdır. Misal üçün, sellüloza insan mədəsində həll olmur, ancaq
bağırsaqlarda qidanın hərəkətinə və şirələnməsinə səbəb olur. Digər tərəfdən
onların iştirakı, qidanın tərkibində olan başqa komponentlərin həzmini
yaxşılaşdırır. Eyni zamanda həmin maddələr toxumaların mexaniki
möhkəmliliyinin, onların sıxlığının və qabığının rənginin müəyyən olunmasına
yardım göstərir. Həll olan quru maddələrin meyvə-tərəvəzlərin tərkibində miqdarı
5%-dən 18%-ə qədər intervalında dəyişir. Onların ümumi miqdarının müəyyən
olunması refraktometr cihazı vasitəsi ilə həyata keçirilir. Bu cihazın iş prinsipi
polyarizələnmiş işıq şüasının məhluldan keçərək sınmasının göstəricisinə əsaslanır.
Həll olan quru maddələrə karbohidratlar, azotlu maddələr, turşular, aşı və
fenol mühitli maddələr, pektin maddələrin həll olan formaları və vitaminlər,
fermentlər, mineral duzlar və bir sıra tədqiq olunmamış birləşmələr aiddir.
Meyvə və tərəvəzlərin seleksiya prosseslərində-tətbiq olunan aqrotexniki
tədbirlərin meyvə-tərəvəzlərin keyfiyyətinin qiymətləndirilməsində ekspres
refraktometrik metodun rolu əvəzsiz və perspektivlidir. Bütün bunları nəzərə
alaraq, bütün tomat məhsullarının tərkibində olan quru maddələrin miqdarının
refraktometrik üsulla təyin olunması daha məqsədəuyğundur. Bu üsulun digər
üstünlüyü ondan ibarətdir ki, bu üsul asan və tez başa çatır. Digər üstünlüyü ondan
ibarətdir ki, bunu açıq tarla sahəsində də istifadə etmək mümkündür.
İşin metodikası
İşə başlamazdan əvvəl, refraktometrin sıfr nöqtəsi yoxlanılır, sonra tədqiq
olunacaq nümunənin quru maddəsinin %-lə müəyyən olunmasına başlayırlar.
Bunun üçün refraktometrin yuxarı işıqlandırıcı prizması açılaraq yuxarı qaldırılır,
aşağı ölçü prizmasının səthi üzərinə şüşə çubuqla 2-3 damla sınağı keçirilən
mayedən əlavə edərək, yuxarı işıqlandırıcı prizmanı aşağı salaraq bağlanır. Sonra
ölçmə əməliyyatı həyata keçirilir.
Bunun üçün işıq şüası refraktometrin aşağı və ya yuxarı prizmasının
pəncərəsinə istiqamətləndirilir və okulyarda görüş dairəsinin tam işıqlandırılması
Bundan sonra okulyar refraktometrin üzərində mövcud olan yarıq boyu
hərəkət etdirilərək işıq kölgəsinin sərhəddi, okulyarda olan punktirli vizir xətti ilə
üst-üstə düşsün. Sonra cihazın şkalasında işıq kölgəsinin keçdiyi sərhədi qeyd
Şəkil 1. Refraktometrin okulyarının görmə sahəsi
Təyin etmə qurtardıqdan sonra prizmanın üst səthi filtr kağızı ilə silinərək
distilə suyu ilə yuyulur.
tomat məhsullarının quru maddəsinin təyin edərkən, əzilmiş
kütlədən götürülən nümunə tənzif materiala bükülməklə sıxılaraq
bir neçə damla prizmanın üzərinə salınr. Unutmaq olmaz ki, ilk
damcını istifadə etmirlər.
Refraktometrin göstəricisinin düzgünlüyünü, sıfr nöqtəsini distilə olunmuş
C temperaturda yoxlayırlar. Əgər işıq kölgəsinin sərhəddi şkala
üzərindəki, sındırma göstəricisi və ya quru maddə, şkalası ilə uyğun-
dursa, deməli refraktometrin göstəricisi düzgündür. Vizir xəttindən kənarlaşmışsa,
xüsusi asarla refraktometri normal vəziyyətə gətirilir.
Refraktometrin iş prinsipi ətraf mühitin temperaturunun 20
hesablanmışdır. Bu səbəbdən də, tədqiq olunan maddənin sındırma göstəriciləri bu
temperatura uyğun hesablanır. Quru maddənin qatılığın 15-dən 30
temperaturda ölçmək olar. Ancaq nəticə mövcud olan cədvələ uyğun
hesablanmalıdır. Yəni təyin etmə 20
C-dən aşağı temperaturda aparılmışsa, onda
alınan nəticədən cədvəldə göstərilən düzəliş çıxılmalı, əgər 20
temperaturda aparılmışsa onda cədvəldə göstərilən düzəliş, alınan nəticənin üzərinə
Cədvəl 1
Refraktometrin göstəricilərin temperatur düzəlişləri
Quru maddənin miqdarı, %
5 10 15 20 30 40 50 60 70 75
təyin olunmuş quru maddənin miqdarından çıxılması tələb olunan fərq
0,25 0,27 0,31 0,31 0,34 0,35 0,36 0,37 0,36 0,36
0,21 0,23 0,27 0,27 0,29 0,31 0,31 0,32 0,31 0,29
0,16 0,18 0,20 0,20 0,22 0,23 0,23 0,23 0,20 0,17
0,11 0,12 0,14 0,14 0,15 0,16 0,16 0,15 0,12 0,09
0,06 0,07 0,08 0,08 0,08 0,09 0,09 0,08 0,07 0,05
təyin olunmuş quru maddənin miqdarına əlavə olunması tələb olunan fərq
0,06 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07 0,07
0,12 0,14 0,14 0,14 0,14 0,14 0,15 0,14 0,14 0,14
0,18 0,20 0,20 0,21 0,21 0,21 0,23 0,21 0,22 0,22
0,24 0,26 0,26 0,27 0,28 0,28 0,30 0,28 0,29 0,29
0,30 0,32 0,32 0,34 0,36 0,36 0,38 0,36 0,36 0,37
0,36 0,36 0,39 0,41 0,43 0,43 0,46 0,44 0,43 0,44
0,43 0,46 0,46 0,48 0,50 0,51 0,55 0,52 0,50 0,51
0,50 0,53 0,53 0,55 0,58 0,59 0,63 0,60 0,57 0,59
0,57 0,60 0,61 0,62 0,66 0,67 0,71 0,68 0,65 0,67
0,64 0,67 0,70 0,71 0,74 0,75 0,80 0,76 0,73 0,75
Refraktometrik metodla şəkərlərin təyini
Refraktometrik metodla şəkərlərin təyini saxarozanın suda məhlulunun
qatılılığı ilə onun sındırma göstəricisi arasındakı asılılığına əsaslanır. Məhlulun
qatılığı nə qədər yüksək olursa, sındırma göstəricisidə böyük olur.
Refraktometrik metodla qatılaşdırılmış qidalarda şəkərlərin təyini
metodunun mahiyyəti onunla bağlıdır ki, tədqiq olunan sulu məhlulun sındırma
göstəricisi təyini zamanı refraktometrin prizmasında olan temperatur qeyd olunur
və distilə suyunun sındırma göstəricisindən istifadə etməklə təcrübənin
temperaturu nəzərə alınaraq (cədvəl 2) şəkərlərin miqdarı faizlə təklif olunan
formula ilə hesablanır.
Təyin etmənin metodikası
Əvvəlcədən xırdalanmış orta nümunədən tərəzidə 0,01q dəqiqliklə 10-25q
çəkərək götürülür. Çəkilən nümunə, həcmi 100ml olan şkalası kolbaya köçürülür.
Sonra kolbanın içərisinə həcminin -ü qədər distilə suyu əlavə olunur. Kolbanın
içərisindəki nümunə ilə distilə suyunun qarışığı 20 dəqiqə müddətində tez-tez
çalxalamaqla saxlanılır. Sonra kolba ölçü xəttinə qədər distilə suyu ilə doldurulur.
Kolbadakı ümumi məhlul yaxşı qarışdırılaraq, başqa quru kolbaya filtirdən
keçirilərək yığılır. Sonra süzüntüdən şüşə çubuqla səliqəli olmaqla 2-3 damcı
refraktometrin prizmasına salınır və onun sındırma göstəricisi təyin edilir. Eyni
zamanda termometrin göstəricisi də qeydə alınır. Kolbada olan ümumi məhlulda
şəkərlərin miqdarı x, faizlə aşağıdaki formula ilə hesablanır.
– təyin olunan məhlulun sındırma göstəricisi;
n – distilə olunmuş suyun təyin olunan temperaturda sındırma
K – təyin olunan məhsulda sındırma göstəricisinin, faizlə şəkərə
K-əmsalı aşağıdakı formula ilə təyin olunur:
G-arbitraj üsulla təyin olunan
şəkərlərin miqdarıdır %-lə
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.