Qan plazması: əmələ gəlməsi, komponentləri və funksiyaları

Üçüncü tənzimləmə qan plazmasında sabit bir su həcminin saxlanmasından ibarətdir. Plazmadakı bu üç tənzimləmə növü bir-biri ilə sıx əlaqəlidir və qismən albumin varlığına bağlıdır.

Hemolitik anemiya

Hemolitik anemiya – eritrositlərin patologiyasıdır. Patologiyanın fərqli cəhəti qırmızı qan cisimciklərinin parçalanmasının sürətlənməsi və qeyri-düz bilirubinin ifrazının artmasıdır. Hemolitik anemiya üçün anemik sindrom, sarılıq və dalağın böyüməsi xarakterikdir. Diaqnostika prosesində qanın ümumi analizi, bilirubinin səviyyəsi, sidik və nəcisin analizi, abdominal USM həyata keçirilir; sümük iliyinin biopsiyası, immunoloji müayinə aparılır. Hemolitik anemiyanın müalicəsində dərman müalicəsi, hemotransfuziyadan istifadə olunur; hipersplenizmdə splenektomiya göstərişdir.

• Hemolitik anemiyanın səbəbləri
• Patogenez
• Hemolitik anemiyanın təsnifatı
• Hemolitik anemiyanın simptomları
• Ağırlaşmalar
• Diaqnostika
• Hemolitik anemiyanın müalicəsi
• Proqnoz və profilaktika

Hemolitik anemiya barədə ümumi məlumat

Hemolitik anemiya – eritrositlərin həyat tsiklinin pozulması ilə əlaqəli azqanlılıqdır. Patologiya zamanı eritrositlərin sintezinin (eritrositoliz) və yetişməsinin (eritropoez) pozulması baş verir. Hemolitik anemiya qrupu çox genişmiqyaslıdır. Onun yayılması müxtəlif coğrafi enliklərdə və yaş qruplarında eyni deyildir; patologiyaya orta hesabla əhalinin 1%-ində rast gəlinir. Anemiyanın oxşar növləri arasında hemolitik anemiyanın payına 11% düşür. Patologiya eritrositlərin həyat tsikli qısalması və onlar parçalanmasının (hemoliz) vaxtından əvvəl (14-21 gün sonra; norma 100-120 gündür) başa çatması ilə xarakterizə olunur. Bu zaman eritrositlərin parçalanması birbaşa damarlarda (damardaxili hemoliz) və ya dalaq, qaraciyər, sümük iliyində (damardan kənar hemoliz) baş verə bilər.

Hemolitik anemiyanın səbəbləri

İrsi hemolitik anemiyaların patogenetik əsası eritrosit membranının, onun ferment sistemi və ya hemoqlobin strukturunun genetik defektindən təşkil olunmuşdur. Ön informasiya eritrositlərin morfo-funksional natamamlığı və onların parçalanmasının yüksəlməsi təmin edir. Qazanılmış anemiyalarda eritrositlərin hemolizi daxili faktorların və ya ətraf mühit faktorlarının təsiri altında baş verir.

• Autoimmun proseslər. Eritrositləri aqqlütinasiya edən antitellərin əmələ gəlməsi hemoblastozlar (kəskin leykoz, xroniki limfoleykoz, limfoqranulomatoz, mielom xəstəliyi), autoimmun patologiyalar (sistemli qırmızı qurdeşənəyi, qeyri-spesifik xoralı kolit), infeksion xəstəliklər (infeksion mononukleoz, toksoplazmoz, sifilis, virus pnevmoniyası) zamanı yaranır. Posttransfuzion reaksiyalar, profilaktik vaksinasiyalar, dölün hemolitik xəstəliyi, immun hemolitik anemiyanın inkişafına rəvac verə bilər.
• Eritrositlərə toksik təsir. Bir sıra hallarda arsen birləşmələri, ağır metallar, sirkə turşusu, göbələk zəhərləri, alkoqol və s. ilə zəhərlənmə kəskin damardaxili hemolizə səbəb olur. Müəyyən dərmanların (malyariya əleyhinə preparatlar, sulfanil amidlər, nitrofuran sırasının törəmələri, analgetiklər) qəbulu qan hüceyrələrinin parçalanmasına səbəb olur.
• Eritrositlərin mexaniki zədələnməsi. Ağır fiziki yüklənmələr (uzun müddət gəzdikdə, qaçdıqda, xizək sürdükdə), DDL sindrom, malyariya, bədxassəli arterial hipertenziya, ürək qapaqlarının və damarların protezləşdirilməsi, sepsis, geniş miqyaslı yanıqlar zamanı; hiperbarik oksigenasiya aparıldıqda eritrositlərin hemolizi müşahidə oluna bilər. Belə hallarda bu və ya digər faktorun təsiri altında sağlam eritrositlərin membranı zədələnir və cırılır.

Hemolitik anemiyanın patogenezi

Hemolitik anemiyanın patogenezinin mərkəzi həlqəsi eritrositlərin retikuloendotelial sistem orqanlarında (dalaq, qaraciyər, sümük iliyi, limfa düyünləri) və ya birbaşa damarlarda parçalanmasının yüksəlməsidir. Anemiyanın autoimmun mexanizmində antieritrositar antitellər (isti, soyuq) əmələ gəlir və eritrosit membranının fermentativ lizisinə səbəb olur. Toksik maddələr güclü oksidləşdiricilər olub qırmızı qan cisimciklərinin qişalarının və stromasının metabolik, funksional və morfoloji dəyişiklikləri hesabına eritrositləri parçalayır. Mexaniki faktorlar hüceyrə membranına birbaşa təsir göstərir. Bu mexanizmlərin təsiri altında eritrositlərdən fosfor və kalium ionları xaric olur, natriumionları isə hüceyrəyə daxil olur. Hüceyrə şişkinləşir; o, kəskin şişdikdə hemoliz başlayır. Eritrositlərin parçalanması anemiya və sarılıq sidromunun (“solğun sarılıq”) inkişafı ilə müşayiət olunur. Sidik və nəcisin intensiv boyanması, dalaq və qaraciyərin böyüməsi mümkündür.

Hemolitik anemiyanın təsnifatı

Hematologiyada hemolitik anemiyaları iki böyük qrupa ayırırlar: anadangəlmə (irsi) və qazanılmış. İrsi hemolitik anemiyalar (HA) aşağıdakı formalardan ibarətdir:

• eritrositar membranopatiyalar (mikrosferositoz – Minkowski–Chauffard xəstəliyi, ovalositoz, akantositoz) – eritrosit membranlarının struktur anomaliyaları ilə əlaqəli anemiyalar;
• fermentopeniya (enzimopeniya) – bu və ya digər fermentlərin (qlükoza-6-fosfatdehidrogenaza, piruvatkinaza və s.) defisiti nəticəsində yaranmış anemiyalar.
• hemoqlobinopatiyalar – hemoqlobin strukturunun keyfiyyət dəyişikliyi və ya onun normal formalarına nisbətinin dəyişilməsi (talasemiya, oraq hüceyrəli anemiya) ilə əlaqəli anemiyalar.

Qazanılmış HA aşağıdakı kimi təsnif olunur:

• qazanılmış membranopatiyalar (paroksizmal gecə hemoqlobinuriyası – Markiafav-Mikel anemiyası, mahmız hüceyrəli anemiya);
• immun (auto- və izoimmun anemiya) – antitellərin təsiri ilə əlaqəlidir;
• toksik – kimyəvi maddələr, bioloji zəhərlər və bakterial toksinlərin təsiri ilə əlaqəli anemiyalar;
• mexaniki – eritrositlərin strukturunun mexaniki zədələnmələri nəticəsində yaranmış anemiyalar (trombositopenik purpura, marş hemoqlobinuriyası).

Hemolitik anemiyanın simptomları

İrsi membranopatiyalar, fermentopeniyalar və hemoqlobinopatiyalar

Hemolitik anemiyaların bu qrupunun daha geniş yayılmış forması mikrosferositoz və ya Minkowski–Chauffard xəstəliyidir. Autosom-dominant tip üzrə irsən ötürülür; adətən, ailənin bir neçə nümayəndəsində müşahidə oluna bilər. Eritrositlərin aktomiozinə bənzəri zülal və lipidlərin membran defekti ilə əlaqəlidir. Bu isə eritrositlərin forma və diametrinin dəyişilməsinə, onların dalaqda massiv və vaxtından əvvəl hemolizinə gətirib çıxarır. Mikrosferositar hemolitik anemiyalar istənilən yaşda (körpə, cavan və qocalarda) təzahür edə bilər. Lakin, adətən, böyük yaşlı uşaqlarda və yeniyetmələrdə özünü göstərir. Xəstəliyin ağırlığı subklinik gedişatdan tez-tez təkrarlanan hemolitik krizlərlə xarakterizə olunan ağır formalara qədər dəyişir. Kriz zamanı bədən temperaturu yüksəlir, başgicəllənmə, zəiflik artır; qarında ağrılar və qusma meydana çıxır.

Mikrosferositar hemolitik anemiyaların əsas əlamətləri müxtəlif intensivlikli sarılıqdır. Sterkobilinin yüksək miqdarı nəticəsində nəcis tünd-qəhvəyi rəng alır. Minkowski–Chauffard xəstəliyindən əziyyət çəkən pasiyentlərdə öd kisəsi daşlarının əmələ gəlməsinə meyillik müşahidə olunur; buna görə də tez-tez kalkulyoz xolesistitin fəsadlaşma əlamətləri inkişaf edir; öd kolikləri tutmaları, öd axarının konkrementlə tutulduqda isə obturasion sarılıq yaranır. Mikrosferositar hemolitik anemiyalar zamanı bütün klinik hallarda dalağın, pasiyentlərin yarısında isə qaraciyərin böyüməsi baş verir. İrsi mikrosferositar hemolitik anemiyadan başqa uşaqlarda başqa anadangəlmə displaziyalar (qülləvari kəllə, çəpgözlük, burnun yəhərvari deformasiyası, dişləm anomaliyaları, qotik damaq, polidaktiliya və ya braxidaktiliya və s.) da tez-tez rastlanır. Orta yaşlı və qoca pasiyentlər baldırın trofik xoralarından əziyyət çəkir. Bu patologiya ətrafların kapilyarlarında eritrositlərin hemolizi nəticəsində yaranır və müalicəyə çətin tabe olur.

Enzimopenik anemiyalar eritrositlərin müəyyən fermentlərinin (daha çox Q-6-FD, qlutation asılı fermentlər, piruvatkinazalar və s.) çatışmazlığı ilə əlaqəlidir. Hemolitik anemiya ilk dəfə özünü keçirilmiş interkurrent xəstəliklər və ya dərman (salisilatlar, sulfanilamidlər, nitrofuranlar) qəbulundan sonra göstərə bilər. Xəstəlik, adətən, stabil gedişata malik olur; “solğun sarılıq”, mülayim hepatosplenomeqaliya, ürək küyləri xarakterikdir. Ağır hallarda aydın nəzərə çarpan hemolitik kriz mənzərəsi (zəiflik, qusma, təngnəfəslik, ürəkdöyünmə, kollaptoid vəziyyət) inkişaf edir. Eritrositlərin damardaxili hemolizi və hemosiderinin sidiklə xaric olması ilə əlaqəli olaraq sonuncu tünd (bəzən qara) rəng alır.

Qazanılmış hemolitik anemiyalar

Qazanılmış hemolitik anemiyaların müxtəlif variantları arasında autoimmun anemiyalara başqalarından çox rast gəlinir. Onlar üçün ümumi əsas faktor kimi öz eritrositlərinin antigenlərinə qarşı antitellər əmələ gətirmək çıxış edir. Eritrositlərin hemolizi həm damardaxili, həm də hüceyrədaxili xarakter daşıya bilər. Autoimmun anemiya zamanı hemolitik kriz kəskin və qəfildən inkişaf edir. Patoloji vəziyyət hərarət, kəskin zəiflik, başgicəllənmə, ürək döyünmə, təngnəfəslik, epiqastral nahiyədə və bel nahiyəsində ağrılarla gedir. Bəzən kəskin təzahürlərdən əvvəl subfebril temperatur və artralgiyalar özünü göstərir. Kriz dövründə sarılıq sürətlə artır, dəri qaşınması ilə müşayiət olunmur; dalaq və qaraciyər böyüyür. Autoimmun hemolitik anemiyaların bəzi formalarında xəstələr soyuğa qarşı dözümsüz olurlar; aşağı temperatur şəraitində onlarda Reyno sindromu, övrə, hemoqlobinuriya inkişaf edə bilər. Kiçik damarlarda qan dövranının yetərsizliyi nəticəsində ayaq və əl barmaqlarının qanqrenası şəklində ağırlaşmalar mümkündür.

Toksik hemolitik anemiyalar proqressivləşən zəiflik, sağ qabırğaaltı nahiyədə və bel nahiyəsində ağrılar, qusma, hemoqlobinuriya, bədən temperaturunun yüksəlməsi ilə gedir. 2-3-cü gündən etibarən sarılıq və bilirubinemiya prosesə qoşulur; 3-5-ci gün hepatomeqaliya, fermentemiya, azotemiya və anuriya ilə özünü göstərən qaraciyər və böyrək çatışmazlığı inkişaf edir.

Qazanılmış hemolitik anemiyaların ayrı-ayrı növləri haqda müvafiq məqalələrdə (“Hemoqlobinuriya”, “Trombositopenik purpura”, “Dölün hemolitik xəstəliyi”) verilmişdir.

Hemolitik anemiyanın ağırlaşmaları

HA-nın hər bir növünün öz spesifik ağırlaşmaları var: mikrosferositozda – öddaşı xəstəliyi; toksik formalarda – qaraciyər çatışmazlığı və s. Ümumi ağırlaşmalara infeksiyalar, stress, qadınlarda doğuşun təşviq etdiyi hemolitik krizlər aid edilir. Kəskin massiv hemoliz zamanı kollaps, huşun pozulması, oliqouriya, güclü sarılıqla xarakterizə olunan hemolitik komanın inkişafı mümkündür. DDL-sindrom, dalağın infarktı və ya orqanın spontan cırılması xəstənin həyatı üçün təhlükə törədir. Kəskin ürək-damar və böyrək çatışmazlığı təxirəsalınmaz tibbi yardım tələb edir.

Hemolitik anemiyanın diaqnostikası

Hemolitik anemiya – ların formaları hematoloq tərəfindən səbəblərin analizi, simptomatika və obyektiv əlamətlərə əsasən müəyyənləşdirilir. Xəstə ilə ilk söhbət zamanı ailəvi anamnez, hemolitik krizlərin tezliyi və gedişinin ağırlıq dərəcəsi aydınlaşdırılır. İnspeksiya zamanı dəri örtüyünün, skleranın və görünən selikli qişaların rəngi qiymətləndirilir; qaraciyər və dalağın ölçülərinin dəyərləndirilməsi məqsədilə qarnın palpasiyası həyata keçirilir. Dalaq və qaraciyərin USM-i ilə spleno- və hepatomeqaliya təsdiqlənir. Laborator diaqnostik kompleks aşağıdakılardan ibarətdir:

• Qan analizi. Hemoqrammada dəyişikliklər normo- və ya hipoxrom anemiya, retikulositoz, leykopeniya, trombositopeniya, EÇS-in sürətlərnməsi ilə xarakterizə olunur. Qanın biokimyəvi sınaqlarında hiperbilirubinemiya (qeyri-düz bilirubin fraksiyasının artması), laktatdehidrogenazanın aktivliyinin artması müəyyən olunur. Autoimmun hemolitik anemiyalarda Kumbs sınağının müsbət olması mühüm diaqnostik əhəmiyyət daşıyır.
• Sidiyin və nəcisin analizi. Sidiyin analizi proteinuriya, urobilinuriya, hemosiderinuriya, hemoqlobinuriyanı aşkarlayır. Koproqrammada sterkobilinin konsentrasiyasının artması təyin olunur.
• Mieloqramma. Sitoloji diaqnostika üçün sternal punksiya həyata keçirilir. Sümük iliyi punktatının analizi eritroid sırasının hiperplaziyasını aşkarlayır.

Differensial diaqnostika zamanı hepatitlər, qaraciyər sirrozu, portal hipertenziya, hepatolineal sindrom, porfiriyalar, hemoblastozlar inkar olunur. Pasiyent qastroenteroloq, klinik farmakoloq, infeksionist və başqa mütəxəssislərlə konsultasiya edir.

Hemolitik anemiyanın müalicəsi

Hemolitik anemiya – ların müxtəlif növlərinin öz xüsusiyyətləri var və müalicəyə xüsusi yanaşma tələb edir. Qazanılmış hemolitik anemiyaların bütün formalarında hemolizedici faktorun təsirinin aradan qaldırılması mütləqdir. Hemolitik krizlərdə xəstələrə qan plazması, məhlullarla infuziya; vitaminoterapiya, ehtiyac olduqda hormono- və antibiotikoterapiya mühümdür. Mikrosferositozda hemolizi 100% dayandıran yeganə effektiv metod splenektomiyadır.

Autoimmun hemolitik anemiyalarda qlükokortikoidlərlə (prednizolon) hormonal terapiya göstərişdir. Bu müalicə hemolizi azaldır və ya dayandırır. Bəzi klinik hallarda tələb olunan effektə immunodepressantların (azatioprin, 6-merkaptopurin, xlorambusil), malyariya əleyhinə preparatların (xloroxin) təyini ilə nail olunur. Autoimmun hemolitik anemiyaların dərman terapiyasına rezistent formalarında splenektomiya icra olunur.

Hemoqlobinuriyanın müalicəsi yuyulmuş eritrositlərin, plazmaəvəzedicilərin köçürülməsi; antikoaqulyantların və antiaqreqantların təyinindən ibarətdir. Toksik hemolitik anemiyaların inkişafı intensiv terapiyanın (dezintoksikasion, diurezin tezləşdirilməsi, hemodializ) aparılmasının, göstərişlərə əsasən antidotların yeridilməsinin mühümlüyünü diktə edir.

Hemolitik anemiyanın proqnoz və profilaktikası

Xəstəliyin gedişi və sonlanması anemiyanın növündən, krizlərin gedişatının ağırlıq dərəcəsindən, patogenetik terapiyanın tamlığından asılıdır. Bir çox qazanılmış variantlarda səbəbin aradan qaldırılması və hərtərəfli müalicə tam sağalmaya gətirib çıxarır. Anadangəlmə anemiyaların sağalmasına nail olmaq mümkün deyil; lakin uzunmüddətli remissiya əldə etmək mümkündür. Böyrək çatışmazlıqları və digər fatal ağırlaşmalar zamanı proqnoz qeyri-kafidir. Kəskin infeksion xəstəliklərin, intoksikasiyaların və zəhərlənmələrin profilaktikası HA-ın inkişafının qarşısının alınmasına imkan verir. Dərman preparatlarının kontrolsuz, müstəqil şəkildə qəbulu qadağandır. Pasiyentin hemotransfuziyaya hərtərəfli hazırlanması, bütün mühüm müayinələrin aparılması ilə vaksinasiya vacibdir.

Qan plazması: əmələ gəlməsi, komponentləri və funksiyaları

The qan plazması böyük nisbətdə qanın sulu hissəsini təşkil edir. Sirkulyasiya prosesində həm insanlarda, həm də digər onurğalı qruplarda kapilyarlar, damarlar və arteriyalarda hərəkət edən maye fazada birləşdirici toxumadır. Plazmanın funksiyası, hüceyrələrin işləməsi üçün lazım olan tənəffüs qazlarının və müxtəlif qidaların nəqlidir.

İnsan bədənində plazma hüceyrə xaricindəki bir mayedir. Interstisial və ya toxuma mayesi ilə birlikdə (buna da deyilir) hüceyrələrin xaricində və ya ətrafındadırlar. Bununla birlikdə, hüceyrə yaxınlığındakı kiçik damarlardan və mikrokapillerdən sirkulyasiya ilə pompalanması sayəsində interstisial maye plazmadan əmələ gəlir.

Plazma hüceyrələr tərəfindən maddələr mübadiləsində istifadə olunan bir çox həll edilmiş üzvi və qeyri-üzvi birləşmələr ehtiva edir, ayrıca hüceyrə fəaliyyətinin nəticəsi olaraq bir çox tullantı maddələr ehtiva edir.

Komponentlər

Qan plazması, digər bədən mayeləri kimi, əsasən sudan ibarətdir. Bu sulu məhlul% 10-un 10% -i qeyri-üzvi duzlara, 2% -i zülal olmayan üzvi birləşmələrə və təxminən 7% -i zülallara cavab verən 10% -dən ibarətdir. Qalan 90% sudan ibarətdir.

Qan plazmasını təşkil edən qeyri-üzvi duzlar və ionlar arasında anyonik birləşmələr kimi bikarbonatlar, xloridlər, fosfatlar və / və ya sulfatlar tapırıq. Həm də Ca kimi bəzi katyonik molekullar + , Mg 2+ , K + , Na + , İman + və Cu + .

Üre, kreatin, kreatinin, bilirubin, sidik turşusu, qlükoza, limon turşusu, süd turşusu, xolesterol, xolesterol, yağ turşuları, amin turşuları, antikorlar və hormonlar kimi bir çox üzvi birləşmə var.

Plazmadakı zülallar arasında albümin, globulin və fibrinogen var. Qatı komponentlərə əlavə olaraq O kimi həll olunmuş qaz halında birləşmələr də mövcuddur₂, CO₂ və N.

Plazma zülalları

Plazma zülalları çoxsaylı funksiyaları olan kiçik və böyük molekulların müxtəlif qrupudur. Hal-hazırda 100-ə yaxın plazma komponentli zülal xarakterizə edilmişdir.

Plazmadakı ən çox zülal qrupu, sözügedən məhlulda tapılan ümumi zülalların% 54 ilə 58 arasında təşkil edən və plazma ilə bədən hüceyrələri arasındakı osmotik təzyiqin tənzimlənməsində fəaliyyət göstərən albümindir.

Plazmada fermentlərə də rast gəlinir. Pıhtılaşma prosesində iştirak edənlər xaricində plazma daxilində heç bir metabolik fəaliyyət göstərməmələrinə baxmayaraq, bunlar hüceyrə apoptozu prosesindən gəlir.

Globulinlər

Globulinlər plazmadakı zülalların təxminən 35% -ni təşkil edir. Bu müxtəlif zülal qrupu, elektroforetik xüsusiyyətlərinə görə α-nın 6-7% -ni tapa bilmək üçün bir neçə növə bölünür.₁-qlobulinlər, 8 və 9% α₂-qlobulinlər, β-globulinlərin 13 və 14% -i, γ-globulinlərin 11 ilə 12% arasındadır.

Fibrinogen (a β-globulin) zülalların təxminən 5% -ni təmsil edir və plazmada olan protrombinlə birlikdə qan laxtalanmasından məsuldur.

Ceruloplasmines Cu nəql edir 2+ həm də oksidaz fermentidir. Plazmadakı bu zülalın aşağı miqdarı Cu yığılması səbəbiylə nevroloji və qaraciyər zədələnməsinə səbəb olan Wilson xəstəliyi ilə əlaqələndirilir. 2+ bu toxumalarda.

Bəzi lipoproteinlərin (α-globulin tipli) vacib lipidləri (xolesterol) və yağda həll olan vitaminləri daşıdığı aşkar edilmişdir. İmmunoglobulinlər (γ-globulin) və ya antikorlar antigenlərə qarşı müdafiədə iştirak edirlər.

Ümumilikdə, bu globulinlər qrupu ümumi zülalların təxminən 35% -ni təmsil edir və bunlar, metal bağlayan bəzi zülallar kimi, yüksək molekulyar ağırlıq qrupu olaraq xarakterizə olunur.

Nə qədər plazma var?

Bədəndə mövcud olan maye, hüceyrədaxili və ya olmasa da, əsasən sudan ibarətdir. İnsan bədəni və digər onurğalı orqanizmlərin bədən çəkisi ilə% 70 və ya daha çox sudan ibarətdir.

Bu miqdarda maye, hüceyrələrin sitoplazmasında mövcud olan suyun 50% -ə, interstisiyalarda mövcud olan suyun 15% -ə və plazmaya uyğun olaraq 5% -ə bölünür. İnsan bədənindəki plazma təxminən 5 litr suyu təmsil edəcəkdir (bədən çəkimizdən az-çox 5 kiloqram).

Təlim

Plazma həcmcə qanın təxminən 55% -ni təmsil edir. Qeyd etdiyimiz kimi, bu faiz nisbətinin, əsasən 90% -i sudur, qalan 10% -i həll olunmuş qatı maddələrdir. Həm də bədənin immun hüceyrələri üçün nəqliyyat vasitəsidir.

Bir qan həcmini santrifüjlə ayırdığımızda, plazmadakı bir kəhrəba rəngli olanı, eritrositlərdən (qırmızı qan hüceyrələrindən) ibarət olan alt təbəqəni, ortada isə ağ rəngli bir təbəqəni ayırd edə biləcəyimiz üç qatı asanlıqla görə bilərik. trombositlər və ağ qan hüceyrələri.

Plazmanın çoxu maye, həll olunan maddələr və üzvi maddələrin bağırsaqda əmilməsi yolu ilə əmələ gəlir. Buna əlavə, plazma mayesi və böyrək udma yolu ilə bir neçə komponent daxil edilir. Bu şəkildə qan təzyiqi qandakı plazma miqdarı ilə tənzimlənir.

Plazmanın meydana gəlməsi üçün material əlavə edilməsinin başqa bir yolu endositoz, daha dəqiq desək pinositozdur. Qan damarlarının endoteliyindəki bir çox hüceyrə çox miqdarda həlledici maddələr və lipoproteinləri qan dövranına buraxan çox sayda nəqliyyat vezikülü əmələ gətirir.

Interstisial maye ilə fərqlər

Plazma və interstisial mayenin tərkibləri olduqca bənzərdir, bununla birlikdə qan plazmasında çox sayda zülal vardır ki, əksər hallarda qan dövranı zamanı kapilyarlardan interstisial mayeyə keçmək üçün çox böyükdür.

Plazmaya bənzər bədən mayeləri

İbtidai sidik və qan serumunun rənglənməsi və həll olunan maddələrin konsentrasiyası plazmadakılara çox oxşardır.

Bununla birlikdə, fərq, birinci vəziyyətdə zülalların və ya yüksək molekulyar ağırlıqlı maddələrin olmamasıdır, ikincisi, bu meydana gəldikdən sonra pıhtılaşma faktorları (fibrinogen) istehlak edildikdə qanın maye hissəsini təşkil edəcəkdir.

Xüsusiyyətləri

Plazma təşkil edən fərqli zülallar fərqli fəaliyyət göstərir, lakin hamısı birlikdə ümumi funksiyaları yerinə yetirir. Osmotik təzyiq və elektrolit balansının qorunması qan plazmasının ən vacib funksiyalarının bir hissəsidir.

Bioloji molekulların səfərbər edilməsində, toxumalardakı zülalların dövriyyəsində və bufer sistemi və ya qan tamponunun tarazlığının qorunmasında böyük rol oynayırlar.

Qan laxtalanması

Bir qan damarına zərər verildikdə, uzunluğu sistemə təsir göstərə bilən bu itkinin qarşısını alan mexanizmləri işə salmaq və həyata keçirmək üçün sistemin cavabından asılı olan qan itkisi olur. Qan laxtalanması bu vəziyyətlərə qarşı dominant hemostatik müdafiədir.

Qan sızıntısını örtən qan laxtaları fibrinogendən bir lif şəbəkəsi şəklində meydana gəlir.

Fibrin adlanan bu şəbəkə, trombinin fibrinogenə enzimatik təsiri nəticəsində əmələ gəlir və bu, sözügedən zülalı bir-biri ilə birləşərək şəbəkəni meydana gətirən fibrinopeptidləri sərbəst buraxan peptid bağlarını pozur.

Trombin, protrombin kimi plazmada qeyri-aktiv formada olur. Bir damar cırıldıqda trombositlər, kalsium ionları və tromboplastin kimi laxtalanma faktorları sürətlə plazmaya atılır. Bu, protrombinin trombinə çevrilməsini həyata keçirən bir sıra reaksiyalara səbəb olur.

İmmun reaksiya

Plazmada mövcud olan immunoglobulinlər və ya antikorlar bədənin immun reaksiyalarında əsas rol oynayır. Xarici bir maddənin və ya bir antigenin aşkarlanmasına cavab olaraq plazma hüceyrələri tərəfindən sintez olunurlar.

Bu zülallar immunitet sisteminin hüceyrələri tərəfindən tanınır, onlara cavab verə və immun cavab yarada bilər. İmmunoglobulinlər plazmada nəql olunur və infeksiya təhlükəsinin aşkar olunduğu hər hansı bir bölgədə istifadəsi mümkündür.

Hər biri xüsusi hərəkətləri olan bir neçə növ immunoqlobulin var. İmmunoglobulin M (IgM) infeksiyadan sonra plazmada görünən ilk antikor sinifidir. IgG plazmadakı əsas antikordur və plasental membranı keçib fetal qan dövranına köçürülə bilər.

IgA, bakterial və viral antigenlərə qarşı ilk müdafiə xətti olan xarici sekresiyaların (mucus, göz yaşı və tüpürcək) antikorudur. IgE, allergiyaya cavabdeh olan anafilaktik yüksək həssaslıq reaksiyalarına müdaxilə edir və parazitlərə qarşı əsas müdafiədir.

Tənzimləmə

Qan plazmasının komponentləri sistemdəki tənzimləyicilər kimi əhəmiyyətli bir rol oynayır. Ən vacib tənzimləmələr arasında osmotik tənzimləmə, ion tənzimlənməsi və həcm tənzimlənməsi var.

Osmotik tənzimləmə, bədənin istehlak etdiyi maye miqdarından asılı olmayaraq plazma osmotik təzyiqi sabit saxlamağa çalışır. Məsələn, insanlarda təxminən 300 mOsm (mikro osmol) təzyiq sabitliyi qorunur.

İon tənzimlənməsi plazmadakı qeyri-üzvi ion konsentrasiyalarının sabitliyinə aiddir.

Üçüncü tənzimləmə qan plazmasında sabit bir su həcminin saxlanmasından ibarətdir. Plazmadakı bu üç tənzimləmə növü bir-biri ilə sıx əlaqəlidir və qismən albumin varlığına bağlıdır.

Albumin, molekulundakı suyun bərkidilməsindən, qan damarlarından qaçmasının qarşısını alaraq, osmotik təzyiqi və suyun həcmini tənzimləməkdən məsuldur. Digər tərəfdən qeyri-üzvi ionları daşıyan, plazmadakı və qan hüceyrələrindəki və digər toxumalardakı konsentrasiyalarını sabit saxlayan ion əlaqələrini qurur.

Plazmanın digər vacib funksiyaları

Böyrəklərin ifrazat funksiyası plazmanın tərkibi ilə əlaqədardır. Sidik əmələ gəlməsində qan plazmasında hüceyrələr və toxumalar tərəfindən atılan üzvi və qeyri-üzvi molekulların köçürülməsi baş verir.

Beləliklə, fərqli bədən toxumalarında və hüceyrələrində həyata keçirilən bir çox metabolik funksiya yalnız bu proseslər üçün lazım olan molekulların və substratların plazma yolu ilə nəqli sayəsində mümkündür.

Qan plazmasının təkamüldəki əhəmiyyəti

Qan plazması, mahiyyət etibarilə hüceyrələrdən metabolit və tullantılar daşıyan qanın sulu hissəsidir. Molekül nəqli üçün sadə və asanlıqla qarşılanan bir tələb kimi başlayan şey, bir çox mürəkkəb və vacib tənəffüs və qan dövranı uyğunlaşmasının təkamülü ilə nəticələndi.

Məsələn, qan plazmasında oksigenin çözünürlüyü o qədər azdır ki, yalnız plazma metabolik tələbləri təmin edəcək qədər oksigen daşıya bilmir.

Qan dövranı sistemi ilə birlikdə inkişaf etdiyi görünən hemoglobin kimi xüsusi oksigen daşıyan qan zülallarının təkamülü ilə qanın oksigen daşıma qabiliyyəti xeyli artdı.

İstinadlar

1. Hickman, C. P, Roberts, L. S., Keen, S. L., Larson, A., I´Anson, H. & Eisenhour, D. J. (2008). Zoologiyanın inteqrasiya olunmuş prinsipləri. New York: McGraw-Hill. 14 ci Nəşr.
2. Hill, R. W., Wyse, G. A., Anderson, M., & Anderson, M. (2012). Heyvan fiziologiyası (Cild 3). Sunderland, MA: Sinauer Associates.
3. Randall, D., Burgreen, W., Fransız, K. (1998). Eckerd Heyvan Fiziologiyası: Mexanizmlər və Uyğunlaşmalar. İspaniya: McGraw-Hill. 4th Edition.
4. Teijón, J. M. (2006). Struktur Biokimya əsasları (Cild 1). Redaksiya Tebar.
5. Teijón Rivera, J. M., Garrido Pertierra, A., Blanco Gaitán, M. D., Olmo López, R. & Teijón López, C. (2009). Struktur Biokimya. Konsepsiyalar və testlər. 2-ci. Ed. Redaksiya Tebar.
6. Voet, D., & Voet, J. G. (2006). Biokimya. Panamerican Medical Ed.

Qan plazması necə alınır

Yeni növ koronavirus (COVID-19) infeksiyasının müalicə tədbirləri müxtəlifdir və hər gün yenilənir. Əsas müalicə prinsipləri COVID-19 əleyhinə istifadə olunan dərman preparatları və virusun törətdiyi fəsadların aradan qaldırılmasıdır. Əgər xəstəliyin ilk dövrlərində müalicənin əsas yükü infeksionistlərin üzərinə düşürsə, sonradan digər orqanlarda yaranan problemlər bir sıra tibb mütəxəssislərini, xüsusilə pulmonoloq, nefroloq, reanimatoloqları bu işə qoşur.Təbii ki, bəzi xəstələr, əsasən də yaşlılar, yanaşı xəstəliyi olanlar COVID-19-u çox ağır keçirirlər. Onların müalicəsində alternativ üsullar tətbiq olunmalıdır. Bunlardan biri də immun plazma müalicəsidir. İmmun plazma xəstəliyi keçirənlərin qanında əmələ gələn anticisimlərdən ibarətdir. Həmin anticisimlərdən istifadə olunaraq plazma xəstələrə köçürülür. Bu, çox effektiv müalicədir və xəstələrdə çox ciddi müsbət nəticələr verə bilər. Həmin nəticələri reanimatoloqlar da izləyə bilirlər.

Modern.az xəbər verir ki, bunu Milli Hematologiya və Transfuziologiya Mərkəzinin icraçı direktoru Valeh Hüseynov deyib.

Onun sözlərinə görə, plazmanı verənlərin sayı azdır. Həmin insanların sayı nə qədər çox olarsa, bir o qədər çox xəstəyə kömək etmək mümkündür: “Koronavirusu keçirən insanların qanında 28 gün ərzində anticismlər əmələ gəlir. Məhz bu dövrdə plazmanı almaq lazımdır. Burada müxtəlif yaş qruplarının da rolu var. Bu, əsasən 18-60 yaşarası qrupları əhatə edir. Əsasən kişi cinsinin nümayəndələrinə üstünlük verilir. Hamiləlik keçirməyən qadınlardan da plazma alına bilər. Çünki qadınlar nə qədər çox hamiləlik keçirirsə, qanlarında bir o qədər başqa anticisimlər də əmələ gəlir. Plazma verənlər sağlam insanlar olmalıdır. Təbii ki, mərkəz tərəfindən həmin şəxslər müayinə olunurlar. Plazma alındıqdan sonra çox ağır vəziyyətdə olan xəstələrə, xüsusən yanaşı xəstəliyi olanlara, süni tənəffüs cihazına qoşulan insanlara tətbiq olunur”.

V. Hüseynov bildirib ki, Türkiyə və Rusiyadan gələn mütəxəssislərlə immun plazmamın tətbiqi barədə fikir mübadiləsi aparılıb: “Bu gün immun plazma müalicəsi nəinki kritik-ağır xəstələrə, hətta ümumi vəziyyəti orta-ağır olan xəstələrə də tətbiq olunmağa başlanılıb. Bu, çox yaxşı nəticələr verir. Xəstələrin ağırlaşmasının qarşısını alır. Ümumiyyətlə, xəstələrin ağırlaşmasının ən böyük səbəblərindən biri immun sisteminin virusa cavabıdır. Bu zaman insanların orqanizmi müxtəlif cür reaksiya verir. Ən böyük ağırlaşma ağciyər toxumasında olan dəyişikliklərdir. Biz bunu kompüter tomoqrafiya müayinəsi zamanı “buzlu şüşə” kimi görürük. Bura ikincili bakterial infeksiyalar da qoşulur. Həmin infeksiyalar ağciyərdə qeydə alınan dəyişiklikləri ağırlaşdırır və digər orqanları zədələyir. Xəstələrdə multiorqan yetməzliyi yaranır. Digər böyük ağırlaşmalardan biri trombozlardır.

Trombotik hadisələr xəstələrin ölümünə gətirib çıxarır. Bu vəziyyətdə olan xəstələrə də heç bir müalicə tədbirləri təsir etmir. Ona görə də bizim hədəfimiz indiyədək virus əleyhinə olan və standart protokolların təsir etmədiyi xəstə qrupu idi. Həmin xəstələrə daha çox ağır vəziyyətdə, intubasiya olunmuş, ağciyər və digər müvafiq orqanların göstəricilərində dəyişiklik olduğu zaman immun plazma tətbiq olunurdu. Təxminən iki ay müddətində buna nəzarət edildi. Bizim mütəxəssislər, reanimotoloqlar həmin xəstələri təqib etdilər. Belə nəticəyə gəldik ki, xəstələrin təxminən 40-50 faizində müsbət nəticə ala bilirik. Ancaq xəstələrin yarısında müsbət nəticəni görsək də, ikincili yanaşı xəstəliklərinin ağır getməsi imkan vermirdi ki, xəstə tam yaxşılaşa bilsin. Onların arasında itirdiklərimiz də olurdu. Ona görə də biz artıq beynəlxalq standartlara əsaslanaraq və mütəxəssislərlə məsləhətləşərək düşünürük ki, daha erkən, xəstə intubasiya edilməmiş mərhələdə ona immun plazmanı tətbiq edək”.