Bölmə 5. İnformasiyanın işlənməsinin avtomatlaşdırılmasının əsasları

İnsanın zehni fəaliyyətinin, o cümlədən, hesablama işlərinin formallaşdırılması problemi qədim zamanlardan alimləri məşğul etmişdir. Əsas məsələ hesablama prosesini elə elementar əməllərə bölməkdən ibarətdir ki, hər bir əməl mütləq şəkildə formal təyin edilmiş olsun və hər əməldən sonra hansı əməlin icra ediləcəyi birmənalı bəlli olsun. Bu əməllər ardıcıllığına məsələnin həll alqoritmi deyilir. Məsələnin alqoritminin qurulması- na məsələnin alqoritmləşdirilməsi deyilir.

ÇevirSözlük.com | Azerice – Türkçe cümle çeviri nedir?

Azerice dilinden Türkçe diline (google translate aracılığıyla) hızlı cümle ya da kelime çeviri yapmanıza yardımcı olan bir sözlük sistemidir. Dünya dilleri arasında yapılacak olan cümle ve kelime çevirilerinizi kolaylaştırır. ÇevirSözlük.com Dünya’da en yaygın olarak kullanılan bir çok dili içinde barındırmaktadır. Bu diller arasında herhangi bir ücret ödemeden ve sınırlama olmaksızın istediğiniz cümle ya da kelime çevirilerinizi hızlı bir şekilde yapmanız mümkündür.

Kullanım ve Gizlilik

Cevirsozluk.com aracılığıyla yapılan tüm çeviri verileri toplanmaktadır. Toplanan veriler herkese açık, anonim olarak paylaşılır. Dolayısıyla Çevir Sözlük kullanarak yapacağınız çevirilerde kişisel bilgi ve verilerinizin yer almaması gerektiğini hatırlatırız.

Cevirsozluk.com kullanıcılarının çevirilerinden oluşturulan içerikte argo, küfür vb. uygun olmayan öğeler bulunabilir. Oluşturulan çeviriler her yaş ve kesimden insanlar için uygun olamayabileceğinden dolayı, rahatsızlık duyulan hallerde siteminizin kullanılmamasını öneriyoruz. Kullanıcılarımızın çevirilerle eklediği içeriklerde telif hakkı ya da kişiliğe hakaret vb. öğeler bulunuyorsa site yönetimiyle iletişime geçilmesi halinde gerekli düzenlemeler yapılacaktır.

Bölmə 5. İnformasiyanın işlənməsinin avtomatlaşdırılmasının əsasları

Bölmə 5. İnformasiyanın işlənməsinin avtomatlaşdırılmasının əsasları

Alqoritmləşdirmənin əsasları vəproqramlaşdırma

Alqoritm və onun formal icrası

Alqoritm anlayışı.

İnsanın zehni fəaliyyətinin, o cümlədən, hesablama işlərinin formallaşdırılması problemi qədim zamanlardan alimləri məşğul etmişdir. Əsas məsələ hesablama prosesini elə elementar əməllərə bölməkdən ibarətdir ki, hər bir əməl mütləq şəkildə formal təyin edilmiş olsun və hər əməldən sonra hansı əməlin icra ediləcəyi birmənalı bəlli olsun. Bu əməllər ardıcıllığına məsələnin həll alqoritmi deyilir. Məsələnin alqoritminin qurulması- na məsələnin alqoritmləşdirilməsi deyilir.

Alqoritm informatikanın mərkəzi anlayışıdır. Alqoritm sözü 9 – cu əsrdə yaşamış özbək riyaziyyatçısı Məhəmməd əl-Xörəzmin adı ilə bağlıdır. Alqoritmi alqoritm icraçısı (operator) reallaşdırır.

Alqoritmin əsas xüsusiyyəti qoyulmuş məqsədə çatdırmasıdır. Maşın üçün yazılmış alqoritm proqram adlanır. Kompüter proqramla işləyir. Proqramı olma yan məsələnin maşında həlli mümkün deyil.

İntuitiv alqoritm anlayışı proqram anlayışından əhəmiyyətli dərəcədə geniş dir. İlk proqramçılar Paskal, Dekart, Leybnis, Laplas və b. olmuşlar.

1. Diləbağlılıq. Alqoritm alqoritmik dildə yazılır. Alqoritmik dil müəyyən simvol- lar və qaydalar sistemidir.
2. Diskretlik. Alqoritm ciddi struktura malik elementar əməllər (əmrlər) çoxluğu olub, sökülüb-yığılandır.
3. Determinlik. Alqoritm tamamilə formal və müəyyən (birmənalı) olmalıdır.
4. Kütləvilik. Alqoritm bir sinif məsələlərin hamısını həll etməyə yararlı olmalıdır.
5. Təkrarlananlıq. Eyni giriş verilənləri həmişə eyni nəticə verməlidir.
6. Sonluluq. Alqoritm ya məsələnin həll nəticəsini, ya da həllin mümkün olmadığı barədə məlumatı verməlidir.

Alqoritmin formal icrası. Alqoritm informasiya proseslərinin gedişini formallaş- dırmağa imkan verir. Yəni əməllər ardıcıllığı yerinə yetirilərkən məzmun rol oynamır.

Kompüter – alqoritmin avtomatik icraçısıdır. Kompüterə aydın olan proqramlaş- dırma dilində yazılmış alqoritm proqram adlanır.

Xətti quruluş.

Müxtəlif alqoritmlər mövcuddur. Bir-birinin ardınca icra edilən əmrlər seriyasından

ibarət olan alqoritmlər xətti alqoritm adlanır. Əyanilik üçün blok-sxemdən istifadə olunur:

Budaqlanan quruluş.

Xətti alqoritmdən fərqli olaraq budaqlanma alqoritmində şərt olur ki, bu və ya dıgər əmrlər seriyasının icrası həmin şərtin ödənib-ödənməməsindən asılı olur. Şərt mülahizə şəklində olduğundan, ya doğru, ya da yalan olur. Bu, formal dildə şərti və ya məntiqi ifadə adlanır. Şərti ifadə sadə və mürəkkəb ola bilir. Sadə şərt müqayisə ediləcək 2 ədəddən, 2 dəyişəndən, 2 hesabi ifadədən ibarət olur. Məsələn, 5>3, 2*8=4*4 və s.

Mürəkkəb şərt bir-biri ilə məntiq əməli ilə bağlanmış sadə şərtlər ardıcıllığıdır.

Məsələn, 5>3 And 2*8=4*4.

Budaqlanma quruluşu müxtəlif üsullarla təsvir edilə bilir: qrafik formada (blok-sxem şəklində);

proqramlaşdırma dilində, məsələn, Visual Basic və VBA dillərində, if şərt operatoru vasitəsilə.

İlk (if) açar sözdən sonra şərt yerləşməlidir. İkinci (Then) açar sözdən sonra isə əmrlər seriyası (şərt ödənirsə, 1-ci seriya) yerləşir. Şərt ödənmirsə, üçüncü (Else) açar sözdən sonra 2-ci seriya əmrlər yerləşir:

Visual Basic-də: VBA-da

If Şərt Then if Şərt_

Seriya 1 Then Seriya 1_

[ Else [ Else Seriya 2]

End if

Şərti keçid operatorunu çoxsətrli və birsətrli formalarda yazmaq olar. Çoxsətrli formada bu, if. Then. Else. End if şəklində yazılır. Bu halda Then şərtlə bir sətrdə yazılır. Əmrlər seriyası (seriya 1) ikinci sətrdə yerləşir. Else üçüncü sətrdə, seriya 2 dördüncü sətrdə, End if beşinci sətrdə yazılır.

Birsətrli formada if. Then. Else. şəklindən istifadə edilir. Əgər bu yazılış bir sətrə yerləşməzsə, onda onu bir neçə sətrə bölmək olur. Bu zaman sətrin bölündüyünü kompüterə anlatmaq üçün probeldən sonra altdan xətt işarəsi qoyulur ( _ ). Müxtəsər formada Else olmaya da bilər 95 .

Şərt ödənmirsə, növbəti əmrlər seriyası icra edilir.

“Seçmə” quruluşu.

― Se ç m ə‖ qu r u lu şu ç o x va r ia nt lı bu da q l a n m a qu r u lu ş ud ur. B u r a d a b ir neçə ş ərt o l u r. Şər t lər c i dd i a r dı c ı ll ı q la y o x la n ır. Şə r t l ə r d ə n b i r i n in ö d ə n d i y i halda m üva f i q əm rlər se r i y a s ı icra e d i l ir. V i s u a l Ba sic və VB A di l lə r i n də ― Se ç m ə ‖ Sele c t C a se a ç ar s öz l ər l ə ba ş l a n ır. B u s ö z lə r d ə n s o nra if a də ( d ə y işə n , he s a b i if a də və s .) y az ı lır. C a se – d ə n s o n r a ve r il m iş if a də m üə yy ən q i y m ətlə m üqa y isə o lu nur, şə r t ö d ə n di k d ə ə m r ser i y alar ı n d an b i r i icra e d il ir. Bu q u r u l u ş End S el e ct – lə b it ir:

Select Case İfadə

Case Şərt 1

Case Şərt 2

Seriya 2 Case Else Seriya End Select

“Dövr” quruluşu.

Bu quruluşda əmrlər seriyası çoxqat təkrarlanır. Bu seriyaya dövrün gövdəsi deyilir. Dövr quruluşu 2 tipdir: 1) sayğaclı dövr, 2) şərtli dövr. Sayğaclı dövrdə dövrlərin sayı müəyyəndir. Şərtli dövrdə dövrlərin sayı şərt ödəndikcə davam edir.

Sayğaclı dövr. Bu, Fof. Next açar sözlərlə ifadə edilir:

For Sayğac=İlk Qiymət to Son Qiymət [Step addım]

95 Vacib olmayan operatorlar kvadrat mötərizədə ([]) yazılır.

Next [Sayğac]

Şə r t l i d öv r . Ç ox h a l l ar d a d ö v r ün neçə d ə fə tə k ra r la n m a s ı m əlum o l m ur. Bu ha l da d ö v r lə r in sa y ı şər t in öd ə n m ə s i n d ə n a s ı l ı o l ur. Belə d ö vr Do . . . L oop a ç ar s öz l ər l ə ifa d ə e d il ir. Şə r t d ö v r d ə n ə v v əl və s on r a y er l ə ş ə b il ir. Şə r t d ö v r d ə n ə v v ə l d i rsə, b u n a q a b a qla y ı c ı şə r t l i dö vr və y a ― döv r – hə l ə‖ qu r u l uş u d e y ilir. Bu q ur ul u ş da o l a b i l s i n ki, d ö vr heç 1 d əf ə də b aş tu t m a s ın. B u ra d a d ö v r d ə n ç ı x m a q şə r t i Wh i le və y a U ntil a çar s ö z lə r lə hə y a t a ke ç ir il ir. Wh i le şərt ö d ə n d i k cə, U n t il isə ş ə rt ö d ə n m ə d ik c ə i şlə y i r:

Do While Şərt

Loop

Bu,(While) dövü davam etdirən şərt adlanır.

Do Until Şərt

Loop

Buna (Until) isə dövrü bitirən şərt deyilir.

Şərt d ö v r d ə n so nra y er l ə ş ib sə, bu na ― döv r -q ə dər‖ q ur ul u ş u d e y i l ir. B u da D o. . . L o o p

açar sözlərlə ifadə edilir:

Do

Dövrün gövdəsi Loop While Şərt Do

Loop Until Şərt

G ör ün dü y ü ki m i, bu r a d a d a d öv r d ə n ç ı x m aq ş ə r t i Wh i le və U nt i l v a s it ə s ilə y er i n ə y etiri l ir. ― D öv r – qə d ə r‖ q u r u l u şu şər ti n ö d ə n i b – ö d ə n m ə m ə s i n d ə n a s ıl ı ol m a y a raq h e ç ol m az s a, 1 dəfə i ş lə y ir.

Related posts:

1. Azrbaycan dilind testlr pdf kitablar 3-cü sinif
2. Azrbaycan tarix ix sinif bsq 2
3. 050638 sənaye mühəndisliyi
4. 11 və 9 illik kollec balları 2018