Avropa və Asiya arasında inteqrasiya Azərbaycan vasitəsilə reallaşa bilər – VİDEO

Litvada keçiriləcək sammit proqram iştirakçıları olan dövlətlərin Aİ ilə yaxınlaşması sahəsində tərəqqini qeydə almaqla yanaşı, “Şərq tərəfdaşlığı” proqramı çərçivəsində əməkdaşlığın gələcək inkişaf istiqamətini müəyyənləşdirəcək. Sammitə qədərki müddətdə assosiasiya barədə Ukrayna ilə danışıqların tamamlanması, Ermənistan, Gürcüstan və Moldova ilə analoji sazişlər barədə paraflaşdırma prosesinin başa çatdırılması nəzərdə tutulur.

Avropa inteqrasiya

Azərbaycanın dünyaya inteqrasiyası Heydər Əliyevin adı ilə bağlıdır

Müasir dünyada gedən inteqrasiya prosesləri bütün ölkələri, Yer kürəsinin bütün qitələrini əhatə edir. İnteqrasiyanın bir çox tədqiqatçıları onun yalnız zamanın tələbi deyil, həm də tarixin yenidən kəşf olunmuş qanunu adlandırırlar. Regional və qlobal əməkdaşlığın intensivləşməsi meyillərini Asiyada da, Afrikada da, Amerikada da müşahidə etmək olar. Lakin ən aşkar və əyani inteqrasiya nümunəsini, gerçək tədqiqini tapmış inteqrasiya modelini, əlbəttə ki, hələlik yalnız Qərbi Avropanın timsalında tam mənzərəsi ilə görmək olar. Son əlli ildə dünya birliyinin bütün dövlətlərinə nüfuz edən qarşılıqlı əməkdaşlıq münasibətlərinin əlli il əvvəl təsəvvürə belə gəlməyən nəticələrinə, bəhrəsinə məhz bu məkanda nail olunmuşdur.

İnteqrasiya suveren dövlətlərin daxili və xarici siyasətinə korrektivlər edən, xalqların taleyində dönüş nöqtələrinə təkan verən fenomenə, dünya inkişafının başlıca meyillərinə çevrilmişdir.

XX əsrin sonu – XXI əsrin əvvəlləri dünya elmi ictimaiyyətinin qlobal proseslərə, onun mahiyyətinə, nəzəri əsaslarına və konseptual modellərinə get-gedə artan diqqəti ilə müşayiət olunmuşdur. Müasir dünyada bütün ölkələri əhatə edən inteqrasiya fenomeni, onun suveren milli dövlətə təsirinin nəticələri, yaxın və uzaq ölkələrlə əməkdaşlığın qarşılıqlı faydalı modellərinin axtarışı bu proseslərin obyektiv elmi əsaslarının, hərtərəfli konsepsiyasının müəyyənləşdirilməsinə böyük ehtiyac yaratmışdır.

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin yaradıcısı, ümummilli lider Heydər Əliyevin yeni dünya düzənində regional və qlobal inteqrasiyanın strateji xəttini milli inkişafın prioritet istiqamətlərindən biri kimi önə çəkməsi, onu ardıcıl olaraq həyata keçirməsi, bu yöndə aparılan bütün fəaliyyətini müstəqilliyin möhkəmləndirilməsi və Azərbaycanın dünyada özünütəsdiqinə nail olması bu gün hamı tərəfindən qəbul olunmuş gerçəklikdir.

Azərbaycan dövlətinin Avropaya və Avrasiyaya inteqrasiyasının siyasi prinsip və əsasları ulu öndərin alternativi olmayan qalibiyyət kursunun ayrılmaz tərkib hissəsidir. Heydər Əliyevin inteqrasiya xəttinin siyasi, iqtisadi, mədəni, sosial, hüquqi aspektlərinin kompleks elmi təhlili, onun dövlətçiliyin möhkəmləndirilməsinə xidmət edən optimal əməkdaşlıq modelinin hərtərəfli dərk edilməsi mühüm vəzifələrindən biridir.

Son onilliklərdə geniş vüsət alan, getdikcə daha da intensivləşən inteqrasiya, qloballaşma və regional əməkdaşlıq formalarının Azərbaycan üçün əlverişli və sərfəli olan ən optimal modellərini müəyyənləşdirən ulu öndərin siyasi irsinin geniş tədqiqi daim dəyişən dünyada inteqrasiyanın yeni istiqamətləri, formaları kontekstində daha da aktuallıq kəsb edir. Postsovet məkanında inteqrasiya proseslərinin spesifikası, ikitərəfli və çoxtərəfli əməkdaşlığın, regional inteqrasiyanın intensivləşməsi ulu öndərin siyasi irsinin Azərbaycan və dünya ölkələri arasında münasibətlərin təkmilləşməsi baxımından yenidən dərin təhlilini gündəmə gətirir. Dövlət müstəqilliyinin ilk illərindən etibarən dünya birliyinə inteqrasiya istiqamətində kompleks tədbirlər həyata keçirən ümummilli lider Heydər Əliyevin məqsədyönlü siyasətinin prinsipial məqamları Azərbaycan üçün böyük nəzəri-təcrübi əhəmiyyətə malikdir.

Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyası, onun regional inteqrasiya qurumlarını yaratmaq, burada təmsil olunmaq prosesində milli inkişaf strategiyasının üzvi tərkib hissəsi kimi qlobal meyillərlə nə dərəcədə uzlaşması, dövlət suverenliyinin müqəddəm şərt kimi, beynəlxalq münasibətlərin bərabərhüquqlu siyasətinin atributu kimi qəbul edilməsi kimi mövzular aspektində araşdırılması bu proseslərin ən səmərəli forma və modellərinin ayırd edilməsinə xidmət edir. Belə ki, müasir beynəlxalq münasibətlərin subyektləri qismində yeni çoxsaylı qurumların meydana gəlməsi “suveren milli dövlət və inteqrasiya proseslərinin siyasi aspekti” problemini həddən çox aktual etmiş, müzakirələrin mərkəzinə gətirmişdir. İnteqrasiya prosesində dövlət, onun roluna, funksiyalarına və vəzifələrinin dəyişməsinə dair fikir müxtəlifliyi çeşidli mövqelər, nəzəri yanaşma və baxışlar doğurmuşdur.

Müasir dövrdə siyasi və iqtisadi inteqrasiya prosesləri, dövlətlərin regional birlik və ittifaqlarının formalaşması geniş vüsət almışdır. Bunun ən parlaq nümunəsi Avropa Birliyidir. Avropada inteqrasiya məsələsinin dünya dövlətləri arasında çoxtərəfli əməkdaşlığın optimal forması olduğunu bu quruma üzv olmaq istəyənlərin sayının artması da sübut edir. Siyasi inteqrasiyanın Avropa modelinə bütün dünyada müşahidə olunan maraq, bu proseslərin nəinki sadəcə şərhini, həm də dərin elmi-konseptual əsaslarının tətbiqini gündəmə gətirir.

Əvvəla, ona görə ki, İkinci Dünya müharibəsindən sonra Qərbi Avropada meydana gələn inteqrasyia prosesləri XX əsrin sonlarına doğru, müasir dünyanın əksər bölgələrinə yayılmağa başlamışdır və hazırda dünya inkişafının səciyyəvi cəhətlərindən birini təşkil edir. Bu proseslərin dərinləşməsi nəinki müasir dövrdə elmin mühüm vəzifələrindən birinə çevrilir, həm də dünya ölkələrinin XX əsrdə təkamül proseslərinin ümumi qanunauyğunluqlarını anlamağa kömək edir.

İkincisi, bu gün Azərbaycan dövləti dünya birliyinə inteqrasiyanı milli inkişafın prioritet istiqamətlərindən biri hesab edir. Yeni dünya düzənində öz yeri və rolunu müəyyən etməyə səylə çalışır. Azərbaycan XXI əsrdə dünya iqtisadiyyatı və siyasətində özünün optimal təsərrüfatlarını müəyyənləşdirmək istiqamətində intensiv siyasi təlimini ardıcıl həyata keçirir.

Ölkəmizdə dövlətin xarici siyasətinin ən mühüm istiqamətlərindən birini, şübhəsiz ki, Avropa ilə əməkdaşlıq təşkil edir. Bu məkanda unikal dövlətlərarası inteqrasiya modeli – Avropa Birliyi təşəkkül tapmışdır.

Üçüncüsü, Azərbaycan həm qlobal, həm də regional iqteqrasiyanın çoxşaxəli şəbəkəsində yaxından iştirak etməyə çalışır. Bu baxımdan beynəlxalq təcrübənin öyrənilməsi, xüsusilə də inteqrasiyanın Avropa modeli öz zənginliyi və çox maraqlı xüsusiyyəti ilə diqqəti cəlb edir.

İnteqrasiya prosesləri ən müxtəlif səpkilərdə – siyasi, iqtisadi, mədəni və digər cəhətlərdən tədqiqatçılar tərəfindən öyrənilir. Keçən onilliklər ərzində inteqrasiyaya münasibətdə çoxlu baxışlar, mövqelər formalaşmışdır. Bunların sistemləşdirilməsi və ümumiləşdirilməsi inteqrasiya proseslərinin nəzəri-konseptual əsaslarının müəyyənləşdirilməsi vəzifəsinə daxildir.

Digər tərəfdən, bu illər ərzində inteqrasiyanın dinamik inkişafı ilə əlaqədar onun praktiki, real tərəfinə dair faktiki materiallarla nəzəri təhlili arasında bir növ uçurum formalaşdırılmışdır.

Müasir dünyanın regional və qlobal inteqrasiya proseslərinin yeni konseptual səviyyədə təhlilinin zəruriliyi, hesab edirik ki, ən azı iki müntəzəm şərt üzərində qurulmalıdır:

1. İctimai inkişaf fasiləsiz, dinamik, obyektiv-tarixi prosesdir;

2. İnteqrasiya ümumi sivilizasion, sosial-siyasi, iqtisadi, geosiyasi, mədəni və digər çoxçalarlı faktların qarşılıqlı təsiri nəticəsində inkişaf edir.

İnteqrasiya proseslərinin istər qlobal, regional, istərsə də lokal aspektlərinin təhlili göstərir ki, burada hər üç səviyyənin əlaqələndirilməsi, ortaya çıxan problemlərin beynəlxalq hüquq və münasibətlər çərçivəsində həlli konsepsiyasının və mexanizminin müəyyənləşdirilməsi gündəmdə duran ən mühüm problemdir.

Avropa daxili inteqrasiya ilə Avropa məkanına inteqrasiya səviyyələri arasında fərqlər, problemlər təbii ki, olmamış deyil. Məhz bu məqamda inteqrasiyanın konseptual əsası ola biləcək müddəaların müəyyənləşdirilməsi önəmlidir.

Konseptual baxımdan, “Avropada siyasi inteqrasiya təcrübəsinin hansı prinsip və cəhətlərindən bəhrələnmək olar” sualına belə cavab vermək olar:

Əvvəla, Avropada inteqrasiya proseslərinin universal və spesifik cəhətlərini ayırd etmək lazımdır. Birincisi, tarixin bütün mərhələlərində, istənilən ölkədə özünü göstərən ümumi inkişaf qanunauyğunluqlarını ifadə edir. İkinci aspekt isə hər bir ölkənin reallığına xas olan konkret xüsusiyyətləri nəzərə almağı tələb edir. Avropa inteqrasiyasının təcrübəsində universal məqam öyrənilə və tətbiq edilə bilər.

İkincisi, Avropada siyasi inteqrasiya prosesləri bir neçə mərhələdən keçmişdir. İlk əvvəl bu proseslərin gedişində ən zəruri məsələlərin həlli önə çəkilmiş, beynəlxalq siyasi və hüquqi münasibətlərin ümumi əsasları müəyyən edilmiş, inteqrasiyanın ilkin bazası təmin edilmişdir.

Belə yanaşıldıqda Avropada inteqrasiyanın prinsip və normalarının universal səviyyəsi aydın nəzərə çarpır. Bu norma və prinsiplər dünya dövlətləri tərəfindən son yarım əsrdə formalaşdırılmış, demək olar ki, bütün dövlətlər tərəfindən qəbul edilmişdir.

Yalnız iqtisadi amilə, iqtisadi fayda və marağa üstünlük verilməsi, inteqrasiyadan irəli gələn obyektiv və subyektiv meyillərin beynəlxalq miqyasda tənzimlənməsinin arxa plana keçirilməsi bütün səyləri təhlükə altına alan, qlobal sabitliyi pozan vəziyyətin yaranmasına səbəb ola bilər.

İnteqrasiya müasir dövrün obyektiv, labüd xarakterli inkişaf meyillərindən biridir. Belə qlobal xarakterli prosesə qoşulan hər hansı bir dünya dövləti ilk növbədə təbii ki, müstəqil, suveren respublika olmalıdır. Azərbaycanın məhz bu cür başa düşülən inteqrasiya münasibətlərinə qoşulması, dünyanın siyasi xəritəsində müstəqil dövlət kimi öz adını əbədi həkk etməsindən, buna ümummilli lider Heydər Əliyevin tarixi xidmətləri sayəsində qlobal cəmiyyətin bərabərhüquqlu subyekti statusunu aldıqdan sonra mümkün olmuşdur. Suveren Azərbaycan dövlətinin dünya birliyinə strateji inteqrasiya kursunun müəyyənləşdirilməsi, ən qısa zamanda həyata keçirilməsi və bu sahədə bütün dünya tərəfindən etiraf edilən tarixi uğurların qazanılması – bütün bunlar o qədər möhtəşəm, misilsiz xarakterli proseslərdir ki, onların təhlili, dərk olunması, milli dövlətin dünyada inteqrasiyasının ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən həyata keçirilməsi, strateji xəttinin özünəməxsus cəhətlərinin aşkar edilməsi və təbliği hələ uzun müddət tədqiqatların mövzusunu təşkil edəcəkdir.

Azərbaycanın beynəlxalq aləmlə münasibətlərinin, dünyanın müstəqil dövlətlər ailəsinə inteqrasiyasının aparıcı istiqamətlərini, milli maraqlara xidmət edən suveren inkişaf yolunu müəyyənləşdirərkən ümummilli lidierin hansı prinsiplərə, əməkdaşlığın hansı forma və mexanizmlərinə, inteqrasiyanın mövcud olan nə kimi nəzəri və praktiki modellərinə üstünlük verməsi, onun alternativi olmayan siyasi kursunda inteqrasiya amilinin yeri və rolu, dünya siyasəti üçün nümunə ola biləcək xüsusiyyətləri – bütün bunlar politologiya elmimizdə, ictimai elmin başqa sahələrində də öz dərin təhlilini və təbliğini gözləyən məsələlərindəndir.

Ulu öndərin inteqrasiya xəttinin real nəticələrlə, möhtəşəm uğurlarla bu gün daha yüksək səviyyədə davam etdirilməsini təmin edən amillər ölkəmizin dünyada və regionda inkişaf və inteqrasiya proseslərinin şəksiz liderinə çevrilməsi kimi danılmaz fakt kontekstində geniş araşdırılmasına böyük ehtiyac vardır.

Akademik Ramiz Mehdiyev yazır: “Heydər Əliyevin ölkənin mənafeyinə xidmət edən, dövlətin strateji maraqları üzərində qurulmuş, hərtərəfli düşünülmüş, özünün vəzifə və prinsipləri ilə seçilən bitkin, ardıcıl siyasəti bütün istiqamətlərdə bu gün də özünü doğrultmaqdadır. Azərbaycanın dünya birliyinə inteqrasiyası üçün apardığı çoxşaxəli fəal xarici siyasətin nəticəsidir ki, indi ölkəmiz dünyada gedən siyasi proseslərdə özünə layiqli yer tutmuş, nüfuzlu mövqe qazanmış, bütün dövlətlərlə bərabərhüquqlu və qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığa nail olmuşdur. Qloballaşma dövründə biz inteqrasiyanın əlverişli meyillərindən istifadə etməli, ardıcıl siyasət yeritməliyik. Dövlətlərarası inteqrasiya məkanına, ölkəmizin inkişafına, iqtisadiyyatın modernləşməsinə, cəmiyyətimizin mənəvi-əxlaqi əsaslarının təkmilləşməsinə kömək edən bütün qüvvələri səfərbər etməklə daxil olmalıyıq. Bu gün Azərbaycanın uğurları dünyanın ən qüdrətli dövlətlərinin və nüfuzlu beynəlxalq qurumlarının diqqətini bizə yönəltmişdir”. (R.Mehdiyev Azərbaycan: qloballaşmanın tələbləri, Bakı, 2005, s.335).

Siyasi inteqrasiya iki və ya daha çox siyasi subyektin qarşılıqlı əlaqə və əməkdaşlığı genişləndirməsi, intensivləşdirməsi prosesidir. İnteqrativ prosesin son nəticəsi bir arzu olaraq, yaxud da məntiqi olaraq siyasi birlik, ittifaq və başqa şəkildə təşkilatlanmadır.

Siyasi inteqrasiya prosesi birgə qərarların qəbul edilməsi üçün formal, yaxud da qeyri-formal təşkilatların mövcudluğunu tələb edir. Bundan əlavə, inteqrasiya siyasi subyektlər arasında daha sıx əməkdaşlığın qurulmasını, ən başlıcası isə ümumi maraq və dəyərlərdən çıxış edilməsini nəzərdə tutur.

İnteqrasiyanı həm proses, həm də vəziyyət kimi səciyyələndirilən baxışlar mövcuddur. Siyasi inteqrasiyanın əsas əlaməti, onun iştirakçısı olan dövlətlərin qarşılıqlı münasibətlərdə məsuliyyət daşıdıqlarını, baş verən hər hansı münaqişəli vəziyyəti sülh yolu ilə həll etməyi nəzərdə tutur. Belə götürüldükdə inteqrasiya həm proses, həm də vəziyyət kimi mövcud olur. İnteqrasiya həm dünya təcrübəsi, həm də proses kimi fərqli təhlil, müxtəlif rakurslardan nəzər salmağı tələb edir. Konkret müddəalara gəldikdə isə, aşağıdakıların diqqət mərkəzində saxlanılması vacibdir: inteqrativ təsisat kimi Avropanın təməlində duran prinsiplər və dövlətlərarası münasibətin normaları;

inteqrasiyanın strateji oriyentirləri;

inteqrasiyanın institusional və konstitusional əsasları, qərarların qəbul edilmə mexanizmi və reallaşdırılması üsulları;

inteqrasiya siyasətinin başlıca istiqamətləri və sahələri;

bazar iqtisadiyyatı subyektlərinin inteqrasiya prosesində davranışının ümumi mexanizmləri;

İnteqrasiyanın ictimai-siyasi, sosial mədəni bazası;

ictimai rəyin və sosial təşəbbüsün səfərbər edilməsi üsulları.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev, 2004-cü il mart ayının 19-da Slovakiyada “Genişlənən Avropaya doğru: günün yeni mövzusu adlı beynəlxalq konfransdakı çıxışında qeyd etmişdir: “Yeni layihələr və əməkdaşlıq proqramları, milyardlarla dollar dəyərə malik olub müstəqil ölkələrin həm bir-biri ilə, həm də bütövlükdə dünya məkanı ilə daha sıx əlaqələr qurmasına şərait yaradacaqdır. Bu bizim istəyimiz və strateji məqsədimizdir. Azərbaycan öz gələcəyini dünya məkanına daha geniş inteqrasiya edilməsində görür. Biz bu istiqamətdə həlledici addımlar atırıq və mən Avropa və beynəlxalq strukturlarla əlaqələrin daha da möhkəmlənəcəyinə əminəm”.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin başçılığı ilə xarici siyasətimizdə əldə olunan uğurlardan ən böyüyü beynəlxalq ictimai rəyin Azərbaycanın xeyrinə dəyişdirilməsi, Ermənistanın işğalçı dövlət kimi rəsmi sənədlərdə tanıdılması və dünya birliyini Azərbaycanın milli maraqlarına, ərazi bütövlüyünə və müstəqil siyasətinə həssaslıqla yanaşmağa inandıra bilməsi olmuşdur.

Azərbaycan dövləti demokratiya yolunu, Avropaya inteqrasiya kursunu seçmişdir. Dövlətimizin başçısı Prezident İlham Əliyev demişdir: “Dünya birliyinə biganəlik siyasəti heç bir yaxşı nəticəyə gətirib çıxara bilməz. Dünyada baş verən proseslər bir-biri ilə çox sıx bağlıdır. Bu reallıqdır və onu nəzərdən qaçırmaq olmaz. Bəli, reallıqları biz mütləq nəzərə almalıyıq, lakin öz taleyimizi özümüz təyin edirik. Azərbaycan müstəqil dövlətdir”.

Azərbaycan hazırkı transformasiya və inteqrasiya şəraitində öz iqtisadi yüksəlişini təmin etmək məqsədilə təbii xammal ehtiyatlarından geniş istifadə etdiyi üçün birinci mərhələdədir. Lakin iqtisadiyyatımızın perspektivləri baxımından sadalanan mərhələlərin mürəkkəb çulğaşmasını təmin edən, bütün imkanları minimal zaman ərzində istifadə etməyə imkan verən dövlət siyasəti yeridir. Respublikamızda əhalinin rifahının yüksəldilməsi kimi mərhələnin başlanğıc götürdüyünü sezməmək mümkün deyildir. İqtisadi dinamikada yalnız xammal yönümlü sahələrin deyil, bütün amillərin, innovasiya, investisiya və digər amillərin optimal kombinasiyasını təmin etmək, milli iqtisadi strategiyamızı fərqləndirən əsas xüsusiyyətlərdəndir.

Bütövlükdə, Azərbaycanda gedən inteqrasiya proseslərində əldə edilən uğurlar, hər şeydən öncə Heydər Əliyevin fenomenal siyasi lider amilinə əsaslanmışdır. İnteqrasiyada iştirak edən və iştirakda maraqlı olan dövlətlərin qarşılıqlı münasibətlərinin, strateji siyasi məqsədləri və prinsiplərinin, inteqrasiyanın siyasi institusional modeli, siyasi qərarların qəbulu və həlli mexanizmlərinin, inteqrasiya siyasətinin ayrı-ayrı istiqamətlərinin konsepsiyasının müəyyənləşdirilməsi, dünya iqtisadiyyatı və siyasətinin ayrı-ayrı subyektlərinin inteqrasiya şəraitində davranışının proqnozlaşdırılması, inteqrasiyanın siyasi və sosial-mədəni kontekstlərinin əlaqələndirilməsi, ictimai rəyin səfərbər edilməsi və onun dəstəyinin təmin edilməsi kimi son dərəcə mürəkkəb məsələlərin eyni zamanda böyük uğurla həlli yalnız bununla izah oluna bilər.

Tarixi inkişafın hər bir mərhələsində inteqrasiyanın potensial hesab olunan resurslarının diaqnozu aparılarkən məlum olur ki, bu resurslar da dəyişikliyə uğrayır. Belə ki, inkişafın əvvəlki mərhələləri üçün hərbi, maddi təsir və təzyiq vasitələri mühüm resurs sayılırdı. Bu gün isə elmi-texniki, iqtisadi, siyasi, intellektual – insan, informasiya, nəqliyyat kommunikasiyaları, enerji resursları ön cərgəyə çıxmışdır.

Müstəqil Azərbaycan dövlətinin liderinin beynəlxalq aləmdə etiraf olunmuş nüfuzu XXI əsrdə də ən başlıca inteqrasiya resursu olaraq qalmaqdadır. Prezident İlham Əliyevin sözləri yeni minillikdə suveren dövlətin inteqrasiya siyasətində çox gözəl əksini tapmışdır: “Müstəqillik yalnız dövlətin atributlarında, rəmzlərdə ifadə olunmur. Müstəqillik hər şeydən əvvəl dövlətin, xalqın maraq və mənafeyinə uyğun müstəqil siyasəti həyata keçirmək deməkdir”.

Azərbaycanlıların indiki nəsli Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə qarşıda duran fərqli, yeni vəzifələrin həlli üçün səfərbər olaraq, tariximizdə XXI yüzilliyin yalnız uğur və nailiyyətlər əsri kimi qalması istiqamətində əlindən gələni etməkdədir.

Regionda intensiv inkişafın lideri kimi qəbul edilən Azərbaycan Avropa üçün çox böyük əhəmiyyət kəsb edir. Həm regionda, həm də bütün dünyada sülhün və sabitliyin təmin olunması, təhlükə və təhdidlərə qarşı əməkdaşlıq, beynəlxalq terrorizmə qarşı bir cəbhədən çıxış etmək üçün Azərbaycan Avropaya lazımdır. Öz coğrafi mövqeyinə görə, tarixi-mədəni ənənələrinə görə Azərbaycan Avropanın strateji partnyorudur.

Müasir dünyanın qlobal enerji layihələrinin gerçəkləşdiyi məkan kimi, Şərqlə Qərb arasında nəqliyyat dəhlizinin, qlobal təhlükəsizliyinin təşkili üçün Azərbaycan Avropaya lazımdır. Digər tərəfdən bölgədə demokratik Avropa dəyərlərinin ilk davamçısı, yüksək sivilizasiya və mədəniyyətə malik olması və s. yalnız bizim üçün deyil, Avropa üçün də regionun dinamik inkişaf lideri sayılan ölkəmizlə çoxşaxəli əməkdaşlıqda maraqlı edir. Qarşılıqlı faydalı əməkdaşlıq baxımından Avropa Birliyi bütün sahələrdə: xarici siyasətdə, sülhün və təhlükəsizliyin təmin olunmasında, iqtisadiyyat və mədəniyyətdə, bəşəriyyətin qlobal problemlərinin həll olunmasında, insan hüquq və azadlıqları təminatının təkmilləşməsində və s. strateji tərəfdaş qismində çıxış edir. Bir məsələ diqqət mərkəzində saxlanılmalıdır ki, qarşılıqlı inteqrasiyanın perspektivləri hər iki tərəfin əzmindən asılıdır.

Qarşılıqlı inteqrasiyanın bərabərhüquqlu subyektləri kimi çıxış etmək bu prosesin nüfuzunu daha da artırır. Azərbaycan vətəndaş cəmiyyəti, demokratik və hüquqi dövlət quruculuğu istiqamətində Avropa standartlarına doğru hər gün daha da inamla addımlayır. Lakin öz siyasətini yalnız özü müəyyən edir.

XXI əsrdə Azərbaycanda zamanın inkişafının başlıca meyilləri aşkar təzahür edir. Azərbaycan siyasi, iqtisadi, mədəni özünütəsdiq mərhələsini yeni əməkdaşlıq formalarının yaradılması ilə uğurlu şəkildə tamamlayır.

Müasir dünyanın taleyüklü problemləri elmi-texnoloji vasitələrdən çox sosial-mədəni vasitələrlə çözülə bilər. Qlobal inteqrasiya prosesi şəraitində milli mədəni siyasət keyfiyyət dəyişikliklərinə uğrayır. Sosial-mədəni dinamikanı məqsədəuyğun məcraya yönəltmək üçün mədəni siyasət dəyişikliklərin miqyasına və sürətinə adekvat olmalıdır. Ən mühüm məqam odur ki, yaxın keçmişdə mədəni siyasətdə milli imperativlər aparıcı rol oynayırdısa, bu gün daxili və xarici mədəni siyasət arasında sərhədlər silinir, onların vəhdəti önə keçir. Bu vəhdət mədəni siyasətdə xarici şərtlərin əhəmiyyətinin artmasından xəbər verir.

Azərbaycan tarixən öz coğrafi geostrateji mövqeyi ilə Şərq və Qərb mədəniyyətlərinin qovşaq məkanı olmuşdur. Mədəniyyətimizə xas olan qarşılıqlı təsirlərə açıq olmaq xüsusiyyəti buradan irəli gəlir. Qlobal təsirləri indi duyan bəzi mədəniyyətlərdən fərqli olaraq Azərbaycanda bu proses təbii-tarixi xarakter daşıyır, özünütəcrid variantı bizim mədəniyyətimiz üçün heç vaxt spesifik olmamışdır.

Lakin müasir sosial-mədəni situasiya qeyd olunduğu kimi, tarixin heç bir zamanı ilə müqayisəyə gəlmir. Bu sahədə Heydər Əliyev Fondunun apardığı çoxşaxəli fəaliyyət mədəni məkanda inteqrasiya modeli kimi bütün dünyaya örnək ola bilər. Milli mədəniyyətimiz, mənəvi dəyərlərimiz, folklorumuz, milli musiqimiz Mehriban xanım Əliyevanın fədakar fəaliyyəti nəticəsində qlobal miqyasda təbliğ olunur. Fondun fəaliyyəti yalnız Azərbaycan xalqının tarixi və mədəniyyətini inkişaf etdirmək və yaymaqla bitmir, eyni zamanda bütün dünya xalqlarının mədəni ənənələri və təcrübəsi ilə ətraflı tanışlıq prosesi gedir. Dünyanın ən nüfuzlu mədəniyyət qurumu tərəfindən Heydər Əliyev Fondunun dünya mədəniyyətinə inteqrasiya fəaliyyətinin düzgün elmi əsaslar və siyasət üzərində qurulduğu xüsusi vurğulanır. Deməli, mədəni inteqrasiya modelinin optimal variantı Azərbaycanda artıq müəyyən edilmiş və inkişaf edir. Bu fəaliyyətin bütün cəmiyyət tərəfindən dəstəklənməsi, daha da intensivləşməsi mühüm məsələdir.

Azərbaycanın inteqrasiya prosesinin bərabərhüquqlu iştirakçısı kimi dünya mədəni məkanında öz layiqli yerini tutmasını gerçəkliyə çevirir. Azərbaycan inteqrasiya şəraitinin formalaşdırılması üçün üzərinə düşən bütün missiyanı yerinə yetirir. Suverenlik prinsipi, mədəniyyətlərin bərabərhüquqlu mövcudluğu, mədəni irsin özünəməxsusluğunun qorunması, regional və beynəlxalq səviyyədə informasiya-kommunikasiya texnologiyalarının geniş imkanlarının tətbiq edilməsi fondun fəaliyyətində xüsusi yer tutur.

Bu gün Azərbaycan formalaşan yeni geosiyasi nizama uyğunlaşmaq, dünya iqtisadiyyatında özünəməxsus mövqeyi olan dövlətə çevrilmək istiqamətində səylərini artırır, tarixi inkişafında dünyaya inteqrasiyanın növbəti mərhələsini, yeni dövrünü yaşayır.

Azərbaycanın qarşısında böyük məqsədlər durur. Bunlar dünyanın yalnız siyasi deyil, həm də iqtisadi , elmi, informasiya məkanlarına inteqrasiya amillərini də əhatə edir. Ölkənin geosiyasi vəziyyəti nəzərə alınaraq, hərtərəfli iqtisadi və sosial inkişafın təmin olunması üçün beynəlxalq maliyyə institutları, iqtisadi təşkilatlar, regional birliklərlə əməkdaşlıq genişləndirilir. Bütövlükdə dünya iqtisadiyyatına inteqrasiya prosesini sürətləndirmək üçün tədbirlər görülür. Milli iqtisadi maraqlardan irəli gələn şərtlər əsasında Azərbaycan Ümumdünya Ticarət Təşkilatının tamhüquqlu üzvü olmaq istəyir.

Azərbaycanın Avropa elm-təhsil məkanına inteqrasiyasına xüsusi diqqət yetirilir. Bu gün Azərbaycan regionda və dünyada dinamik inkişafın lideri kimi tanınır. İnkişaf templərinə görə beynəlxalq reytinq agentliklərinin, ekspertlərinin diqqət mərkəzində olan Azərbaycana bu maraq Prezident İlham Əliyevin yorulmaz fəaliyyəti ilə bağlıdır. Müasir dövlətin inkişafının ən mühüm göstəricisi kimi rəqabətə davamlılığa görə Azərbaycan MDB-nin bütün dövlətlərindən irəlidədir. Bu, dövlət başçısının bütün istiqamətlərdə dərin elmi əsaslar üzərində qurulan siyasətinin bəhrəsidir.

İnformasiya cəmiyyətinin inkişaf modelinə keçidin zəruriliyi, yeni intellektual nəslin, yeni elmi elitanın formalaşması istiqamətində verilən sərəncamlar: “Xüsusi istedada malik uşaqların (gənclərin) yaradıcılıq potensialının inkişafı” (2006-2010)”, “Gənclərin xaricdə təhsil alması”, “Avropa təhsil məkanına inteqrasiya”, “Elektron Azərbaycan” və digər dövlət proqramları, Prezident İlham Əliyevin bu məsələni strateji prioritetlər sırasına daxil etməsini göstərir.

Son illər ərzində dövlətin qəbul etdiyi bütün qərarlar bu və ya başqa şəkildə Azərbaycanın intellektual potensialının möhkəmləndirilməsi ilə bilavasitə bağlıdır. Savadlı, peşəkar kadrlar məhz təhsilin inkişafı və beynəlxalq təcrübə ilə əldə edilir. Müasir Azərbaycan modernləşməkdə olan demokratik transformasiya, açıq iqtisadiyyat və vətəndaş azadlığı məkanıdır. Şərq ilə Qərb arasında körpü olan Azərbaycan təkcə sivilizasiyaların qovşağu deyil, həm də mühüm geosiyasi və geoiqtisadi amildir. Bütün bunlar istər regionda, istərsə də onun hüdudlarından kənarda bizə olan münasibəti müəyyənləşdirir.

Ölkə prezidenti İlham Əliyev Azərbaycanın dünyaya inteqrasiyasında ilk növbədə kadrlara önəm verir: “İnsan vətənpərvər ola bilər və olmalıdır. Lakin onun bilikləri və ya peşəkarlığı lazımi səviyyədə olmaya da bilər. Bu halda onun Vətənə sədaqəti bizi tam qane edə bilməz. Peşəkarlıq, Vətənə sədaqət və yüksək insani keyfiyyətlər bir-birini qarşılıqlı tamamlamalıdır”.

Bu meyarlar ölkənin indiki vəziyyətində xüsusilə əhəmiyyətlidir. Belə ki, Azərbaycan tarixi inkişafının yeni dövrünü yaşayır. Ümumdünya miqyasında transformasiya, həmçinin regional proseslərin intensivləşməsi şəraitində qlobal iştirakda dövlətin rolu və yeri dəyişir. Yeni dünya nizamı təkcə qarşılıqlı münasibətlərin sərhədlərini və formalarını dəyişmir, həm də insanlar arasında münasibətlərin yeni mədəniyyətini formalaşdırır. Azərbaycanın dünyaya inteqrasiya modelinin qlobal əhəmiyyət kəsb edən dəyərini müəyyənləşdirməyə çalışsaq, deyə bilərik ki, milli dövlətin dünyaya inteqrasiyasının uğur və nailiyyətlərini təmin edə bilən ən mühüm resurs – bütün zamanlar üçün – lider resursudur. İnteqrasiya məkanları “açıq” məzmunlu anlayış olsa da, bu məkanlarda əvvəlcədən məskunlaşmış ölkələr öz qapılarını heç də hamıya taybatay açmır (Türkiyənin Avropa Birliyinə inteqrasiya istiqamətində otuz ilə yaxın göstərdiyi səyləri xatırlayaq). İnteqrasiyaya nail olmaq üçün siyasi, iqtisadi, sosial, mədəni, hüquqi məkanlarda inkişafın sürət və templərinin bir-birinə uyğunlaşdırılması lazımdır. Ona qoşulmaq üçün bu məkanlarda artıq kök salmış ölkələrin qət etdiyi əsrlərə bərabər mərhələləri bir göz qırpımı hesab edilən müddətə qət etmək, bütün sınaqlardan çıxmaq, Azərbaycanın mümkün tərəfdaşlar arasında ən etibarlı, optimal müttəfiq olduğuna inandırmağa qabil olan lider siyasəti çox önəmli rol oynayır.

Dünyaya inteqrasiyanın Azərbaycan siyasətinin digər qlobal əhəmiyyətli nəticəsi – Şərq dövlətlərinin inkişaf modelinə dair ənənəvi baxışlar, nəzəriyyələr sistemini sözün əsil mənasında “alt-üst etməsi”, sarsıtması, onlara yenidən baxılması zərurətini şərtləndirməsi oldu. Şərq inkişaf modelinin ənənəvi mahiyyətinə, ləng və asta inkişaf tempinə malik model – simvoluna dair minillər formalaşmış stereotiplərin laxladılmasına, kökündən dəyişməsinə dövlətimiz nail ola bilmişdir. Prezident İlham Əliyevin simasında regionun və dünyanın ən dinamik inkişaf edən dövləti kimi məntiqi davamını tapan inteqrasiya prosesləri – bu modelin gücü, Qərbin əsrlər boyu alternativsiz hesab edilən inkişaf modeli ilə rəqabətə davamlı olan sintez modelin gücüdür. Ölkəmizin yüksəlişinə bu vaxtadək görünməmiş təkan verilmiş, dünyanın heç bir ölkəsi ilə müqayisə olunmayan artım templəri gerçəkləşir. Bütün bunlar Azərbaycanın qarşısında duran böyük perspektivlərdən xəbər verir.

Milli Məclisin komitə sədri

Avropa və Asiya arasında inteqrasiya Azərbaycan vasitəsilə reallaşa bilər – VİDEO

Avropa və Asiya arasında inteqrasiya Azərbaycan vasitəsilə reallaşa bilər – VİDEO Dünyada, o cümlədən Azərbaycanda koronavirus (COVID-19) pandemiyasının insanları yeni çağırışlarla üz-üzə qoydu. Həmin çağırışlardan biri də yüklərin təhlükəsiz daşınmasını təmin etmək idi. Buna görə də, pandemiya dövründə dəmir yolu ilə yükdaşımalara üstünlük verildi.

17 İyun , 2020 10:16
https://static.report.az/photo/adfc69de-30af-4006-a5a8-8db422ad7380.jpg

“Dünyada, o cümlədən Azərbaycanda koronavirus (COVID-19) pandemiyasının insanları yeni çağırışlarla üz-üzə qoydu. Həmin çağırışlardan biri də yüklərin təhlükəsiz daşınmasını təmin etmək idi. Buna görə də, pandemiya dövründə dəmir yolu ilə yükdaşımalara üstünlük verildi”. Bunu “Report”a açıqlamasında iqtisadçı-ekspert Elşad Məmmədov deyib. O, bu barədə pandemiya fonunda Azərbaycanın dəmir yolları ilə yük daşınmasının perspektivini şərh edərkən danışıb. “Dəmir yolu yükdaşımalar hesabına inkişaf edəcək” E.Məmmədovun sözlərinə görə, son illər Azərbaycan nəqliyyat, o cümlədən dəmiryol infrastrukturunu inkişaf etdirir, bu isə dayanıqlı və rəqabətqabiliyyətli iqtisadiyyatın formalaşmasına xidmət edir: “Nəqliyyat infrastrukturuna yatırılmış investisiyalar iqtisadiyyatımızın dayanıqlı və rəqabətqabiliyyətli inkişafını təmin edir. Söhbət təkcə başqa ölkələrə məxsus yüklərin daşınmasından deyil, həm də yerli məhsulların xarici bazarlara çıxarılmasından gedir”.

Elşad Məmmədov

Ümumiyyətlə isə, dəmir yolunun inkişafı məhz yükdaşımalar hesabına olacaq: “Yüklərin təhlükəsiz və sürətli daşınması ölkəmizə rəqabət üstünlüyü verə bilər. Asiya ölkələrində yeni texnoloji yanaşma formalaşmaqdadır. İnkişaf etmiş Avropa və İnkişaf etməkdə olan, xarici bazara məhsul çıxarmaq istəyən Asiya ölkələrinin bir-birilə inteqrasiyası Azərbaycan vasitəsilə reallaşa bilər. Ona görə dəmir yolu nəqliyyatının inkişafı, logistik əməliyyatlarının intensivləşdirilməsi ölkəmiz üçün olduqca zəruridir”. Xatırladaq ki, 2020-ci ilin yanvar-may aylarında ölkənin dəmir yolları ilə 8 milyon ton yük daşınıb.

Xankəndi

Bir müddət əvvəl Brüsseldə Avropa İttifaqına (Aİ) üzv ölkələrin və “Şərq tərəfdaşlığı” proqramı dövlətlərinin xarici işlər nazirlərinin növbəti illik görüşü keçirildi. Aİ-nin xarici işlər və təhlükəsizlik siyasəti üzrə Ali təmsilçisi K.Eştonun sədrliyi və Aİ-nin genişlənmə və Avropa qonşuluq siyasəti üzrə komissarı Ş.Fülenin iştirakı ilə baş tutan bu tədbirdə nazirlər cari ilin noyabrında Vilnüsdə keçiriləcək “Şərq tərfdaşlığı” sammitinə ümumi yanaşmaları işləyib hazırladılar.

Litvada keçiriləcək sammit proqram iştirakçıları olan dövlətlərin Aİ ilə yaxınlaşması sahəsində tərəqqini qeydə almaqla yanaşı, “Şərq tərəfdaşlığı” proqramı çərçivəsində əməkdaşlığın gələcək inkişaf istiqamətini müəyyənləşdirəcək. Sammitə qədərki müddətdə assosiasiya barədə Ukrayna ilə danışıqların tamamlanması, Ermənistan, Gürcüstan və Moldova ilə analoji sazişlər barədə paraflaşdırma prosesinin başa çatdırılması nəzərdə tutulur.

Vilnüs sammitində habelə Azərbaycanla Aİ arasında viza rejiminin sadələşdirilməsi və assosiasiya sazişi barədə danışıqların sürətləndirilməsini nəzərdə tutan sənədin imzalanacağı gözlənilir. Bunun üçün Aİ öz tərəfindən həmin sazişlərin layihələrini hazırlamalı, “Şərq tərəfdaşlığı” proqramının üzvü olan dövlətlər isə tələb olunan meyarlara cavab verməli və ümumavropa dəyərlərinin tərəfdarı olmalıdırlar. Başqa sözlə desək, Brüssel və “Şərq tərəfdaşlığı” proqramının üzvü olan postsovet dövlətləri ciddi şəkildə Avrointeqrasiya proseslərində növbəti uğura imza atmağa hazırlaşırlar.

Beləliklə, son 10 ildə Avropa qonşuluq siyasəti və “Şərq tərəfdaşlığı” proqramları çərçivəsində postsovet ölkələrinin Avropaya inteqrasiyası prosesində ciddi irəliləyiş faktı öz təsdiqini tapmış olur. Maraqlıdır ki, hələ bu ilin fevralında Aİ dövlətlərinin liderləri artıq noyabrda Ukrayna ilə assosiasiya sazişi imzalamağa və digər ölkələrlə bu istiqamətdə danışıqları başa vurmağa hazır olduqlarını bəyan etmişdilər. Lakin mayın sonunda Brüssel, sözügedən ölkələrin demokratik dəyərlərin möhkəmləndirilməsi və insan haqlarının qorunması sahəsində hələ çox iş görməli olduqlarını bildirərək, faktik olaraq bu bəyanatdan boyun qaçırdı. Ədalət naminə qeyd etmək lazımdır ki, Brüssel tərəfindən bu cür tələblərin irəli sürülməsi postsovet ölkələrində demokratiyanın möhkəmlənməsinə təkan verir və bu prosesi dönməz edir. Bununla yanaşı, təəssüf ki, bəzən hadisələri süni şəkildə sürətləndirilmək cəhdləri və bir sıra çətin izah olunan addımlar əslində inteqrasiya layihələrinin uğurla reallaşdırılmasına mane olur.

Məsələn, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Brüsselə səfərindən bir həftə əvvəl Avropa Parlamentinin (AP) 754 deputatından cəmi 32-nin qərarı ilə “Azərbaycan: İlqar Məmmədov işi” adlı qərəzli qətnamə qəbul olunmuşdu. Sənəddə barəsində Azərbaycan Cinayət Məcəlləsinin iki maddəsi üzrə cinayət işi açılmış İ.Məmmədovun dərhal və qeyd-şərtsiz azad edilməsi tələb olunur. Qətnamədə Bakı sərt şəkildə tənqid edilir, ölkədə, guya, söz və sərbəst toplaşmaq azadlığı, insan haqları sahəsində ciddi pozuntuların olduğu bildirilir. Bundan başqa, qətnaməni qəbul edən avroparlamentarilər Avropa Komissiyasının (AK) sədri J.M.Barrozunu Azərbaycan Prezidentilə gözlənilən görüşdə tonunu sərtləşdirməyə də çağırırdılar. Yeri gəlmişkən, AP Ukraynanın sabiq baş naziri Y.Timoşenko ilə bağlı məsələdə də analoji mövqe tutur. Qurum rəsmi Kiyevdən sabiq hökumət başçısının dərhal həbsdən buraxılmasını tələb edir. Konkret cinayət əməlində ittiham olunan şəxslərin azadlığa buraxılması tələbini irəli sürən Brüssel faktiki olaraq, bu məsələləri siyasiləşdirir.

Gözlənildiyi kimi, Azərbaycanda AP-nin qətnaməsi obyektivlikdən uzaq yanaşma, yeni qaz dəhlizilə bağlı qərarın qəbulu və Azərbaycan Prezidentinin Brüsselə səfəri ərəfəsində suveren dövlətin daxili işlərinə məqsədyönlü şəkildə kobud müdaxilə cəhdi kimi qiymətləndirilib. Milli Məclisin avroparlamentarilərə müraciətində bildirilib ki, müstəqil və özünü təmin edən Azərbaycan Aİ ilə münasibətlərini bərabərhüquqluluq əsasında inkişaf etdirir və heç bir qüvvə onu demokratik inkişaf yolundan çəkindirə bilməz. Müraciətdə habelə heç bir beynəlxalq qurumun Azərbaycanla buyuruq tonunda danışmaq haqqının olmadığı da vurğulanıb.

Maraqlıdır ki, AP-nin mövqeyi AK-nın sədri J.M.Barrozunun bir neçə gün sonra verdiyi açıqlama ilə qətiyyən üst-üstə düşməyib. Barrozu Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə keçirdiyi birgə mətbuat konfransında Bakının demokratiyanın inkişafı və insan haqlarının qorunması sahəsindəki nailiyyətlərini yüksək qiymətləndirib. Hələ bütün standartlara əməl olunmadığını qeyd edən Barrozu eyni zamanda Prezident İlham Əliyevin suveren dövlətin başçısı kimi ölkəsinin müasirləşdirilməsinə, onun imicinə və nüfuzuna xüsusi diqqətlə yanaşmasına əminliyini də dilə gətirib.

Yeri gəlmişkən, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev də xarici KİV-lərə müsahibələrində dəfələrlə bu sahədə vəziyyətin ideal olmadığını, lakin Azərbaycanın demokratik prinsiplərin inkişafı və möhkəmləndirilməsi istiqamətində ardıcıl siyasət yürütdüyünü, bu məsələyə təkamül prinsipilə yanaşılmasının vacibliyini bildirib. Odur ki, hazırkı demokratiya səviyyəsinə yüzilliklər keçərək çatmış Aİ-nin müstəqilliklərini cəmi 20 il əvvəl qazanmış postsovet ölkələrinə qarşı həddən ziyadə lüzumsuz tələbkarlığı bu prosesin uğurlu inkişafına əslində mane olur. Bundan başqa, Aİ-nin postsovet ölkələrilə dialoqda mentor tonunda danışması bəzən əks-effekt verir. Çox zaman bu, Sovetlər dövründə Moskvanın öz iradəsini o vaxtkı müttəfiq respublikalara zorla qəbul etdirməsi gerçəkliyini xatırladır.

Əlbəttə, Brüsselin postsovet ölkələrini ümumavropa dəyərlərinə cəlb etmək istəyi təbii və tamamilə başadüşüləndir. Üstəlik, həmin ölkələr bu sahədə üzərlərinə müəyyən öhdəliklər də götürüblər. Amma çətin ki, bu işdə sərt inadkarlıq düzgün taktika sayıla bilər. Unutmaq olmaz ki, əksər postsovet ölkələrində əsrlərlə ənənəçilik prinsiplərinə söykənən cəmiyyətlər formalaşıb və müəyyən stereotiplərin keçilməsi üçün onilliklər lazımdır.

Diqqəti cəlb edən daha bir məqam Brüsselin tez-tez istər ümumavropa məsələlərində, istərsə də postsovet ölkələrilə münasibətlərdə selektiv yanaşma ortaya qoymasıdır. Son 2 il ərzində Aİ ölkələri iqtisadi tələblərlə küçələrə çıxan nümayişçilərə qarşı sərt tədbirlərə əl atırlar. Bəzi ölkələrdə, hətta icazəsiz piket və nümayişlərin təşkilatçılarına qarşı cəzaların nəzərdə tutulduğu qanunlar sərtləşdirilib. Bu, hüquqi nöqteyi-nəzərdən tamamilə anlaşılandır. Amma postsovet ölkələrinin hansındasa legitim hakimiyyətin güc yolu ilə devrilməsinə çağıran şəxsə qarşı hətta inzibati cəza tədbiri görüləndə belə, dərhal həmin ölkəyə qarşı əsassız ittihamlar irəli sürülür. Bu hansı dərəcədə Qanunun və demokratiya prinsiplərinin ruhuna uyğundur?

Postsovet ölkələriylə münasibətlərdə isə, Brüssel, məntiqi baxımdan ən sərt tələbləri məhz Ermənistana qarşı irəli sürməlidir. İstər xarici, istərsə də daxili siyasət müstəvisində. Azərbaycanda ayrı-ayrı destruktiv elementlərin qızğın müdafiəçisi rolunda çıxış edən Brüssel, nədənsə Ermənistanın təcavüzkar siyasəti nəticəsində öz doğma ocaqlarından didərgin salınmış bir milyona yaxın azərbaycanlı qaçqın və məcburi köçkünün taleyinə biganə qalır. Ayrı-ayrı fərdlərin haqlarının həmin qaçqın və məcburi köçkünlərin hüquqlarından daha üstün olduğu hansı meyarlar üzrə və kim tərəfindən müəyyənləşdirilir? Bəs Gürcüstandakı qaçqın və məcburi köçkünlərin aqibəti necə? Məgər Aİ ilə assosiasiya sazişi imzalamağa hazırlaşan Ermənistanın həmin şəxslərin Abxaziya və Cənubi Osetiyada öz yurdlarına qayıtması barədə BMT-nin Baş Assambleyasında qəbul olunan Qətnamənin əleyhinə çıxması Brüsseli narahat etməməlidir?

Doğrudanmı permanent qaydada bütün həmsərhəd ölkələrə qarşı ərazi iddiası irəli sürən monoetnik Ermənistan, “Şərq Tərəfdaşlığı” proqramının digər iştirakçıları—etnokonfessional tolerantlığını mövcud olduğu polietnik dövlətlər Azərbaycan, Belarus, Gürcüstan, Moldova və Ukrayna, ilə müqayisədə daha az tənqidə layiqdir? Halbuki, erməni etnofundamentalizmi Avropa dəyərlərinə, demək, həm də inteqrasiya proseslərinə birbaşa təhlükədir. Çünki, Avropa qonşuluq siyasəti və “Şərq Tərəfdaşlığı” yalnız postsovet ölkələri ilə Aİ arasında deyil, həm də bu postsovet ölkələri arasında inteqrasiya proseslərinin dərinləşdirilməsini nəzərdə tutur. Tarix isə sübut edir ki, Ermənistan kimi monoetnik ölkələr, polietnik dövlətlərdən fərqli olaraq, inteqrasiyaya meylli deyillər.

Aİ-nin Avropa qonşuluq siyasəti və “Şərq Tərəfdaşlığı” proqramında iştirak edən bu və ya digər ölkədə demokratik normalar və insan haqları ilə bağlı vəziyyətin qiymətləndirməsində də analoji yanaşma müşahidə olunur. Ayrı-ayrı ölkələrdə insan haqları sahəsində ən cüzi çatışmazlığa ciddi reaksiya verən Aİ-nin 2008-ci ilin martında Ermənistanda S.Sarqsyanın prezident seçilməsindən sonra keçirilən nümayişləri son dərəcə sərt şəkildə dağıtmasına münasibəti qeyri-adekvat oldu. Halbuki, Ermənistanda günahsız insanların qanı axıdılmışdı. O vaxt qanlı hadisələrin günahkarlarının aşkarlanaraq cəzalandırılması üçün Brüsselin rəsmi İrəvana təzyiq göstərməyə siyasi iradəsi çatmadı. Əvəzində, S.Sarqsyanın birinci prezidentliyi dövründə, Aİ müxtəlif proqramlar və layihələr çərçivəsində Ermənistanın antixalq hakimiyyətini gen-bol maliyyələşdirdi. Bunun məntiqi nəticəsi olaraq, cari ilin fevralında S.Sarqsyan kütləvi saxtalaşdırmalar yolu ilə yenidən Ermənistanın prezidenti “seçildi”. Aİ-nın yüksək rütbəli məmurları isə Ermənistanda seçkilər prosesinin beynəlxalq standartlara uyğun şəkildə keçirilməsi sahəsində inkişafın qeydə alındığını (?!) söylədilər.

Belə olan tərzdə, Brüsselin vaxtaşırı dinamik inkişaf nümayiş etdirən, bütün müstəvilərdə öz üzərinə götürdüyü öhdəlikləri vicdanla yerinə yetirən, ardıcıl şəkildə avrointeqrasiya siasəti aparan və öz tərəfdaşlarının, o cümlədə də Aİ-nin, gözləntilərini doğruldan və etnokonfessional tolerantlıq nümunəsi olan Azərbaycana təzyiq etmək cəhdləri heç bir sağlam məntiqə sığmır. Çünki Ermənistandan fərqli olaraq, Azərbaycan öz tərəfdaşlarına yük yox, milli-dini tolerantlığın yüksək olduğu, polietnik, özünü bütün parametrlər baxımından təmin edən dövlətdir. Bakı Avropaya inteqrasiya sahəsində ardıcıl siyasət yürüdür və artıq özünü sabit, etibarlı tərəfdaş kimi təsdiqləyib. “Şahdəniz” konsorsiumunun təqribən bir ay öncə Azərbaycan qazını Avropaya çıxaracaq marşrut kimi Transadriatik qaz xəttini seçməsi də bu gerçəkliyi bir daha təsdiqlədi. Bakının bu qərarı Aİ-nin enerji məsələləri üzrə ali komissarı G.Ottinger tərəfindən də yüksək qiymətləndirilib: “Bu işdə Azərbaycanın marağı nədir? Bəzən bir çoxlarının dərk etmədiyi həqiqəti Azərbaycan başa düşür: Avropanın qaydaları sabitdir, gəlirləri daimi və qiymətlidir. Azərbaycan öz gələcəyini Avropa ilə bağlayır”.

Bu gün Azərbaycan Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təminatı məsələsində Brüsselin gözləntilərini tam doğruldur. Amma bununla yanaşı, Azərbaycanın öz təhlükəsizliyinin təmin olunması sahəsində problemlər mövcuddur və Aİ bu sahədə ciddi fəallıq göstərməlidir. Bu mənada amerikalı professor Maykl Keynin mayın sonlarında Bakıda keçirilmiş “Azərbaycan-ABŞ: gələcəyə baxış” forumunda səsləndirdiyi fikirlər xüsusilə diqqətəlayiqdir: “Azərbaycanın təhlükəsizliyi təmin olunmadan Avropanın enerji təhlükəsizliyinin təminatından danışmaq mümkün deyil”.

Brüsseldən Gürcüstan və Moldovaya qarşı da bu cür münasibət tələb olunur. Çünki Azərbaycan kimi, Gürcüstan və Moldova da separatçılıq problemi, ərazilərinin işğalı ilə üzləşiblər. Avropa qonşuluq siyasəti və “Şərq Tərəfdaşlığı” proqramlarının əsas məqamlarından biri isə məhz təhlükəsizlik sahəsində əməkdaşlıqdır. Bu baxımdan, Azərbaycanın xarici işlər naziri E.Məmmədyarovun Brüsseldə Avropa İttifaqına (Aİ) üzv ölkələrin və “Şərq tərəfdaşlığı” proqramı dövlətlərinin xarici işlər nazirlərinin illik görüşündə verdiyi bəyanat böyük maraq kəsb edir: “Avropa İttifaqı 2006-cı ildə qəbul edilmiş Avropa qonşuluq siyasəti üzrə Proqram fəaliyyətində əks olunmuş qaydada Azərbaycanın suverenliyi və ərazi bütövlüyünü dəstəkləmək barədə öhdəliklərinə əməl etməlidir”.

Ümid etmək olar ki, bu müstəvidə Aİ-nın Cənubi Qafqaz üzrə xüsusi təmsilçisi F.Leforun bölgəyə son səfəri tezliklə müsbət nəticələrə gətirib çıxaracaq. Ən azı “Şərq tərəfdaşlığı”nın noyabrda Vilnüsdə baş tutacaq sammitinə qədər.