Bölmə 3. İnformasiya emalının texniki vasitələri

― Sua n pa n ‖ ə s a s ı n da dü z ə l d i l m iş q ur ğud ur. ― Sor o b a n‖ ə n m üa s ir ko m p ü ter l ər l ə tə c h i z e d i l m iş Y a p o n i y a d a b u g ü n də i s t if a də e d il ir. 1 5 0 0 – c ü i l də L e o n a r d o d a V i n çi Y a p o n a b a k ın ın m odi f ik a s i y a s ı ol a n cə m lə y ici q ur ğ u d üz ə l t m işdir. 1 0 d iş li ça r x l ar d an qu r u l m u ş bu q u r ğ u 1 3 m ər t ə b ə l i ə d ə d lə r i cə m lə y ə b i l ir d i.

Alqoritm

EHM-İN İNKİŞAF MƏRHƏLƏLƏRİ EHM-İN YARANMA TARİXİ 21-ci əsrdə texnikanın, elmin, iqtisadiyyatın sürətlə inkişaf etməsi ilə əlaqədər informasiya axınının çoxalması müşahidə edilir. İnformasiya axınını idarə etmək üçün dövrün tələbi olan kompüter. Показать больше

EHM-İN İNKİŞAF MƏRHƏLƏLƏRİ EHM-İN YARANMA TARİXİ 21-ci əsrdə texnikanın, elmin, iqtisadiyyatın sürətlə inkişaf etməsi ilə əlaqədər informasiya axınının çoxalması müşahidə edilir. İnformasiya axınını idarə etmək üçün dövrün tələbi olan kompüter texnikasından istifadə etmək zərurəti yaranır. Kompüter texnikası müasir dövürdə qlobal hesablamalar aparmaq üçün, ən müxtəlif reaktiv siyahıların hazırlanması üçün, böyük elmi-texniki layihələr üçün istifadə olunur. Bir sözlə müasir dövr öz həyatını kompütersiz təsəvvür edə bilməz. EHM-lərin yaradıcılarından olan Qluşkov yazırdı: Əgər müasir EHM-lər olmasaydı bəşəriyyətin tam yarısı hesablama aparmaq məqsədi ilə digər yarısına xidmətçi işləməli idi. Məsələn: İngilis riyaziyyatçısı Şenks 19-cu əsrdə Π ədədinin təqribi qiymətinin tapilmasına 20 ildən artıq vaxt sərf edilmişdir. Lakin EHM-lər bu işi çox az müddətdə 500000 rəqəmə qədər dəqiqliklə icra edə bilir. EHM-lərin tarixinə nəzər salsaq görürük ki, təxminən 4000 il bundan əvvəl qədim m Спрятать

• Похожие публикации
• Поделиться
• Код вставки
• Добавить в избранное
• Комментарии

Bölmə 3. İnformasiya emalının texniki vasitələri

― Sua n pa n ‖ a d lı il k ə d ə d i in f or m a s i y a e m a l ı q u r ğu su b i z im era n ın 1 9 0 – cı i l in də Ç ind ə y ara d ıl m ış d ır. B u b a rə d ə m əlu m at S y u y Y ue ni n ― Şuşu tc i z i i‖ a d lı k it a b ı n da ve r il m işdir. Bu q u r ğu nu 1 2 – c i ə sr d ə y ara d ı l m ış i n di ki ― ç ö t kə ‖ n i n u lu ə c d a dı h e s a b e t m ək ol a r.

― Çöt k ə‖ R u s i y a y a, bəzi m ə n b ə lərə g ö r ə, 1 4 – cü ə s r d ə, di gər m ə n bə l ərə g örə i s ə 1 7 – 18 – ci ə s r lər i n q ov şa ğı n d a t ac i r lər tərə f i n d ə n gə ti ri l m işdir.

― Sor o b a n ‖ 4 0 a d l ı ə d ə di i nf o r m a s i y a e m a lı q ur ğu su 1 4 0 0 – cü i l də Y a p o n i y a d a

y ara d ıl m ış d ır. B una a b a k da de y i l ir. ― S or o b a n‖ o rta əs r lə r də Ç i n d ən Y a p o n i y a y a gə t ir i l m iş

― Sua n pa n ‖ ə s a s ı n da dü z ə l d i l m iş q ur ğud ur. ― Sor o b a n‖ ə n m üa s ir ko m p ü ter l ər l ə tə c h i z e d i l m iş Y a p o n i y a d a b u g ü n də i s t if a də e d il ir. 1 5 0 0 – c ü i l də L e o n a r d o d a V i n çi Y a p o n a b a k ın ın m odi f ik a s i y a s ı ol a n cə m lə y ici q ur ğ u d üz ə l t m işdir. 1 0 d iş li ça r x l ar d an qu r u l m u ş bu q u r ğ u 1 3 m ər t ə b ə l i ə d ə d lə r i cə m lə y ə b i l ir d i.

1617-ci ildə Neper hesab əməllərinin icrasını asanlaşdıran riyazi tirlər yığımı ixtira etmişdir. Tirlərin üzərində 0-dan 9-dək rəqəmlər və bunların hasilləri olan ədədlər yazılmışdır. Vurma əməlini icra etdikdə, üzərində uyğun rəqəmlər yazılmış tirlər yanaşı elə düzülür ki, tirlərin yan üzlərində nəticə görünür. Bu qurğu ilə bölmə və kvadrat kökalma əməllərini icra etmək mümkün idi.

1622-ci ildə ingilis həvəskar-riyaziyyatçısı Uilyam Otred ədədi informasiyanın emalı üçün dairəvi loqarifm xətkeşi yaratdı. Bunun sadəliyinə baxmayaraq mürəkkəb hesablamalar aparmağa imkan verirdi.

Şikkard 1623-cü ildə cəmləyici maşın yaratmışdır. Bu, 6 mərtəbəli ədədlər üzərində 4 hesab əməlini yerinə-yetirirdi.

1642-ci ildə Paskal ədədi informasiyanın emalı üçün dişli çarxlardan yığılmış hesablayıcı maşın düzəltdi.

1804-cü ildə Jozef Mari Jakkar perfokartla işləyən toxucu dəzgahı düzəltdi. Perfokartlar seriyası naxışları təyin edirdi. Bu proqramlaşdırma tarixində ilk və çox vacib addım idi.

4 0 Y a pon c a ― h e s a b t a x tası‖ d e məkdi r .

1820-ci ildə Tomas arifmometri meydana çıxdı. Bu, Leybnis maşınının iş prinsipinə əsaslanan ilk seriyalı istehsal edilən hesablayıcı maşın idi.

1830-cu ildə Bebbic ilk universal avtomat hesablayıcı maşın yaratdı. Bu maşın müasir EHM-lərin bütün əsas hissələrinə malik idi.

1 87 4 – c ü i l də P e te r b ur ql u m e x a n i k V .O d n er y e n i ar i f m o m etr y ara t d ı. ― Feli ks ‖ ar i f m o m etri Od ner m a ş ın ı nı n m odif i k a si y a s ı i d i.

1983-cü ildə müxtəlif növ informasiyanın emalı üçün universal elektron qurğunun yaradılması barədə məlumat verildi ki, bu qurğu da müasir fərdi kompüterlər idi.

2 00 0 – c i i l d ə i n f or m a s i y a e m alın ı n ― a ğ ı l da‖ e m alı üç ü n qu r ğu y ara d ı ld ı ğ ı b ar əd ə m əlu m at ve r i l d i.

Bizim eradan əvvəl 500-4200 il əvvələ aid mağara divarlarında qrafik informaiyanın qeyd edilib saxlanması həyata keçirilmişdi.

Hər şey ondan başladı ki, çoxmərtəbəli tam ədədləri maşında heç olmazsa, toplamaq (cəmləmək) mümkün olsun. 1500-cü ilə yaxın Leonardo da Vinçi 13 mərtəbəli cəmləyici qurğunun eskizini hazırladı. İlk cəmləyici maşını 1642-cii ildə Blez Paskal yaratdı. Bu maşın 8 mərtəbəli ədədləri cəmləyə bilirdi. O vaxtdan 250 il sonra, yəni 19-cu əsrin əvvə- lində bir-sıra elm sahələrinin, o cümlədən, riyaziyyatın, mexanikanın, astronomiyanın, mühəndis elmlərinin, naviqasiyanın, həmçinin praktiki fəaliyyət sahələrinin o zamana qədər görünməmiş inkişafı çoxsaylı və mürəkkəb hesablamalar aparılmasına kəskin ehtiyac yaratdı ki, bu da müvafiq texnika ilə silahlanmamış insanın imkanı xaricində idi. Bu mexaniki hesablayıcı qurğunun yaradılması və təkmilləşdirilməsi üzərində həm dünyanın ən görkəmli alimləri, həm də adları tarixə düşməyən minlərlə istedadlı insanlar ömür sərf etmişlər.

Hələ 20-ci əsrin 70-ci illərinədək mağazalarda mexaniki arifmometrlər və onların yaxın qohumu olan elektromexaniki hesablayıcı maşınlar satılırdı. Bu maşınlar tamamilə başqa səviyyəli texnika olan və adi dildə EHM 41 adlandırılan avtomatik rəqəm hesablayıcı maşınlarla (ARHM) uzun müddət yanaşı istifadə edilmişdi.

A R H M -in ta r i xi 2 0 – ci ə s r in b ir i n c i y ar ı s ına g e d ib ç ıx ır və i n g i l i s r i y az i y y atçı s ı v ə m ühə n d i s i Ç ar l z B e b bi c i n a d ı i lə b a ğ l ıd ır. Be l ə ki, 1 8 2 2 – c i i ld ə Ç.B e b b ic i lk A R H M – ın la y ih ə s i ni ve r d i və 30 i ll ik t ə k m ill ə ş d i rm ə nət i cə s i n d ə i lk ― a n al it ik m a ş ı n‖ y ara d ıl d ı .

1. Əməliyyatların avtomatik icrası.
2. İşə buraxılan proqram üzrə işləmək.
3. Verilənlərin saxlanması üçün xüsusi qurğunun (yaddaşın 42 ) olması.

İşə buraxılan proqram üzrə işləmək. Əməliyyatların avtomatik icrası üçün proqram icraçı qurğuya əməliyyatların icra sürətinə bərabər sürətlə daxil edilməlidir. Bu məqsədlə Ç.Bebbic proqramın əvvəlcədən perfokartlara 43 yazılmasını və sonra maşına daxil edilməsini təklif etmişdi.

Verilənlərin saxlanması üçün xüsusi qurğunun (yaddaşın 44 ) olması. Bu inqilabi ideyalar onların mexaniki texnika əsasında reallaşdırılmasının mümkün olmaması ucbatından xeyli gözləməli oldu. Belə ki, ilk elektrik mühərriki 50 il sonra, ilk elektron lampası isə 100 il sonra yaradıldı. Ötən 100 il ərzində az qala tamamilə unudulmuş bu ideyalar növbəti 100 illikdə yenidən kəşf edildi.

A v t o m atik f əa l i y y ət g ös tər ə n i l k h e sa b la y ıcı q u r ğu 2 0 – c i ə s r in o r ta l ar ın da m e y da n a çı xd ı. Bu, m e x a n i k i k on st r u k s i y alar l a y a n a ş ı, e l e k t r o m e x a n i k i re l e lə r d ə n i s t i f a də e d il m ə s i sa y ə s i ndə m ü m kün o l d u. R e l e li m a ş ın l ar üzə r i n də i ş 2 0 – ci ə s r i n 3 0 – cu i ll ə r i n d ə ba şl a n dı. Bu i ş 1 9 4 4 – c ü i l d ə a m er i ka r i y az i y y atçısı v ə fi z i ki Qo va r d A y ke n in r ə h bər l i y i al t ı nd a İ B M 4 5 fi r m a s ı n da Ç.B e b b i c in i de y ala r ı n a ə s a sl a n a n 4 6 ― Mar k -1‖ a dl ı m a ş ı nı n i s t e h s a lın a d ə k

davam etdi. Bu maşında ədədləri təsvir etmək üçün mexaniki 47 , idarə etmək üçün isə

elektromexaniki elementlərdən istifadə edilmişdi. Ən güclü releli maşınlardan biri olan

4 2 Ç. B e bbic bunu ― a nb a r ‖ a dlandı r mışdı

43 O illərdə perfokartlar toxucu dəzgahların idarə edilməsi üçün istifadə edilirdi.

4 4 Ç. B e bbic bunu ― a nb a r ‖ a dlandı r mışdı

45 International Business Machines

46 Baxmayaraq ki, bu maşının yaradıcıları Ç.Bebbic ideyaları ilə tanış deyildilər.

47 sayğac təkərləri

― РВМ- 1 48 ‖ 5 0 – c i i l lə r d ə SSR İ -də N .İ . Be sso n ov un r ə h bə r li y i al tın da y ara d ı l m ışdı k i, b u d a ki f a y ət qədər u z u n 2 – l i k ə də d lər üzə ri n d ə s a n i y ə d ə 20 v ur m a ə məli icra e də b il ir d i.

Hesablayıcı texnikada əsl inqilab elektron qurğuların tətbiqi ilə baş verdi. Bu qurğular üzərində iş 20-ci əsrin 30-cu illərinin sonunda eyni vaxtda ABŞ-da, Almaniyada, İngiltərədə və SSRİ-də aparılmağa başladı. Bu illərdə radiotexniki qurğularda geniş tətbiq edilən elektron lampaları ədədi informasiyanın emalı və saxlanması üçün texniki təməl kimi istifadə edilməyə başladı.

İlk fə a li yy ət g ö st ə rən EH M A B Ş -da 1 9 4 5 – 1 94 6 – c ı il lə r də ist e h s al e dl m iş E NI A C o l d u. Bu m a ş ı nı n a dı i n g i l is c ə ― ele k t r o n – ə d ə di i n t e qr a tor və h e s a b l a y ıcı‖ k i m i tərc ü m ə e d il ə n sö z lə r i n b a ş h ər f lə r i n d ə n y ara d ıl m ı ş dı. B u m a ş ı nı n y ara d ıl m a s ı i ş i nə 3 0 – cu i l lə r in s o n u nd a Corc A t a n a s o v, so n r a kı i l lə r də i sə C on M o uç l i və P r e s per E k k ert r ə h bə r l i k et m i ş d i lər. E NI A C 18 m in e l e k t r o n la m pa s ı n d an və ç o xsa y lı el e kt r o m e x a n ik i e le m e n tlə r d ə n qu r u l m uş d u. E ner j i t əl ə ba t ı 15 0 k vt i d i ki, b u d a ç o x da b ö y ük ol m a y an bir z a v odu n tə l ə b a t ı q ə də r d ir.

Pra k t ik i o l a r a q e y ni z a m a n da B ö y ük B ri t a n i y a d a da EH M y ara t m aq üzə r i n də i ş g e di r d i. Bu iş, i l k n öv b ə də, A l l an T ü r i n q i n a d ı i lə ba ğl ı i d i. A . T ür in q a lq or i t m lər nəzə r i y y ə s i və k od la ş dır m a nəzə r i y y ə s i s a hə l ər in də g ö r kə m li x i d m ətlər g ö s tər m iş m ə ş hu r ri y az i y y atçı idi. 19 4 4 -cü il də B ö y ük Br i t a n i y a d a ― K ol o ss‖ a d lı m a ş ın y ara d ı l dı.

Bu və digər ilk EHM-lər sonrakı kompüterlərin konstruktorlarının nöqteyi-nəzərindən çox mühüm keyfiyyətə malik deyildilər. Belə ki, bu maşınlarda proqram yaddaşda saxlanmırdı. Olduqca mürəkkəb kommutasiyaedici xarici qurğularda yığılırdı.

E le k t r o n – h e s a b l a y ıcı te xn i k a n ın i n k i ş af ı n ı n il k m ər h əl ə s i n d ə g ö r k ə m li a m e r i k a ri y az i y y atçı s ı C o n f o n N e y m an nəzəri və pr a k ti ki c ə h ə td ə n b ö y ük x i d m ə t lər g ö s tər m i ş d i r. Belə k i, ― f o n N e y m an p r i n s ip lə r i‖ ö m ürlük t a r i xə d üş m üş d ür. Bu p r i ns i p lər EH M -lə r i n kl a s s i k ( f on N e y m a n) a r x i t e k t ur a s ın ı t ö r ət d i 49 . Ə sas p r i n si plər d ə n b iri, y ə n i pr o q r a m ı n

48 РВМ – Релейная вычислительная машина

49 Fon Neyman maşını aşağıdakı prinsiplərə əsaslnır:

-Kompüter bir-neçə əsas qurğulardan ibarət olmalıdır;

-İnformasiya xüsusi yaddaş qurğusunda saxlanmalıdır;

-Verilənlər yaddaşda ikilik ədədlər şəklində saxlanmalıdır;

-Hesab və məntiq əməlləri hesab-məntiq qurğusunda icra edilməlidir;

-Proqramın icrasına nəzarət idarəetmə qurğusu vasitəsi ilə həyata keçirilməlidir;

-Proqram verilənlərlə birgə yaddaş qurğusunda saxlanmalıdır;

-İnformasiyanın daxil edilməsi və çıxarılması üçün giriş-çıxış qurğusu olmalıdır. Müasir kompüterlərin əksəriyyəti fon Neyman prinsipləri əsasında qurulmuşdur.

sa x l a n m a s ı p r i n s ip i ― pr o qra m ın da ve r i l ə n k i m i, m a ş ın y a d d a ş ın da s a x l a n m a s ı nı‖ tə l ə b e d i r. İ l k b e lə m a ş ın 1 9 4 9 – c u il də B ö y ük B r i t a n i y a da y ara d ıl a n E D S A C a d l ı m a ş ın o ld u.

1970-ci illərədək SSRİ-də yaradılan EHM-lər son dərəcə məxfi strateji məhsul sayılaraq ətraf dünyadan tamamilə izolə olunmuş halda istehsal edilirdi. 80-ci illərdən məxfilik bir qədər yumşaldıldı və köhnə EHM modelləri idxal edilməyə başladı. Hal- hazırda ABŞ və Yaponiya yeni kompüter modellərinin hazırlanması və istehsalını məxfilik rejimində həyata keçirir.

SSRİ-də istehsal edilən ilk EHM 50 1951-ci ildə akademik S.A.Lebedevin rəhbərliyi

al tı n d a y ara d ı l dı. 6 0 -cı i l l ər i n o r t a la r ı nd a SSR İ -də y ara d ıl a n B E S M – 6 5 1 a d lı E H M ö z d ö v r ü nü n ən gü c l ü EH M -i o lar a q u z u n m ü d d ə t m üdaf i ə, ko s m ik t ə dq iq a t lar, el m i – t e x n i ki tə dq i q a t lar s a hə l ər in də b aza m a ş ın ki m i istif a də e d i ld i. H ə m in i llə r də İ . S.Br u k, M. A . K ar s e v , B.İ . R am ee v , V .M .Q lu ş k ov, Y . A .Brazi l e v c ki ki m i k o n s t r u kt or v ə i nf o rm ati k a nəzə r i y y əç i lə r i n i n r ə h b ər l i y i ilə ― Min s k‖, ― U ra l ‖, ― M -20‖, ― Mir‖ və s EH M – lər i s t e hs a l e d il di.