Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild

ФЛОРЫ АЗЕРБАЙДЖАНА (ОБЗОР)

ƏETİ-nin elmi əsərləri məcmuəsi XXVIII (2017)

spektral vegetasiya indekslərindən istifadə edirlər [3].

Məsələnin həlli üsulları. Tədqiqat ərazisi Kür-Araz ovalığının (47

3938şm.en), (471128ş.u.; 395950şm.en), (480738ş.u.; 403938şm.en) və

0738ş.u.; 395950şm.en) coğrafi koordinatları arasındakı ərazisini əhatə edir. Ərazinin

Landsat-7 peyki tərəfindən çəkilmiş multispektral təsviri açıq internet resurslarından əldə

edilmişdir. Landsat-7 ETM+ təsvirləri 7 dalğa uzunluğu diapazonundan ibarətdir. Təsvirlərin

ayırdetmə qabiliyyəti 30 m təşkil edir. Şorlaşmış torpaqların öyrənilməsi üçün 0.63-0.69 mkm dalğa

uzunluğuna malik 3-cü (qırmızı) və 0.77-0.90 mkm dalğa uzunluğuna malik 4-cü (YİQ)

diapazonlardan istifadə edilmişdir. Qeyd olunan spektral diapazonlardan istifadə edərək tədqiqat

ərazisinin NDVI, SAVI, EVI, NDSI, RVI və BI kimi vegetasiya indeksləri qurulmuşdur. Bu

indekslərdən ən çox istifadə olunanı NDVI-dir.

NDVI. Yaşıl bitkilər fotosintez prosesində enerji mənbəyi kimi istifadə etdikləri Fotosintetik

Aktiv Radiasiya (FAR) spektral diapazonda Günəş şüalarını udur. Yarpaq hüceyrələri İnfraqırmızı

(İQ) diapazonda Günəş radiasiyasını səpələyir, 700 nm-dən böyük dalğa uzunluğuna uyğun enerji

səviyyəsində foton (işıq kvantı) üzvi molekul sintez edə bilmir. Çünki bu dalğa uzunluğunda güclü

enerji udulması bitki toxumalarının zədələnməsinə gətirib çıxara bilər. Beləliklə, yaşıl bitki kütləsi

FAR-da qara, YİQ diapazonunda parlaq görünür. Əksinə, bulud və qar qırmızı işığa uyğun dalğa

uzunluğuda olduqca parlaq, YİQ diapazonunda isə tamamilə qara görünür. Bitki yarpaqlarının yaşıl

piqmenti (xlorofil) fotosintez prosesində 400-700 nm uzunluqlu işıq dalğalarını (görünən işıq) udur.

Digər tərəfdən yarpaq hüceyrələri dalğa uzunluğu 700-1100 nm olan (YİQ) işığı əks etdirir. NASA-

nın ERTS, NOAA-nın AVHRR kimi Yerin ilk müşahidə aparatları YİQ və görünən işıq

diapazonunda məlumatlar əldə edir, onlar peyk təsvirlərində məkan paylanmasını müəyyən etmək

üçün bitkilərin əksetdirməsindəki fərqlərdən istifadə edirlər. NDVI landşaft örtüyünü yaradan bütün

kateqoriyalar – kolluqlar, otluqlar, meşə, su obyektləri və s. üçün yaradılmışdır [4].

NDVI aşağıdakı düsturla hesablanır:

Amea botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci IL, XXXII cild

6.Talıbov T., İbrahimov Ə. Naxçıvan Muxtar Respublikası Florasının Taksonomik Spektri.

Naxçıvan.- 2008, səh. 229

7.Ахмедов И.С. Касымов Ш.З., Сидякин Г.П. Строение артабина. ХПС, 1970, с.691-694

8.Адекенов С.М., Сесквитерпеновые лактоны растений Казахстана. строение, свойства

и применения. Автореф.док.дисс. хим.Наук. Москва, ИБОХ. РАН, 1992, с.44

9.Алескерова А.Н., Серкеров С.В. Сесквитерпеновые лактоны нового для

Азербайджана вида полыни. Изв. АН Азерб. ССР. 1986. №4. с. 28-30

10.Алескерова А.Н., Серкеров С.В. Сесквитерпеновые лактоны полыни пучковатой, п.

нахичеванской и п. колосоносной. Изв. АН Аз. ССР, 1986, №3, с.43-45

11.Алескерова А.Н., Серкеров С.В. О строении мерезолида – нового гермакранолида.

Труды института ботаники, Национальной Академии Наук Азербайджана, т. XXVIII.

Баку-Элм-2008, с. 171-173

12.Алескерова А.Н. Хемотаксономическое обоснование видовой самостоятельности

полыни Федерова Artemisia feodrovii Rzazade. AMEA İnstitutunun Botanika Elmi əsərləri

XXIX cild. Bakı-Elm-2009. s.403-406

13.Гроссгейм А.А. Флора Кавказа., т. IV, изд-ва Аз. отд. зак. фил. наук.Баку, 1934 с.342

14.Гроссгейм А.А. Определитель растений Кавказа. М., Гос. изд. «Советская наука».

15.Кагарлицкий А.Д., Адекенов С.М., Куприянов А.Н. Сесквитерпеновые лактоны растений

центрального Казахстана. //Алма-Ата, Изд. АН Каз. ССР, 1987, с. 32-70, с.238

16.«Конспект флоры Кавказа» Тахтаджана и.д. Санкт –Петербург.Москва-2008 ,с.469

17.Крашенинников И.М. Опыт филогенетического анализа некоторых евроазиатских

групп рода Artemisia L. в связи с особенностями палеографии Евразии // Материал по

истории флоры и растительности СССР. М.-Л., 1946, выпь. 2, с. 111-127.

18.Кузнецова Г.А. Природные кумарины и фурокумарины. Л. 1967. с.248

19.Леонова Т.Г. Критические заметки о полынях подрода Seriphidium (Bess.) Rоuy

Европейский части, Новости систематики выс. растений, 1970, т.7, с.281-291

20.Леонова Т.Г. Конспект рода «Artemisia L. (Astaraceae) флоры Европейской части

СССР». Новости систематики высших растений. 1987. т.24. с.177-201

21.Нилов В.И.( 1936 ).Закономерности в химической изменчивости растений. Тр. по

прикл. бот., ген. и сел., сер. ІІІ, 13. Л.

22.Поляков П.П. Artemisia L. Флора СССР М.Л., 1961a. 26, с.425- 631

23.Поляков П.П. Род Artemisia L. Флора Азербайджана, т. 8, Баку, Изд. АН Азерб.

ССР, 1961 b. с. 308-324

24.Рыбалко К.С., Аббасов Р.М. Ериванин – новый сесквитерпеновый лактон из

Artemisia fragrans var. erivanica Bess. // Ж. общей химии, 1963, т.33 (ХСУ), вып. 5,

25.Рзазаде Р.Я. Новые виды, ряды и подроды кавказских полыней. Изв. Академии

Наук Азербайджанской ССР. 1955, № 3, с.17-35

26.Серкеров С.В. Терпеноиды и фенолпроизводные растений семейств Asteraceae и

Apiaceae. Баку: CBS Production, 2005, 312 с.

27.Серкеров С.В., Алескерова А.Н. О строении сесквитерпенового лактона из

Artemisia fragrans // Химия природ. соедин., 1978, с. 75-78

28.Серкеров С.В. Алескерова А.Н. Новый сесквитерпеновый лактона – Алханол из

Artemisia fragrans. // Химия природ. соедин., 1979, №3, с.326-329

29.Серкеров С.В., Алескерова А.Н. Строение нового гермакранолида шоначалина А из

Artemisia fragrans // Химия природ. соедин., 1985, с.196-199.

30.Серкеров С.В., Алескерова А.Н. Шоначалин В – новый эвдесманолид из Artemisia

fragrans // Химия природ. соедин., 1985, с. 636-639

AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild

, Алескерова А.Н. К изучению искендеролида ХПС. 2011, №6, с.793

32.Серкеров С.В., Алескерова А.Н. Строение шончалина Д-нового элеманолида. ХПС,

1987, №1, с. 101-104

33.Серкеров С.В. Алескерова А.Н. Новый сесквитерпеновый лактона – Алханол из

Artemisia fragrans. // Химия природ. соедин., 1979, №3, с.326-329

34.Серкеров С.В. Алескерова А.Н. Строение нового гермакранолида – шоначалина С из

Artemisia fragrans ХПС, 1985, № 6, c.787-790

35.Серкеров С.В., Аббасов Р.М., Алескерова А.Н. Сесквитерпеновые лактоны Artemisia

hanseniana. Химия природ. соедин., 1976, №5, с. 665-666.

36. Серкеров С.В. Алескерова А.Н. Терпеноиды: A. splendens. ХПС. 1991. с. 203-206

37.Серкеров С.В., Алескерова А.Н. Сесквитерпеновые лактоны Artemisia szovitsiana. //

Химия природ. соедин., 1981, №3, с. 397-398

38.Серкеров С.В, Алескерова. А.Н Новый псевдовайанолид артосевин из Artemisia

szovitsiana ХПС,1986,№ 5,с.645-647

39.Серкеров С.В., Алескерова А.Н. Хемотаксономическое разнообразне представителей

рода Artemisia (Asteraceae) флоры Азербайджана Сообщение Сесквитерпеновые

лактоны A. fragrans s.d. // Растительные Ресурсы Санкт Петербург, 2004, т. 4, вып. 4, с.

40.Серкеров С.В., Алескерова. А.Н.Хемотаксономическое разнообразие представителей

рода Artemisia (Asteraceae) флоры Азербайджана. Сообщение 2.Сесквитерпеновые

лактоны Artemisia taurica Willd. Растительные ресурсы.Санкт Петербург, 2006 т.42,

41. Серкеров С.В., Алескерова А.Н. Сесквитерпеновые лактоны Artemisia santonica. //

Химия природ. соедин., 1984, №3, с. 391-392

42.Серкеров С.В, Алескерова. А.Н Новый компонент Artemisia fragrans ХПС, 1990,

состав эфирных масел Artemisia lerchiana и A.seversiana Флоры Казахстана

антимикробная активность эфирного масла ХПС.№ 1.2009, с.104-106

44.Черепанов С.К. Сосудистые растения СССР, Л., Наука, 1981, с.509

45.Черепанов С.К. Сосудистые растения России и сопредельных государств. Санкт-

Петербург, «Мир и семья-95», 1995.

46.Aleskerova A.N, Serkerov S.V. The Structure of New Germacranolide from Artemisia

iskenderiana 10th International Symposium on Natural Product Chemistry, Pakistan, January

6-9, 2006. page 121.

47.Agarwal S.P., Ali A., Dua Y., Ahuja S. Determination of Artemisinin in Bulk and Pharmaceutical

Dosage Forms using HPTLC // Indian J. Pharm. Sci., 2009, v. 71, No 1, p. 98-100

48.Besser W. De Serphiol id seu de secione III-a Nat. Mouscou 7. Bulletin de societe

Imperiale des Naturalistes de (Mouscou, 1830-1839.

49.Bibersteyn (Marschall) F.A. Flora Taurica-Caucasica. Charkaviae 1819, v. 3

50.De Candolle A.P.(1816). Essai sue les proprietes medicales des plantes, comparees avec

leurs formes exteriures et leur classification naturelle. Ed. 2. Paris

51.Caroli Linney Species plantarum. t. II, 1753, Holmia, pp. 346-347

52.C. Koch,Generum D.J. tribuumque plantarum nova dispositia Nova Acta. Phys-med.

Acad., Caesar. Leopoldino – Carolinae, 12, 1824, p. 216-257

53.Rydberg P.A. Northern Amercan Frora, v. 34, 1916, 244 p.

54.Safarova A.C., Aleskerova A.N., Serkerov S.V. Structure of absindiol and artapshin a new

sesquiterpene lactones. Second International symposium on the Chemistry of Natural

Compounds. 22-24 October, Eskiшehir, Turkey, 1996, p.

AMEA Botanika İnstitutunun elmi əsərləri, 2012- ci il, XXXII cild

55.Toratov M.M.,Krasteva M.V.Sesquiterpene laktones from Artemisia lerchiana \\Phytochemistry,1996,v,

42, No 4, p. 1231-1233

56.Willdonow «Species planetarium 1804»Вилдонова

О ХЕМОТАКСОНОМИЧЕСКОМ ИССЛЕДОВАНИИ ВИДОВ РОДА ПОЛЫНЬ

ФЛОРЫ АЗЕРБАЙДЖАНА (ОБЗОР)

Институт Ботаники НАН Азербайджана

С целью уточнения таксономического состава рода Полынь флоры

Азербайджана был применен хемотаксономический метод с использованием

сесквитерпеновых лактонов в качестве химического маркера.

Ключевые слова: Полынь, хемотаксономия, таксономия

ABOUT CHEMOTAXONOMIC STUDY OF WORMWOOD SPECIES OF THE

AZERBAIJAN FLORA (REVIEW)

Institute of Botany of the Azerbaijan NAS

In order to clarify the taxonomic composition of Artemisia Genus of the Azerbaijan flora the

chemotaxonomic method has been applied by using sesquiterpene lactones as a chemical

Key words: Artemisia, chemotaxonomy, taxonomy