Arıçılıq haqqında kitab

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU

Azərbaycanda arıçılığın tarixi

Ölkə başçısının rəhbərliyi altında Azərbaycan Respub­li­kasının aqrar sektorunda biznesin formalaşdığı bir şəraitdə istehsalın inkişaf etdirilməsi, onun səmərəliliyinin yüksəl­dil­məsi və iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi ilə bağlı geniş miqyaslı kompleks tədbirlər həyata keçirilməkdə davam edir. Keçid iqti­sa­diy­ya­tını başa vuraraq yeni inkişaf erasına daxil olan ölkəmiz ötən illərdən başlayaraq iqtisadi isla­hat­ların məzmununu daha da dərinləşdirərək yeni müs­tə­viyə keçir­mişdir. Bu da öz növbəsində iqtisa­diy­yatın real sekto­run­da dinamikliyi yüksəldib, neftdən kənar sahələrdən biri hesab edilən kənd təsərrüfatının aparıcı sahəyə çevril­mə­sinə münbit şərait yaradıb.

Dünyada genlərin transplantasiyası zamanınadək arıçılıqdan yalnız bal və mum məh­sul­ları alınırdısa, müasir dövrdə daha müxtəlif çeşidlərdə – arı zəhəri, vərəmum yaxud “propolis”, arı südü, çiçək tozcuğu, güləm və s. insanların sağlam­lı­ğının qorunmasnda, xəstəliklərinin müalicəsində, kosmik tədqiqatlarda, kosmeto­lo­giyada, habelə xalq təsərrüfatının bir sıra sahələrində istifadə edildiyi bir həqi­qətdir. Ona görə də XX əsrdə xalq təbabətində yeni bir müalicə üsulu: arı məh­sul­ları ilə müalicə – api­te­ra­pi­ya sürətlə inkişaf etməyə başlamışdır.

Ənənəvi məşğuliyyət növlərindən biri olan arıçılıq qədim ta­rixə malikdir. Hələ eramızdan əvvəl IX-VIII əsrlərdə Zaqafqa­zi­yada arıçılıqla məşğul olmuşlar. X-XII əsrlərdə isə Azər­bay­canda arıçılıq da­ha da inkişaf etmişdir. Hətta həmin dövrlərdə xaricə arıçılıq məhsullarından – bal, mum və s. satılmışdır. Dahi Ulu Şeyx Nizami və mütəfəkkir Xaqani Azərbaycan balını öz şeir­lə­rin­də ilham coş­ğusu ilə tərənnüm etmişlər.

Ölkəmizdə arıçılığın qədimliyi bir də onunla izah edilir ki, kifayət sayda yaşayış məntə­qə­lərimiz və yerlər arı və onun məhsul­la­rı­nın adı ilə məşhurdur. Bu adların əksər hissəsi bu gün də qal­maq­da­dır. Gədəbəy rayonundakı Arıqıran, Arısu kəndlərini, Ağdərə rayo­nun­dakı Arıqayasını, Ballıqayanı, Şahdağdan başlan­ğıcını götü­rən Arısu çayını misal kimi göstərmək olar.

Tarixboyu arıçılığın inkişaf etdirilməsinin əsas məqsəd­lərin­dən biri də in­san­la­rı qiymətli pəhriz və müalicəvi qida məhsulu sayı­lan balla, xalq təsərrüfatını mum­la, təbabəti arı zəhəri, arı südü və s. ilə təmin etməkdən ibarət olmuşdur.

Arıların xeyirli cəhətindən asılı olaraq insanların ona olan maraq-diqqəti əsrlər boyu artmış və qədim dövrdən bu sahə primitiv də olsa, pərakəndə halda da olsa öyrənilməyə başla­nılmışdır. Arılar haqqında ilk və sadə məlumatlara qədim yunan alimi Aristotelin (b.e.ə. 384-322) və başqa alimlərin fikirlərinə rast gəlsək də, bu sahə­nin ciddi öyrənilməyə başlanılması XVII əsrə təsadüf edir. Məsələn, ana arının yumurta qoyması haqqında ilk dəfə 1586-cı ildə İspaniya alimi De Torrez məlumat vermişdir. Ç.Batler (İngiltərə) 1609-cu ildə erkək arı, 1637-ci ildə Rem­nanton işçi arının cinsi haqqında məqalə vermişdir. Svam­mer­dama (1637-1680) “Təbabətin bibliyası” kitabında arıların quru­lu­şu haqda yazı dərc etmişdir.

XVII-XVIII əsrlərdə Reomyun (1683-1757), Şirak (1761), Fransua Qruber (1750-1831) arıların anatomiyası, metamorfozu, təs­nifatı, morfologiyası, bio­lo­gi­ya­sı, faunası və s. haqqında bir çox təd­qi­­qatlar aparmış və əsərlər yazmışlar.

A.P.Boqdanov 1865-ci ildə iqlimə uyğunlaşma cəmiyyəti ya­ratmış və onun nəzdində elmi-tədqiqat arıxanası təşkil etmişdir. Bu­rada L.A.Tixomirov, N.M.Ku­la­gin, Q.A.Kojevnikov elmi-təd­qi­qat işlərinə cəlb edilmişlər.

XIX-XX əsrlərdə Rusiyada görkəmli alimlərdən A.M.But­le­rov, B.B.Alpanov, İ.M.Ko­mar­ov, L.İ.Perepelova, F.A.Tyunin, Q.F.Ta­­­­taranov, Rəfael Səlimov, Türki­yə­də Behri Yılmaz, Kadriyyə Sorkun, Əhməd İnci, Azərbaycanda Rəhim İbra­hi­mov və başqaları da arı ailə­lərini tədqiq etmiş və bir sıra təkliflər hazırlamışlar.

Arıçılığın ardıcıl inkişaf etdirilməsində məşhur kimyaçı alim A.M.Butlerovun da (1828-1886) xüsusi rolu olmuşdur. O, Mos­kva­da Ümum­rusiya sərgisi nəzdində arıçılıq şöbəsini və onun nümu­nəvi arıxanasını yaratmışdır. Buraya müxtəlif arı cinsləri top­lamış, arı­çılı­ğa dair mühazirələr oxumuşdur. Onun arıçılığa dair yazdığı kitablar, məqalələr arıçılığın inkişaf et­di­rilməsində xü­susi əhəmiy­yət kəsb edir. İlk dəfə olaraq Qafqaz arılarının əhə­miy­­yətini və gələ­cəyə ma­lik olmasını qabaq gö­rən­liklə bildir­mişdir.

Rumınyada “APIMONDIYA” Ümumdünya Arıçılıq Cəmiy­yə­ti­nin yaradılması arıçılığın inkişaf edilməsində xüsusi rol oynadı.

Azərbaycan torpaqlarının ibtidai insanların ən qədim məskən­lə­rindən olduğunu və arxe­o­loq­ların “Azıx” mağarasında apardıqları qa­zıntılar nəticəsində üzərində arı şəkli olan kasa (kuvşin) tapdığını nəzərə alsaq, arıçılığın yaşı 150 min il bundan əvvələ təsadüf edir. Bu da o demək­dir ki, bizim əcdadlarımız balı nəinki tanımış, hətta belə ondan qida məhsulu kimi də istifadə etmişlər.

Böyük təsərrüfat əhəmiyyətinə malik arıların öyrənilməsi Azər­baycanda 1950-ci ilə qədər yox dərəcəsində olmuşdur. Respub­likamızda ilk tədqiqat işləri qeyd edilmiş illərdən sonra aparılmağa başlanılmışdır. Azərbaycanda arıçılığın inkişaf edil­mə­sində R.İ.İb­ra­himovun, Ə.M. Quliyevin xidmətləri əvəz edilməz­dir. R.İ.İbra­himov 1950-1955-ci illərdə arıçılıq haqqında ilk dəfə kitab yazan alim­lər­dən bir olmuşdur. Akademik Ə.M.Quliyev res­pub­lika əra­zisində bal bit­ki­lərinin yayıl­ma­sını, onların xüsusiy­yətini, xüsusilə nek­tar ifraz etmə qabiliyyətini öyrənməklə arıçı­lı­ğın inkişaf etdiril­məsi üçün ge­niş imkanların mövcudluğunu dəfələrlə qeyd etmişdir.

Onu da deməliyik ki, keçmiş Sovetlər Birliyində 26 fevral 1946-cı il tarixdə “Arı­çılığın inkişaf etdirilməsi” Qərarı ilə arıların cins təmizliyini qoruyub sax­la­maq, arıçılığı daha da inkişaf etdirmək üçün dövlət damazlıq stansiyaları, arıçılıq fermaları və arı xəstəliklərini öyrənmək üçün xüsusi müəssisələr təşkil olundu. Yaradılmış arıçılıq sovxoz və kolxozlarda tozlandırma və arıyetişdirmə istiqa­mə­tin­də mühüm addımlar atıldı. Bu qərardan altı il sonra Respublikada arıçılıq təsər­rü­fatlarına rəh­bərlik etmək məq­sədilə Azərbaycan Kənd Təsərrüfatı Nazirli­yin­də 1952-ci il aprelin 1-də arı­çı­lıq idarəsi də təşkil edilmişdir.

Bundan əlavə ölkəmizdə arıçılığın öyrənilməsinə dair M.Rə­him­zadə, N.Və­li­yev, Q.Sul­tan­lı, M.Seyidov, R.Sultanovun və b. bir sıra elmi tədqiqat işləri apar­mış­lar.

Yurdumuzun bəzəyi hesab edilən Azərbaycan torpağını, insan qəlbinə fərəh verən, xoş ətirli, gül-çiçək təbiətini ən gözəl nemət­lə­r­dən biri hesab edilən arılarsız təsəvvür etmək qeyri-müm­kündür. Gəncə­basarda-əzəmətli Qoşqar və Kəpəzin ətək­­lə­rində, Göygölün ətra­fın­da, Hacıkənd meşələrində təbii-iqlim şəraiti ilə əlaqə­dar olaraq arıçılıqla ilkin dövrlərdən məşğul olunmuşdur. Dahi Nizami Gəncə­vi­­nin, eləcə də Gəncədə yazıb yaratmış bir sıra sənətkarların əsər­­lə­rində, səyyahların, tacirlərin, dərvişlərin yol qeydlərində bu haqda maraqlı məlu­matlar vardır.

Arıçılıq ibtidai-icma quruluşu dövründə insanların ən maraqlı məşğuliyyəti ol­muşdur. O dövrdə arıçılıq dağlıq və meşə zonaların­da geniş yayılmağa başla­mış­dır.

Hələ eramızdan qabaq IX-VIII əsrlərdə Zaqafqaziyadakı Urar­tu dövlətinin əra­zi­sində də arıçılıqla məşğul olunmasına dair kifayət qədər tarixi faktlar bu gün də mövcuddur.

Onu da bilirik ki, toponimik adlar mənşəcə daha qədimdir. Azər­­baycan əra­zi­sin­də Balçılı kəndi, Balliqaya, Ballıca, Arıtəpə, Arıqayası, Arısukəndi və s. kimi toponimlərin olması da təsər­rüfatın bu sahəsinin qədimliyini sübut edir.

Vəhşi arılardan bal və mum almaq əsrlər boyu davam etsə də, bu məşğuliyyəti hələ arıçılıq adlandırmaq olmazdı. Çünki bal və mum toplamaqla məşğul olan qə­dim insanlar arıları qorumaq və ar­tır­maq qayğısına qalmır, ona əməlli-başlı qulluq etməyi bacar­mır­dı­lar.

Mənbələrdən məlum olur ki, Azərbaycanda hələ qədim za­man­­lardan arıçılıq həm də müstəqil təsərrüfat sahəsi olmuşdur. Qaf­qaz kəndlilərinin təsərrüfat məi­şə­ti­nin tədqiqatçılarından olan N.N.Şav­rov bu ərazini “arının vətəni”, “arıçılığın be­şiyi” adlan­dı­rmışdır.

Gürcü alimi A.İ.Robakidze göstərir ki, arıçılığın ən qədim iz­lə­ri Qafqazda mü­şa­hidə edilir. Onun yazdığına görə, təbii şəraitin və iqlimin əlverişliliyi ballı bitki­lə­rin zənginliyi nöqteyi-nəzərindən bir o qədər fərqlənməyən Azərbaycanda və Gür­cüs­tan­da eyni arı cinsi yayılmışdır. Gürcüstan və Azərbaycan xal­qı­nın yaşa­dı­ğı ərazi hələ üst paleolit dövründən başlayaraq arı­çı­lı­ğın çox inkişaf etdiyi yerlərdən biri olmuşdur.

Azərbaycan ərazisində tarixən qonur və boz rəngli arılar məs­kən salmışlar. Hə­min arılar dağ və dağətəyi bölgələrdə yayıl­maqla mövsüm ərzində meşə, çəmən və otlaqlarda olan bitkilərin çiçək­lə­rinin dərin qönçələrindən nektar şirəsini topla­maq­la qidalanmışlar. Beləliklə, həmin arılarda min illər ərzində bitkilərin xüsusiyyət­lərinə xas olan uzun xortumluluq və eyni zamanda çiçəklər arasında seçim etmə­mək əlaməti yaranmışdır ki, bu da onu başqa növ arılardan fərqləndirən əsas sə­ciy­yəvi xüsusiyyətlərdəndir.

Birinci dəfə rus alimi, akademik A.M.Butlerov (1877) Qaf­qaz arılarının ol­duqca mülayim xüsusiyyətə malik olmasını və gələ­cək­də də onlardan geniş istifadə olunacağı haqqında məlumat vermiş­dir. Sonralar K.A.Qorbaçov (1906, 1916) bu ərazilərdə müəy­yən xüsu­­siy­yətlərə malik boz və sarı arıların olmasını müşa­hidə etmiş­dir.

Bal arılarına dair ilk elmi anlayış XVII əsrə aiddir. Ölkə­miz dün­­yanın ən məş­hur arı­la­rın­dan biri olan, bal arılarının məh­şur və tə­sər­rüfat baxımından əhəmiy­yətli Qabaqtəpə, Şahdağ, Şə­ki, Ordubad popul­ya­­siyalarına və s.-ə həyat vermiş Boz dağlıq Qafqaz arısının vətənidir.

Qabaqtəpə arısını Azərbaycanda ilk dəfə olaraq A.S.Skorikov (1927) Daş­kə­sən rayonunun Qa­baq­təpə kəndi ərazisində aşkarladığı üçün həmin arıları Qabaqtəpə arıları adlandırmışdır. Bundan sonra Avropanın digər ölkələrində, Gən­­cə­­basar əra­zi­sində yerləşən Qabaqtəpə arısına olan maraq artmışdır.

Dünyanın bir çox ölkələrinin, o cümlədən Azərbaycanın alim­ləri və arıçıları həmin cins-populyasiyaların yetişdirilməsi və bütün dün­yaya yayılması üzərində işləmişlər. Ölkəmizdə arıları lap qədim zaman­lar­dan tanımış, istifadə etmiş və ona ehtiramla yanaşmışlar. Artıq IV əsdə Azərbaycan ərazisində meşə arıçılığı – ağac koğu­şundan bal toplanması, yaxud “bal ovu”, XVIII əsrdən isə şəxsi arıçılıq təsər­rü­­fat­­­ları geniş yayılmışdır. Arıçılığın qədim ocaqları Gəncə-Qazax, Qu­ba-Xaçmaz, Şəki-Zaqatala, Şamaxı, Lənkəran-Astara, Kəlbəcər-Qubadlı, Dağlıq Qarabağ, Naxçıvan regionları sayılır. Həmin böl­gə­lərin balverən bitkilərlə zəngin yerləri və əlverişli iqlimi vardır. Azərbaycan arıçılığı pətəklərin müxtəlifliyi – ağac, budaq, gil və samandan hazırlanan səbət və təknə pətək­lərlə maraq doğurur.

Azərbaycanda arıçılığın tarixi dərin köklərə və zəngin təc­rü­bəyə malikdir. 1919-cu ildə “Arıçılığın mühafizəsi haqqında” Dekret qəbul edilmişdir. Sənədə görə, arıçı kəndlilər əvvəllər tutulan “arı pulu” vergisindən azad edilirdilər. XX əsrin 50-90-cı illərində Azər­baycanda arıçılıq dövlətə və arıçıların özlərinə xeyli gəlir gətirən çox inkişaf etmiş sahəyə çevrilmişdi. Rəsmi məlu­matlara görə, Azər­bay­canda 10 mindən çox kənd sakini arıçılıqla məşğul olurdu. Demək olar ki, bütün kolxozların iri arıçılıq təsər­rüfatları, 10 ixtisas­laş­dı­rılmış arıçılıq sovxozu, Lən­kə­randa və Balakənddə ittifaq əhəmiyyətli arıyetişdirmə sovxozu fəaliyyət göstərirdi. Qabaqtəpə və Boz dağlıq Qafqaz ana arıları təkcə Rusiyaya deyil, dünyanın bir çox ölkələrinə aparılırdı. Statis­tikaya görə ölkəmizdə arı ailələrinin sayı 300-450 min təşkil edirdi. Alimlər isə onların sayının 8-10 dəfə artırılmasını tövsiyə edirdilər. Onların fikrincə, Azərbaycanda möv­cud olan 9 iqlim qur­şağının bal­ve­rən bitkilərlə zəngin yerlərindən, habelə iqlim xüsusiyyətlərindən səmərəli istifadə edilməsi şərti ilə buna nail olmağın mümkünlüyünü göstərirdilər. Azər­bay­can balı istər respub­li­ka­mızda, istərsədə xa­ricdə yüksək qiymət­lən­dirilirdi. Azər­baycanın misilsiz müalicəvi bal çeşidləri olan dağ may balı, sitrus meyvə­lə­rin­dən və cənubdakı dağ çəmənlərindən toplanmış Lənkəran balı, Lerikin cökə balı bütün dünyada layiqincə qiymətləndirilmiş və qəbul olun­muş­dur. XIX əsrin 70…80-ci illə­rin­də Şamaxı arıçılıq sovxo­zunun may balı dəfələrlə Mos­kvada Xalq Təsər­rüfatı Nailiyyətləri Sərgi­sində nümayiş etdi­rilmiş və medallara layiq görülmüşdür. Buna baxmayaraq, Sovetlər Birliyində arıçılıq Rusiya Federasiyasında, Ukraynada olduğu kimi Azər­baycanda müstəqil bir elm sahəsi kimi tədqiqatlara cəlb edilməmişdi. Buna baxmayaraq, 1889-cu ildə Muğanda Qafqaz İpəkçilik Stansiyasının nəzdində təşkil edilmiş arıxanaların Cənubi Qafqaz üçün rasional arıçılıq mərkəzlərinə çevrilməsi praktikasını, həmçinin son zamanlarda bütün dünyanın bu sahəyə xüsusi diqqət yetirməsini, dəstək verməsini, Azərbaycanda da arıçılığın tədqiqatına dair bir müstəqil araşdırma mərkəzinin olmadığını yəqinləşdirdikdən sonra Az.ET İpəkçilik İnstitutunun nəzdində arıçılıq laborato¬riya¬sının yaradılmasına (05.X. 2012-ci il, AEM RH-nın 04 №li qərarı) nail olduq.

İlk olaraq Respublika üzrə arıçılığın vəziyyəti araşdırıldı və hər bir arıçının saxladığı arı populyasiyasına dair, həmçinin arıçının özü haqda məlumatlar toplandı, nəşr edildi. Az sonra, yəni, 2014-cü ilin iyulunda Türkiyənin Hacəttəpə Universitetinin Arı və Arı Məhsulları Araşdırma Mərkəzi ilə birgə Gəncədə “Arıçılığın inkişafına dair Azərbaycan-Türkiyə əməkdaşlığı TOPLANTISI-I” keçirildi. Bundan sonra, 5-9 noyabr 2014-cü il tarixlərində İnstitutun əməkdaşları Türkiyənin Muğla şəhərində eyni zamanda birgə keçirilmiş “4.Beynəlxalq Muğla Arıçılıq və Cam Balı Konqresi” və “20.Apislaviya Konqresi”nə dəvət edildilər. Nəticədə Azərbaycan balının Türkiyə tərəfi ilə birgə Avropa standartları əsasının işlənməsi gündəmə gətirildi və işlər davam etdirilir.

2004-cü ildə Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin fərmanı ilə qəbul edilən “Azərbaycan Respublikası regionlarının sosial-iqtisadi inkişafı Döv­­lət Proqramı”, 2008-ci ildə “2008-2015-ci illərdə Azərbaycan Respub­li­ka­sın­da əha­li­nin ərzaq məhsulları ilə etibarlı təminatına dair Dövlət Proqramı”, 2009-cu ildə “Arıçılıq haq­qında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu çərçivəsində başlan­mış işlərin davam etdirilməsi məqsədilə hazırlanmış, 27 fevral 2014-cü il tarixdə ölkə Prezi­dentinin imzaladığı Fərmanla qüv­və­yə minmiş “Azərbaycan Respub­li­kası regionlarının 2014-2018-ci illərdə sosial-iqtisadi inkişafı Döv­lət Proqra­mı” məhz ulu öndər Heydər Əliyevin həyata keçirdiyi iqtisadi proqramın məntiqi da­va­mı idi. Region­larda kənd təsərrüfatının, o cümlədən, arıçılığın canlanması ölkənin ahəngdar inkişa­fı­nın hə­­yata keçirilməsi üçün mühüm strateji bir addımdır.

Arıçılıq

Arıçılıq — arı məhsullarından faydalanmaq, arıya baxım, bəsləmə, qoruma, onun daha çox səmərə verməsi istiqamətində fəaliyyətdir.

Mündəricat

• 1 Arıçılıqla əlaqədar məlumat
• 2 Arıçılıq təbabətdə
• 3 Arıçılığın xalq təsərrüfatında rolu
• 4 Arı cinsləri
• 5 Arı ailəsi
  • 5.1 Xüsusi xidmət göstərən işçi arılar
  • 5.2 Erkək arıları
  • 10.1 Quranda arılar haqqında

  Arıçılıqla əlaqədar məlumat

  Arıçılıq – bal arılarının (Apis mellifera L.) yetişdirilməsini, çoxaldılmasını, saxlanmasını, onlardan entomofil kənd təsərrüfatı bitkilərinin tozlandırılmasında istifadə edilməsini, arıçılıq məhsullarının istehsalını və emalını əhatə edən kənd təsərrüfatı sahəsi;

  Arı ailəsi – pətəkdə və ya təbii yuvalarda cəmiyyət halında yaşayan bir ana arı, on minlərlə işçi arılar və minlərlə erkək arılardan ibarət bal arıları;

  Pətək – arı ailəsinin saxlandığı daşına bilən qurğu (taxta qutu, səbət və s.);

  Arıçılıq təsərrüfatları – bal arılarının yetişdirilməsi, saxlanması, arıçılıq məhsullarının istehsalı və dövriyyəsi ilə qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada məşğul olan subyektlər;

  Arıxana – arıçılıqla məşğul olmaq üçün arı ailələri, zəruri avadanlıq və tikililərlə birlikdə müəyyən ərazidə yerləşdirilmiş pətəklik;

  Arıçılıq məhsulları – bal arılarından alınan məhsullar (bal, mum, bərəmum (vərəmum, qaramum), arı zəhəri, arı südü, çiçək tozu, güləm, ana arı, arı beçəsi və s.);

  Bal arısı cinsləri – müəyyən coğrafi ərazidə və iqlim şəraitində təbii seçmənin təsiri altında formalaşmış, nəsildən-nəslə keçən sabit və oxşar əlamətlər kompleksinə malik çoxsaylı arı ailələri qrupu;

  Bal arısı populyasiyaları – müəyyən bal arısı cinsinin yayılma arealı daxilində, müvafiq coğrafi ərazidə və iqlim şəraitində özünəməxsus fərqli əlamətlər qazanmış və həmin arı cinsi ilə ümumi genofonda malik arı ailələri qrupu;

  Arı cinslərinin və populyasiyalarının rayonlaşdırılması – müəyyən coğrafi, iqlim və balyığma şəraitinə daha yaxşı uyğunlaşan və yüksək məhsuldarlıq göstəriciləri ilə fərqlənən arı cinslərinin ölkə ərazisində müvafiq bölgələr üzrə yetişdirilməsinə və saxlanmasına dair bölgüsü;

  Entomofil bitkilər – cücülərlə (həşəratlarla) tozlanan nektarlı bitkilər;

  Balyığma mənbələri – bal arılarının təbii yem mənbəyi kimi istifadə etdiyi nektarlı və şirəli bitkilər;

  Apifitoməhsul – arıçılıq məhsulları və bitki xammalı qarışığından hazırlanmış bioloji aktiv məhsul.

  Arıçılıq təbabətdə

  Arıçılıqla təbabəti bir- birinə yaxınlaşdıran amillər arı məhsullarının, o cümlədən arı zəhəri, arı südü, vərəmum və balın təbabətdə müxtəlif xəstəliklərin müalicəsindəki uğurlu nəticələridir. Buna görə də onların haqqında bəzi məlumatları oxucuların nəzərinə çatdırmaq istərdik. Çünki bu məsələ həm arıçıları və həm də təbabət işçilərini çox maraqlandırır.

  Arı məhsullarının müalicə məqsədilə işlədilməsi yalnız həkim məsləhəti və nəzarəti altında aparılmalıdır.

  Arılar – uçan həşaratlar ailəsinə aiddirlər. Dünyada 20 mindən artıq arı növü vardır. Antraktidadan başqa dünyanın istənilən yerində rast gəlinir.

  İşçi arının ömrü 40 gün olur. 17–18 günlükdə arılar artıq bala çıxarırlar. Qüvvəsi, yəni işçi arı sayı çox olan arı ailəsi ildə 35–40 kq təmiz bal verə bilir.

  Onlar 15 km.-ə qədər yol qət edə blirlər. Arı 15 km məsafədə yaxşı şirə taparsa, qayıdıb o biri arılara da xəbər verə bilir. Bu zaman bütün arılar həmin yerə uçurlar.

  Arılar həm yaxşı şirə olan yeri hiss edirlər, həm də onlara qulluq edən insanı tanıyırlar.

  Onların əmələ gətirdikləri bal faydalı qidadır.

  Bal arısı koloniyalarında da kimyəvi maddələr yolu ilə qidanın qaynağını göstərmə və təhlükəni xəbər vermə davranışları müşahidə olunur. Bundan başqa ana arının genetik proqramına kodlanmış informasiya ilə sintezlənən bəzi xüsusi kimyəvi maddələr də mövcuddur. Bu qoxular vasitəsilə də işçi arıların yumurtalıqlarının böyüməsinə mane olunur. Törəmə qabiliyyəti olmayan bu işçilərə sadəcə pətəyin içində və xaricindəki fəaliyyətləri yerinə yetirmə vəzifəsi tapşırılır.

  Arıçılığın xalq təsərrüfatında rolu

  Arılar müxtəlif çiçəklərdən qida maddəsi toplayıb onları orqanizmində yenidən işləyərək qiymətli məhsullara: bal, mum, vərəmum, arı südü və s. çevirirlər.

  Bal qiymətli qida məhsulu olmaqla yanaşı, həm də insanların xəstəliklərinin müalicəsində uğurla tətbiq edilir.

  Mum sənayesinin 40-dan artıq sahəsi: o cümlədən, metallurgiya, radiotexnika, avtomobil, aviasiya, kimya və s.üçün qiymətli xammaldır. Mum təbabətdə müxtəlif məlhəmlərin, plastırların və s.hazırlanmasında, mumdakı efir yağları, ətriyyat sənayesində tətbiq olunur.

  Vərəmum (yaxud arı yapışqanı) bir çox lakların istehsalında əvəzedilməz xammaldır. Son vaxtlar vərəmum təbabətdə geniş işlədilir. Arıların çiçəklərdən topladığı çiçək tozu zülal və vitaminlərlə zəngin olduğundan ondan pəhriz və bioloji stimullaşdırıcı kimi istifadə edilir. Çiçək tozunun tərkibində çoxlu miqdarda protein, sulu karbonlar, antibiotiklər, karotin, C vitamini, B, D, E vitaminlərqrupu və s.vardır. Bunlardan əlavə çiçək tozunun tərkibində fosfor, kalsium, maqnezium, dəmir və başqa mikroelementlər vardır.

  Arı südü təbabətdə işlədilir. O maddələr mübadiləsini və qan dövranını normallaşdırır. İnsan orqanizminə daxil olan arı südü ona gümrahlıq verir, iştahı artırır və orqanizmdəki nasazlıqları aradan qaldırır.

  Arı zəhərindən revmatizmin, infeksion poliartritlərin, sinir sistemi xəstəliklərinin müalicəsi üçün dərman preparatları hazırlanır. Arıların entomofil (həşəratla tozlanan) bitkiləri tozlandırmaqla verdiyi xeyiri pulla hesabladıqda arıxananın mövsüm ərzində hasil etdiyi bütün məhsulların (bal, mum, vərəmum, çiçək tozu, arı südü və arı zəhəri) dəyərindən bir neçə dəfə çox olur. Bitki toxumçuluğunda, meyvə və giləmeyvə bitkilərinin, istixanada yetişdirilən tərəvəzliklərin tozlandırılmasında arılardan istifadə edilmədən yüksək və keyfiyyətli məhsul almaq mümkün deyildir.

  Arı cinsləri

  Arı ailəsində bütün arıların işi var. Tək istisna erkək arılardı. Erkək arılar nə pətəyin qorunmasinda, nə təmizliyində, nə də qida tədarükündə iştirak edərlər. Onların pətəkdəki yeganə funksiyaları ana arını mayalandırmaqdır. Cütləşmə orqanlarından başqa dgiər arılarda olan xüsusiyyətlərin demək olar ki, heç birinə sahib olmadıqlarından, sadəcə ana arını mayalandırmaqla məsuliyyət daşıyırlar.

  Qış aylarında pətəkdə ancaq ana və işçi arılar olur. Çünki qış gəlməmiş, erkək arılar ya pətəkdən bayıra atılır, ya da öldürülürlər. Lakin qış mövsümü bitdiyində işçi arılar erkək arılar üçün pətək inşa etməyə başlayırlar. Ana arı isə şan qovuqcuğuna erkək arıları yetişdirən yumurtalarını qoyur. May ayının əvvəlində erkək arılar qovuqcuqlardan çıxmağa başlayırlar.

  Ümumiyyətlə bu aylar qoca ana arının yeni arı ailəsi qurmaq üçün pətəkdən ayrıldığı və pətəkdə yeni ana arıların yetişdirildiyi aylardır. Məhz bu dönəmdə yeni yetişmiş ana arı yumurta qoymaq üçün cütləşmə uçuşuna çıxır. Bu da işçi arıların erkək arı yetişdirmə səbəblərindən biridir.

  Arı ailəsi

  Bal arıları ailə halında yaşayırlar. Onların ayrı-ayrı fərdləri təklikdə yaşayıb çoxalma qabiliyyətinə malik deyillər. Buna görə də bal arıları üçün “ailə” bioloği təsərrüfat vahididir. Arı ailəsi bir ana arıdan, minlərlə işçi arıdan və yay vaxtı bir neçə yüz erkək arıdan ibarət olur. Yazın axırlarında əmələ gələn erkək arılar yayın axırınadək yaşadıqdan sonra ölürlər. Qışlamaya yalnız ana və işçi arılar qalırlar.

  Ana arı öz böyüklüyü ilə başqalarından seçilir. Onun uzunluğu 20–25 mm, çəkisi isə 200 mq-dan artıq olur. Ana arı böyüklüyündən başqa, xarici görünüşü ilə də fərqlənir.

  Cavan mayalanmış ananın qarıncığı yixarıdan yoğun, aşağıdan isə nazik, qənədləri qarıncığından gödək olur. İşçi arının qənədləri qarıncığını tam örtür, erkək arının qanadları isə bədənindən uzun olur. Ana arının yumurtadan tam ingişaf dövrü 16 gün çəkir. Ana arının işçi arıdan fərqi orasındadır ki, onun cinsiyyət orqanı tam inkişaf etdikdən sonra erkək arı ilə mayalanma qabiliyyətinə malikdir.

  Erkək arı ilə cütləşmiş ana mayalanmış ana adlanır. Mayalanmış ana iki cüt yumurta qoyur: mayalanmış və mayalanmamış. Mayalanmış yumurtadan ana və işçi arılar, mayalanmamış yumurtadan isə erkək arılar çıxır.

  Ana arı ailəsinin şahı sayılır. Ana arı yetişib qovuqcuqdan çıxdıqdan 3–4 gün sonra erkək arı ilə cütləşir (mayalanır). Ana arı ilə erkək arının cütləşməsi havada uçuş vaxtı baş verir. Ana mayalandıqdan 3–5 gün sonra hər hazır şan qovuqcuğuna bir yumurta qoymaya başlayır. Buna arıçılar ananın yumurta qoyması, el arasında isə “ananın qurd qoyması” deyirlər. Beləliklə, bir dəqiqədə yaxşı hazırlanmış şanda ana arı 4–5 yumurta qoyur. Ana arı 20–25 dəqiqə belə işlədikdən sonra 5–7 dəqiqə dincəlir. İstirahət müddətində ana yemləyici arılardan qida qəbul edir. Cavan sağlam ana normal şəraitdə, yaz-yay aylarında gün ərzində inkişafın ən yüksək dövründə 1500–2000 və daha çox, mövsüm ərzində isə 200 mindən artıq yumurta qoya bilir. Ana arı müəyyən vaxtlarda bir gün ərzində öz çəkisi ağırlığında yumurta qoyur. Ana yumurta qoyanda yemləyici arılar onu yüksək keyfiyyətli qida ilə – arı südü ilə yemləyirlər. Arı südü yemləyici arıların baş hissəsində yerləşən xüsusi vəzilərdə ifraz olunur.

  Arı ailəsində əsasən bir ana olur, bəzən də iki anaya təsadüf edilir. Belə vəziyyətdə analar bir-biri ilə qarşılaşanda ölüm-dirim mübarizəsinə çıxırlar. Ana zəhər aparatından neştərdən yalnız bu zaman istifadə edir. Bu döyüşdə iki ananın biri, zəifi ölür və ailədə bir ana qalır. Ana arı adamı həmişə sancmır, buna görə də arıçı onu əlinə rahatlıqla götürür. Ana arının döşündən və qanadlarından tutmaq olar, lakin onun qarın hissəsinə toxunulmamalıdır. Ana arının qəflətən itməsi arıların böyük həyəcanına səbəb olur. Arılar narahat halda uçuş taxtasının üzəri və pətəyin divarları ilə hərəkət edirlər, bir qrup arı isə pətəkdən çıxaraq qəsa müddətdə dövrə vurub yenidən qayıdırlar. Ana tapıldıqda onlar daha uzağa uçurlar. Bu vaxt pətəyin qapağını açıb onlara diqqətlə qulaq asdıqda orada ümumi qığıltıdan başqa (normal haldan fərqli olaraq) uğultulu səs də eşidilir.

  İşçi arılar qənədləri vasitəsi ilə titrəyici hərəkətlər edirlər. Bu hal anası itmiş ailə üçün səciyyəvi əlamətdir. Ana arının vəzifəsi ailədə yalnız yumurta qoymaqdan ibarətdir. Ona görə də ana arının xarici və daxili orqanlarında müəyyən dəyişiklər vardır. Ana arının süfrəni yemləmə, bitki şirəsi, yaxud çiçək tozu gətirmək qabiliyyəti yoxdur. Yazın axırı və yaxud yayda pətəkdə şanın üzərində ağır-ağır hərəkət edən yumru gövdəli, uzun qənədli erkək arılara rast gəlirik.

  Erkək arıların başı başqa arılara nisbətən böyük olur. Başın yan tərəfində qabarmış iri gözlər yerləşır. Onun döşü həcmli olub, inkişaf etmiş əzələlərdən ibarətdir. Erkək arı işçi arıdan böyük, ana arıdan isə kiçik olur. Onun bədənin uzunluğu 15–17 mm, çəkisi 200 mq- dır. Erkək arı ailədə heç bir iş görmür.yalnız ana arının mayalanmasında iştirak edir. Onların təbiətdə müstəqil yem toplamaq qabiliyyəti yoxdur. Erkək arıların yaxşı inkişaf etmiş iri gözləri ona cütləşmə uçuşu zamanı cavan ananı axtarıb tapmaq, qüvvətli qənədləri isə sürətlə uçub ona çatmaq imkanı verir. Erkək arının yumurtadan çıxmasından tam inkişafına qədər olan dövr 24 gün çəkir. Erkək arı uçuş zamanı çoxlu enerği sərf edir. Ona görə də onun yemə ehtiyacı çox olur. Müəyyən edilmişdir ki, 1 kq erkək arının əmələ gəlməsinə və onun 2–3 ay yaşamasına 15–20 kq bal lazımdır. Bundan əlavə hər bir erkək arının yetişməsi üçün sərf edilən yem işçi arının yetişməsi üçün sərf edilən yemdən 4 dəfə artıqdır. Buna görə də arıçılar erkək arının yetişməsini məhdudlaşdırmaq və ya onları məhv etmək üçün ciddi tədbirlər görürlər. İşçı arı.Pətəktdə ailənin əsas sakinləri işçi arılardır. Onların miqdarı arı ailəsində eyni olmur. Erkən yazda qışdan çıxmış orta qüvvəli ailələrdə onların sayı 14–18 minə, yayda əsas bal yığımına yaxın qüvvəli ailədə işçi arıların sayı 30–40 və hətta 60–70 minə çatır.

  İşçi arılar ailədə ən kiçik arılardır. Onların uzunluğu 12–15 mm, çəkisi isə 90–110 mq olur. Bu hesabla 1 kq çəkiyə 9–11 minə qədər işçi arı düşür. Ailədə olan bütün işçi arılar iki qrupa – yuva daxili cavan arılara və çöl yaşlı arılara ayrılırlar. Uçmayan pətək arılarına 18–20 günlüyədək arılar aiddir. Onlar pətək daxilində olan işləri görürlər. Yuva daxili arılar (yalnız) təmizlik uçuşuna və ailənin yerləşdiyi yerə bələd olmaq üçün uçuşlara çıxırlar. Yaşlı çöl arılarına isə 18–20 günlükdən yuxarı olan arılar daxildir. Onlar uzaq məsafəyə uça bilir və yaxşı sakit havada ailənıi yemlə təmin etmək üçün şişək tozu və çiçək şirəsi (nektar) toplayırlar. İşçi arılar dişi cinsiyyət orqanına malikdirlər. Lakin onların cinsiyyət orqanı tam inkişaf etmədiyindən erkək arılarla cütləşib mayalana bilmirlər. Beləliklə, işçi arılar dişi arılar sayılsada da, onlarda nəsl artırmaq qabiliyyəti yoxdur. Buna baxmayaraq onlarda analıq instinkti yaxşı inkişaf etmişdir. Bu da onların həvəslə balanı yetişdirməsində və bəslənməsində özünü göstərir. İşçi arıılar yumurtadan 21 gün müddətində inkişaf edərək yetkin arıya çevrilir.

  İşçi arılar bala yetişdirməkdən əlavə pətəkdə müxtəlif işlər görürlər: -yaşadığı yeri təmizləyir, -şan hörür, -nektar və çiçək tozu toplayır, -ailəni su ilə təchiz edir, -yuvanı düşmənlərdən qoruyur, -pətəyin yuvasını təmizləyir və s..

  Arı ailəsində iş bölgüsü çox nizamla təşkil olunmuşdur. Hər bir işçi arı yaşından asılı olaraq müxtəlif işləri icra edir. Belə ki, yenicə qovucuqdan çıxmış arılar 3 günlüyədək qovucuqları təmizləyir, və onun divarını cilalayırlar. Təmizlənmiş qovucuğu ağzının suyu ilə şirələyirlər. Ağız şirəsi sürtülməmiş qovuqcuğa ana yumurta qoymur. Bundan əlavə bu arılar şandakı balaların inkişafını təmin etmək üçün şanı qızdırırlar. 3–7 günlüyə kimi cavan arılar yuvada nəmliyin və rütubətin nizamlanmasında iştirak edirlər. Bundan əlavə işçi arılarda 3–13-cü günlərdə mum ifrazatı vəziləri fəaliyyətə başlayırlar. Belə arıların əsas işi şan hörməkdir. Ömrünün 12–22-ci günlərində arılar sürfələri qidalandırır və nektarı bala çevirirlər. Bundan sonra yaşlı arılar çöl işləri ilə məşğul olurlar. Qüvvəli arı ailəsi yaz-yay mövsümündə 3–5 kq-a qədər mum hasil edirlər. Arılar özünə məxsus keşiş də çəkirlər. Bunu yaşlı arılar yerinə yetirirlər. Onlar pətəyin giriş bacası yanında keşış çəkərək düşmən girərkən onun üstünə hücun edirlər. Arılar balın əsas oğruları cır arıları, qarışqa və milçəyi xarici görünüşünə görə, oğru bal arılarını isə bığcıqları ilə tanıyırlar. Arılar 18–20 günlükdən sonra artıq uzaq məsafələrə uçuşlar edə bilirlər.Ona görə də bu vaxtdan etibarən onlar nektar və çıçək tozu toplamaqla məşğul olurlar.

  Xüsusi xidmət göstərən işçi arılar

  Erkək arılar heç bir iş bacarmadıqları halda, ana arı ilə cütləşənədək işçi arılar onlara çox qayğı göstərirlər. Pətəkdə yaşayan və sayı 400–500-ə qədər olan erkək arılardan sadəcə birini bəsləmək üçün, 5–6 işçi arı heç dayanmadan işləməlidir. Yəni pətəkdəki 2–3 min işçi arının müəyyən bir müddət üçün vəzifəsi, erkək arıları bəsləməkdir.

  Əslində ana arının cütləşməsi üçün ən çox 10 erkək arı bəs edir. Buna baxmayaraq arı ailəsində yüzlərlə erkək arı yetişir. Pətəkdə ediləcək işlər çox olsa da, işçi arıların bir qismi bütün vaxtlarını ancaq erkək arıların baxımına sərf edirlər. Bu çox vacib vəzifədir. Çünki ana arı cütləşmək üçün uçduğunda, mütləq erkək arı tapmalıdır. Arıların cırcırama kimi düşmənlərinin olmasını və erkək arıların özünümüdafiə üçün zəhər və ya iynəsinin olmamasını nəzərə asaq, onların çox olmalarının əhəmiyyətini anlayarıq. Heç bir işə yaramayan erkək arıların, işçi arılar tərəfindən xüsusi diqqətlə qorunması, pətəyin təhlükəsizliyi baxımdan alınan vacib tədbirdir. Əlbəttə ki, bu tədbirin məqsədi vardır. Burda əsas məqsəd, pətəyin davamlı olmasını təmin etmək və ana arıların cütləşməsini riskə atmamaqdır.

  Erkək arıları

  Ana arı ilə erkək arı yüksək yerdə rastlaşırlar. Cütləşmə zamanı erkək arının sperma kisəciyi və bütün erkəklik orqanları bədənindən ayrılır. Onlar, cütləşməni yerinə yetirdiyi an tələf olurlar. Ana arı ilə cütləşə bilməyən digər erkək arılar da çox yaşamırlar. Erkək arılar ancaq yazda və yayın əvvəlində yaşayırlar. Sonra işçi arılar tərəfindən məhv edilirlər. Cütləşmə dövrü başa çatdıqda, isitilər artır, çiçəklərdəki şirə azalmağa başlayır və işçi arıların erkək arılara münasibəti də dəyişir. İşçi arılar, cütləşmə dövründə erkək arıların qayğısına xüsusi diqqətlə qalırlar. Cütləşmə dövrü bitdikdən sonra erkək arıların qanadlarını qoparıb, onlara hücum etməyə başlayırlar. Onlar bir şey yemək istəsələr, işçi arılar onları qüvvətli çənələriylə, antenlərindən və ya ayaqlarından tutub, pətəyin çıxışına sürüyür və çölə atırlar. Pətəkdən qovulan erkək arılar ac qaldıqları üçün çox qısa müddət ərzində ölürlər, çünki qida axtarmaq qabiliyyətindən məhrumdurlar. Dişi arılar (ana və işçi) erkək arılar pətəkdən çıxarıldığı andan gələn yaya qədər olan müddət ərzində öz-özləri ilə qalırlar.

  Azərbaycanın arı genofondunu iki arı növü – Bozdağ Qafqaz arısı və Sarı İran arısı təşkil edir. Bozdağ Qafqaz arısının Qabaqtəpə və Şahdağ populyasiyası, Sarı İran arısının isə Lənkəran və Sarı İran populyasiyası var.

  Bozdağ Qafqaz arı cinsi öz sakitliyinə və xortumunun uzunluğuna görə Sarı Qafqaz arı cinsindən fərqlənir. Ən uzun xortumlu arılardan biri də Qabaqtəpə arı populyasiyası hesab olunur. Bunu ilk dəfə 1906-cı ildə Qorbaçov soyadlı alim Şəkidə Qabaqtəpə kəndində olanda aşkar edib. Sonra dünyada məşhurlaşan Qabaqtəpə arılarından ana arını Amerikaya aparıb. Keçmiş ittifaq dövründə Qabaqtəpə arılarının yetişdirilməsi üçün qoruq və stansiyalar yaradılmışdı. Burada yetişdirilən ana arılar dünyanın 40-a qədər ölkəsinə göndərilib.

  Bu populyasiylar içərisində isə yerli arı genofondumuzun “qızıl arısı” sayılan Qabaqtəpə arısı xüsusilə seçilir. “Qızıl arı” məşhur Bozdağ Qafqaz arısının bütün müsbət xüsusiyyətlərini özündə cəmləməklə yanaşı, ondan üstün olaraq yüksək sürətlə inkişaf etmək, soyuq qışı keçirmək, küləkli iqlim şəraitinə uyğunlaşmaq, böyük floramiqrasiya göstəricisi ilə seçilmək kimi müsbət xüsusiyyətlərə malikdir. Başqa arılardan fərqli olaraq, bu qiymətli seleksiya materialı sancmaya həsir deyil, beçəvermədən asan qayıdır, gün ərzində nektar ardınca uçuşa tez başlayıb, gec qurtarır. Nektar bolluğu rayonlarda belə digər arı cinslərindən çox bal toplayır ki, bu xüsusiyyətlər də onun yüksək məhsuldarlığını şərtləndirən əsas cəhətlərdəndir. Lakin çox təəssüf ki, qeyri-məqbul aqrar siyasəti nəticəsində “qızıl arı”nın gələcək mövcudluğu təhlükə altındadır.

  Sarı Qafqaz arı cinsindən olan Sarı İran və Lənkəran arı populyasiyaları isə Lənkəran-Astara bölgəsində, həmçinin Yardımlı, Lerik-Cəbrayıl, Zəngilan və Naxçıvanda yayılıb.

  Arıların davranışı

  Bal arıları cəmiyyət halında yaşayan həşəratlardan olmaqla, onlarda qida mənbəyini bir-birinə bildirmək qabiliyyəti olduqca maraqlı və onların yaşayışı üçün vacib hadisələrdəndir. Normal arı ailəsində adətən bir ana olur. O, nə qədər ki, sağlamdır ailənin bütün üzvləri normal fəaliyyət göstərirlər. Ailənin üzvləri daim arıya xidmət edən arılardan ananın ifraz etdiyi səciyyəvi ana maddəsi vasitəsilə onun ailədə olub-olmamasını müəyyənləşdirirlər. Səciyyəvi ilə malik olan ana maddəsi ailənin normal yaşayib fəaliyyət göstərməsində əsas rol oynayir. Yuvanın yuxarı hissəsində pətəyin havasının müəyyən səviyyədə qalmasını nizamlayan bir qrup arılar dayanır.

  Ana maddəsi çöldən gələn arıları tanımaq üçün kömək edir. Pətəyə yad arı daxil olan kimi keşikçi arılar tərəfindən həyacan siqnalı verilir və onlar sancma tikanını hazır vəziyyətə gətirib qanadlarını çırparaq xüsusi qoxunu pətəyə yayır. Ana arı mayalanma uçuşu edən zaman xüsusi qoxu vəzisinin iyini yaymaqla erkək arıları özünə cəlb edir. Həmin qoxu vəzləri üst çənə nahiyəsində yerləşir.

  Arıların fəaliyyətindəki ən qəribə və maraqlı cəhət onların qida mənbəyinin yerləşdiyi istiqaməti və məsafəni, habelə yeni çixmiş beçənin harada yerləşəcəyini bir-birinə bildirməsidir. Belə ki, kəşfiyyatçi arılar pətəkdən 50–100 m məsafadə qida mənbəyi tapdıqda onlar pətəyə qayıtdıqda xüsusi “dairəvi” rəqs edirlər. Başqa qida toplayan arılar da kəşfiyyatçi arıların rəqsini təkrar etməklə onların tapdıqları çiçəyin qoxusunu hiss etməyə çalışırlar.

  Əgər qida mənbəyi 100 metrdən uzaqdırsa, o zaman arı qarıncığını bulamaqla rəqs edərək qida mənbəyinin pətəkdən hansi istiqamətdə və məsəfədə olduğunu pətəkdəki arılara bildirir. Bu zaman rəqs edən arının şan üzərindəki qaçışı geniş səkkizvari olub, onun ortasından keçərək qarincığını bir tərəfdən digər tərəfə bulayıcı hərəkət etdirir. Məsafə müəyyən vaxt ərzində düz xətt boyunca qaçışın və qarıncığın bulayıcı hərəkətlərinin sayı ilə bildirilir.

  Düz xətt boyunca qaçışın miqdarı nə qədər az və qarıncığın bulayıcı hərəkəti çox olarsa, qida mənbəyi də o qədər uzaqdadır. Bu yolla arılar qida mənbəyinin 10 km-dək məsafədə olduğunu bir-birinə bildirirlər. Qida mənbəyinə doğru uçuşun istiqaməti arının şan üzərindəki qaçışının istiqamətilə göstərilir. Adi halda arılar qaranlıq pətəkdə şaquli yerləşən şan üzərində rəqs edirlər.

  Pətəkdən qida mənbəyinə günəş istiqamətinə uçmaq lazım gələrsə, bu zaman rəqs edən kəşfiyyatçı arı düz xətt boyu aşağıdan yuxarıya, günəşdən əks tərəfində yerləşdikdə isə düz xətt boyu yuxarıdan aşağıya doğru qaçır. Qida mənbəyinə doğru uçuş günəşə görə müəyyən bucaq altındadırsa, düz xətt boyu qaçış da şaquli xəttə görə müvafiq bucaq altında olur. Başqa sözlə, uçuşu istiqamətləndirən görmə bucağını qaçış xətti ilə qüvvəsinin istiqaməti arasındaki bucaq əmələ gətirir.

  Arıların maraqlı xüsusiyyəti

  • Bir pətəyin arıları digər pətək arılarını ora buraxmırlar. Hər bir pətəyin qabağında keşikçi arılar olur.
  • Pətəyin içərisində müəyyən qruplar olur ki, digər arıların çöldən gətirdikləri xortumundakı şirəni, bəzən isə ayaqlarındakı çiçək yarpaqlarını, bəzi vaxtlarda isə gətirdikləri suyu yerbəyer etməklə məşğul olurlar. Su arıların balalamasında vacib rol oynayır.
  • Qış aylarında arılar pətəkdə qalırlar. Əgər bayırda 15 dərəcədən aşağı istilik olarsa, arılar çölə çıxmağa meyilli deyillər.
  • Arılar arasında işsiz arı ola bilməz. Əgər xəstə arı olarsa, o artıq işə yaramadığı üçün onun qanadlarını yonub pətəkdən bayıra atırlar.
  • Bal arılarını araşdıran elm adamları arasında belə bir vəziyyət yaşanmışdır. Arıların pətəklərini birləşdirmə bucaqlarını hesablayan bəzi elm adamları, arıların istifadə etdikləri iki bucağın ən mükəmməl uyğunluqdakı ölçülərdən 0.02 dərəcəlik bir sapma göstərdiyini hesablamışlar. (Edilən ölçümlərdə arıların bu bucaqları sıraya 109.28 və 70.32 dərəcə olaraq etdikləri müəyyən olunmuşdur. Çox həssas hesablamalarla, riyaziyyatçı Konig bu məqsədə xidmət edəcək ən uyğun bucaqların 109.26 və 70.34 olmasının lazımlığını hesablamışdır)

  Mövzuyla əlaqədar elm adamlarının vardıqları nəticə arıların az da olsa hesablamada səhv etdikləri olmuşdur. Şotlandiyalı riyaziyyatçı Colin MacLaurin (1698–1746) isə bu izahlarla razılaşmayaraq təcrübəni təkrarlamışdır. Və tapdığı nəticə budur: Konig və qrupu loqarifm cədvəlində edilən kiçik bir səhv səbəbiylə 0.02 dərəcəlik fərq meydana gətirəcək səhv hesabat aparıblarmış. (G. Mansfield, Creation or Chance! God’s purpose with mankind proved by the wonder of the universe, Logos Publications)

  Arıların qışlaması

  Azərbaycanın arıçılıq təsərrüfatlarında arıların, əsasən, açıq havada, qışı soyuq keçən rayonlarda isə qışlama binalarında saxlanması. Arıların qışlamasına hazırlıq onların fəallaşdığı yaz və payız mövsümündən başlayır. Bu vaxt köhnə, qaralmış və kiflənmiş şanlar yuvadan çıxarılır və məhsul toplandığı vaxt arılara yeni şanlar hördürülür. Yayda ana arı dəyişdirilir, ailə qüvvətləndirilir, qış üçün yem ehtiyatı yaradılır. Xəstəliklərin qarşısını alan müalicə və profilaktika tədbirləri görülür. Payızda arı yuvası yem ehtiyatı ilə komplektləşdirilir. Yuvada hər çərçivə aralığında olan arılar üçün 1,5 kq gəzəngi qarışığı olmayan bal (onun bir hissəsi şəkər şərbəti ilə əvəz edilir), arı ailəsi üçün 2 çərçivəyədək güləm saxlanır. Yuva qısaldılır, şanlar çıxarılır, pətəyin içərisi yanlardan, üstdən və alt tərəfdən pambıq döşəkçə, keçə və s. materiallarla örtülür. Yaza qədər hər arı ailəsi üçün şanda 5–6 kq bal saxlanılır.

  Çiçək tozu, Güləm

  Təsadüfü deyil ki, çiçək tozunu kosmonavt yeməyi də, cavanlıq eliksiridə adlandırırlar. Güləm bir çox xəstəliklərin müalicəsində və profilaktikasında istifadə olunur. Bundan başqa o, orqanizmə müsbət təsir göstərən biostimulyator olmaqla yanaşı, kişilərdə cinsi zəiflik zamanı əvəzsiz müalicəvi təsirə malikdir.

  Dini mənbələrdə

  Quranda arılar haqqında

  Bir canlının öz təhlükəsizliyini düşünmədən, birlikdə yaşadığı qrup uzvlərinin təhlükəsizliyini və rahatlığını təmin etməyə çalışmasının ancaq belə açıqlaması ola bilər: Arı pətəyində gözlənilən nizam, üstün ağıl sahibi yaradıcı tərəfindən müəyyən olunub. Bu yaradıcı pətəkdəki arılara ayrı-ayrı vəzifələr verib. Arılar nə edəcəklərini ilham edən uca yaradıcı, Allahdır.

  Yer üzündəki bütün canlılar kimi erkək arılar da onları yaradan Allahın əmrinə itaət edərək cütləşmə uçuşuna çıxır və ölsələr belə pətəyin varlığını qoruyurlar.

  Allah arıların digər bütün canlılar kimi Onun vəhyi ilə hərəkət etdiklərini ayələrində belə açıqlayır:

  “Rəbbin bal arısına belə təlqin etdi: “Dağlarda, ağaclarda və (insanların) düzəltdikləri çardaqlarda özünə pətəklər hör.” (Nəhl Surəsi, 68–69)

  “… (O arıların) qarınlarından tərkibində insanlar üçün şəfa olan müxtəlif rəngli bal çıxır. Həqiqətən, bunda düşünən adamlar üçün dəlillər vardır. ” (Nəhl Surəsi, 68–69)

  Bal yığımı. Şəkillər

  • Q.Sultanlı. Arıçılıq Bakı: 2001,-332 səh

  Həmçinin bax

  Avqust 16, 2021
  Ən son məqalələr

  Meleqet hili

  Melkoe gölü (Qrehem-Bell)

  Melinda Geyts

  Meliorasiya

  Meliorasiya və Su Təsərrüfatı (Azərbaycan)

  Meliorator günü

  Meliorizm

  Melia azedarach

  Meliaceae

  Melianthaceae

  Ən çox oxunan

  Rasam

  Raskolnikov (film, 1923)

  Rashamba

  Rasim

  Rasim Cabbarov

  arıçılıq, məqalənin, bəzi, məlumatlarının, mənbəsi, göstərilməmişdir, daha, ətraflı, məlumat, üçün, məqalənin, müzakirə, səhifəsinə, baxa, məqaləyə, uyğun, formada, mənbələr, əlavə, edib, vikipediyanı, zənginləşdirə, bilərsiniz, avqust, 2021, məqaləni, vikiləş. Bu meqalenin bezi melumatlarinin menbesi gosterilmemisdir Daha etrafli melumat ucun meqalenin muzakire sehifesine baxa ve meqaleye uygun formada menbeler elave edib Vikipediyani zenginlesdire bilersiniz avqust 2021 Bu meqaleni vikilesdirmek lazimdir Lutfen meqaleni umumvikipediya ve redakte qaydalarina uygun sekilde tertib edin Ariciliq ari mehsullarindan faydalanmaq ariya baxim besleme qoruma onun daha cox semere vermesi istiqametinde fealiyyetdir Ariciliq Mundericat 1 Ariciliqla elaqedar melumat 2 Ariciliq tebabetde 3 Ariciligin xalq teserrufatinda rolu 4 Ari cinsleri 5 Ari ailesi 5 1 Xususi xidmet gosteren isci arilar 5 2 Erkek arilari 6 Arilarin davranisi 7 Arilarin maraqli xususiyyeti 8 Arilarin qislamasi 9 Cicek tozu Gulem 10 Dini menbelerde 10 1 Quranda arilar haqqinda 11 Bal yigimi Sekiller 12 Edebiyyat 13 Hemcinin baxAriciliqla elaqedar melumat RedakteAriciliq bal arilarinin Apis mellifera L yetisdirilmesini coxaldilmasini saxlanmasini onlardan entomofil kend teserrufati bitkilerinin tozlandirilmasinda istifade edilmesini ariciliq mehsullarinin istehsalini ve emalini ehate eden kend teserrufati sahesi Ari ailesi petekde ve ya tebii yuvalarda cemiyyet halinda yasayan bir ana ari on minlerle isci arilar ve minlerle erkek arilardan ibaret bal arilari Petek ari ailesinin saxlandigi dasina bilen qurgu taxta qutu sebet ve s Ariciliq teserrufatlari bal arilarinin yetisdirilmesi saxlanmasi ariciliq mehsullarinin istehsali ve dovriyyesi ile qanunvericilikde nezerde tutulmus qaydada mesgul olan subyektler Arixana ariciliqla mesgul olmaq ucun ari aileleri zeruri avadanliq ve tikililerle birlikde mueyyen erazide yerlesdirilmis peteklik Ariciliq mehsullari bal arilarindan alinan mehsullar bal mum beremum veremum qaramum ari zeheri ari sudu cicek tozu gulem ana ari ari becesi ve s Bal arisi cinsleri mueyyen cografi erazide ve iqlim seraitinde tebii secmenin tesiri altinda formalasmis nesilden nesle kecen sabit ve oxsar elametler kompleksine malik coxsayli ari aileleri qrupu Bal arisi populyasiyalari mueyyen bal arisi cinsinin yayilma areali daxilinde muvafiq cografi erazide ve iqlim seraitinde ozunemexsus ferqli elametler qazanmis ve hemin ari cinsi ile umumi genofonda malik ari aileleri qrupu Ari cinslerinin ve populyasiyalarinin rayonlasdirilmasi mueyyen cografi iqlim ve balyigma seraitine daha yaxsi uygunlasan ve yuksek mehsuldarliq gostericileri ile ferqlenen ari cinslerinin olke erazisinde muvafiq bolgeler uzre yetisdirilmesine ve saxlanmasina dair bolgusu Entomofil bitkiler cuculerle heseratlarla tozlanan nektarli bitkiler Balyigma menbeleri bal arilarinin tebii yem menbeyi kimi istifade etdiyi nektarli ve sireli bitkiler Apifitomehsul ariciliq mehsullari ve bitki xammali qarisigindan hazirlanmis bioloji aktiv mehsul Ariciliq tebabetde RedakteAriciliqla tebabeti bir birine yaxinlasdiran amiller ari mehsullarinin o cumleden ari zeheri ari sudu veremum ve balin tebabetde muxtelif xesteliklerin mualicesindeki ugurlu neticeleridir Buna gore de onlarin haqqinda bezi melumatlari oxucularin nezerine catdirmaq isterdik Cunki bu mesele hem aricilari ve hem de tebabet iscilerini cox maraqlandirir Ari mehsullarinin mualice meqsedile isledilmesi yalniz hekim mesleheti ve nezareti altinda aparilmalidir Arilar ucan hesaratlar ailesine aiddirler Dunyada 20 minden artiq ari novu vardir Antraktidadan basqa dunyanin istenilen yerinde rast gelinir Isci arinin omru 40 gun olur 17 18 gunlukde arilar artiq bala cixarirlar Quvvesi yeni isci ari sayi cox olan ari ailesi ilde 35 40 kq temiz bal vere bilir Onlar 15 km e qeder yol qet ede blirler Ari 15 km mesafede yaxsi sire taparsa qayidib o biri arilara da xeber vere bilir Bu zaman butun arilar hemin yere ucurlar Arilar hem yaxsi sire olan yeri hiss edirler hem de onlara qulluq eden insani taniyirlar Onlarin emele getirdikleri bal faydali qidadir Bal arisi koloniyalarinda da kimyevi maddeler yolu ile qidanin qaynagini gosterme ve tehlukeni xeber verme davranislari musahide olunur Bundan basqa ana arinin genetik proqramina kodlanmis informasiya ile sintezlenen bezi xususi kimyevi maddeler de movcuddur Bu qoxular vasitesile de isci arilarin yumurtaliqlarinin boyumesine mane olunur Toreme qabiliyyeti olmayan bu iscilere sadece peteyin icinde ve xaricindeki fealiyyetleri yerine yetirme vezifesi tapsirilir Ariciligin xalq teserrufatinda rolu RedakteArilar muxtelif ciceklerden qida maddesi toplayib onlari orqanizminde yeniden isleyerek qiymetli mehsullara bal mum veremum ari sudu ve s cevirirler Bal qiymetli qida mehsulu olmaqla yanasi hem de insanlarin xesteliklerinin mualicesinde ugurla tetbiq edilir Mum senayesinin 40 dan artiq sahesi o cumleden metallurgiya radiotexnika avtomobil aviasiya kimya ve s ucun qiymetli xammaldir Mum tebabetde muxtelif melhemlerin plastirlarin ve s hazirlanmasinda mumdaki efir yaglari etriyyat senayesinde tetbiq olunur Veremum yaxud ari yapisqani bir cox laklarin istehsalinda evezedilmez xammaldir Son vaxtlar veremum tebabetde genis isledilir Arilarin ciceklerden topladigi cicek tozu zulal ve vitaminlerle zengin oldugundan ondan pehriz ve bioloji stimullasdirici kimi istifade edilir Cicek tozunun terkibinde coxlu miqdarda protein sulu karbonlar antibiotikler karotin C vitamini B D E vitaminlerqrupu ve s vardir Bunlardan elave cicek tozunun terkibinde fosfor kalsium maqnezium demir ve basqa mikroelementler vardir Ari sudu tebabetde isledilir O maddeler mubadilesini ve qan dovranini normallasdirir Insan orqanizmine daxil olan ari sudu ona gumrahliq verir istahi artirir ve orqanizmdeki nasazliqlari aradan qaldirir Ari zeherinden revmatizmin infeksion poliartritlerin sinir sistemi xesteliklerinin mualicesi ucun derman preparatlari hazirlanir Arilarin entomofil heseratla tozlanan bitkileri tozlandirmaqla verdiyi xeyiri pulla hesabladiqda arixananin movsum erzinde hasil etdiyi butun mehsullarin bal mum veremum cicek tozu ari sudu ve ari zeheri deyerinden bir nece defe cox olur Bitki toxumculugunda meyve ve gilemeyve bitkilerinin istixanada yetisdirilen terevezliklerin tozlandirilmasinda arilardan istifade edilmeden yuksek ve keyfiyyetli mehsul almaq mumkun deyildir Ari cinsleri RedakteAri ailesinde butun arilarin isi var Tek istisna erkek arilardi Erkek arilar ne peteyin qorunmasinda ne temizliyinde ne de qida tedarukunde istirak ederler Onlarin petekdeki yegane funksiyalari ana arini mayalandirmaqdir Cutlesme orqanlarindan basqa dgier arilarda olan xususiyyetlerin demek olar ki hec birine sahib olmadiqlarindan sadece ana arini mayalandirmaqla mesuliyyet dasiyirlar Qis aylarinda petekde ancaq ana ve isci arilar olur Cunki qis gelmemis erkek arilar ya petekden bayira atilir ya da oldurulurler Lakin qis movsumu bitdiyinde isci arilar erkek arilar ucun petek insa etmeye baslayirlar Ana ari ise san qovuqcuguna erkek arilari yetisdiren yumurtalarini qoyur May ayinin evvelinde erkek arilar qovuqcuqlardan cixmaga baslayirlar Umumiyyetle bu aylar qoca ana arinin yeni ari ailesi qurmaq ucun petekden ayrildigi ve petekde yeni ana arilarin yetisdirildiyi aylardir Mehz bu donemde yeni yetismis ana ari yumurta qoymaq ucun cutlesme ucusuna cixir Bu da isci arilarin erkek ari yetisdirme sebeblerinden biridir Ari ailesi RedakteBal arilari aile halinda yasayirlar Onlarin ayri ayri ferdleri teklikde yasayib coxalma qabiliyyetine malik deyiller Buna gore de bal arilari ucun aile biologi teserrufat vahididir Ari ailesi bir ana aridan minlerle isci aridan ve yay vaxti bir nece yuz erkek aridan ibaret olur Yazin axirlarinda emele gelen erkek arilar yayin axirinadek yasadiqdan sonra olurler Qislamaya yalniz ana ve isci arilar qalirlar Ana ari oz boyukluyu ile basqalarindan secilir Onun uzunlugu 20 25 mm cekisi ise 200 mq dan artiq olur Ana ari boyukluyunden basqa xarici gorunusu ile de ferqlenir Cavan mayalanmis ananin qarincigi yixaridan yogun asagidan ise nazik qenedleri qarincigindan godek olur Isci arinin qenedleri qarincigini tam ortur erkek arinin qanadlari ise bedeninden uzun olur Ana arinin yumurtadan tam ingisaf dovru 16 gun cekir Ana arinin isci aridan ferqi orasindadir ki onun cinsiyyet orqani tam inkisaf etdikden sonra erkek ari ile mayalanma qabiliyyetine malikdir Erkek ari ile cutlesmis ana mayalanmis ana adlanir Mayalanmis ana iki cut yumurta qoyur mayalanmis ve mayalanmamis Mayalanmis yumurtadan ana ve isci arilar mayalanmamis yumurtadan ise erkek arilar cixir Ana ari ailesinin sahi sayilir Ana ari yetisib qovuqcuqdan cixdiqdan 3 4 gun sonra erkek ari ile cutlesir mayalanir Ana ari ile erkek arinin cutlesmesi havada ucus vaxti bas verir Ana mayalandiqdan 3 5 gun sonra her hazir san qovuqcuguna bir yumurta qoymaya baslayir Buna aricilar ananin yumurta qoymasi el arasinda ise ananin qurd qoymasi deyirler Belelikle bir deqiqede yaxsi hazirlanmis sanda ana ari 4 5 yumurta qoyur Ana ari 20 25 deqiqe bele isledikden sonra 5 7 deqiqe dincelir Istirahet muddetinde ana yemleyici arilardan qida qebul edir Cavan saglam ana normal seraitde yaz yay aylarinda gun erzinde inkisafin en yuksek dovrunde 1500 2000 ve daha cox movsum erzinde ise 200 minden artiq yumurta qoya bilir Ana ari mueyyen vaxtlarda bir gun erzinde oz cekisi agirliginda yumurta qoyur Ana yumurta qoyanda yemleyici arilar onu yuksek keyfiyyetli qida ile ari sudu ile yemleyirler Ari sudu yemleyici arilarin bas hissesinde yerlesen xususi vezilerde ifraz olunur Ari ailesinde esasen bir ana olur bezen de iki anaya tesaduf edilir Bele veziyyetde analar bir biri ile qarsilasanda olum dirim mubarizesine cixirlar Ana zeher aparatindan nesterden yalniz bu zaman istifade edir Bu doyusde iki ananin biri zeifi olur ve ailede bir ana qalir Ana ari adami hemise sancmir buna gore de arici onu eline rahatliqla goturur Ana arinin dosunden ve qanadlarindan tutmaq olar lakin onun qarin hissesine toxunulmamalidir Ana arinin qefleten itmesi arilarin boyuk heyecanina sebeb olur Arilar narahat halda ucus taxtasinin uzeri ve peteyin divarlari ile hereket edirler bir qrup ari ise petekden cixaraq qesa muddetde dovre vurub yeniden qayidirlar Ana tapildiqda onlar daha uzaga ucurlar Bu vaxt peteyin qapagini acib onlara diqqetle qulaq asdiqda orada umumi qigiltidan basqa normal haldan ferqli olaraq ugultulu ses de esidilir Isci arilar qenedleri vasitesi ile titreyici hereketler edirler Bu hal anasi itmis aile ucun seciyyevi elametdir Ana arinin vezifesi ailede yalniz yumurta qoymaqdan ibaretdir Ona gore de ana arinin xarici ve daxili orqanlarinda mueyyen deyisikler vardir Ana arinin sufreni yemleme bitki siresi yaxud cicek tozu getirmek qabiliyyeti yoxdur Yazin axiri ve yaxud yayda petekde sanin uzerinde agir agir hereket eden yumru govdeli uzun qenedli erkek arilara rast gelirik Erkek arilarin basi basqa arilara nisbeten boyuk olur Basin yan terefinde qabarmis iri gozler yerlesir Onun dosu hecmli olub inkisaf etmis ezelelerden ibaretdir Erkek ari isci aridan boyuk ana aridan ise kicik olur Onun bedenin uzunlugu 15 17 mm cekisi 200 mq dir Erkek ari ailede hec bir is gormur yalniz ana arinin mayalanmasinda istirak edir Onlarin tebietde musteqil yem toplamaq qabiliyyeti yoxdur Erkek arilarin yaxsi inkisaf etmis iri gozleri ona cutlesme ucusu zamani cavan anani axtarib tapmaq quvvetli qenedleri ise suretle ucub ona catmaq imkani verir Erkek arinin yumurtadan cixmasindan tam inkisafina qeder olan dovr 24 gun cekir Erkek ari ucus zamani coxlu energi serf edir Ona gore de onun yeme ehtiyaci cox olur Mueyyen edilmisdir ki 1 kq erkek arinin emele gelmesine ve onun 2 3 ay yasamasina 15 20 kq bal lazimdir Bundan elave her bir erkek arinin yetismesi ucun serf edilen yem isci arinin yetismesi ucun serf edilen yemden 4 defe artiqdir Buna gore de aricilar erkek arinin yetismesini mehdudlasdirmaq ve ya onlari mehv etmek ucun ciddi tedbirler gorurler Isci ari Petektde ailenin esas sakinleri isci arilardir Onlarin miqdari ari ailesinde eyni olmur Erken yazda qisdan cixmis orta quvveli ailelerde onlarin sayi 14 18 mine yayda esas bal yigimina yaxin quvveli ailede isci arilarin sayi 30 40 ve hetta 60 70 mine catir Isci arilar ailede en kicik arilardir Onlarin uzunlugu 12 15 mm cekisi ise 90 110 mq olur Bu hesabla 1 kq cekiye 9 11 mine qeder isci ari dusur Ailede olan butun isci arilar iki qrupa yuva daxili cavan arilara ve col yasli arilara ayrilirlar Ucmayan petek arilarina 18 20 gunluyedek arilar aiddir Onlar petek daxilinde olan isleri gorurler Yuva daxili arilar yalniz temizlik ucusuna ve ailenin yerlesdiyi yere beled olmaq ucun ucuslara cixirlar Yasli col arilarina ise 18 20 gunlukden yuxari olan arilar daxildir Onlar uzaq mesafeye uca bilir ve yaxsi sakit havada ailenii yemle temin etmek ucun sisek tozu ve cicek siresi nektar toplayirlar Isci arilar disi cinsiyyet orqanina malikdirler Lakin onlarin cinsiyyet orqani tam inkisaf etmediyinden erkek arilarla cutlesib mayalana bilmirler Belelikle isci arilar disi arilar sayilsada da onlarda nesl artirmaq qabiliyyeti yoxdur Buna baxmayaraq onlarda analiq instinkti yaxsi inkisaf etmisdir Bu da onlarin hevesle balani yetisdirmesinde ve beslenmesinde ozunu gosterir Isci ariilar yumurtadan 21 gun muddetinde inkisaf ederek yetkin ariya cevrilir Isci arilar bala yetisdirmekden elave petekde muxtelif isler gorurler yasadigi yeri temizleyir san horur nektar ve cicek tozu toplayir aileni su ile techiz edir yuvani dusmenlerden qoruyur peteyin yuvasini temizleyir ve s Ari ailesinde is bolgusu cox nizamla teskil olunmusdur Her bir isci ari yasindan asili olaraq muxtelif isleri icra edir Bele ki yenice qovucuqdan cixmis arilar 3 gunluyedek qovucuqlari temizleyir ve onun divarini cilalayirlar Temizlenmis qovucugu agzinin suyu ile sireleyirler Agiz siresi surtulmemis qovuqcuga ana yumurta qoymur Bundan elave bu arilar sandaki balalarin inkisafini temin etmek ucun sani qizdirirlar 3 7 gunluye kimi cavan arilar yuvada nemliyin ve rutubetin nizamlanmasinda istirak edirler Bundan elave isci arilarda 3 13 cu gunlerde mum ifrazati vezileri fealiyyete baslayirlar Bele arilarin esas isi san hormekdir Omrunun 12 22 ci gunlerinde arilar surfeleri qidalandirir ve nektari bala cevirirler Bundan sonra yasli arilar col isleri ile mesgul olurlar Quvveli ari ailesi yaz yay movsumunde 3 5 kq a qeder mum hasil edirler Arilar ozune mexsus kesis de cekirler Bunu yasli arilar yerine yetirirler Onlar peteyin giris bacasi yaninda kesis cekerek dusmen girerken onun ustune hucun edirler Arilar balin esas ogrulari cir arilari qarisqa ve milceyi xarici gorunusune gore ogru bal arilarini ise bigciqlari ile taniyirlar Arilar 18 20 gunlukden sonra artiq uzaq mesafelere ucuslar ede bilirler Ona gore de bu vaxtdan etibaren onlar nektar ve cicek tozu toplamaqla mesgul olurlar Xususi xidmet gosteren isci arilar Redakte Erkek arilar hec bir is bacarmadiqlari halda ana ari ile cutlesenedek isci arilar onlara cox qaygi gosterirler Petekde yasayan ve sayi 400 500 e qeder olan erkek arilardan sadece birini beslemek ucun 5 6 isci ari hec dayanmadan islemelidir Yeni petekdeki 2 3 min isci arinin mueyyen bir muddet ucun vezifesi erkek arilari beslemekdir Eslinde ana arinin cutlesmesi ucun en cox 10 erkek ari bes edir Buna baxmayaraq ari ailesinde yuzlerle erkek ari yetisir Petekde edilecek isler cox olsa da isci arilarin bir qismi butun vaxtlarini ancaq erkek arilarin baximina serf edirler Bu cox vacib vezifedir Cunki ana ari cutlesmek ucun ucdugunda mutleq erkek ari tapmalidir Arilarin circirama kimi dusmenlerinin olmasini ve erkek arilarin ozunumudafie ucun zeher ve ya iynesinin olmamasini nezere asaq onlarin cox olmalarinin ehemiyyetini anlayariq Hec bir ise yaramayan erkek arilarin isci arilar terefinden xususi diqqetle qorunmasi peteyin tehlukesizliyi baximdan alinan vacib tedbirdir Elbette ki bu tedbirin meqsedi vardir Burda esas meqsed peteyin davamli olmasini temin etmek ve ana arilarin cutlesmesini riske atmamaqdir Erkek arilari Redakte Ana ari ile erkek ari yuksek yerde rastlasirlar Cutlesme zamani erkek arinin sperma kiseciyi ve butun erkeklik orqanlari bedeninden ayrilir Onlar cutlesmeni yerine yetirdiyi an telef olurlar Ana ari ile cutlese bilmeyen diger erkek arilar da cox yasamirlar Erkek arilar ancaq yazda ve yayin evvelinde yasayirlar Sonra isci arilar terefinden mehv edilirler Cutlesme dovru basa catdiqda isitiler artir ciceklerdeki sire azalmaga baslayir ve isci arilarin erkek arilara munasibeti de deyisir Isci arilar cutlesme dovrunde erkek arilarin qaygisina xususi diqqetle qalirlar Cutlesme dovru bitdikden sonra erkek arilarin qanadlarini qoparib onlara hucum etmeye baslayirlar Onlar bir sey yemek isteseler isci arilar onlari quvvetli ceneleriyle antenlerinden ve ya ayaqlarindan tutub peteyin cixisina suruyur ve cole atirlar Petekden qovulan erkek arilar ac qaldiqlari ucun cox qisa muddet erzinde olurler cunki qida axtarmaq qabiliyyetinden mehrumdurlar Disi arilar ana ve isci erkek arilar petekden cixarildigi andan gelen yaya qeder olan muddet erzinde oz ozleri ile qalirlar Azerbaycanin ari genofondunu iki ari novu Bozdag Qafqaz arisi ve Sari Iran arisi teskil edir Bozdag Qafqaz arisinin Qabaqtepe ve Sahdag populyasiyasi Sari Iran arisinin ise Lenkeran ve Sari Iran populyasiyasi var Bozdag Qafqaz ari cinsi oz sakitliyine ve xortumunun uzunluguna gore Sari Qafqaz ari cinsinden ferqlenir En uzun xortumlu arilardan biri de Qabaqtepe ari populyasiyasi hesab olunur Bunu ilk defe 1906 ci ilde Qorbacov soyadli alim Sekide Qabaqtepe kendinde olanda askar edib Sonra dunyada meshurlasan Qabaqtepe arilarindan ana arini Amerikaya aparib Kecmis ittifaq dovrunde Qabaqtepe arilarinin yetisdirilmesi ucun qoruq ve stansiyalar yaradilmisdi Burada yetisdirilen ana arilar dunyanin 40 a qeder olkesine gonderilib Bu populyasiylar icerisinde ise yerli ari genofondumuzun qizil arisi sayilan Qabaqtepe arisi xususile secilir Qizil ari meshur Bozdag Qafqaz arisinin butun musbet xususiyyetlerini ozunde cemlemekle yanasi ondan ustun olaraq yuksek suretle inkisaf etmek soyuq qisi kecirmek kulekli iqlim seraitine uygunlasmaq boyuk floramiqrasiya gostericisi ile secilmek kimi musbet xususiyyetlere malikdir Basqa arilardan ferqli olaraq bu qiymetli seleksiya materiali sancmaya hesir deyil becevermeden asan qayidir gun erzinde nektar ardinca ucusa tez baslayib gec qurtarir Nektar bollugu rayonlarda bele diger ari cinslerinden cox bal toplayir ki bu xususiyyetler de onun yuksek mehsuldarligini sertlendiren esas cehetlerdendir Lakin cox teessuf ki qeyri meqbul aqrar siyaseti neticesinde qizil ari nin gelecek movcudlugu tehluke altindadir Sari Qafqaz ari cinsinden olan Sari Iran ve Lenkeran ari populyasiyalari ise Lenkeran Astara bolgesinde hemcinin Yardimli Lerik Cebrayil Zengilan ve Naxcivanda yayilib Arilarin davranisi RedakteBal arilari cemiyyet halinda yasayan heseratlardan olmaqla onlarda qida menbeyini bir birine bildirmek qabiliyyeti olduqca maraqli ve onlarin yasayisi ucun vacib hadiselerdendir Normal ari ailesinde adeten bir ana olur O ne qeder ki saglamdir ailenin butun uzvleri normal fealiyyet gosterirler Ailenin uzvleri daim ariya xidmet eden arilardan ananin ifraz etdiyi seciyyevi ana maddesi vasitesile onun ailede olub olmamasini mueyyenlesdirirler Seciyyevi ile malik olan ana maddesi ailenin normal yasayib fealiyyet gostermesinde esas rol oynayir Yuvanin yuxari hissesinde peteyin havasinin mueyyen seviyyede qalmasini nizamlayan bir qrup arilar dayanir Ana maddesi colden gelen arilari tanimaq ucun komek edir Peteye yad ari daxil olan kimi kesikci arilar terefinden heyacan siqnali verilir ve onlar sancma tikanini hazir veziyyete getirib qanadlarini cirparaq xususi qoxunu peteye yayir Ana ari mayalanma ucusu eden zaman xususi qoxu vezisinin iyini yaymaqla erkek arilari ozune celb edir Hemin qoxu vezleri ust cene nahiyesinde yerlesir Arilarin fealiyyetindeki en qeribe ve maraqli cehet onlarin qida menbeyinin yerlesdiyi istiqameti ve mesafeni habele yeni cixmis becenin harada yerleseceyini bir birine bildirmesidir Bele ki kesfiyyatci arilar petekden 50 100 m mesafade qida menbeyi tapdiqda onlar peteye qayitdiqda xususi dairevi reqs edirler Basqa qida toplayan arilar da kesfiyyatci arilarin reqsini tekrar etmekle onlarin tapdiqlari ciceyin qoxusunu hiss etmeye calisirlar Eger qida menbeyi 100 metrden uzaqdirsa o zaman ari qarincigini bulamaqla reqs ederek qida menbeyinin petekden hansi istiqametde ve mesefede oldugunu petekdeki arilara bildirir Bu zaman reqs eden arinin san uzerindeki qacisi genis sekkizvari olub onun ortasindan kecerek qarincigini bir terefden diger terefe bulayici hereket etdirir Mesafe mueyyen vaxt erzinde duz xett boyunca qacisin ve qarincigin bulayici hereketlerinin sayi ile bildirilir Duz xett boyunca qacisin miqdari ne qeder az ve qarincigin bulayici hereketi cox olarsa qida menbeyi de o qeder uzaqdadir Bu yolla arilar qida menbeyinin 10 km dek mesafede oldugunu bir birine bildirirler Qida menbeyine dogru ucusun istiqameti arinin san uzerindeki qacisinin istiqametile gosterilir Adi halda arilar qaranliq petekde saquli yerlesen san uzerinde reqs edirler Petekden qida menbeyine gunes istiqametine ucmaq lazim gelerse bu zaman reqs eden kesfiyyatci ari duz xett boyu asagidan yuxariya gunesden eks terefinde yerlesdikde ise duz xett boyu yuxaridan asagiya dogru qacir Qida menbeyine dogru ucus gunese gore mueyyen bucaq altindadirsa duz xett boyu qacis da saquli xette gore muvafiq bucaq altinda olur Basqa sozle ucusu istiqametlendiren gorme bucagini qacis xetti ile quvvesinin istiqameti arasindaki bucaq emele getirir Arilarin maraqli xususiyyeti RedakteBir peteyin arilari diger petek arilarini ora buraxmirlar Her bir peteyin qabaginda kesikci arilar olur Peteyin icerisinde mueyyen qruplar olur ki diger arilarin colden getirdikleri xortumundaki sireni bezen ise ayaqlarindaki cicek yarpaqlarini bezi vaxtlarda ise getirdikleri suyu yerbeyer etmekle mesgul olurlar Su arilarin balalamasinda vacib rol oynayir Qis aylarinda arilar petekde qalirlar Eger bayirda 15 dereceden asagi istilik olarsa arilar cole cixmaga meyilli deyiller Arilar arasinda issiz ari ola bilmez Eger xeste ari olarsa o artiq ise yaramadigi ucun onun qanadlarini yonub petekden bayira atirlar Bal arilarini arasdiran elm adamlari arasinda bele bir veziyyet yasanmisdir Arilarin peteklerini birlesdirme bucaqlarini hesablayan bezi elm adamlari arilarin istifade etdikleri iki bucagin en mukemmel uygunluqdaki olculerden 0 02 derecelik bir sapma gosterdiyini hesablamislar Edilen olcumlerde arilarin bu bucaqlari siraya 109 28 ve 70 32 derece olaraq etdikleri mueyyen olunmusdur Cox hessas hesablamalarla riyaziyyatci Konig bu meqsede xidmet edecek en uygun bucaqlarin 109 26 ve 70 34 olmasinin lazimligini hesablamisdir Movzuyla elaqedar elm adamlarinin vardiqlari netice arilarin az da olsa hesablamada sehv etdikleri olmusdur Sotlandiyali riyaziyyatci Colin MacLaurin 1698 1746 ise bu izahlarla razilasmayaraq tecrubeni tekrarlamisdir Ve tapdigi netice budur Konig ve qrupu loqarifm cedvelinde edilen kicik bir sehv sebebiyle 0 02 derecelik ferq meydana getirecek sehv hesabat apariblarmis G Mansfield Creation or Chance God s purpose with mankind proved by the wonder of the universe Logos Publications Arilarin qislamasi RedakteAzerbaycanin ariciliq teserrufatlarinda arilarin esasen aciq havada qisi soyuq kecen rayonlarda ise qislama binalarinda saxlanmasi Arilarin qislamasina hazirliq onlarin feallasdigi yaz ve payiz movsumunden baslayir Bu vaxt kohne qaralmis ve kiflenmis sanlar yuvadan cixarilir ve mehsul toplandigi vaxt arilara yeni sanlar hordurulur Yayda ana ari deyisdirilir aile quvvetlendirilir qis ucun yem ehtiyati yaradilir Xesteliklerin qarsisini alan mualice ve profilaktika tedbirleri gorulur Payizda ari yuvasi yem ehtiyati ile komplektlesdirilir Yuvada her cercive araliginda olan arilar ucun 1 5 kq gezengi qarisigi olmayan bal onun bir hissesi seker serbeti ile evez edilir ari ailesi ucun 2 cerciveyedek gulem saxlanir Yuva qisaldilir sanlar cixarilir peteyin icerisi yanlardan ustden ve alt terefden pambiq dosekce kece ve s materiallarla ortulur Yaza qeder her ari ailesi ucun sanda 5 6 kq bal saxlanilir Cicek tozu Gulem RedakteTesadufu deyil ki cicek tozunu kosmonavt yemeyi de cavanliq eliksiride adlandirirlar Gulem bir cox xesteliklerin mualicesinde ve profilaktikasinda istifade olunur Bundan basqa o orqanizme musbet tesir gosteren biostimulyator olmaqla yanasi kisilerde cinsi zeiflik zamani evezsiz mualicevi tesire malikdir Dini menbelerde RedakteQuranda arilar haqqinda Redakte Bir canlinin oz tehlukesizliyini dusunmeden birlikde yasadigi qrup uzvlerinin tehlukesizliyini ve rahatligini temin etmeye calismasinin ancaq bele aciqlamasi ola biler Ari peteyinde gozlenilen nizam ustun agil sahibi yaradici terefinden mueyyen olunub Bu yaradici petekdeki arilara ayri ayri vezifeler verib Arilar ne edeceklerini ilham eden uca yaradici Allahdir Yer uzundeki butun canlilar kimi erkek arilar da onlari yaradan Allahin emrine itaet ederek cutlesme ucusuna cixir ve olseler bele peteyin varligini qoruyurlar Allah arilarin diger butun canlilar kimi Onun vehyi ile hereket etdiklerini ayelerinde bele aciqlayir Rebbin bal arisina bele telqin etdi Daglarda agaclarda ve insanlarin duzeltdikleri cardaqlarda ozune petekler hor Nehl Suresi 68 69 O arilarin qarinlarindan terkibinde insanlar ucun sefa olan muxtelif rengli bal cixir Heqiqeten bunda dusunen adamlar ucun deliller vardir Nehl Suresi 68 69 Bal yigimi Sekiller Redakte Edebiyyat RedakteQ Sultanli Ariciliq Baki 2001 332 sehHemcinin bax RedakteBal Bal arisi Ari Ari sudu Ari zeheri Veremum Mum Cicek tozuMenbe https az wikipedia org w index php title Ariciliq amp oldid 5976072, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

  ne axtarsan burda

  en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

  Arıçılıq haqqında kitab

  Azərbaycan Qəzeti (Dərc olunma tarixi: 18-04-2009, Nəşr nömrəsi: 82), Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu (Dərc olunma tarixi: 30-04-2009, Nəşr nömrəsi: 04, Maddə nömrəsi: 208)

  QÜVVƏYƏ MİNMƏ TARİXİ
  AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI VAHİD HÜQUQi TƏSNİFATI ÜZRƏ İNDEKS KODU
  HÜQUQİ AKTLARIN DÖVLƏT REYESTRİNİN QEYDİYYAT NÖMRƏSİ
  HÜQUQİ AKTIN HÜQUQİ AKTLARIN DÖVLƏT REYESTRİNƏ DAXİL EDİLDİYİ TARİX

  Arıçılıq haqqında

  AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASININ QANUNU

  Bu Qanun Azərbaycan Respublikasında arıçılığın təşkilinin hüquqi və iqtisadi əsaslarını müəyyən edir, bu sahədə münasibətləri tənzimləyir.

  Ümumi müddəalar

  Maddə 1. Əsas anlayışlar

  1.0. Bu Qanunda istifadə olunan əsas anlayışlar aşağıdakı mənaları ifadə edir:

  1.0.1. arıçılıq – bal arılarının (Apis mellifera L.) yetişdirilməsini, çoxaldılmasını, saxlanmasını, onlardan entomofil kənd təsərrüfatı bitkilərinin tozlandırılmasında istifadə edilməsini, arıçılıq məhsullarının istehsalını və emalını əhatə edən kənd təsərrüfatı sahəsi;

  1.0.2. arı ailəsi – pətəkdə və ya təbii yuvalarda cəmiyyət halında yaşayan bir ana arı, on minlərlə işçi arılar və minlərlə erkək arılardan ibarət bal arıları;

  1.0.3. pətək – arı ailəsinin saxlandığı daşına bilən qurğu (taxta qutu, səbət və s.);

  1.0.4. arıçılıq təsərrüfatları – bal arılarının yetişdirilməsi, saxlanması, arıçılıq məhsullarının istehsalı və dövriyyəsi ilə qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada məşğul olan subyektlər;

  1.0.5. arıxana – arıçılıqla məşğul olmaq üçün arı ailələri, zəruri avadanlıq və tikililərlə birlikdə müəyyən ərazidə yerləşdirilmiş pətəklik;

  1.0.6. arıçılıq məhsulları – bal arılarından alınan məhsullar (bal, mum, bərəmum (vərəmum, qaramum), arı zəhəri, arı südü, çiçək tozu, güləm, ana arı, arı beçəsi və s.);

  1.0.7. bal arısı cinsləri – müəyyən coğrafi ərazidə və iqlim şəraitində təbii seçmənin təsiri altında formalaşmış, nəsildən-nəslə keçən sabit və oxşar əlamətlər kompleksinə malik çoxsaylı arı ailələri qrupu;

  1.0.8. bal arısı populyasiyaları – müəyyən bal arısı cinsinin yayılma arealı daxilində, müvafiq coğrafi ərazidə və iqlim şəraitində özünəməxsus fərqli əlamətlər qazanmış və həmin arı cinsi ilə ümumi genofonda malik arı ailələri qrupu;

  1.0.9. arı cinslərinin və populyasiyalarının rayonlaşdırılması – müəyyən coğrafi, iqlim və balyığma şəraitinə daha yaxşı uyğunlaşan və yüksək məhsuldarlıq göstəriciləri ilə fərqlənən arı cinslərinin ölkə ərazisində müvafiq bölgələr üzrə yetişdirilməsinə və saxlanmasına dair bölgüsü;

  1.0.10. entomofil bitkilər – cücülərlə (həşəratlarla) tozlanan nektarlı bitkilər;

  1.0.11. balyığma mənbələri – bal arılarının təbii yem mənbəyi kimi istifadə etdiyi nektarlı və şirəli bitkilər;

  1.0.12. apifitoməhsul – arıçılıq məhsulları və bitki xammalı qarışığından hazırlanmış bioloji aktiv məhsul;

  1.0.13. qida təhlükəsizliyi sahəsində texniki normativ hüquqi aktlar – “Yeyinti məhsulları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 5-ci maddəsi ilə müəyyən edilmiş texniki normativ hüquqi aktlar. [1]

  Maddə 2. Arıçılıq haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi

  Arıçılıq haqqında Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyi bu Qanundan, “Heyvanlar aləmi haqqında”, “Yeyinti məhsulları haqqında” və “Damazlıq heyvandarlıq haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunlarından və digər normativ hüquqi aktlardan ibarətdir. [2]

  Maddə 3. Arıçılıq haqqında Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinin məqsədi

  Arıçılıq haqqında Azərbaycan Respublikası qanunvericiliyinin məqsədi arıçılıqda seleksiya-damazlıq işinin yaxşılaşdırılması, yerli arı cinslərinin və populyasiyalarının genofondunun qorunub saxlanılması və təkmilləşdirilməsi, mənşəyi bəlli, sabit irsi əlamətlərə malik yüksək məhsuldar bal arılarının yetişdirilməsi və arıçılıq məhsulları istehsalının artırılması üçün hüquqi zəmin yaratmaqla Azərbaycanda arıçılığın inkişafına nail olmaqdır.

  Maddə 4. Arıçılığın obyektləri və subyektləri

  4.1. Bal arısı ailələri (ana arı, işçi arılar, erkək arılar), arıçılıq məhsulları, pətəklər, habelə arıçılıqda istifadə olunan avadanlıq, ləvazimat və tikililər arıçılığın obyektləridir.

  4.2. Mülkiyyət növündən asılı olmayaraq arıçılıq subyektləri aşağıdakılardır:

  4.2.1. arıçılıq təsərrüfatları;

  4.2.2. əsasən arıçılıq inventarı və avadanlığı hazırlayan müəssisələr;

  4.2.3. arıçılıqla məşğul olan elm və təhsil müəssisələri, təcrübə-sınaq təsərrüfatları, digər idarə və təşkilatlar; [3]

  4.2.4. arıçılıq məsələləri ilə bağlı fəaliyyət göstərən ictimai birliklər, ittifaqlar və qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər formalarda yaradılmış qeyri-kommersiya qurumları.

  4.3. Arıçılıq məhsullarının istehsalı və emalı ilə məşğul olan arıçılıq subyektləri kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçısı hesab olunurlar.

  4.4. Qanunvericiliyə uyğun olaraq kənd təsərrüfatı məhsulları istehsalçılarına tətbiq edilən müddətli vergi güzəştləri əsas fəaliyyəti arıçılıq inventarı və avadanlığı hazırlamaq olan fiziki və hüquqi şəxslərə şamil olunur.

  Arıçılıq sahəsində dövlət tənzimlənməsi

  Maddə 5. Arıçılıq sahəsində dövlət tənzimlənməsinin əsas istiqamətləri

  5.0. Arıçılıq sahəsində dövlət tənzimlənməsi müvafiq icra hakimiyyəti orqanları tərəfindən aşağıdakı istiqamətlər üzrə həyata keçirilir:

  5.0.1. arıçılığın inkişafının əsas istiqamətlərini müəyyən etmək və dövlət himayəsini həyata keçirmək;

  5.0.2. arıçılıq məhsulları ilə, arıçılıqda istifadə olunan avadanlıq və vasitələrlə bağlı qida təhlükəsizliyi sahəsində texniki normativ hüquqi aktları təsdiq etmək, baytarlıq nəzarətini həyata keçirmək (baytarlıq şəhadətnaməsini vermək), arıçılıq subyektlərini qida təhlükəsizliyi qeydiyyatına almaq, arıçılıqla məşğul olan təsərrüfatlarda istehsal olunan məhsullara dair gigiyena normativlərini təsdiq etmək; [4]

  5.0.3. arıçılığın inkişafı üzrə dövlət proqramları, layihələr, habelə seleksiya-damazlıq proqramları hazırlamaq, onların maliyyə mənbələrini müəyyən etmək və həyata keçirilməsini təşkil etmək;

  5.0.4. arıçılıq sahəsində dövlət büdcəsindən maliyyələşən tədbirlərin icrasına nəzarət etmək, arıçılığın inkişafına və yeni texnologiyaların tətbiqinə, arıçılıq subyektlərinin maddi-texniki bazasının yaxşılaşdırılmasına və arıçılıqda istifadə olunan inventar və avadanlıqların istehsalına köməklik göstərmək;

  5.0.5. arıçılıq təsərrüfatlarının qeydiyyatını həyata keçirmək; [5]

  5.0.6. arıçılıq sahəsində sahibkarlığın inkişafına dəstək vermək, haqsız rəqabətin qarşısının alınmasını, sağlam və ədalətli rəqabətin formalaşmasını təmin etmək;

  5.0.7. bal arılarının mühafizəsi və xəstəliklərinə qarşı mübarizə tədbirlərini təşkil etmək və bu sahədə dövlət nəzarətini həyata keçirmək;

  5.0.8. bal arılarının və arıçılıq məhsullarının ixracı və idxalı üzərində müəyyən olunmuş qaydada dövlət tənzimlənməsini təmin etmək;

  5.0.9. arıçılıq sahəsində və arıçılıq məhsullarının təbabətdə tətbiqinə dair elmi-tədqiqat işlərini təşkil etmək, bu işlərə dəstək vermək və stimullaşdırmaq;

  5.0.10. arıçılıq sahəsində rəsmi statistika materiallarının istehsalını təmin etmək;

  5.0.11. arıçılıq sahəsində ixtisaslı mütəxəssislərin və arıçılıq kadrlarının hazırlanmasını və təkmilləşdirilməsini təmin etmək, arıçılıqla məşğul olan şəxslərin maarifləndirilməsi işini təşkil etmək;

  5.0.12. arıçılıq sahəsində beynəlxalq əməkdaşlığı həyata keçirmək, arıçılıq üzrə normativ hüquqi aktların və normativ sənədlərin beynəlxalq normalara uyğunlaşdırılmasını təmin etmək; [6]

  5.0.13. balyığma mənbələrinin aşkar edilməsi, nektarlı və şirəli bitkilərin seleksiyası işini təşkil etmək, bu sahədə toxumçuluğun və tingçiliyin inkişaf etdirilməsini dəstəkləmək və stimullaşdırmaq;

  5.0.14. qanunvericiliyə uyğun olaraq ekoloji təmiz arıçılıq məhsulları istehsalının təmin edilməsinə nəzarət etmək;

  5.0.15. arıçılığın və arıçılıq məhsullarının insanların həyatında, fəaliyyətində və sağlamlığında, arıların bitkiçilik məhsulları istehsalının artırılmasında və ətraf mühitin mühafizəsində mühüm rolunu kütləvi informasiya vasitələrində təbliğ etmək;

  5.0.16. qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər istiqamətlər.

  Maddə 6. Arıçılıq sahəsində dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsi

  6.1. Arıçılıq sahəsində dövlət nəzarəti bal arısı cinsləri və populyasiyaları genofondunun qorunub saxlanılmasının, arıçılıq subyektləri tərəfindən müvafiq qanunvericiliyin, habelə arıçılığa dair normativ sənədlərin tələblərinin, baytarlıq (baytarlıq-sanitariya) qaydalarına riayət edilməsinin və minimum keyfiyyəti qida təhlükəsizliyi sahəsində texniki normativ hüquqi aktların tələblərinə cavab verən arıçılıq məhsulları istehsalının və dövriyyəsinin təmin olunması məqsədilə həyata keçirilir. [7]

  6.2. Arıçılıq sahəsində dövlət nəzarəti müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən həyata keçirilir.

  6.3. Arıçılıq sahəsində dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsi ilə əlaqədar müvafiq icra hakimiyyəti orqanı qanunvericiliyə uyğun olaraq arıçılıq subyektlərindən lazımi məlumatlar almaq, aşkar edilmiş nöqsanların və qanun pozuntularının aradan qaldırılması üçün onlara icrası məcburi olan göstərişlər vermək və həmin göstərişləri yerinə yetirməyən subyektlərin qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada məsuliyyətə cəlb edilməsi, habelə fəaliyyətinin dayandırılması barədə məhkəməyə müraciət etmək və qanunvericiliklə nəzərdə tutulmuş digər səlahiyyətlərə malikdir.

  6.4. Arıçılıq sahəsində dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsi qaydası müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

  6.5. Arıçılıq məhsullarının minimum keyfiyyətinin qida təhlükəsizliyi sahəsində texniki normativ hüquqi aktların tələblərinə cavab verməsinə dövlət nəzarətini müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) həyata keçirir. [8]

  Maddə 7. Arıçılığın inkişafı üzrə dövlət proqramları

  7.1. Arıçılığın inkişafı üzrə dövlət proqramları müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təsdiq edilir.

  7.2. Arıçılığın inkişafı üzrə dövlət proqramlarında ölkədə yetişdirilən bal arısı cinslərinin populyasiyalarının kəmiyyətinin və damazlıq keyfiyyətinin tədqiq edilməsi, onların seleksiya qruplarının və damazlıq özəklərinin təşkili, qorunub saxlanılması və təkmilləşdirilməsi, balyığma mənbələrinin çoxaldılması və məhsuldarlığının yüksəldilməsi, arıçılıq subyektlərinin inkişaf etdirilməsi, o cümlədən onların maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsi, ayrı-аyrı hüquqi və fiziki şəxslərin bu sahəyə investisiyalarının cəlb edilməsinin stimullaşdırılması, ekoloji təmiz balın istehsalı və arıçılıq məhsullarının çeşidinin artırılması, onların və apifitoməhsulların təbabətdə tətbiqinin genişləndirilməsi, arıçılıqda müasir istehsal texnologiyalarının tətbiqi, arıçılıq məhsullarının marketinqinin təşkili və arıçılığın inkişafı istiqamətində digər tədbirlər nəzərdə tutula bilər.

  7.3. Arıçılığın inkişafı üzrə dövlət proqramlarının icrasına elmi-tədqiqat müəssisələri və təcrübə stansiyaları, onların arıxanaları, damazlıq arıçılıq təsərrüfatları və peşəkar arıçılıqla məşğul olan arıçılıq təsərrüfatları cəlb edilə bilərlər.

  Arıçılığın təşkili

  Maddə 8. Arıçılıqla məşğul olmaq hüququ və arıçılıq təsərrüfatlarının yaradılması

  8.1. Arıçılıq fəaliyyəti arı yetişdirmə, damazlıq arıçılıq və əmtəəlik arıçılıq istiqamətlərində həyata keçirilir.

  8.2. Azərbaycan Respublikasının hüquqi və fiziki şəxslərinin, əcnəbilərin, vətəndaşlığı olmayan şəxslərin, xarici hüquqi şəxslərin müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi qaydada həvəskar və peşəkar arıçılıqla məşğul olmaq hüququ vardır.

  8.3. Arıçılıq təsərrüfatları hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada yaradılır. Arıçılıq təsərrüfatlarının eyni ərazidə və müxtəlif bölgələrdə bir və bir neçə arıxanası ola bilər.

  8.4. Arıçılıq təsərrüfatları dövlət, bələdiyyə və ya xüsusi mülkiyyətdə ola bilərlər.

  8.5. Hüquqi və fiziki şəxslərin mülkiyyətində olan arı ailələrinin, arıxanaların və arıçılıq təsərrüfаtlаrının say tərkibinə məhdudiyyət qoyulmur.

  8.6. Damazlıq arıçılıq təsərrüfatları əsasən yüksək məhsuldar ana arılarının və arı ailələrinin yetişdirilməsi və təkrar istehsalı ilə məşğul olur, onların təşkili və fəaliyyəti Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericiliyinə uyğun həyata keçirilir.

  Maddə 9. Arıçılıq təsərrüfatlarının hüquqları və vəzifələri

  9.1. Arıçılıq təsərrüfatları qanunvericilikdə müəyyən edilmiş qaydada sahibkarlıq fəaliyyətini sərbəst həyata keçirmək, o cümlədən ana arıları və arı ailələrini yetişdirmək, saxlamaq, arıçılıq məhsullarının dövriyyəsi ilə məşğul olmaq, arı ailələrindən entomofil bitkilərin tozlandırılmasında istifadə etmək və həmin məqsədlə onları icarəyə vermək, аrılаrı və arıçılıq məhsullarını idxal və ixrac etmək, sərgilərdə, yarmarkalarda iştirak etmək hüquqlarına və qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş digər hüquqlara malikdirlər. [9]

  9.2. Arıçılıq təsərrüfatları bu Qanunun 5.0.2-ci maddəsi ilə müəyyən edilən tələblərə riayət etmək, arıçılıq sahəsində dövlət nəzarətinin həyata keçirilməsi üçün zəruri şərait yaratmaq və nəzarət orqanının verdiyi göstərişləri icra etmək, aidiyyəti üzrə məlumatları (sənədləri) təqdim etmək vəzifələrini və qanunvericilikdə müəyyən edilmiş digər vəzifələri yerinə yetirirlər. [10]

  9.3. Arıçılıq təsərrüfatları özlərinin fəaliyyətinin əlaqələndirilməsi, habelə ümumi mənafelərinin təmsil və müdafiə edilməsi məqsədilə qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada qeyri-kommersiya qurumları yarada bilərlər.

  Maddə 10. Arıçılıqda baytarlıq-sanitariya pasportunun (şəhadətnaməsinin) verilməsi [11]

  Uçota alınmış arıxanalarda müalicə-profilaktika tədbirlərini həyata keçirmək məqsədilə hər bir arıxanaya forması və verilmə qaydası müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilən baytarlıq-sanitariya pasportu (şəhadətnaməsi) verilir.

  Maddə 11. Arıçılıqda seleksiya-damazlıq işləri

  11.1. Azərbaycan Respublikasında yerli bal arısı genofondunun Boz dağ Qafqaz arı cinsinin Qabaqtəpə və Qonaqkənd arı populyasiyaları, Sarı Qafqaz arı cinsinin Azərbaycan, Talış və Naxçıvan populyasiyaları qorunur.

  11.2. Arıçılıqda seleksiya-damazlıq işləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən hər bir bal arısı cinsi və populyasiyası üzrə təsdiq edilən seleksiya-damazlıq proqramları əsasında aparılır. Seleksiya-damazlıq işləri arıçılıq üzrə mütəxəssis olan fiziki şəxslər və ya fiziki şəxslər tərəfindən belə mütəxəssislərin cəlb edilməsi yolu ilə və kadr potensialı olan hüquqi şəxslər tərəfindən zəruri şəraiti olan arıçılıq təsərrüfatlarında həyata keçirilir. Bu proqramlarda yerli bal arısının genofondunun qorunub saxlanılması, rayonlaşdırılmış arı cinslərindən olan arı ailələrinin məhsuldarlıq və damazlıq keyfiyyətlərinin təkmilləşdirilməsi, müxtəlif iqlim şəraitinə davamlı və balvermə mənbəyinə uyğun yüksək məhsuldar yeni arı cinsləri, populyasiyaları, cinsdaxili xətləri və tipləri yaratmaq üçün mütərəqqi texnologiyaların müasir elmi nəticələrinin tətbiqi və digər məsələlər əks olunmalıdır.

  11.3. Seleksiya-damazlıq proqramlarının həyata keçirilməsində iştirak edən arıçılıq subyektləri proqramda əks olunan tədbirlərin yerinə yetirilməsinə borcludurlar.

  11.4. Ana arıların və arı ailələrinin bonitirəsi, bal arısı cinslərinin və populyasiyalarının aprobasiyası, təsdiqi, patentləşdirilməsi və istifadəsi “Seleksiya nailiyyətləri haqqında”, “Damazlıq heyvandarlıq haqqında” Azərbaycan Respublikasının qanunlarına uyğun həyata keçirilir.

  11.5. Azərbaycan Respublikasında yetişdirilən arı cinslərinin və populyasiyalarının seleksiya qruplarına və damazlıq özəklərinə mənsub arı ailələrinin satış məqsədilə ixracı qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada tənzimlənir.

  Maddə 12. Bal arısı cinslərinin və populyasiyalarının genofondunun qorunması

  12.1. Bal arısı cinslərinin və populyasiyalarının genofondunun qorunub saxlanılmasını, onların çoxaldılmasının və istifadəsinin yaxşılaşdırılmasını təmin etmək üçün arıçılıqda rayonlaşdırma prinsiplərinə əməl olunmalıdır. Arıçılıq subyektləri bu prinsipə riayət etməyə borcludurlar.

  12.2. Bal arısı cinslərinin və populyasiyalarının rayonlaşdırılması müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi qaydada həyata keçirilir.

  12.3. Yerli arı genofondunun mühafizəsi və arı xəstəliklərinin yayılmasının qarşısının alınması üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanının icazəsi olmadan bal arısının Azərbaycan Respublikasının ərazisinə gətirilməsi və Azərbaycan Respublikasının ərazisindən çıxarılması qadağandır.

  12.4. Nəticələrindən asılı olaraq arıçılıq sahəsində tövsiyələrin verilməsi məqsədilə dünyada geniş yayılmış yüksək məhsuldar bal arısı cinslərinin yerli şəraitə uyğunlaşmasını və onların rayonlaşdırılmasını öyrənmək üçün elmi-tədqiqat və sınaq tədbirlərinin həyata keçirilməsi müvafiq icra hakimiyyəti orqanının razılığı və nəzarəti altında elmi-tədqiqat müəssisələri tərəfindən aparılır.

  12.5. Yerli arı genofondunun yaxşılaşdırılması və ölkə arıçılığının təmiz cinsli məhsuldar arı ailələrinə və ana arıya olan tələbatının ödənilməsi məqsədilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi qaydada dövlət seleksiya-damazlıq (genofond) arıxanaları yaradılır.

  Maddə 13. Arıçılıq məqsədləri üçün torpaq sahələrinin ayrılması

  13.1. Arıçılıq təsərrüfatlarına qanunvericiliyə uyğun olaraq torpaq sahələri ayrılır.

  13.2. Arıçılığın inkişafını təmin etmək məqsədilə arıçılıq təsərrüfatları dövlət və bələdiyyə mülkiyyətində olan məhsuldar balyığma mənbələrindən mövsümi istifadə edə bilərlər.

  13.3. Arı ailələrinin meşə, qoruq, yasaqlıq və digər dövlət mülkiyyətində olan ərazilərdən, habelə bələdiyyə mülkiyyətində olan meşə və meşə zolaqları, kolluq və örüş sahələrindən balyığma mənbəyi kimi mövsümi istifadəsinə görə arıxana sahiblərinin pul və ya digər formada haqq ödəmələri tələb olunmur. Göstərilən sahələrdən arıçılıq məqsədləri üçün istifadənin məhdudlaşdırılmasına yol verilmir.

  13.4. Arıxana sahibləri mövsümi istifadə müddətində balyığma mənbəyi kimi istifadə etdikləri ərazilərin mühafizəsinə dair qanunvericiliyin tələblərinə əməl etməlidirlər.

  Maddə 14. Arıçılıqda mülkiyyət hüququnun xüsusiyyətləri

  14.1. Arıxanalarda olan arı ailəsi, arı beçəsi və arıçılıq sahəsində fəaliyyəti həyata keçirmək üçün lazım olan alət, ləvazimat, avadanlıq və tikililər arıxana sahiblərinə mülkiyyət və (və ya) istifadə hüququnda mənsub ola bilər.

  14.2. Hüquqi və fiziki şəxslər arıxanalarından başqa əraziyə uçub getmiş və orada məskunlaşmış və ya yad pətəyi tutmuş arı ailəsini (təbii arı beçəsini) müntəzəm izlədikləri halda həmin arı ailəsini (arı beçəsini) öz əmlakı kimi yığıb geri qaytarmaq hüququna malikdirlər.

  14.3. Hüquqi və fiziki şəxslərin arıxanalarından uçmuş arı beçəsi başqaları ilə birləşərək bir yerə toplanarsa, birləşmiş arı beçələri həmin şəxslərin ümumi mülkiyyəti hesab olunur və onun bölünməsi, o cümlədən birləşmiş arı beçəsinin özgəninkiləşdirilməsindən əldə edilən pul vəsaitinin arı beçəsinin sayına uyğun bölünərək sahiblərinə ödənilməsi tərəflər arasında razılaşmaya əsasən həyata keçirilir.

  14.4. Yad ərazidə məskunlaşmaq və ya yad pətəyi tutmaqla əlaqədar zərər vurulduğu halda zərərçəkən qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada əvəz ödənilməsini tələb edə bilər.

  Maddə 15. Arıxanaların yerləşdirilməsi və uçotu [12]

  15.1. Arıçılıq təsərrüfatlarında arıxanalar zootexniki və baytarlıq (baytarlıq-sanitariya) normalarına uyğun ərazilərdə yerləşdirilir.

  15.2. Əhalinin təhlükəsizliyinin təmin olunması üçün arıxanalar tibb, təhsil, mədəniyyət və müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi digər müəssisələrdən müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi məsafədə və qaydada yerləşdirilməlidir. [13]

  15.3. Arı ailələrindən entomofil bitkilərin səmərəli tozlanmasında istifadə etmək üçün arıxanaların müvafiq balyığma mənbələrində müvəqqəti yerləşdirilməsinə yol verilir.

  15.4. Arıçılıq təsərrüfatları arıxananı yeni ərazidə yerləşdirərkən müvafiq icra hakimiyyəti orqanları tələb etdiyi halda arıxana haqqında məlumat və onun baytarlıq-sanitariya pasportunu (şəhadətnaməsini) təqdim etməyə borcludurlar.

  15.5. Arıçılıq təsərrüfatları müvafiq icra hakimiyyəti orqanının məlumatı əsasında müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi qaydada qeydiyyata alınırlar. [14]

  15.6. Arıçılıq təsərrüfatları arıxananın daimi yerləşdiyi ərazidəki müvafiq dövlət orqanlarına qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada məlumatlar verməyə borcludurlar.

  15.7. Arıçılıq subyektləri, arı ailələri və arıçılıq məhsulları istehsalı haqqında statistik məlumatların tərtibi və təqdim edilməsi qaydası müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

  15.8. Arı ailələrinin sayının statistik uçotu aparılarkən müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi arı ailəsinin standart gücü nəzərə alınmalıdır.

  Maddə 16. Arılardan entomofil kənd təsərrüfatı bitkilərinin tozlandırılması üçün istifadə edilməsi

  16.1. Entomofil kənd təsərrüfatı bitkilərinin becərilməsi ilə məşğul olan hüquqi və fiziki şəxslər məhsuldarlığı artırmaq məqsədilə bitkiləri tozlandırmaq üçün qanunvericiliyə uyğun olaraq arıçılıq təsərrüfatlarının razılığı ilə onların arı ailələrindən istifadə edə bilərlər.

  16.2. Arıçılıq təsərrüfatları entomofil kənd təsərrüfatı bitkiləri becərən hüquqi və fiziki şəxslərə əvvəlcədən xəbər verməklə həmin bitkilərin yerləşdiyi ərazidən, habelə onların mülkiyyətində və (və ya) istifadəsində olan otlaqlar və digər sahələrdən qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada balyığma mənbəyi kimi istifadə edə bilərlər.

  16.3. Entomofil kənd təsərrüfatı bitkilərinin tozlandırılması və balyığma mənbələrindən mövsümi istifadə müddətində həmin ərazilərin və bal arılarının mühafizəsi qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada təmin edilir.

  Maddə 17. İnsan və heyvan xəstəliklərinin profilaktikasında və müalicəsində arıçılıq məhsullarından istifadə

  17.1. İnsan və heyvan xəstəliklərinin profilaktikası və müalicəsi məqsədilə arılardan, arıçılıq məhsullarından və apifitoməhsullardan qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada dərman vasitəsi kimi istifadə oluna bilər.

  17.2. Arıçılıq məhsullarından və apifitoməhsullardan hazırlanmış dərman vasitələrinin kliniki sınağı və tətbiqi Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericiliyi ilə tənzimlənir.

  Arıçılıq məhsullarının dövriyyəsi

  Maddə 18. Arıçılıq məhsullarına dair tələblər [15]

  18.1. Azərbaycan Respublikasında arı ailələri və istehsal edilən arıçılıq məhsulları bu Qanunun 5.0.2-ci maddəsi ilə müəyyən edilən tələblərə uyğun olmalıdır.

  18.2. Azərbaycan Respublikasına idxal olunan arıçılıq məhsulları qanunvericiliyə uyğun olaraq tanınmış və ya müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi orqan (qurum) tərəfindən verilmiş qida təhlükəsizliyi (sağlamlıq) sertifikatına malik olmalıdır. İdxal olunan arıçılıq məhsulunun istehsalçısı qida təhlükəsizliyi qeydiyyatından keçdiyi halda, həmin istehsalçının məhsullarına qida təhlükəsizliyi (sağlamlıq) sertifikatı tələb olunmur.

  18.3. Keyfiyyət göstəricilərinin müvafiq standartla müəyyən olunmuş tələblərə uyğunluğunu müəyyən etmək məqsədi ilə istehsalçının öz istəyi əsasında arıçılıq məhsulları akkreditasiya edilmiş uyğunluğu qiymətləndirən qurumlar tərəfindən könüllü sertifikatlaşdırılır. Bu uyğunluğu qiymətləndirən qurumların akkreditasiyası “Uyğunluğun qiymətləndirilməsi sahəsində akkreditasiya haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu ilə müəyyən olunmuş qaydada həyata keçirilir.

  Maddə 19. Arıçılıq məhsullarının qablaşdırılması və etiketləşdirilməsi [16]

  19.1. Azərbaycan Respublikasında arıçılıq məhsulları istehsalçıları dövriyyəyə daxil etdikləri məhsulları istehsal markaları ilə təchiz etməlidirlər.

  19.2. Arıçılıq məhsullarının qablaşdırılması və etiketləşdirilməsi “Yeyinti məhsulları haqqında” Azərbaycan Respublikası Qanununun 11-ci maddəsinə uyğun olaraq həyata keçirilir. [17]

  19.3. Daxili bazara çıxarılan və ixrac edilən arıçılıq məhsulları markalanarkən etiketin üzərində Azərbaycan dilində istehlakçılar üçün qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş lazımi məlumatlar əks olunmalıdır.

  19.4. Arıçılıq məhsullarının saxlanması və daşınması üçün insan orqanizminə təhlükə yaratmayan və istifadəsinə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən icazə verilən müxtəlif materiallardan hazırlanmış və müvafiq standartlara cavab verən qablardan istifadə edilir.

  19.5. Arıçılıq məhsullarının etiketi üzərində məhsulun keyfiyyətini xarakterizə edən məlumatlarla məhsulu müşayiət edən sənədlərdə olan məlumatlar arasında uyğunluq təmin edilməlidir.

  19.6. Arıçılıq məhsulları markalanarkən normativ sənədlərin tələblərinə cavab verdiyi hallarda müvafiq icra hakimiyyəti orqanının icazəsi ilə etiketin üzərində “müalicəvi”, “pəhriz” və onlara bərabər tutulan adlar və reklam xarakterli digər məlumatlar yerləşdirilə bilər.

  19.7. Arıçılıq məhsullarının ekoloji təmiz kənd təsərrüfatı məhsulları kimi “EKO-keçid” və “EKO” markası ilə markalanması qaydası müvafiq qanunvericiliklə tənzimlənir.

  Maddə 20. Arıçılıq məhsullarının marketinqi və satışı

  20.1. Arıçılıq məhsullarına olan tələbatın, qiymətlərin, reklamın, yeni məhsul növünün istehsalının, müəssisələrin və firmaların istehsal-satış fəaliyyətinin idarə edilməsinin yaxşılaşdırılmasına yönəldilmiş məsələlərin təhlili və proqnozlaşdırılması üçün arıçılıq məhsullarının marketinqi təşkil edilir.

  20.2. Arıçılıq məhsullarının marketinqi arıçılıq məhsullarının həcminə, arıçılıq məhsullarına olan tələbata və digər məlumatlara əsaslanır.

  20.3. Arıçılıq məhsullarının həcmi barədə məlumatların əldə edilməsi qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən təşkil edilir. Arıçılıq təsərrüfatları müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi qaydada və formada arıçılığa dair statistik məlumatları təqdim etməyə borcludurlar.

  20.4. Arıçılıq məhsullarına olan tələbatı müəyyən etmək, onların reklamını və satışını keçirmək üçün sərgilər, yarmarka-satış və müasir informasiya texnologiyaları olan internet-saytlardan istifadə olunur. Yarmarkaların və sərgilərin təşkili müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən hər il həyata keçirilir və bu tədbirlərdə arıçılıq məhsulları ilə yanaşı arıçılıqda istifadə edilən avadanlıq, inventar və qurğular da nümayiş etdirilir və onların satışı təşkil olunur.

  20.5. Arıçılıq məhsulları qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada sərbəst mübadilə oluna, alına və ya bir şəxsdən başqasına keçə bilər. Arıçılıq məhsullarının satışı xüsusi mağazalarda, mağazaların ayrıca bölmələrində və ya onların keyfiyyətinə və digər xüsusiyyətlərinə zərər gətirməyən, qida təhlükəsizliyi sahəsində texniki normativ hüquqi aktların tələblərinə cavab verən yerlərdə təşkil olunur. [18]

  20.6. Satışa bal arılarının bitkilərin nektarından və şirəsindən (gəzəngidən) istehsal etdiyi bal çıxarılır. Süni yolla və ya başqa mallardan alınmış məhsulu təbii bal kimi dövriyyəyə daxil etməklə istehlakçıların hüquqlarının pozulmasında təqsirli bilinən şəxslər qanunla nəzərdə tutulmuş qaydada məsuliyyət daşıyırlar. Belə məhsulu təbii bal kimi dövriyyəyə daxil etməklə istehlakçıların hüquqlarının pozulmasında təqsirli bilinən şəxslər qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada məsuliyyət daşıyırlar. [19]

  20.7. Azərbaycan Respublikasında istehsal olunan arıçılıq məhsullarının satışına icazə onları istehsal edən subyektlər qida təhlükəsizliyi qeydiyyatına alındıqda və bu məhsulların mənşəyi və keyfiyyəti barədə sənədlər olduqda yol verilir. [20]

  20.8. Əhalinin sağlamlığının qorunmasında və digər sahələrdə istifadə edilən arıçılıq məhsulları xammalı və onların əsasında hazırlanmış apifitoməhsulların istehsalı, dövriyyəsi və tətbiqi qaydası müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilir.

  Maddə 21. Arıçılıq məhsullarının idxalı və ixracı

  21.1. Arıçılıq məhsullarının və arıçılıqda istifadə edilən inventar və avadanlığın idxalı və ixracı bu Qanunun tələbləri nəzərə alınmaqla Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericiliyi ilə tənzimlənir.

  21.2. Müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilən hallarda və qaydada arı xəstəliklərinin Azərbaycan Respublikasının ərazisində yayılmasının qarşısını almaq üçün xarici ölkələrdə arıçılıqda istifadə olunmuş inventar və avadanlıqların idxalı müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən məhdudlaşdırıla bilər.

  21.3. Rayonlaşdırılmamış arı cinslərinin Azərbaycan Respublikasının ərazisinə gətirilməsinə yalnız elmi-tədqiqat və təcrübə məqsədləri üçün müvafiq icra hakimiyyəti orqanının razılığı ilə müvafiq icra hakimiyyəti orqanı tərəfindən müəyyən edilən qaydada yol verilə bilər.

  Bal arılarının mühafizəsi

  Maddə 22. Bal arılarının mühafizəsinin təmin edilməsi

  22.1. Bal arılarının mühafizəsinin təmin edilməsi aşağıdakı yollarla həyata keçirilir:

  22.1.1. hüquqi və fiziki şəxslərin bal arılarının saxlanılmasında zootexniki və baytarlıq (baytarlıq-sanitariya) normalarına riayət etməsi, saxlanma şəraitinə, köçürülmə yerlərinin və yollarının qorunmasına qoyulan tələbləri yerinə yetirməsi;

  22.1.2. arı ailələrinin talanlardan, arı ziyanvericiləri olan və ovlanması qadağan olunan heyvan və quşlardan qorunması;

  22.1.3. bal arılarının pestisidlərlə, toksiki və aqrokimyəvi maddələrlə zəhərlənməsinin qarşısının alınması;

  22.1.4. arı xəstəlikləri üzrə profilaktiki tədbirlərin vaxtında və müntəzəm həyata keçirilməsi, xəstəliklərin yayılmasının qarşısının alınması, onların müalicəsi və zərərvericilərə qarşı mübarizə işinin təşkili;

  22.1.5. arı ailələrinin balyığma mənbələrinə maneəsiz köçürülməsinə şərait yaradılması;

  22.1.6. yerli bal arıları genofondunun qorunması, bal arılarının bioloji və təsərrüfat əhəmiyyətli əlamətlərinin yaxşılaşdırılması üçün seleksiya-damazlıq işinin təşkili;

  22.1.7. kütləvi informasiya vasitələrində arıçılığın insan sağlamlığının qorunması, ərzaq təhlükəsizliyinin təmin edilməsi, ətraf mühitin mühafizəsi və əhalinin məşğulluğunun artırılmasında əhəmiyyətinin, onun iqtisadi səmərəliliyinin və geniş potensial imkanlara malik bir sahə olmasının təbliğ olunması, bal arılarının qorunmasına və arıçılığın inkişafına xidmət edən fəaliyyətlərin stimullaşdırılması.

  22.2. Bal arılarının mühafizəsinin təmin edilməsinə nəzarəti müvafiq icra hakimiyyəti orqanı həyata keçirir.

  Maddə 23. Bal arılarının mühafizəsinin təşkili

  23.1. Bal arılarının saxlanıldığı ərazilərdə və balyığma mənbələrində tarla, çəmən, meşə, meşə zolaqları və əkinlərin pestisidlərlə və aqrokimyəvi maddələrlə işlənməsi zərurəti yarandığı hallarda bu işlərlə məşğul olan hüquqi və fiziki şəxslər dərmanlanacaq sahələrdən yeddi kilometr məsafəyədək yerləşən arıxana sahiblərinə işə başlamazdan ən azı beş gün əvvəl rəsmi qaydada və ya kütləvi informasiya vasitələri ilə xəbərdarlıq etməyə borcludurlar.

  Xəbərdarlıqda dərmanlanacaq sahələrin adı və yeri, dərmanlanmanın aparılma vaxtı və metodu, tətbiq edilən pestisidlərin və aqrokimyəvi maddələrin növü, təsir müddəti və dərəcəsi göstərilməlidir.

  23.2. Meşələrin məhsuldarlığının artırılmasına yönəldilən tədbirlər arıçılıq sahəsində səmərəli fəaliyyəti təmin edən tələblər nəzərə alınmaqla həyata keçirilir.

  Arıxanaların yerləşdiyi yerdən üç kilometrdən az məsafədə olan meşələrin sanitariya vəziyyəti və çoxaldılması şəraitini yaxşılaşdırmaq halları istisna olmaqla, balyığma mənbələri olan ağac və kolların (cökə, ağcaqayın, söyüd, akasiya və s.) kəsilməsinə və ya onların nektar məhsuldarlığına xələl gətirən fəaliyyətə icazə verilmir.

  23.3. Təbii məskunlaşdıqları yerlərdə bal arılarının xeyirli xüsusiyyətlərindən istifadə və onlardan arıçılıq məhsullarının alınması qanunvericiliyin tələbləri əsasında həyata keçirilir.

  Arıların təbii şəraitdə məskunlaşdıqları ağac koğuşlarının və başqa yerlərin talan edilməsinə icazə verilmir və belə arı ailələri həmin ərazinin istifadəçiləri tərəfindən qorunur.

  Ağac koğuşunda məskunlaşmış arı ailələrindən balın götürülməsinə arı ailəsinin məhv edilməməsi, kötük şəklində ağacın kəsilməməsi və yuvada arı ailəsinə yem üçün lazımi miqdarda bal ehtiyatının saxlanması şərti ilə icazə verilir.

  Maddə 24. Bal arılarının xəstəlik və zərərvericilərinə qarşı mübarizə tədbirləri

  24.1. Bal arılarının xəstəliklərinin qarşısının alınması və müalicə tədbirlərinin aparılması Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericiliyinə əsasən həyata keçirilir.

  24.2. Arıçılıq subyektləri təhlükəlilik dərəcəsi və kütləviliyi ciddi xarakter alan arı xəstəliklərini müşahidə etdikdə müvafiq icra hakimiyyəti orqanlarına təcili xəbər verməlidirlər.

  24.3. Arı ailələrinin zərərvericiləri ilə mübarizə tədbirləri müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi qaydada həyata keçirilir.

  24.4. Arıçılıq məhsullarının keyfiyyətinə mənfi təsir göstərməmək üçün arı xəstəliklərinin müalicəsində müvafiq icra hakimiyyəti orqanının təsdiq etdiyi siyahıya uyğun dərman vasitələrindən istifadə edilir.

  Maddə 25. Arı ailələrinin köçürülməsi

  Arı ailələrinin balyığma və yeni məskunlaşma yerlərinə köçürülməsi baytarlıq (baytarlıq-sanitariya) normalarına əməl edilməklə, arıların mühafizəsini və arı ailələrinin yeni ərazilərə tez və maneəsiz çatdırılmasını təmin edən tədbirlər nəzərə alınmaqla müvafiq icra hakimiyyəti orqanının müəyyən etdiyi qaydada həyata keçirilir.

  Yekun müddəalar

  Maddə 26. Arıçılığın maliyyə təminatı

  26.1. Arıçılığın maliyyə təminatı bu fəaliyyətdən əldə olunan vəsaitlər, dövlət büdcəsindən ayırmalar, investisiyalar, kreditlər, qrantlar, hüquqi və fiziki şəxslər tərəfindən verilən ianələr və digər mənbələr hesabına formalaşır.

  26.2. Arıçılığın inkişafına investisiyaların cəlb edilməsinə, arıçılıqda seleksiya-damazlıq işlərinin təşkilinə, elmi nailiyyətlərin və mütərəqqi texnologiyaların tətbiqinə, arıçılığın maddi-texniki bazasının möhkəmləndirilməsinə dövlət tərəfindən əlverişli iqtisadi və hüquqi mühit yaradılır.

  Maddə 27. Arıçılığın kadr və elmi təminatı

  27.1. Arıçılıq sahəsində çalışan mütəxəssislərin hazırlanması və əlavə təhsili Azərbaycan Respublikasının müvafiq qanunvericiliyi ilə müəyyən edilmiş qaydada həyata keçirilir. [21]

  27.2. Arıçılıq sahəsində elmi tədqiqatlar Azərbaycan Respublikasında müvafiq elmi-tədqiqat müəssisələri, tədqiqatçı alimlər və müvafiq ali təhsili olan mütəxəssislər tərəfindən aparılır.

  27.3. Elmi-tədqiqat müəssisələri ölkədə arıçılığın inkişafını və insan sağlamlığı üçün xüsusi əhəmiyyətə malik apifitoməhsulların istehsalını və tətbiqini təmin edən tədqiqatlar aparmaqla müvafiq tövsiyə və təkliflərin hazırlanması, arıçılıq sahəsində seleksiya-damazlıq proqramlarının, mövcud arı cinslərinin və populyasiyalarının təkmilləşdirilməsi, cinsdaxili xətlərin və tiplərin yaradılmasının metod və üsullarının hazırlanması və həyata keçirilməsi, arı xəstəliklərinin qarşısının alınması və müalicəsinin, arıların zərərvericilərindən və düşmənlərindən qorunmasının səmərəli təşkili, arıçılıqda süni mayalanmanın tətbiqi və digər müasir elmi-texniki tədqiqatların aparılması ilə məşğul olurlar.

  Maddə 28. Arıçılıq sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq

  Arıçılıq sahəsində beynəlxalq əməkdaşlıq Azərbaycan Respublikasının qoşulduğu beynəlxalq konvensiyalar, xarici dövlətlərlə bağlanmış müqavilələr, sazişlər, razılaşmalar və digər beynəlxalq hüquq normaları əsasında həyata keçirilir.

  Maddə 29. Arıçılıq haqqında qanunvericiliyin pozulmasına görə məsuliyyət

  Arıçılıq haqqında qanunvericiliyin pozulmasında təqsirkar olan şəxslər Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq məsuliyyət daşıyırlar.

  Maddə 30. Mübahisələrin həlli

  Arıçılıq haqqında qanunvericiliyin pozulması ilə əlaqədar mübahisələr Azərbaycan Respublikasının qanunvericiliyinə uyğun olaraq həll edilir.

  İlham ƏLİYEV,

  Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

  Bakı şəhəri, 2 fevral 2009-cu il

  QANUNA EDİLMİŞ DƏYİŞİKLİK VƏ ƏLAVƏLƏRİN SİYAHISI

  1. 21 dekabr 2010-cu il tarixli 38-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 18 fevral 2011-ci il, № 38, “Azərbaycan” qəzeti, 20 fevral 2011-ci il, № 40, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2011-ci il, № 02, maddə 71)

  2. 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 )

  3. 4 may 2021-ci il tarixli 311-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 22 iyun 2021-ci il, № 128 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2021-ci il, № 6, I kitab, maddə 547 )

  İSTİFADƏ OLUNMUŞ MƏNBƏ SƏNƏDLƏRİNİN SİYAHISI

  [1] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 1.0.12-ci maddənin sonunda nöqtə işarəsi nöqtəli vergül işarəsi ilə əvəz edilmişdir və yeni məzmunda 1.0.13-cü maddə əlavə edilmişdir.

  [2] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 2-ci maddəyə “Heyvanlar aləmi haqqında” sözlərindən sonra “, “Yeyinti məhsulları haqqında” sözləri əlavə edilmişdir.

  [3] 21 dekabr 2010-cu il tarixli 38-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 18 fevral 2011-ci il, № 38, “Azərbaycan” qəzeti, 20 fevral 2011-ci il, № 40, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2011-ci il, № 02, maddə 71) ilə 4.2.3-cü maddədə “tədris” sözü “təhsil” sözü ilə əvəz edilmişdir.

  [4] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 5.0.2-ci maddə yeni redaksiyada verilmişdir.

  Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

  5.0.2. arıçılıq üzrə normativ hüquqi aktlar və normativ sənədləri təsdiq etmək;

  [5] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 5.0.5-ci maddə yeni redaksiyada verilmişdir.

  Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

  5.0.5. arıçılıqda baytarlıq-sanitariya pasportlarının (şəhadətnamələrinin) verilməsini, arıçılıq təsərrüfatlarının uçotunun aparılmasını təşkil etmək;

  [6] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 5.0.12, 15.4, 19.1, 19.3, 19.4 və 19.6-cı maddələr ləğv edilmişdir.

  [7] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 6.1-ci maddədə “keyfiyyətli” sözü “minimum keyfiyyəti qida təhlükəsizliyi sahəsində texniki normativ hüquqi aktların tələblərinə cavab verən” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

  [8] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə yeni məzmunda 6.5-ci maddə əlavə edilmişdir.

  [9] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 9.1-ci maddədən “arıçılıq məhsullarının dövriyyəsi ilə məşğul olmaq,” sözləri çıxarılmışdır.

  [10] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 9.2-ci maddədə “müvafiq qanunvericiliyin, o cümlədən arıçılığa dair normativ sənədlərin tələblərinə, baytarlıq (baytarlıq-sanitariya) qaydalarına” sözləri “bu Qanunun 5.0.2-ci maddəsi ilə müəyyən edilən tələblərə” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

  [11] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 10-cu maddə ləğv edilmişdir.

  [12] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 15-ci maddənin adından “və uçotu” sözləri çıxarılmışdır.

  [13] 4 may 2021-ci il tarixli 311-VIQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 22 iyun 2021-ci il, № 128 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2021-ci il, № 6, I kitab, maddə 547 ) ilə 15.2-ci maddəsində “ səhiyyə ” s ö z ü “ tibb ” s ö z ü ilə əvəz edilmişdir.

  [14] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 15.5-ci maddədə “uçota” sözü “qeydiyyata” sözü ilə əvəz edilmişdir.

  [15] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 18-ci maddə yeni redaksiyada verilmişdir.

  Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

  Maddə 18. Arıçılıq məhsullarının standartlaşdırılması və sertifikatlaşdırılması

  18.1. Azərbaycan Respublikasında arı ailələrinin və istehsal edilən arıçılıq məhsullarının milli standartları qanunvericiliyə uyğun olaraq hazırlanır, müvafiq orqanlarla razılaşdırılır, təsdiq edilir və qeydiyyata alınır.

  18.2. Azərbaycan Respublikasında istehsal edilən və idxal olunan arıçılıq məhsulları satışa çıxarılarkən qüvvədə olan normativ sənədlərin tələblərinə uyğun olaraq qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş qaydada sertifikatlaşdırılmalıdır.

  18.3. Arıçılıq məhsullarının sertifikatlaşdırılması həmin məhsulların baytarlıq şəhadətnaməsi olduqda aparılır.

  18.4. Azərbaycan Respublikasında istehsal edilən və arıçılıq təsərrüfatlarında istifadə olunan avadanlıq, inventar və qurğular qüvvədə olan normativ texniki sənədlərin tələblərinə uyğun hazırlanır.

  18.5. Arıçılıq məhsullarının keyfiyyətini və rəqabət qabiliyyətini artırmaq məqsədilə ictimai təşkilatlar və arıçılıq təsərrüfatları könüllü qaydada milli standartlarla yanaşı daha ciddi tələbləri olan standartlar tətbiq edə bilərlər.

  [16] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 19-cu maddənin adında “markalanması” sözü “etiketləşdirilməsi” sözü ilə əvəz edilmişdir.

  [17] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 19.2-ci maddə yeni redaksiyada verilmişdir.

  Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

  19.2. Arıçılıq məhsullarının qablaşdırılması və markalanması qaydası beynəlxalq təcrübə nəzərə alınmaqla müvafiq qanunvericiliyə uyğun həyata keçirilir.

  [18] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 20.5-ci maddənin ikinci cümləsində “müvafiq normativ texniki sənədlərin” sözləri “qida təhlükəsizliyi sahəsində texniki normativ hüquqi aktların” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

  [19] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 20.6-cı maddənin üçüncü cümləsi çıxarılmışdır və həmin maddənin ikinci cümləsi yeni redaksiyada verilmişdir.

  Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

  Süni yolla və ya başqa mallardan alınmış məhsulun bal kimi satışına və digər məqsədlər üçün istifadəsinə yol verilmir və o, qüvvədə olan standartların, digər normativ sənədlərin tələblərinə uyğun olmayan mal hesab olunur.

  [20] 12 iyul 2019-cu il tarixli 1663-VQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu ( “Azərbaycan” qəzeti, 16 avqust 2019-cu il, № 177 , Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2019-cu il, №8, maddə 1384 ) ilə 20.7-ci maddə yeni redaksiyada verilmişdir.

  Əvvəlki redaksiyada deyilirdi:

  20.7. Azərbaycan Respublikasında sertifikatsız arıçılıq məhsullarının satışına yol verilmir.

  [21] 21 dekabr 2010-cu il tarixli 38-IVQD nömrəli Azərbaycan Respublikasının Qanunu (“Respublika” qəzeti, 18 fevral 2011-ci il, № 38, “Azərbaycan” qəzeti, 20 fevral 2011-ci il, № 40, Azərbaycan Respublikasının Qanunvericilik Toplusu, 2011-ci il, № 02, maddə 71) ilə 27.1-ci maddədə “ixtisaslarının artırılması” sözləri “əlavə təhsili” sözləri ilə əvəz edilmişdir.

  Related posts:

  1. Azerbaycan tarixi 10 cu sinif derslik pdf
  2. Azərbaycan dili 2 sinif pdf yuklə
  3. Atom və nüvə fizikası
  4. Avropa amerika tarixi