Arxeologiyaning ma nosi

Amerikada maddi və mənəvi mədəniyyət

Tarix və arxeologiya departamentinin müdiri: Roza Arazova Təsdiq edirəm

3. Nərgiz Quliyeva. Etnoqrafiya və Etnologiya ,Bakı 2009.

4.Azərbaycan etnoqrafiyası, I, II, III cild, Bakı, 1988, 2010

5. Азербайджанцы. Историко- этнографический очерк, Баку, 1998.

6. Ю.В.Бромлей., Г.Е. Марков. Этнография, Москва, 1982

7. Р.Ф.Итс. Введение в этнографию ,. Ленинград, 1991.

8. А.П. Садохин Т.Г.Грушевицкая Этнология, Москва, 2000

Əlavə dərsliklər, vəsaitlər və elmi monoqrafiyalar:

8. Dünya xalqları (Tarixi-etnoqrafik ensiklopedik məlumat kitabı), Bakı, 1998

9.Qəmərşah Cavadov. Azərbaycanın azsaylı xalqları və milli azlıqları,Bakı, 2000.

10. С.И.Брук. Население мира. Этнодемографический справочник, Москва, 1986

11. Н.Г. Скворцов. Проблема этничности в социальной антропологии, Санкт-Петербург, 1996.

İnternet saytları

( fevral- mart aylarında keçirilən dərslər əsasında imtahan verilir).

Dərs müddətində intizama riayət edilməsi- 2 b.

Final imtahan qabağı sınaq işi –5 b.

(Mart- aprel aylarında keçirilən mövzular əsasında final imtahan verilir).

Tələbələrin akademik dəstəyi və potensialllarının reallaşdırılmasına kömək etmək

Tələbələrin tolerantlıq və dözümlülük şəraitində fikir mübadiləsini və iştirakını təşviq etmək

Fənnin tədris olunması prosesində tələbələrə dünyanın etnik- mədəni xarakteristikası nöqteyi-nəzərdən rəngarəngliyi barədə dolğun biliklərin aşılanması kimi nəticələrin əldə edilməsi nəzərdə tutulur. Eyni zamanda, etnik rəngarəngliyin mövcud olması ilə yanaşı, bəşəriyyətin vahid birlik təşkil etməsinə əsaslanan dünyagörüşün formalaşmasına çalışırıq.

Etnoqrafiya haqqında bitkin, dolğun və obyektiv təsəvvür yaranacaq
Müasir dövrün qlobal problemlərilə bağlı etnoqrafik tədqiqatlar barədə tələbələrə daha geniş və dolğun informasiya çatdırılacaq
Dünya xalqları ilə yanaşı, tələbələr doğma xalqının da etnoqrafik irsi ilə tanış olacaqlar.

Tələbələrin bütün dərslərdə iştirakı vacibdir. Tələbələr müəyyən səbəblərdən dərslərin buraxılması (xəstəlik, ailə vəziyyəti və s.) haqqında məlumatı fakültə dekanlığına təqdim etməlidirlər. 20%-dən artıq dərs buraxan tələbələr imtahana buraxılmır.

Dərsə gecikmələr və ya digər dərs pozuntuları

Dərsə 5 dəqiqədən artıq gecikən tələbə dərsə buraxılmır. Buna baxmayaraq, tələbə ikinci dərs saatına buraxıla bilər

Yoxlama işi

Müəllimə və dekanlığa qabaqcadan məlumat verilən səbəblərdən yoxlama işində iştirak etməyən tələbə yoxlama işini növbəti həftədə yaza bilər.

Tələbənin imtahanda iştirakı və ya imtahanın buraxılması ilə bağlı bütün məsələlər fakültə rəhbərliyi tərəfindən həll olunur.

Aralıq və yekun imtahanı mövzuları tələbələrə imtahandan öncə verilir. Aralıq imtahanının sualları yekun imtahanında təkrarlanmırlar.

İmtahan qaydalarının pozuntuları

Aralıq və yekun imtahanları vaxtı tələbə tərəfindən imtahanın gedişini pozmaq və köçürülmələr qadağandır. Bu qaydaya riayət etməyən tələbələrin imtahan işi ləğv olunur və tələbə 0 (sıfır) qiymət ilə imtahandan kənarlaşdırılır.

Fənni bitirmək qaydası

Universitənin qaydalarına müvafiq olaraq kursu bitirmək üçün ümumi müvəffəqiyyət faizi 60% və yuxarı hesab edilir. Kəsiri olan tələbə bu fənni növbəti semestr və ya növbəti il təkrarən götürə bilər.

Tələbələrin davranış qaydaları

Dərs zamanı dərs prosesini pozmaq və etik qaydaları pozmaq qadağandır. Həmçinin tələbələr arasında icazəsiz müzakirələr və mobil telefonlardan istifadə qadağandır.

Etnoqrafiya elminin tarixi barədə.

Təsnifatın digər növləri. Etnoqrafik tədqiqatlar üçün daha böyük əhəmiyyət təşkil edən təsnifat növləri

Etnik proseslər. Etnik xüsusiyyətlər əsasında yaranan insan qruplaşmalarının növləri

Kitab 3 səh 86-154

Azərbaycan etnografiyası.regionun etnik və konfessional tərkibi,demografik göstəricilər,lingvistik və irqi xəsiyyətnaməsi.

Azərbaycanlıların etnoqrafik xarakteristikası. Ənənələr, bayramlar. Mədəni irs.

Asiya ölkələri barədə ümumi məlumat. Yaxın Şərq, Mərkəzi Asiya xalqları. Regionun irqi və linqvistik xarakteristikası, əhalinin etnik və konfessional tərkibi

Yaxın Şərq və Mərkəzi Asiya xalqlarının etnodemoqrafik problemləri. Əsas demoqrafik göstəricilər.Ənənəvi mədəniyyət.

Cənub, Cənub-Şərqi Asiya xalqlarının ənənəvi mədəni irsi. Regionun etnodemoqrafik problemləri

Regionun əhalisinin etnik tərkibi. Əsas etnodemoqrafik göstəricilər.

Regionun dini xarakteristikası. Ənənəvi dini etiqadlar

Kitab 3 səh. 48-53

Regionun ənənəvi mədəniyyət nöqteyi-nəzərdən xarakerizə edilməsi

Regionda əhalinin etnik və konfessional tərkibi, ənənəvi dini etiqadlar, etnik mədəni xüsusiyyətlər

Avstraliya regionunun ənənəvi mədəniyyət nöqteyi-nəzərdən xarakteristikası

Cənubi Amerika əhalisinin konfessional xarakteristikası, ənənəvi dini etiqadlar. Ənənəvi mədəniyyət

Kitab 3 səh 43-46

Şimali Amerika ənənəvi mədəniyyəti

Kitab 3 səh 43-46

Regionun linqvistik və irqi xarakteristikası.

Regionun əsas etnodemoqrafik xüsusiyyətləri

Kitab 3 səh 63-69

Prezentasiya mövzularının siyahısı

Maddi mədəniyyətdə əşyaların təbiyətdən və təsərrufat növlərindən asıllığı.

Ənənəvi məişət əşyaları.

Dünya dinlərinin növləri

Ənənəvi inamlar.Totemistik və animistik inamlar.

Mif və ritualların mədəniyyətdə və cəmiyyətdə rolu.

Magiyanin elm və dinlə bağlılığı.

Əlagə sistemləri (verbal və verbal olmayan)

Avropanın antropoloji tərkibi

Avstraliya və Okeaniya xalglarında maddi və mənəvi mədəniyyət

Amerikada maddi və mənəvi mədəniyyət

Afrikada maddi və mənəvi mədəniyyət

Avropada maddi və mənəvi mədəniyyət

Şimalda(Sibir) maddi və mənəvi mədəniyyət

Qafqazda maddi və mənəvi mədəniyyət

Qidalanmada cöğrafi və etnik fərqlər.

Muasir həyatda dünya xalglarınnın ənənəvi və milli geyimin rolu.

Dostları ilə paylaş:

Arxeologiyaning ma’nosi

The arxeologiya Qadimgi jamiyatlarni, asosan, buyumlar, asarlar, yodgorliklar yoki badiiy asarlardan tashkil topgan, ular qoldirgan materiallar qoldiqlari asosida o’rganish uchun mas’ul bo’lgan fan. Shunday qilib, bu so’z “afsona yoki qadimgi tarix” ni tarjima qilgan yunoncha χriostoza (arxeologiya) dan keladi.

The arxeologiya haqida ko’proq bilishimizga imkon beradi xalqlar hayoti yoki insoniyat madaniyati allaqachon yo’q bo’lib ketgan, chunki ular ishlab chiqargan moddiy ob’ektlarni izlash, yig’ish va tahlil qilish, ularning vazifalari, ma’nosi va ahamiyatini anglash uchun ular orqali hayot tarzlarini, diniy e’tiqodlarini, ijtimoiy va siyosiy tashkilot. va iqtisodiy va boshqalar. Shu ma’noda, bu Tarixning yordamchi fanidir va antropologiya bilan bog’liq.

Bundan tashqari, arxeologiya rivojlandi tanishish usullari topilmalar tegishli bo’lgan davrni aniqlash, insoniyat tsivilizatsiyalari evolyutsiyasida qayd etilgan turli bosqichlarni farqlashga imkon beradigan xronologik bo’linmalarni o’rnatish uchun. Eng yaxshi tanishish usuli va eng ishonchli biri bu amalga oshirilgan usul Uglerod-14.

Shuningdek, arxeologiya Butun mintaqa bo’lsin (masalan, Misr) yoki ma’lum joylar yoki joylarni aniq madaniyat yoki populyatsiyani o’rganish uchun geografik bo’linmalar o’rnatadi.

The arxeologiya uning o’rganish usulini uch bosqichga ajratadi: qidiruv, qazish va laboratoriya ishlari.

The arxeologik qidiruv tushunish izlanish bosqichi erning o’zida va ashyoviy dalillarni topishdan potentsial depozitning joylashishini aniqlashga qaratilgan bir qator protseduralarni o’z ichiga oladi.

Keyin arxeologiya bosqichiga o’ting qazishBu keyingi bosqich uchun arxeologik materiallarni qazib olish bo’yicha bir qator tadbirlar, texnika va operatsiyalar, ya’ni atrof muhitda topilgan narsalarni tahlil qilish va o’rganish bilan tashkil topgan. laboratoriya uning tarixini, dolzarbligini, ma’nosini va boshqalarni aniqlash.

Barcha zamonaviy ilm-fan singari, arxeologiyaning bir nechta bo’linmalari mavjudular orasida etnoarxeologiya, kognitiv arxeologiya, kontekstli arxeologiya, eksperimental arxeologiya, arxitektura arxeologiyasi, jamoat arxeologiyasi, shahar arxeologiyasi va boshqalar bor.

Eksperimental arxeologiya

The eksperimental arxeologiya Bu tarixdan oldingi odam tomonidan yaratilgan artefaktlarning funktsiyasini, shuningdek ularni yaratish uchun ishlatiladigan resurslarni, texnikani va protseduralarni o’rganish va tushunish uchun mas’ul bo’lgan arxeologiyaning bir bo’limi. Shu ma’noda, eksperimental arxeologiya nazariyalarni tekshirishga yoki bekor qilishga yordam beradi. Shuningdek, unga tayinlangan didaktik va informatsion funktsiya o’tmishdagi tsivilizatsiyalar hayot yo’llarini keng jamoatchilikka ma’lum qilish.

Meksikadagi arxeologiya

Meksikada arxeologiya maydonini o’z ichiga olgan butun geografik mintaqani qamrab oladi qadimgi Mesoamerika madaniyati, eng taniqli mavjudot Azteklar va MayyaToltek, Teotihuacan, Mixtec, Zapotec, Huasteca va Olmec madaniyatlarini ularning qatoriga kiritishimiz mumkin. Shunday qilib, Meksika arxeologik merosi Bu madaniy boyligi va topilmalarining hajmi va ahamiyati tufayli qit’adagi eng muhimlaridan biridir. Aslida Meksikadagi arxeologiya mamlakatga sayyohlikning asosiy safarbar etuvchi elementlaridan biridir.

ARXEOLOGIYA

ARXEOLOGIYA (arxeo… va logiya), qadimshunoslik — qadimgi moddiy madaniyat yodgorliklariga asoslanib kishilik jamiyati o’tmishini o’rganuvchi fan. Mehnat qurollari, uy-ro’zg’or buyumlari, qurol-yarog’lar, zeb-ziynatlar, uy-joy, ustaxonalar, mudofaa va irrigatsiya inshootlarining qoldiqlari hamda o’tmishga oid turli topilmalar Arxeologiyaning bosh manbai bo’lib, ularni chuqur ilmiy o’rganish asosida o’tmishdagi kishilik jamiyatlari ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish tarixining umumiy manzarasi tiklanadi. Shu sababli Arxeologiya tarix fanining bir tarmog’i hisoblanadi. Arxeologiya so’zini miloddan avvalgi 4-asrda Platon (Aflotun) qadimgi voqealar ma’nosida ishlatgan. Ilmiy maqsadlardagi dastlabki arxeologik qazishlar 18-asr boshidan boshlangan. 19-asr yirik arxeologik kashfiyotlar davri bo’lib, Arxeologiya fan sifatida shakllanib bordi, 19-asrga asosan 4 qismga bo’linib o’rganilar edi; Yunoniston va Rimning quldorlik davri yodgorliklarini o’rganuvchi mumtoz Arxeologiya, ibtidoiy Arxeologiya, o’rta asr moddiy-madaniyat yodgorliklarini o’rganuvchi umumiy Arxeologiya va Sharq Arxeologiyasi. 20-asr boshida ular birlashib, keng mazmunli hozirgi zamon Arxeologiyasi shakllandi. O’zbekistonda arxeologik tekshirishlar 19-asrning oxirgi choragida, Turkistonni Rossiya bosib olganidan so’ng boshlandi. Rossiya imperiyasi Turkistonning o’tmishi, xalqining urf-odati, qadimgi qo’lyozmalarini o’rganish orqali o’lkada o’zining mustamlakachilik rejimini mustahkamlamoqchi edi. Turkiston osori atiqalarini o’rganishni dastavval rus Arxeologiya havaskorlari va o’lkashunoslari boshlab berdi. 1895 yil V. V. Bartoldning tashabbusi bilan Turkiston arxeologiya havaskorlari to’garagi tuzilib, Arxeologiya ishlari shu to’garak nazoratida olib boriladi. O’sha davrda o’tkazilgan Arxeologiya tadqiqotlarida V. V. Bartold, V. L. Vyatkin, N. I. Veselovskiylarning xizmati katta bo’ldi. Ammo arxeologik yodgorliklarni hali har tomonlama, keng o’rganilmaganligi hamda topilmalar yaxshi aniqlanmaganligi sababli bu vaqtda ibtidoiy va undan keyingi ilk davrlar mutlaqo yoritilmadi. Shunday bo’lsa ham 19-asr oxiri — 20-asr boshlaridagi Turkistonda olib borilgan arxeologik izlanishlar O’zbekiston tarixshunosligida muhim ahamiyatga ega bo’ldi. O’rta Osiyo xalqlarining qadimgi moddiy-madaniyat yodgorliklarini o’rganishda dastlabki qadamlar qo’yildi. Mahalliy xalq o’rtasida o’z Vatanining o’tmish yodgorliklari bilan qiziquvchi Akram polvon Asqarov, Mirza Abdulla Buxoriy, Muhammad vafo kabi qadimgi buyumlar hamda chaqa-tangalarni to’plovchi havaskor o’lkashunoslar paydo bo’ldi. Bu davrda Turkiston arxeologiyasi havaskorlik darajasida bo’lib turli xil (ko’proq numizmatikaga doir) topilmalarni to’plashdan iborat bo’lgan. Afrosiyob, Ulug’bek rasadxonasi va Poykand xarobalarida dastlabki qazishmalar olib borilgan. O’zbekistonda Arxeologiya fani 20-30- yillarda shakllandi. V. L. Vyatkin Afrosiyob xarobasini (1925; 1929-30), B. P. Denike qadimgi Termizni (1926-27), M. E. Masson Ohangaron vodiysini (1925— 28), Ayritom xarobalarini (1932-33) qazib o’rgandilar. 30-yillarda keng ko’lamda qazish ishlarini A. Yu. Yakubovskiy Zarafshon vodiysida (1934, 1939), M. E. Masson qadimgi Termizda (1936 — 38), V. A. Shishkin Tali Barzuda (1936 – 39), Varaxshaaya (1937 – 39), S P. Tolstov, Ya. F. G’ulomov qadimgi Xorazm vohasida (1937 — 50), A. P. Okladnikov teshiktosh va Machay g’orlarida (1938 — 39), V. V. Grigoryev Qovunchitepa xarobalarida (1934— 37) olib bordilar. To’plangan arxeologik materiallar O’zbekiston tarixini davrlashtirishda muhim manba bo’ldi, yangi arxeologik madaniyatlar (Kaltaminor, Tozabog’yop, Qovunchi madaniyatlari va boshqalar) o’rganilib, fanga kiritildi. Teshiktosh g’oridan neandertal tipidagi odam skeletining topilishi O’zbekiston arxeologiyasida buyuk kashfiyot bo’lib, dunyo olimlarida katta qiziqish uyg’otdi. O’zbekistonda arxeologiya fanini rivojlantirishda O’rta Osiyo davlat untida arxeologiya kafedrasining ochilishi (1940), O’zbekiston Fanlar Akademiyasi Arxeologiya bo’limining tashkil etilishi (1943) katta ahamiyatga ega bo’ldi. Arxeologik yodgorliklarni rayonlarga bo’lib o’rganishda Termiz arxeologik kompleks ekspedisiyasi, Xorazm arxeologiya-etnografiya ekspedisiyasi, Pomir-olay va Pomir-Farg’ona ekspeditsiyalari katta rol o’ynadi. 50-yillarda O’zbekiston arxeologiya ekspeditsiyasi otryadlari Toshkent vodiysida mozorqo’rg’onlarni (T. A’zamxo’jayev), Zamonbobo jez davri qabristonini (Ya. G’ulomov), Bolaliktepa yodgorligini (L. I. Albaum) va boshqalarni o’rganishga kirishdi. 60-yillarda Moxondaryo arxeologik otryadi Ya. G’ulomov rahbarligida Zarafshonning quyi oqimida miloddan avvalgi 4— 2-ming yillikka mansub 60 dan ortiq neolit va jez davriga oid manzilgohlar, Uchtut chaqmoqtosh konlari (A. Askarov, M. Qosimov, O’. Islomov va T. Mirsoatov), Mo’minobod qabristoni (A. Askarov), Samarqand makoni (D. N. Lev, M. Jo’raqulov), Chust jez davri qishlog’i xarobasi (V. Sprishevskiy), Dalvarzintepa (Yu. A. Zadneprovskiy), Xolchayon (G. A. Pugachenkova) va boshqalar arxeologik obidalarda keng ko’lamda qazishlar olib bordi. Tuproqqal’a, Varaxsha, Bolaliktepa, Afrosiyob, Quva podshoh saroylari va ibodatxonalarining o’rganilishi, Samarqand va Mug’tog’ida qadimgi Sug’d, Xorazmda Xorazmiy yozuvlarining topilishi O’zbekiston madaniyatining yuqori darajaga ko’tarilganini ko’rsatadi. O’zbekiston Fanlar Akademiyasi Arxeologiya institutining tashkil etilishi (1970) O’zbekistonda arxeologik tadqiqotlarni yanada kengaitirishga imkon berdi. 70-80-yillarda institut jamoasi tomonidan O’zbekistonning deyarli barcha viloyatlarida keng qamrovli arxeologik kuzatuv va qazishlar o’tkazilib, o’tmishning eng qadimgi davri — tosh asridan to so’nggi o’rta asrlarga mansub ko’plab nodir yodgorliklar topildi. Masalan, Buxoro, Toshkent, Surxondaryo, Farg’ona, Samarqand viloyatlarida Teshiktosh, Amir Temur, Omonqo’ton, Obirahmat, Xo’jakent, Qapchig’ay, Obishir, Qoratog’, Xo’jamazgil (M. Qosimov, O’. Islomov, N. Toshkenboev, R. Sulaymonov, M. Xo’janazarov) kabi qadimgi tosh davri g’or makonlari hamda Xorazm cho’llarida yangi tosh (neolit) va jez davri makonlari (A. Vinogradov, M. Itina) o’rganilishi diqqatga sazovordir. Bu yodgorliklardan topilgan ashyoviy materiallar O’zbekiston tarixining eng qadimgi davri manzarasini tiklashda asosiy manba bo’lib xizmat qildi. Ayniqsa O’zbekistonning Janubiy tumanlarida qadimgi dehqonchilik madaniyatiga tegishli ko’plab yodgorliklarning (Sopollitepa, Jarqo’ton, Kuchuktepa, Mirshodi) topilishi va o’rganilishi (A. Askarov, T. Shirinov, Sh. Shaydullaev) qadimgi Baqtriya madaniyatining genezisi, taraqqiyot bosqichlari va bu yerlarda ilk shahar madaniyatining shakllanish jarayonini kuzatish imkonini berdi. Maxsus tadqiqotlar Samarqand, Buxoro, Toshkent, Surxondaryo, Qashqadaryo, Xorazm viloyatlari va Farg’ona vodiysi, Qoraqalpog’iston hududidagi qadimgi shaharlarni o’rganishga bag’ishlandi. Ayniqsa qadimgi shaharlar — Yerqo’rg’on (R. Sulaymonov, M. Isomiddinov), Qanqa (Yu. Buryakov), Eski Termiz (Sh. Pidayev, T. Annayev), Dalvarzintepa (E. Rtveladze, B. Turg’unov), Shoshtepa va Oqtepa (M. Filanovich), qadimgi Buxoro va Poykend (A. Muhammadjonov, jez davriga oid sopol buyumlar (miloddan avvalgi 2-ming yillik o’rtalari). J. Mirzaahmedov, Sh. Odilov), Axsikat va Pop (A. Anorboyev, B. Matboboyev), Afrosiyob (X. Oxunboboyev, M. Isomiddinov), Xiva (M. Mambetullayev), Mizdahqon (V. Yagodin) kabi yodgorliklarda olib borilgan arxeologik tadqiqotlar samarali bo’ldi. Xorazm va Zarafshon vodiysida Ya. G’ulomov, B. V. Andrianov, A. R. Muxammadjonov va boshqalarning qadimgi irrigatsiya va dehqonchilik vohalarining vujudga kelishi jarayonlarini o’rganish borasida olib borgan arxeologik va etnografik izlanishlari alohida ahamiyatga ega bo’ldi. Bu davrda Zarafshon vodiysi, Xorazm, Surxondaryo va Sirdaryo vohalari hamda Farg’ona vodiysida olib borilgan arxeologik va antropologik izlanishlar tufayli O’rta Osiyo, xususan O’zbekiston yerlarida yashovchi aholining asosiy antropologik tiplarga bo’linganligi ularning shakllanish tarixini yoritish imkonini berdi; o’zbek etnosining o’ziga xos xususiyatlari, tub etnik elementlarning ularga kelib qo’shilgan etnoslar bilan qorishib ketish jarayoni kuzatildi. Bu masalaga oydinlik kiritishda T. Xo’jayov, K. Shoniyozov va boshqalar hissasi salmoqli bo’ldi. Shu asnoda Arxeologiya fanining turli davr va yo’nalishlari bo’yicha ilmiy maktablar tarkib toddi. Ularga Ya. G’ulomov, S. P. Tolstov, A. P. Okladnikov, M. E. Massoy va G. A. Pugachenkova kabi olimlar asos soldi. Yirik asar va risolalar nashr etildi. Mustamlaka davrida O’rta Osiyo, jumladan O’zbekiston hududidan topilgan eng nodir arxeologik topilmalar, qo’lyozma asarlar talon-taroj etilib Moskva, Sankt-Peterburg, shuningdek boshqa xorijiy mamlakatlarga tashib ketildi. Mas, mashhur Amudaryo xazinasi Londondagi Britaniya muzeyiga olib ketilgan. Arxeologik izlanishlar maqsadi va natijalarini o’zbek xalqi tarixi bilan bog’lash tom ma’noda mustaqillik yillaridan boshlandi. O’zbekiston Arxeologiyasi o’z tadqiqotlarining samarasi bilan jahon ilmiy darajasiga ko’tarildi. Frantsiya, Germaniya, Yaponiya, Italiya va Polsha bilan hamkorlikda arxeologik tadqiqotlar olib borilmoqda. Rossiya (Moskva, Sankt-Peterburg) olimlari bilan ilmiy aloqalar mavjud. Abdulahad Muhammadjonov.

Biz korrupsiyaga qarshimiz