Asinxron mühərrik

İlk sənaye generatoru, Allians şirkəti

SPMISCIENCE

Elektrik mühərrik-(sixron asinxron)Addım mühərrikləri Ventil mühərriklə

İyun 13, 2011 encyclopaediaideas Bir şərh yazın Go to comments

Elektrik mühərriki

Elektrik mühərrikinin quruluşu

Elektrik mühərriki – elektromexaniki çevrici olub elektrik enerjisini mexaniki enerjiyə çevirir. Elektrik mühərriklərində (EM) valda oturdulmuş dolaqlarda maqnit sahəsinin yaratdığı qüvvə nəticəsində hərəkət yaranır və beləliklə val fırlanır. Buna görə də, elektrik mühərriklər həm də generatorun əkst tərəfi kimi qəbul edilir. EM-lərdə çox vaxt fırlanma, bəzi hallarda isə xətti hərəkət almaq mümkündür. Bu mühərriklər müxtəlif iş maşınlarını hərəkət etdirmək üçün tətbiq olunur.

[redaktə / تحریر]Təsnifatı

Sabit elektrik cərəyanla işləyən EM,
Dəyişən elektrik cərəyanla işləyən EM,

Addım mühərrikləri – bunlarda rotorun vəziyyəti addımlarala təyin olunur. Rototu istənilən vəziyyətə döndərmək üçün lazımi dolağa cərəyan impulsu vermək lazımdır. Vəziyyəti dəyişmək üçün başqa dolağa impuls ötürülür.
Ventil mühərriklər – EM mühərrikləri olub qapalı sistemdən ibarətdir. Bu sistemə rotorun vəziyyətini təyin edən datçik, idarə sistemi və güc çevricisi daxildir.

[redaktə / تحریر]Tarixi

Piksi elektrik maşını

İlk sənaye generatoru, Allians şirkəti

1820-ci ildə danimarkalı kimyaçı Hans Kristian Östred elektromaqnetismus fenomenini kəşf edir. Həmin ildə ingilis fiziki Maykl Faradey “elektromaqnetik dönmə” haqqında işini çap etdirir. O, müstəvi üzərində nal formalı maqnit arasında elektrik keçirici lövhənin fırlanmasını və bu prosesin əksini sübut edən qurğunu nümayiş etdirir. 1822-ci ildə Peter Barlov onun adı ilə bağlı olan Barlov çarxını düzəldir. Amerikalı çilingər Tomas Davenport 1834-cü ildə Vermontdakommutatoru düzəldir və 1837-ci ildə dünyada ilk dəfə olaraq elektrik mühərriki üzrə patent alır. Avropada Anyos Yedlik və Herman Yakobi eyni qaydada praktikada tətbiq oluna biləcək mühərriklərin düzəldilməsi üzrə işləyirlər. Yakobinin mühərrikiri elektrik ilə maqnit sahəsinin yaranmasına əsaslanırdı. Onun düzəltdiyi maqnet çubuqlar dəyişən cərəyan sayəsində 180° dönə bilirdi. Hər yarım dövrdən sonra xüsusi mexanizmin köməyi ilə cərəyanın istiqaməti dəyişdirilərək rotorun daimi fırlanması əldə edilir. Yakobi 1838-ci ildə Peterburq şəhərində 6 nəfəri daşıya biləcək gəmini 220 Vatt gücündə mühərriklə hərəkət etdirir. Onun gəmisi 4,5 k/saat sürətinə malik idi. Texnikanın tarixində 1837/38-ci illər elektromexaniki ötürmənin yaranması illəri sayılır. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, bu dövrdə sabit cərəyanla işləyən mühərriklər az tətbiq olunurdu. Dəyişən cərəyanla işləyən mühərriklərin tətbiqi yeni konstruksiyanın layihələndirilməsini tələb edirdi. 1841-ci ildə Çarlz Vitston ilk dəfə olaraq dəyişən cərəyanla işləyən sinxron mühərrikini düzəldir. Ancaq bu mühərrikin bir çox çatışmayan cəhətləri var idi. Ən əsası ondan ibarət idi ki, mühərriki işə salmaq üçün əlavə təcilləndirici mühərrik lazım idi. 1888-ci ildə italiyalı fizik Ferraris və xorvatiyalı ixtiraçı Nikola Tesla (1856-1943, o sonralar ABŞ-da çalışmışdır, şəkil 2.63) fırlanan elektromaqnit sahəsi hadisəsini kəşf edirlər. Teslanın etdiyi ixtiralar elektrotexnikada yeni eranın başlanğıcını qoyaraq butun dünyada böyük maraqla qarşılanmışdır. 1888-ci ildə ABŞ-ın “Westinghouse Elektrik Company” firması Teslanın bütün ixtiralarını alaraq elektrik mühərriklərinin istehsalı ilə məşğul olur. Sonralar Almaniyanın AEG firmasında çalışan mühəndis Dolivo-Dobrovolski (1862-1919, o rus mənşəli idi) Teslanın mühərrikini təkmilləşdirərək daha mükəmməl bir maşın ixtira edir. Onun əsas işləri mühərrikin rotorunun yeni formada düzəldilməsi ilə bağlı olmuşdur. Aparıcı rotorun materialı onun işində böyük rol oynayırdı. Rotor gərək həm kiçik elektrik müqavimətinə, həm də yaxşı maqnit keçiriciliyinə malik olmalı idi. Dolivo-Dobrovolski poladdan hazırlanmış silindrik rotorun periferiyası üzrə mis çubuqlar keçirir. Onun bu konstruksiyası gözlənilən nəticəni verir və bu günə kimi praktikada geniş tətbiq olunur. Dolivo-Dobrovolski 1889-u ildə öz rotoruna patent alır. Öz ilk 3 fazalı mühərrikini Dolivo-Dobrovolski 1889-cu ildə düzəldir. Onun apardığı tədqiqatlar nəticəsində asinxron mühərriklərinin effektivliyini kəskin artırmaq mümkün olmuşdur. Bu mühərriklərin texniki parametrləri o dövrdə mövcud olan başqa mühərriklərin parametrlərindən yüksək idi. Ona görə də, sonralar asinxron mühərriklər elektrik cərəyanı ilə təmin edilə bilən bütün istehsal sahələrində başqa mühərrikləri sıxışdıraraq geniş tətbiq olunur. Elektrik mühərriklərinin yaradılması istiqamətində aparılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, cərəyan mənbəyi kimi batareyalardan istifadə etmək imkanı artıq tükənmişdir. Buna görə də, mütəxəssislər yeni texniki imkanlar üzərində işləməyə başlayırlar. Bunsuz elektrik mühərriklərinin geniş tətbiqi mümkün deyildi.

İlk enerji yaradan mənbə kimi Ippolit Piksi (fran. Hippolyte Pixii, 1808-1835) tərəfindən Parisdə Amperin təklif etdiyi komutator (cərəyan çevricisi) əsasında düzəldilən dəyişən cərəyan generatoru sayılır. 1833-ci ildə Piksinin düzəltdiyi bu generator Faradeyin magnit induksiya prinsipinə əsaslanırdı. Ancaq bu generator yalnız laboratoriyada sınaqdan keçmişdir. İlk praktikada tətbiq oluna biləcək dəyişən cərəyan generatoru 1849-cu ildə Floris Nollet tərəfindən ixtira edilmiş və Allians konsernində hazırlanmışdır. Bu komutatorsuz generator London küçələrindəki lampalar üçün lazım olan qazın elektro-kimyəvi üsulla alınmasında istifadə edilirdi. Bu prinsiplə işləyən, yəni daimi maqnitə malik generatorların bir çox çatışmayan cəhətləri var idi.

1867-ci ildə Verner fon Simens (1816-1892) aşkar etmişdir ki, generator maqnitinin özəyindəki qalıq cərəyanı istifadə etməklə əlavə cərəyan verilməsindən imtina etmək olar. Maqnitin özəyində cərəyan kəsildikdən sonra həmişə mövcud olan zəif maqnit sahəsindən (remanent maqnitismus) istifadə etməklə induksiya gərginliyi əldə etmək olar. Bu gərginlik kiçik sahə maqnitlərini yaratmağa kifayət edir. Mühərriki işə saldıqda bu getdikcə böyüyür. Generatorun öz-özünə həyacanlanmasını almaq üçün o generatorda əlavə çevirgəc düyməsi nəzərdə tutur. Elektrodinamo prinsipinin kəşfindən sonra heç bir kənar enerji mənbəyinə ehtiyacı olmayan böyük generatorların düzəldilməsi mümkün olur. Bu ixtira XIX əsrdə elektrotexnikanın inkişafında əvəzsiz rol oynamışdır.

Elektrotexnika

Azərbaycan respublikası müstəqillik əldə etdikdən sonar ölkənin inkişafı bazar iqtisadiyyatı istiqamətində strateji plan kimi arşıya qoyulmuşdur.belə bir dövrdə müstəqil Azərbaycanın inkişafının əsas istiqamətlərindən biri , bütün dünyada olduğu kimi , energetikanın inkişafı və ondan səmərəli istifadə edilməsidir.

Müasir texnikanın avtomatlaşdırılması, mexanikləşdirilməsi və kompüterləşdirilməsi texniki və texnoloji bazanın yeniləşdirilməsi ixtisaslı kadrların peşə hazırlığı səviyyəsinin artırılmasını tələb edir.

Tərtib edilən bu proqramda kadr hazırlanan ixtisaslar üzrə “Elektrotexnika” fənninə 38 saat ərzində ümumi elektrotexnikanın əsasları öyrənilməsi nəzərdə tutulmuşdur.

Proqramda nəzərdə tutulan mövzuları dərindən öyrənmək üçün şagirdlərin idrak fəaliyyətini aktivləşdirmək, onların şifahi düşünmək qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək üçün müəllim müasir fəal təlim metodlardan istifadə etməlidir.

Dərs zamznı praktik bacarıqların üzə çıxarılması üçün laboratoriya işlərini yerinə yetirmək vacibdir. Bu laboratoriya işlərini fizika kabinetinin avadanlığı bazasında aparmaq mümkündür. Laboratoriya işləri əksər hallarda iki saata, bəzən isə bir saata da keçrilə bilər.

Proqram materiallarını şagirdlərə öyrədərkən əyani və texniki təlim vasitələrindən istifadə etmək lazımdır. Bununla yanaşı şagirdə sorğu kitablarından müxtəlif hesablama texnikasından istifadə etməyi öyrətmək lazımdır.

Proqram materiallarını öyrənərkən şagirdlərdə işi keyfiyyətli yerinə yetirmək, iş vaxtından səmərəli istifadə etmək bacarığını inkişaf etdirmək, yeni texnika və texnologiyanın elektrotexnikanın tədrisində istifadə etməyin əsas istiqamətlərini mühüm amil kimi nəzərə almaq lazımdır.

Təlim müddətində müəllim müntəzəm olaraq şifahi sorğu, yazı işi, hər laboratoriya işinə görə zaçot- test tapşırıqları və.s. yolu ilə şagirdlərin bilik və bacarığını qiymətləndirməlidir. Tədris olunan materialın təkrarı və laboratoriya işləri fənn öyrənilməsi üçün ayrılmış saatlar hesabına aparılmalıdır.Laboratoriya işləri proqramımın sonunda verilmiş işlərdən seçilir.

“ Elektrotexnika” fənninin

Elektrik ölçü cihazları və ölçmələr

tələbatı və paylanması

Mövzu 1.Giriş

Azad demokratik respublikamızda dövlətimizin texniki və iqtisadi səviyyəsinin yüksəlməsi üçün elektrotexnika elminin inkişaf etdirilməsinin əhəmiyyəti.

Ən müasir elmi açıqlanmalardan, bazar iqtisadiyyatında istifadə edilməsi. Elektrik enerjisinin istehsalı, onun çevrilməsi, paylaşdırılması zamanı elektrotexnika elminin əhəmiyyəti. Gələcəkdə istehlakçıların elektrik enerjisi ilə təminatını daha da yaxşılaşdırmaq məqsədi ilə, respublikanın bütün bölgələrində modul tipli elektrik stansiyalarının inşasının əhəmiyyəti.
Mövzu 2. Elektrik ölçü cihazları və ölçmələr

Elektrik ölçü cihazları və ölçmələr haqqında ümumi məlumat. Elektromaqnit cihazlar. Maqnit-elektrik cihazlar. Elektrodinamik cihazlar. İnduksiya cihazlarl. Cərəyan şiddətinin ölçülməsi. Ampermetrlə ölçmə hədlərinin genişləndirilməsi. Müqavimətin ölçülməsi. Ommetr, meqommetr. Universal elektrik-ölçü cihazı. Müqavimətləri ölçmək üçün körpü. Elektrik gücünün və enerjinin ölçülməsi. Qeyri – elektrik kəmiyyətlərinin ölçülməsi anlayışı.

Mövzu 3.Elektrik sahəsi və elektrik cərəyanı haqqında anlayış

Yüklərin qarşılıqlı təsiri. Kulon qanunu. Maddənin quruluşunun elektron nəzəriyyəsi haqqında anlayış. Yüklərin qarşılıqlı təsirikulon qanunu. Cisimlərin elektriklənməsi. Elektrik sahəsi. Potensial. Sahənin gərginliyi.Elektrik cərəyanı haqqında anlayışNaqillər və dielektriklər. Elektrik tutumu.kondensatorun doldurulması və boşaldılması. Kondensatorların birləşdirilməsi.

Mövzu 4. Sabit cərəyan elektrik dövrələri

Elektrik hərəkət qüvvəsi. Elektrik müqaviməti. OM qanunun. Kirxhofun birinci qanunu. Müqavimətlərin ardıcıl birləşdirilməsi.Müqavimətlərin qarışıq birləşdirilməsi. Kirxhofun ikinci qanunu. Elektrik cərəyanının işi və gücü. Lents-Cul qanunu. Elektrik cərəyanının istilik təsirindən istifadə olunması. Elektrik qövsü. Elektrik qövsünün istilik təsiri. Elektrik cərəyanının kimyəvi təsiri. Faradeyin qanunları. Qalvanik elementlər. Akkumlyatorlar. Elektromaqnetizm və elektromaqnit induksiya. Maqnitlər. Elektrik cərəyanının maqnit sahəsi.Maqnetizm anlayışı. Maqnit keçriciliyi. Gərginlik. Maqnit induksiyası. Maqnit seli. Poladın təkrar maqnitləşməsi.saxlayıcı qüvvə.Təkrar maqnitləşmə üçün enerji itkisi.

Mövzu 5. Elektromaqnit və bunun tətbiqi

Maqnit sahəsinə cərəyan keçirən naqil.Elektromaqnit inuksiyası.Öz-özünə induksiya. Qarşılıqlı induksiya. Burulğan cərəyanlar.

Mövzu 6. Bir fazalı dəyişən cərəyan

Dəyişən elektrik hərəkət qüvvəsinin alıması. Dəyişən cərəyanı xarakterizə edən əsas kəmiyyətlər. Dəyişən gərginliklərin və cərəyanların toplanması anlayışı. Vektorlar və vektor diaqramları anlayışı. Dəyişən cərəyan dövrəsində induktivlik. Dəyişən cərəyan dövrəsində aktiv və induktiv müqavimətlər. Dəyişən cərəyan dövrəsində tutum. Dəyişən cərəyan dövrəsində aktiv və tutum müqavimətləri. Aktiv induktiv və tutum müqavimətləri qoşulmur dəyişən cərəyan dövrəsi. Gərginliklər rezonansı. Cərəyanlar rezonansı. Bir fazlı dəyişən cərəyan kubu.

Mövzu 7. Çox fazalı dəyişən cərəyan (üç fazalı)

Çox fazlı generatorlar. Generator dolaqlarının birləşdirilməsi. Üç fazlı cərəyan şəbəkəsinə yük qoşması. Fazalı cərəyan yükü. Fırlanan maqnit sahəsi.

Mövzu 8.Transformatorlar

Transformator haqqında ümumi məlumat. Transformatorun iş prinsipi və quruluşu. Transformator dolaqlarının elektrik-hərəkət qüvvələri. Transformatorun iş prosesi. Üç fazlı transformatorlar. Yüksüz işləmə və qısa qapanma təcrübəsi. Transformatorun faydalı iş əmsalı. Avtotransformatorlar. Ölçü transformatorlar. Azgüclü transformatorların hesablanması.

Mövzu 9.Asinxron mühərriklər

Asinxron mühərriklərin işləmə prinsipi. Asinxron mühərrikin quruluşu. Asinxron mühərrikin yük altında işləməsi. Asinxron mühərrikin fırladığı moment. Asinxron mühərrikin mexaniki iş xarakteristikaları. Asinxron mühərrikin işə salınması. Asinxron mühərriklərdə sürətin tənzim edilməsi.

Mövzu 10. Sinxron mühərriklər

Sinxron mühərriklər. Sinxron generatorun işləmə prinsipi. Sinxron generatorun quruluşu. Sinxron generatorun yükləmə altında işləməsi.

Mövzu 11. Sabit cərəyan maşınları.

Sabit cərəyan generatorunun iş prinsipi. Sabit cərəyan generatorunun quruluşu. Sabit cərəyan maşınları lövbərinin dolaqları. Cərəyanın kommutasiyası. Sabit cərəyan generatorlarının təsirləndirmə üsulları. Sabit cərəyan generatorunun iş prosesi. Sabit cərəyan maşınının elektromaqnit momenti. Sabit cərəyan maşınının mühırrik rejimində işləməsi. Sabit cərəyan mühərrikinin işə salınması. Paralel təsirlənən mühərrik. Ardıcıl təsirlənən mühərrik. Qarışıq təsirlənən mühərrik. Sabit cərəyan mühərriklərində fırlanma sürətinin tənzimlənməsi. Sabit cərəyan maşınlarının itkisi .

Mövzu 12. Elektrik idarəetmə və mühafizə aparatları

Ştepsel rozeti və hacası. Açarlar. Avtomatlar. Kəsən açarlar. Qoruyucular. Reostatlar. Kontrollerlər. İdarəetmə düymələri və düymə stansiyaları. Kontaktor. Maqnitiçısalıcı.İstilik relesi.

Mövzu 13. Elektrik enerjisinin istehsalı

Elektrik enerjisinin istehsalı, tələbatı, ötürülməsi, paylanması. Elektrik sistemi haqqında anlayış. Elektrik stansiyaları.

Laboratoriya işləri

Laboratoriya işi №1 Elektrik ölçü cihazlarının quruluşunun öyrənilməsi.

Laboratoriya işi №2 Texniki ampermetrin və ya voltmetrin yoxlanılması.

Laboratoriya işi №3 Elektrik müqavimətlərinin ommetrlə ölçülməsi.

Laboratoriya işi №4 Ən sadə ommetrin yığılması.

Laboratoriya işi №5 Elektrik cərəyanı gücünün ölçülməsi.

Laboratoriya işi №6 Bir fazlı cərəyan mühərrikinin öyrənilməsi.

Laboratoriya işi №7 Bir fazlı transformatorun öyrənilməsi

Laboratoriya işi №8 sabit cərəyan elektrik relesinin yığılması.

Laboratoriya işi №9 Elektrik qəbuledicilərin ulduz birləşmələri.

Laboratoriya işi №10 Üç fazlı asinxron mühərrikin idarə edilməsi sxeminin yığılması.

Kataloq: wp-content -> uploads -> 2017

Dostları ilə paylaş:

Asinxron mühərrikin quruluşu və iş prinsipi.Sixron generatorlar

Elektrik maşınları iki növə ayrılır: generatorlar, mühərriklər. Generatorlar mexaniki enerjini elektrik enerjisinə cevirir. Mühərriklər isə elektrik enerjisini mexaniki enerjiyə cevirir. Əsasən üc qrup elektrik maşınları vardır. 1.Asinxron maşınları 2. Sinxron maşınları 3. Sabit cərəyan maşınları

Asinхrоn mаşın stаtоrdаn (hərəkətsiz hissədən) və rоtоrdаn (fırlаnаn hissədən) ibаrətdir. Asinхrоn mаşınları elə quruluşa malikdirlər ki, onlar şəbəkəyə qoşulduqda statorda fırlanan maq-nit seli yaranır. Maşının rotoru fırlanan maqnit seli tərəfindən hə-rəkətə gətirilir, lakin rotorun sürəti magnit selinin sürətindən geri qalır. Surətlərin qeyri-bərabərliyi bu maşınlara ―Asinxron‖adı verilməsinə səbəb olmuşdur. Asinxron maşını dəyişən cərəyan maşını adlanır və quruluş sхеmi 8.1-ci şəkildə göstərilmişdir.

Bu 4 hissədən ibarətdir; Sta-tor, rotor, statorun dokağı, ro-torun dolağı. Stаtоrun icliyi 0,30 və 0,5 mm qаlınlıqdа pоlаd lövhələrdən yığılır. Lövhələr оyuqlu ştаmplаnır və burulğаn cərəyаnlаrа itkini аzаltmаq üçün lаk və ya nаzik kаğızlа izоl-yаsiyа еdilir. Muhərrikin çаtısınа lövhələr аyrıcа pаkеtdə yığılır və bərkidilir. Özül üzərində mü-hərrikin çаtısı qоyulur. Çаtıyа rоtоr vаlının dirəndiyi yаtаqlаrın yеrləşdirildiyi yаn lövhələri də bərkidirlər. Stаtоrun uzununа оyuqlаrındа bir-biri ilə müvаfiqsurətdə birləşdirilərək, üçfаzаlı sistеm əmələ gətirmiş dоlаğın nаqillərini yеrləşdirirlər.

Mаşının lövhəsində fаzа dоlаqlаrının bаşlаnğıcını və qurtаrа- cаğını birləşdirmək ücun аlqı sıхаc vаrdır. Stаtоrun dоlаqlаrını üçfаzаlı şəbəkəyə qоşmаq üçün оnlаr ulduz və ücbucаq birləşdirilə bilər. Bu isə mühərriki müхtəlif iki хətti gərginliyi оlаn şəbəkəyə qоşmаğа imkаn vеrir.

Mаşının lövhəsində mühərrikin hеsаblаndığı hər iki gərginlik, yəni 220/127v və yа 380/220 v göstərilmişdir.

Lövhədə göstərilmiş аlcаq gərginlik üçün stаtоrun dоlаğını üçbucаq, yüksək gərginlik üçün isə ulduz birləşdirirlər.

Rоtоrun içliyini də 0,5 mm qаlınlığındа, burulğаn cərəyаnlаrа itkini аzаltmаq üçün lаk və yа nаzik kаğız ilə izоlyаsiyа оlunаn pоlаd lövhələrdən yığırlаr. Bu lövhələr оyuqlu ştаmplаnır və pаkеtə yığılır.

Hаzırdа аsinхrоn mühərriklər əsаsən qısа qаpаnmış rоtоrlu hаzırlаnır, аncаq çохgüclü mühərriklərdə və хüsusi hаllаrdа rоtоrun fаzа dоlаğındаn istifаdə еdilir.

Stаtоrlа rоtоr аrаsındа hаvа аrаbоşluğu оlur; аrаbоşluğunun ölçüsü mühərrikin iş хаssələrinə çох təsir еdir.

Asinхrоn mühərrlkin sаdə kоnstrukstyаsı, аsаn хidmət еdil-məsi və ucuz bаşа gəlməsi və s. kimi müsbət хаssələri ilə yаnаşi, bir sırа nöqsаnlаrı dа vаrdır. Asinхrоn mühərrikin ən mühüm nöqsаnı güc əmsаlının (cosφ) nisbətən аz оlmаsıdır.

İlk dəfə M.O.Dоlivо-Dоbrоvоlskinin kоnstruksiyа еtdiyi elеktrik mühərriklərindən üçfаzаlı аsinхrоn mühərrik dаhа gеniş yаyılmışdır.

Asinхrоn mühərrik çеvirmə хаssəsinə mаlikdir. Asinхrоn mа- şının işi mühərrik rеjimində, еlеktrik еnеrjisini mехаniki еnеrjiyə çеvirməsidir.

Dəyişən cərəyаn mаşınının işi, hər bir çохfаzаlı fırlаnаn mаq-nit sаhəsindən istifаdə еdilməsinə əsаslаnır. Mаqnit sаhəsinin fırlаnmа sürəti rоtоrun sürətinə bərаbər dеyildirsə, bunа аsinхrоn sürət dеyilir.

Rоtоrun fırlаnmа sürəti mаqnit sаhəsinin fırlаnmа sürətinə bərаbər оlmаdıqdа, yəni asinхrоn mühərrikdə iş prоsеsi аncаq аsinхrоn sürətdə gеdə bilər.

Mühərrik işləyərkən rоtоrun sürəti həmişə аz аlınır (n2 Sürüşmə, stаtоrun mаqnit sаhəsinin fırlаnаn rоtоrа nisbətən dövrlər sаyının stаtоr sаhəsinin fəzаdа dövrlər sаyınа nisbətindən ibаrətdir .