Atom və nüvə fizikası

Proton: P ilə işarə olunub +e yükünə və m_p=938.28 M_eV kütləyə malikdir. Müqayisə üçün elektronun kütləsi enerji vahidində m_e=0.511 M_eV olduğunu qeyd edək.

Atom v nüv fizikası kitabi eldar msimov

BDU-nun Maddə quruluşu kafedrasının müdiri, Rusiya Pyotr Elmlərc və İncəsənət
Akademiyasının həqiqi üzvü, Rusiya təbiətşünaslıq Akademiyasının həqiqi üzvü,
fizika-riyaziyyat elmləri doktoru, professor, Fizika Problemləri İnstitutunun Bioloji sistemlər fizikası bölməsinin müdiri.
İş telefonu: 539 09 14
E-mail: [email protected]
Şəxsi sayt: www.eldarmasimov.az

QISA BİOQRAFİK MƏLUMAT

1941-ci ildə Şamxor rayonunda ziyalı ailəsində anadan olmuş.
1957-ci ildə Şamxor rayonunun, Çinarlı kəndinin orta məktəbini qızıl medalla bitirib.

TƏHSİLİ VƏ ELMİ DƏRƏCƏ VƏ ELMİ ADLARI

1984, F.r.e.d, ci ildə bioloji sistemlərdə yönümlü müxtəlif bioloji və sintetik polimerlərin suyun termodinamika halına təsiri. Moskva Dövlət Universiteti “biofizika” ixtisası.
1969, f.r.e.n., 03.00.02-biofizika, Xarkov Dövlət İnstitutu;
1966-1970, elmi işçi, Aşağı Temperaturlar Fizika Texniki İnstitutu, Xarkov ş.
1963-1966- cı illər aspirant, aşağı temperaturlar fizikası ixtisası üzrə, Aşağı Temperaturlar Fizika Texniki İnstitutu, Xarkov ş.
1960-1963- cü illər Xarkov Dövlət Universiteti, fizika fakültəsi
1970-ci ildən indiyə qədər atom və nüvə fizikası, maddə quruluşu, biofizika, molekulyar fizika, rəqslər və dalğalar fizikası və s. fənlərdən mühazirə oxuyur.
Məqalələrin sayı: 400
Rəhbərliyi altında: Elmlər namizədi – 20, Elmlər doktoru – 2

ƏMƏK FƏALİYYƏTİ

1992-ci ildən Maddə quruluşu kafedrasının müdiri, BDU
1989 cı ildən bioloji fizikası bölməsinin müdiri, Fizika Problemləri İnstitutu,BDU
1989-1992, Elmi işlər üzrə prorektor, BDU
1987-1989, baş elm idarəsinin rəisi, Azərbaycan Təhsil Nazirliyi
1985-1987, professor, Maddə quruluşu kafedrası, BDU
1974-1985, dosent, Maddə quruluşu kafedrası, BDU
1972-1974, baş müəllim, Maddə quruluşu kafedrası, ADU, (BDU)
1970-1972, assistent, Maddə quruluşu kafedrası, ADU, (BDU)

TƏDQİQAT SAHƏSİ

Bioloji və sintetik mənşəli polimerlərin Sulu məhlullarında qarşılıqlı təsirlərin və strukturun (termodinamik halı) tədqiqi. Bioloji molekulların və onların sulu məhlullarının nisbi hidrofobluqlarının, dərman maddələrinin canlı orqanizimdə istiqamətlənmiş nəqli problemlərinin öyrənilməsi.

BEYNƏLXALQ SEMİNAR, SİMPOZİUM VƏ KONFRANSLARDA İŞTİRAKI

Масимов Э.А., Гасанов Г.Ш., Пашаев Б.Г. Определение числа гидратации ионов щелочных металов. XI Международная конференция «Проблемы сольватации и комплексообразования в растворах. Иваново, Россия 10-14 октября 2011, с.121.

Масимов Э.А., Аббасов Х.Ф. О Рефрактометрическом определении числа гидратации ионов в разбавленных водных растворах сульфата магния , İvanovo, 2011 XI Международная Конференция «Проблемы сольватации и комплексо – образования в растворах», г. Иваново, Россия, Тезисы докладов, 10-14 октября 2011г., с.118-119.

Масимов Э.А., Имамалиев А.Р. – Влияние наночастиц Al ₂ O ₃ на спектр мутности агарового геля. XI Международная конференция «Проблемы сольватации и комплексообразования в растворах. Иваново, Россия 10-14 октября 2011, с.125-126.

Прудько В.В., Масимов Э.А. Неэлектролиты в водных растворах агара. XI Международная конференция «Проблемы сольватации и комплексо-образования в растворах. Иваново, Россия 10-14 октября 2011, с.147.

Масимов Э.А., Имамалиев А.Р. Влияние щелочей на спектр пропускания агарового геля . VII Международная научная конференция “Кинетика и механизм кристаллизации. Кристаллизация и материалы нового поколения” , Иваново, 25-28 сентября 2012г, с.213 .

Масимов Э. А ., Аббасов Х.Ф. Рефрактометрическое определение характеристических параметров макромолекул в водных растворах полиэтиленгликоля . IV Съезд Биофизиков, Тезисы докладов, Нижний Новгород, 20-26 августа 2012, III c. 153.

2007, XVI International conference “Chemical Thermodynamics“, Russia (RCCT 2007), Suzdal July 1-6.
2008, XV Russian conference “Structure and dynamics of molecular systems”, Yalchik.
VIII International congress “Solid state chemic and micro and nano-technology” Kislovodsk, Russia, 14-19 September.
2005, May, Sankt-Petersburg, Russia, II Russian Symposium of Chemistry and Biology of Peptides
2005, September, Tabakhmela (Tbilisi), Georgia, NATO Advanced Research Workshop on Air, Water and Soil Quality Modeling for Risk and Impact Assessment
2001, July, Kyoto, Japan, 4th International Conference of Biological Physics
2001, October, Moscow, Russia, 6th Multidisciplinary Regional Conference of Biological Physics.
2000, May, Erzurum, Ataturk University, Turkey, III National Atomic and Molecular Physics Symposium.
1998, May, Moscow, Russia, XVI Mendeleyev Meeting on General and Applied Chemistry.
1998, July, Ankara, Turkey, International Symposium on Atomic and Molecular Physics.
1997, August, Krakov, Poland, International Symposium Europ.Cat. III.
1997, April, Rolduc, Netherlands, International Symposium on Acid-Base Catalysis III.
1997, June, Brussels, Belgium, 4-th World Conference on Experimental Heat Transfer, Fluid Mechanics and Thermodynamics.
1997, June , Biarritz, France, 4-th International Symposium on Bioorganic Chemistry.
1996, Keystone, Colorado, USA, XII-th Int. Conf. On Magnetic Resonance in Biological Systems (17-th ICMRBS).
1995, Istanbul, Turkey, XIII-th Meeting of the International Society of Hematology.
1994, Conference Bio-chromatography and Bioengineering ESBC-94.
1992, Grand Momne, France, IV European Conference on Bio-chromatography and Molecular Biology.
1992, Ankara, Turkey, II Turkish – Azerbaijani a Polymer Symposium.
1985, Sweden, IV International Conference of Partition of Two-Phase Water Systems.
1982, Sverdlovsk, USSR, III International Conference High Molecular Compounds.
1982, Irkutsk, USSR, II International Conference Water Soluble Polymers.
1968, Tbilisi, USSR, XV International Meeting on Low Temperature Physics.
1968, Sent-Andros, USA, XI International Conference of Low Temperature Physics.
1967, Kharkov, USSR, XIV International Meeting of Low Temperature.

SEÇİLMIŞ ƏSƏRLƏRİ

1. Конформационный анализ дельторфина-I. II Российский симпозиум по химии и био-логии пептидов. Санкт-Петербург, 25-27 мая, 2005, с.85.
2. Photocatalytic Parification of Air. Perspective Catalysis based on Nanostructured Platinum. Nato Advanced Research Workshop on Air, Water and Soil Quality Modelling for Risk and Impast Assessment. Tabakhmela (Tbilisi), Georgia, 16-20 september, 2005.
3. Определение параметра взаимодействия между фазообразующими компонентами двухфазных водно-полимерных систем. Bakı Universitetinin Xəbərləri, Fizika-riyaziyyat seriyası, 2006, № 2, səh. 125-130.
4. İkifazalı su-polimer sistemlərində paylanma metodu vasitəsilə makromolekulların nisbi hidrofobluqlarının tədqiqi. AMEA-nın Xəbərləri, fizika-riyaziyyat və texnika elmləri seriyası, 2006, XXVI cild, № 5, səh.132-140.
5. Определение термодинамических параметров взаимодействия компонентов двухфазных систем декстран – ПВПД – вода и ПЭГ – С4О6Н4Na2-H2O. XVI International Conference on Chemical Thermodynamics in Russia (RCCT 2007), Suzdal, 2007, стр. 3/S-241.
6. Влияние KJ на размеры и число НМЧ в системе агароза-вода. Вестник БГУ, 2007, №3, s.101-105.
7. Вискозиметрическое исследование системы ПЭГ-вода-СuSO45H2O. Бакы Университетинин «XƏBƏRLƏRİ», 2007, № 4, с.113-117.
8. Фазовый переход раствор-студень. Bakı Universitetinin «XƏBƏRLƏRİ», 2007, № 4, s.141-150.
9. Aqar gelinin özlü-elastik xassələrinin Rebinder üsulu ilə öyrənilməsi. «Fizika» AMEA Fizika İnstitutu, 2007, № 4.
10. Lidokain-hidroxloridin suyun strukturuna təsiri. AMEA-nın Fizika İnstitutu «Fizika», 2008, cild 14, №1, s.29-30.
11. Процессы студнеобразования в водных растворах полимеров. Вестник БГУ, 2008, №1, s.158-173.
12. Su-etanol-karbamid sistemlərində özlü axınının aktivləşmə parametrləri və struktur xüsusiyyətləri. Bakı Universitetinin Xəbərləri, 2008, № 1, s.120-125.
13. Определение параметра взаимодействия между фазообразующими компонентами двухфазных воднополимерных систем. Известия высших учебных заведений. Химия и химическая технология, Иваново, 2008, том 51, вып.2,с.123-126.
14. Polietilenqlikolun duru-sulu məhlullarının struktur xüsusiyyətləri. Qafqaz Universiteti, № 21, 2008, s.73-76.
15. Структурообразование в разбавленных водных растворах агарозы. Изв.вузов. Хим. и хим. технология, Иваново, 2008, т.51, № 3, с.26-29.
16.Масимов Э.А. , Гасанов Г.Ш. , Пашаев Б.Г. Изменение структуры воды в водных раство ­ рах уксусной кислоты в зависимости от концентрации и температуры по данным денсито ­ мет ­ рии, вискозиметрии и ИК спектроскопии. Журнал физической химии, 2013, том 87, № 6, с. 969–972.
17.Масимов Э.А. , Гасанов Г.Ш. , Пашаев Б.Г. , Мусаева С.И . Молекулярная структура системы вода-KOH-полиэти­ленгликоль по данным денситометрии и вискозиметрии. Журнал физической химии, 2013, том 87, № 12, с. 2151–2153.

18.Ш.Н.Гаджиева, Н.А.Ахмедов, Э.А.Масимов, Н.М.Годжаев. Пространственная структура молекулы Thr-Pro-Ala-Glu-Asp-Phe-Met-Arg-Phe-NH₂. Москва, БИОФИЗИКА, 2013, том 58, вып.4, с.587-590.

19şЭ.А.Масимов, Х.Ф.Аббасов. Рефрактометрическое определение числа гидратации ионов в разбавленных водных растворах сульфата магн ия . Россия. ЖУРНАЛ ФИЗИ­ЧЕС­КОЙ ХИМИИ, том 86, №3, с.470-472, 2012.

20.E.A.Masimov, Kh.F.Abbasov. Refractometry Determination of the Hydration Number of Ions in Diluted Aqueous Solutions of Magnesium Sulfate. ISSN 0036-0244, Russian Journal of Phusical Chemistry A, 2012, Vol.86, No3, pp.399-401. Pleiades Publishing, Ltd., 2012.
21. Масимов Э.А. , Гасанов Г.Ш. , Пашаев Б.Г. , Мусаева С.И . Молекулярная структура системы вода-KOH-полиэтиленгликоль по данным денситометрии и вискозиметрии. Журнал физической химии, 2013, том 87, № 12, с. 2151–2153
22. Масимов Э.А. , Гасанов Г.Ш. , Пашаев Б.Г. Изменение структуры воды в водных растворах уксусной кислоты в зависимости от концентрации и температуры по данным денситометрии, вискозиметрии и ИК спектроскопии. Журнал физической химии, 2013, том 87, № 6, с. 969–972
23. Ш.Н.Гаджиева, Н.А.Ахмедов, Э.А.Масимов, Н.М.Годжаев. Пространственная структура молекулы Thr-Pro-Ala-Glu-Asp-Phe-Met-Arg-Phe-NH₂. Москва, БИОФИЗИКА, 2013, том 58, вып.4, с.587-590
24. Прудько В.В., Масимов Э.А., Багиров Т.О. Влияние качества раство­рителя на растворимость ПЭГ. VIII Международная науч­ная конференция «Кинети­ка и механизм кристаллиза­ции. Кристаллизация как форма самоорганизации вещества». Россия, г. Иваново, 24-27 июня 2014г. с. 142-143
25. Масимов Э.А., Багиров Т.О., Оджагвердиева С.Я. Объемные свойства водных растворов полиэтиленгликолей различной молекулярной массы. Журнал «Фундаментальные исследования», №11 (часть 11), 2014, стр. 2411-2415
26. Масимов Э.А., Имамалиев А.Р.,Прудько В.В., Асадова А.Г. Исследование процесса гелеобразования в вод­ных растворах агара. Х II Всероссийская конферен­ция с междуна­родным участием «Проб­лемы сольва­тации и ком­плексообразования в растворах. От эффектов в растворах к новым материа­лам». Россия, г. Иваново, 29 июня – 03 июля 2015 г. с. 244-245
27. E.A.Masimov, B.G.Pa­shayev, H.Sh.Hasanov, N.H.Hasanov. Viscosimetry and IR Spectroscopy of the Structure of Water in Aqueous KBr Solutions. Russian Journal of Phyical Cemistry A, Strusture of substances and quantum chemistry. 2015, Vol.89, N7, p.1242-1245
28. E.A.Masimov, E.H.Ismailov, S.Y.Odzhaqverdiyeva . Complexation of pol­yethylene-glycol with the sodium salts of citric and succinic acids in the aqueous solutions. Stu­dies by dynamic light scattering and uv/vis spectrophotometry Jour­nal of Advances in Chemistry Vol. 11, No. 8, 2015, p.3866-3872
29. E.Ə.Məsimov, Эйвазов Э.А. Неприменимо сть соотношения Стокса-Эйнштейна к простым жидкостям . Научная дискуссия: Вопросы математики, физики, химии, биологии. Сборник статей по материалам ХХХ IV – XXXV международной заочной научно-практической конференции. № 10-11 (28), Ноябрь, 2015г. , Москва, с.15-22
30. E.Ə.Məsimov, Багиров Т.О. Исследование некоторых водных двухфазрых систем на основе полиэтилен ­ гликоля-6000 и солей некоторых органических кислот . Материалы Х I международной научно-технической конференции «Актуальные вопросы биологической физики и химии», Севастополь, 25-29 апреля 2016, стр.123-126 .

KİTA BLAR

E.Ə.Məsimov, T.O.Ba ğırov. Çoxkomponentli çox­fazalı sistemlər. Çoxf­a­zalı sistemlərdə mad­dələrin paylan­ması. Ali m əktəb tələbələri üçün dərs vəsaiti. Bakı, 2016, 280 s.
E.Ə.Məsimov, H. Ş.Həsənov, Mayelərin özlülüyü. Universitetl ər üçün dərs vəsaiti, “Ləman Nəşriyyat Poliqrafiya” 2016, 285 s. E. Ə.Məsimov , X. Ş.Abdullayev. N üvə fizikasınin əsasları və nüvə maqnit rezonansı. Ali m əktəb tələbələri üçün dərslik. Bakı, 2015, 511 s.

E.Ə.Məsimov, A.R.İmaməliyev. Polimer gellərinin fiziki xassələri. Dərs vəsaiti. “Ləman nəşriyyat poliqrafiya” MMC, Bakı 2014, 128 s.

E.Ə.Masimov, M.Ş.Məmmədov, R.M.Bağırov. Atom fizikasından məsələlər. Dərs vəsaiti. “Təhsil” NPM, 2011, 226 s.
E.Ə M əsimov., H.Ş.Həsənov, B.G.Paşayev. Maye məhlulların elek­trik keçiriciliyi. Monoqrafiya. Az.TU-nun mətbəəsi Bakı-2011, 84 s.
Э.А.Масимов, В.В.Прудько. Растворы. Monoqrafiya. “ELM”, Bakı-2011, 367s.
E.Ə. M əsimov. Maddənin quruluşu. Ali məktəb tələbələri üçün dərs vəsaiti. Az.TU-nun mətbəəsi.408 s.
E.Ə.Məsimov. «Ümumi fizika kursu. V cild . Atom fizikası ». Ali məktəblər üçün dərslik. AzTU-nun mətbəəsi. 2010,661s.
E.Ə.Məsimov. «Polimerlərin fiziki-kimyası». Ali məktəblər üçün dərslik . Bakı , « Bakı Universiteti » nəşriyyatı , 2010, 416 s .
E.Ə.Məsimov. Bioloji sistemlərdə suyun rolu. Hidrofobluq. Bakı, 2008, 328s.
E.Ə.Məsimov. Məhlulların fiziki-kimyəvi xassələri. Bakı, 2008, 152s.
E.Ə.Məsimov, N.F.Əhmədov. Biosistemlərin quruluşu və xassələri. Bakı, 2008, 131s.
E.Ə.Məsimov. Aşağı temperaturlar. Kvant mayeləri. Bakı, 2008, 144 səh.

E.Ə.Məsimov, R.Ş.Əhmədova. Atomun quruluşu. Elementlərin dövrü sistemi, Bakı, 2008, 96 səh.
E.Ə.Məsimov, M.Ş.Məmmədov, R.M.Bağırov «Atom fizikasından məsələlər» Dərs vəsaiti, Bakı, «MBM» mətbəəsi, 2007, 223 səh
E.Ə.Məsimov. Su və canlı orqanizm. Bakı, 2007, 116 s.
E.Ə.Məsimov, V.V.Prudko, R.H.Mahmudov. Makromolekul məhlullarında işığın səpilməsi. Bakı, 2007, 100 s.
E.Ə.Məsimov, H.Ş.Həsənov. Bioloji sistemlərin termodinamikası. Bakı, 2007, 411 s.
E.Ə.Məsimov, Mürsəlov T.M. Nüvə maqnit rezonansı spektroskopiyası. 2006, 347 s.
E.Ə.Məsimov, Həsənov H.Ş., Həsənova N.H. Biosistemlərin ultrasəs metodu ilə tədqiqi. Bakı Universiteti Nəşriyyatı, Bakı, 2005, 156 s.
E.Ə.Məsimov, T.M.Mürsəlov. Atom fizikası, Bakı 2002, 912 s.
Э.А.Масимов, В.Ю.Заславский, А.У.Махмудов. Гидрофобность полимерных растворов. Баку, 1998.
E.Ə.Məsimov, İ.İ.Hüseynov, T.M.Mürsəlov. Maddə quruluşu. Bakı 1997.
Е.А.Масимов. Вода и живой организм. Баку. 1994.
E.Ə.Məsimov. Nüvə-maqnit rezonansı. Bakı, 1993.

DÖVLƏT, BEYNƏLXALQ PROQRAMLAR VƏ QRANTLAR

Patent P990089, 94/000415, 17.08.94, təsdiq olunub 26.05.99

MÜKAFATLAR

2015 ildə Pyotr Velikiy ordeni
2013 ildə Avropa Elm və Sənaye Palatası tərəfindən Keyfiyyət diplomu və Avropa qızıl medalı
2011-ci ildə Rusiyanın Təbiət Elmləri Akademiyasının müxbir üzvü seçilmişdir və həmin Akademiyanın təsis etdiyi V.İ.Vernadskiy adına medal, A.Nobel adına medal, «Elmi məktəbin yaradıcısı», «Əməkdar elm və təhsil xadimi» fəxri adlarına layiq görülmüş və «Rusiyanın Elmi məktəbləri» ensiklopediyasına daxil edilmişdir

1. Масимов Э.А., Гасанов Г.Ш., Пашаев Б.Г. Определение числа гидратации ионов щелочных металов. X I Международная конференция «Проблемы сольватации и комплексообразования в растворах. Иваново, Россия 10-14 октября 2011, с.121.

2. Масимов Э.А., Аббасов Х.Ф. О Рефрактометрическом определении числа гидратации ионов в разбавленных водных растворах сульфата магния , İvanovo, 2011 XI Международная Конференция «Проблемы сольватации и комплексо – образования в растворах», г. Иваново, Россия, Тезисы докладов, 10-14 октября 2011г., с.118-119.

3. Масимов Э.А., Имамалиев А.Р. – Влияние наночастиц Al ₂ O ₃ на спектр мутности агарового геля. X I Международная конференция «Проблемы сольватации и комплексообразования в растворах. Иваново, Россия 10-14 октября 2011, с.125-126.

4. Прудько В.В., Масимов Э.А. Неэлектролиты в водных растворах агара. X I Международная конференция «Проблемы сольватации и комплексо-образования в растворах. Иваново, Россия 10-14 октября 2011, с.147.

5. Масимов Э.А., Имамалиев А.Р. Влияние щелочей на спектр пропускания агарового геля . VII Международная научная конференция “Кинетика и механизм кристаллизации. Кристаллизация и материалы нового поколения” , Иваново, 25-28 сентября 2012г, с.213 .

6. Масимов Э. А ., Аббасов Х.Ф. Рефрактометрическое определение характеристических параметров макромолекул в водных растворах полиэтиленгликоля . IV Съезд Биофизиков, Тезисы докладов, Нижний Новгород, 20-26 августа 2012, III c. 153.

Atom və nüvə fizikası

Dərs vəsaiti ümumi fizika kursunun “Atom və nüvə fizikası” bölməsinə aid məsələ və müvafiq testlərin həllinə həsr olunmuşdur. Təklif olunan bütün məsələ və testlər Bakalavr pilləsi üçün mövcud “Fizika ” proqramına uyğun olaraq paraqraflara ayrılmış və hər bir paraqrafda əvvəlcə qısa nəzəri məlumat və mövzunu tam əhatə edən suallar verilmiş, sonra nümunəvi məsələlərin həlli geniş izahatla aydınlaşdırılmışdır. Paraqrafın sonunda müstəqil həll olunacaq məsələlər və testlər verilmişdir. Kitabın sonunda isə tələbələrin öz biliklərini müstəqil dəyərləndirməsi üçün sınaq testləri verilmişdir.

Vəsait ali məktəb tələbələri, müəllimlər, Fizika ilə maraqlanan şəxslər üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Ümumi fizika kursunun öyrənilməsində nəzəri materialların verilməsi, ona uyğun məsələ həll etmək bacarığının inkişaf etdirmək və tələblərin müstəqil təcrübələr aparmaq, alman nəticələri analiz etmək vərdişlərini aşılamaq nəzərdə tutulur. Ümumiyyətlə ixtiyari səviyyədə fizikanın mükəmməl öyrədilməsi prosesinin ayrılmaz tərkib hissələrindən biri də məsələ həllidir. Buna görə də Fizika kursunun tədrisində məsələ həllinə mühüm əhəmiyyət verilir və tədris proqramında ona xeyli saat ayrılır.

Məsələ həlli tələbələrə əsas fiziki qanunları və düsturları yadda saxlamağa və onları dərindən dərk etməyə imkan verir, onların xarakterik xüsusiyyətləri və onların tətbiq olunma sahələri haqqında müəyyən təsəvvürlər yaradır. Praktiki və idrak əhəmiyyəti olan konkret məsələlərin həlli üçün maddi aləmin ümumi qanunlarından istifadə etmək vərdişini inkişaf etdirilməsində mühüm rol oynayır. Məsələ həlli etmək bacarığı proqram materialının öyrənilmə dərinliyini qiymətləndirməyin ən yaxşı meyarlarindan biridir.

Ümumi fizika kursunun yekunu olan «Atom və nüvə fizikası» mahiyyətcə müasir fizika olub bütün təbiət elmlərinin əsasını təşkil edir. Təbiətdə baş verən proses və hadisələrin mahiyyətinin aydmlaşdırılmasma, onları makroskopik baxımdan tədqiq etməyə imkan yaradır.

Son zamanlar qəbul imtahanları ilə yanaşı olaraq Ali məktəblərdə semestr imtahanları da test üsulu ilə keçirilir. Tələbələrin bu fənni yaxşı mənimsəməsi üçün proqramı tam əhatə edən və müvafiq suallar və testlərlə təchiz olunmuş uyğun məsələ kitablarına ciddi ehtiyac duyulur. Tələbələrə təklif olunan bu vəsait uyğun çatışmamazlıqları aradan qaldırmaq üçün nəzərdə tutulmuşdur.

Vəsait 20 paraqraf və məsələ həlli zamanı istifadə olunan cədvəllərdən ibarətdir. Hər bölmənin əvvəlində mövzuya aid zəruri olan qısa nəzəri məlumat verilmiş, uyğun suallar tərtib olunmuş, məsələ həllinə aid tipik nümunələr göstərilmiş, tələbələrin müstəqil həll etmələri üçün məsələlər təklif olunmuşdur. Hər bölmənin sonunda mövzuya aid kifayət qədər testlər verilmişdir. Testlərin ümumi sayı mindən artıqdır. Vəsaitin sonunda tələbələrin bilik mənimsəmə faizlərini müstəqil qiymətləndirmək üçün imtahana uyğun 5 variantda sınaq testləri verilmişdir.

Dərs vəsaiti universitetlərdə tədris olunan ümumi fizika kursunun «Atom və nüvə fizikası» bölməsinin proqramına uyğun tərtib olunmuşdur.

Dərs vəsaitinin ərsəyə gəlməsində göstərdikləri köməyə görə ADPU-nun Eltektri və optika kafedrasının bütün əməkdaşlarına, əlyazmasını oxuyub ona faydalı təkliflər verən ADPU-nun Nəzəri fizika kafedrasının müdiri prof. İ.H.Cəfərova, BDU -nun Nəzəri fizika kafedrasının professoru S.Q.Abdullayevə və dosent H.Ə.Həsənova öz səmimi təşəkkürümüzü bildiririk.

Aşağıdakı düyməyə vuraraq resursu yükləyə bilərsiniz.

Mövzu 23. Atom nüvəsi və elementar zərrəciklər fizikası. Atom nüvəsi

Ən sadə H atomun nüvəsi proton adlanan bir elementar zərrəcikdən təşkil edilmişdir. Yerdə qalan bütün atomların nüvələri iki növ elementar zərrəcikdən proton və neytrondan təşkil olunub. Bu elementar zərrəciklər nuklonlar adlanır.

Proton: P ilə işarə olunub +e yükünə və m_p=938.28 M_eV kütləyə malikdir. Müqayisə üçün elektronun kütləsi enerji vahidində m_e=0.511 M_eV olduğunu qeyd edək.

P-spinə və məxsusi maqnit momentinə malikdir:

nüvə maqnetonu adlanır.

Neytron: n-ilə işarə olunur və 1932-ci ildə ingilis fiziki D.Çedvik tərəfindən kəşf olunub. Elektrik yükünə malik deyil.

Neytron spinə malikdir ( ) və yüksüz olmasına baxmayaraq məxsusi maqnit momentinə malikdir.

(-) işarəsi məxsusi mexaniki və maqnit momentinin əks, istiqamətdə yönəlməsinə aiddir.

Neytron adi halda q/ stabildir (radioaktivdir).O, elektron və antineytrino adlanan hissəcik buraxaraq protona çevrilir.

Neytronun yarımparçalanma dövrü 12 dəqiqədir. .Deməli (1)-in solu sağından enerji nöqteyi nəzərindən 1.5 m_e , yəni 0.77 M_eV çoxdur. Bu enerji parçalanma məhsullarının kinetik enerjisi şəklində ayrılır.

Atom nüvəsinin xarakteristikası.

Atom nüvəsini xarakterizə edən kəmiyyətlərdən biri yük ədədi Z, digəri isə kütlə ədədi A-dır. Z-nüvədəki protonların sayını və deməli +Ze yükünü müəyyən edir. Bu həmçinin elementlərin dövri sistemində sıra nömrəsi olduğundan atom nömrəsi adlanır. A kütlə ədədi nüvədəki nüklonların sayını göstərir. Neytronların N sayı N=A-Z şəklində təyin edilir. Atom nüvəsi simvolik olaraq və ya kimi işarə edilir.

1. Z-i eyni , A-si müxtəlif nüvələr izotoplar adlanır. -adi və ya protiy, stabil; ağır deyteriy,stabil; tritiy, radioaktiv.
2. A-sı eyni nüvələr izobarlar adlanır

1. N=A-Z-i eyni olan nüvələr izotonlar adlanır

1. Eyni Z və A-ya malik olub, yarımparçalanma dövrləri ilə fərqlənən nüvələr isə izomerlər adlanır. Məsələn; -nın iki izomeri var. Bunların birinin yarımparçalanma dövrü 18 dəq, o birsininki, isə ~4.4 saatdır.

Nüvənin ölçüsü: İlk baxışda nüvənin radiusu фermi olan kürə təsəvvür etmək olar.

Nüvə fizikasında 10 -13 =1 фermi götürülür.

Nüvənin spini: Nüklonların spini toplanaraq yekunda nüvənin spinini verir.A-nın tək halında nüvənin spin kvant ədədi tam olmur.A cüt olduqda isə tam və ya sıfır olur. Nüvə də nüklonların spinlərinin antiparalel yerləşməsi onunspinin bir neçə vahidi aşmamasına gətirir.
Nüvənin kütlə defekti və əlaqə enerjisi.

Nüvənin m_N kütləsi həmişə ona daxil ola hissəciklərin kütlələri cəmindən kiçik olur. Bu isə onu göstərir ki, nüklonlar bir-biri ilə birləşib nüvə əmələ gətirirkən onların əlaqə enrjisi ayrılır.

Hissəciyin sükünən enerjisi onun kütləsi ilə düsturu ilə bağlıdır. Onda nüvənin sükunət enerjisi qarşılıqlı təsirdə olmayan sükunətdəki nüklonların enerjisindən :

E_æ= kəmiyyəti qədər az olur.

Bu kəmiyyətə nüvədə nüklonların əlaqə enerjisi deyilir. Bu enerji elə işə bərabərdir ki, bu iş hesabına nüvəni onu təşkil edən nüklonlara parçalamaq və onları elə məsafəyə aparmaq mümkün olsun ki, onlar bir-biri ilə praktiki qarşılıqlı təsirdə ola bilməsinlər.

Bir nüklona düşən əlaqə enerjisinə xüsusi əlaqə enerjisi deyilir.

-kəmiyyətinə nüvənin kütlə defekti deyilir. = E_æ/c 2 -olur.

Xüsusi əlaqə enerjisi E_æ /A-nın A-kütlə ədədindən asılılıq qrafiki aşağıdakı kimidir.Göründüyü kimi kütlə ədədi arasında olan nüvələrin nüklonları bir-biri ilə daha qüvvətli bağlıdır.

Onlar üçün E_æ/A~8.7 MeV-dur.

Ən ağır təbii nüvə olan uran üçün bu enerji ~7.5 M_eV-i aşmır. Bu cür asılılıq energetik cəhətdən iki növ prosesin mümkünlüyünü göstərir.

1. Ağır nüvələrin daha yüngül iki və ya daha çox nüvəyə bölünməsi.
2. Hər iki proses böyük miqdarda enerji ayrılması ilə müşayət olunmalıdır.

Yüngül nüvələrin bir nüvə şəklində birləşməsi.

Məsələn A=240 olan nüvə (E_æ/A=7.5 M_eV), iki A=120 olan (E_æ/A=8.5 M_eV) nüvəyə bölünməsi zamanı 240 M_eV enerji ayrılmalıdır. Həmçinin də 2 dənə -dən nüvəsi yaranarkən 24 M_eV enerji ayrılmalıdır. Əgər arasında olan nüvələr enerji cəhətdən daha əlverişli haldadırlarsa , onda ağır nüvələr niyə bu nüvələrə bölünmürlər? İş ondadır ki, ağır nüvələrin bir neçə hissəyə bölünməsi üçün o bir sıra aralıq mərhələlər keçməlidirlər ki, bu mərhələlərin hər birində enerji nüvənin əsas halındakı enerjini aşır. Yəni bölünmə üçün əlavə enrji tələb olunur ki, bu enerjiyə də aktivləşmə enerjisi deyilir. Aktivləşmə enerjisi bölünmənin son məhsullarının əlaqə enerjisinin dəyişməsi hesabına ayrılan enerjiyə əlavə olaraq ayrılır.Adi halda aktivləşmə enerjisini heç bir yerdən alan ala bilməyən ağır nüvələr stabil halda da uzun müddət qalırlar.

Nüvə qüvvələri.

Nüvədə nüklonlar arasında böyük əlaqə enerjisinin müvcudluğu onu göstərir ki, nüklonlar arasında çox intensivlik qarşılıqlı əlaqə mövcuddur. Bu əlaqə cazibə xarakteri daşıyır. Bu qüvvə nüklonları , onlar arasında kulon itələmə qüvvəsi təsir göstərməsinə baxmayaraq bir-birindən 10 -13 sm məsafədə saxlayır. Nüklonları arasında nüvə qarşılıqlı təsiri qüvvətli qarşılıqlı təsir adlanır.

1. Bu qüvvələr qısa təsir qüvvələridir (10 -13 sm), 10 -13 sm-dən kiçik məsafələrdə nüklonların qarşılıqlı cazibəsi itələmə ilə əvəz olunur.
2. Nüvə qüvvələri yükdən asılı olmamaq xassəsinə malikdir. Belə ki, qarşılıqlı əlaqəsi, və ya qarşılıqlı əlaqəsindən fərqlənmir.
3. Nüvə qüvvələri nüklonların spinlərinin yönəlməsindən asılıdır.
4. Nüvə qüvvələri mərkəzi qüvvələr deyilir.
5. Bu qüvvələr doyma xassəsinə malikdirlər.Yəni hər bir nüklon müəyyən sayda nüklonla qarşılıqlı təsirdə ola bilər.

1934-cü ildə İ.E.Tanım belə bir fərziyyə söylədi ki, nüklonlar arasında qarşılıqlı təsir. Virtual hissəciklərin mübadiləsi ilə baş verir.

Nüklonlardan başqa o vaxtlar elmə məlum olan hissəciklər və foton idi. Bunlardan ən ağırı e üçün de-Broye dalğa uzunluğu nüvə qüvvələrinin təsir-radiusunu 2 tərtib aşır. Həmçinin belə virtual elektronlar üçün hesablanan nüvə qarşılıqlı təsiri çox kiçik alındı ki, bu da nüklonlar arasında nüvə qarşılıqlı təsirinin virtual elektronların mübadiləsi vasitəsi ilə baş verə biləcəyi fikrini rədd etdi.

1935-ci ildə yapon fiziki Yukava belə cəsarətli hipoteza irəli sürdü ki, təbiətdə, hələlik müşahidə olunmayan, kütləsi qədər olan hissəciklər var ki, onlar nüvə qarşılıqlı təsirinin daşıyıcılarıdır. Bu hissəcikləri mezonlar – adlandırdı.

1936-ci ildə Anderson və Neddermeyen kosmik şüalarda kütləsi 207 m_e qədər olan hissəciklər müşahidə etmişdirlər. Lakin məlum oldu ki, bunlar nüvə qüvvələrinin daşıyıcıları deyillər, nüklonlarla zəif əlaqədədirlər.

Yalnız 1947-ci ildə Okkialin və Pouell kosmik şüalarda daha bir mezon kəşf etdilər ki, ona da -mezon və ya pion dedilər. Bunlar nüvə qüvvələrinin daşıyıcılarıdır.

mezonların növü var.

parçalanmasına məruz qalır.

sxemi ilə parçalanır.

Nüklonlar arasında mübadilə qarşılıqlı təsirinə baxaq.