Atribut cədvəlimin məlumatlarını xəritədə qgis-də necə göstərə bilərəm

Yer səthinin yuxarıdan, kiçildilmiş, şərti işarələr ilə təsvidir.

Using QGIS to Create a Hexbin Map of GISP Registrations

Binning is a cartographic technique for showing the density of point features. Binning involves overlaying a grid of uniform shapes onto a point dataset. Each cell in the grid is then assigned the number of points that falls within it. A graduated color classification is then employed to show visually which cells contain the largest number of points. Different sized shapes can be employed such as rectangles, diamonds, and hexagons.

A hexbin map is the concatenated term for hexagonal binning. This involves the use of hexagons as the bin shape. It is fairly easy to create a hexbin map using QGIS. This tutorial uses a geocoded database from the GISP Registry which the GIS Certification Institute (GISCI) makes readily available. The database was geocoded based on the ZIP code listed for each registration.

Creating a Hexbin Map with QGIS

To get started with creating the bin map, the first step is to install the MMQGIS plugin which provides a lot of very handy functions. You will need this plugin to create the hexagon grid layer. To install go to Plugins –> Manage and Install Plugins…

In the GUI, search for MMQGIS, click on the plugin and select install plugin.

Load in the Point Shapefile

Before you create the grid, you will need to load in the point shapefile. As I mentioned, this example uses a geocoded GISP shapefile as the point layer. Once the layer is loaded, it is time to create the grid.

Create a Hexagon Grid

To create the hexagon grid, go to MMQGIS –> Create –> Create Grid Layer.

In the Grid GUI that pops up, select the “Shape Type” from the drop down as “Hexagons”.

Next, you want to set the resolution of the grids. The larger the X spacing you enter, the larger the individual hexagon shapes will be in the grid. I wanted a very small hexagons so I entered 0.25 as the x value. I left the units as the default project units. Then select the extent of the grid. It can be the current extent which is useful if you only want the grid to cover a zoomed in area. I set it to the extent of my point layer file. Last, choose the name and location of the new grid layer.

Once your parameters are set, click on the “OK” button to generate the new grid layer.

Counting Points in Polygons

The next step in creating the hexbin map is to assign the number of points that falls within each hexagon. To do this go to Vector –> Analysis Tools –> Points in Polygon

In the Count Points in Polygon GUI select the grid layer you just created and then the point layer. You can either accept the default count field name of “PNTCNT” or type in the name of the field that you want. Finally, set the name and location of the new grid layer containing the count of points per polygon. Click on “OK” and a new layer will be added to the canvas. You will see a notice: “Warning: Input layers have non-matching CRS. This may cause unexpected results.” You can click OK and ignore this warning.

Finalizing the Hexbin Map

Now it’s time to symbolized the hexagon grid. To do so, right click on the layer and select the properties menu option.

Select the Style menu option and then select “Graduated” Select the column containing the point in polygon counts. You can then select the color ramp colors and mode of breaks. Hit the classify button to see the values. To only show the cells that have a polygon count of 1 or more, adjust the first value groupings to start at 1.000. Click on OK to symbolize your layer:

You now have a layer that shows point density as a hexbin map. The darker the blue, the more the points in within that hexagon. Viewing a zoomed in area of the map shows where the clusters of GISP registrations are in this area of the United States.

Binning in GIS
What is the Difference Between a Heat Map and a Hot Spot Map?

Əməli yazi nümunələri

(ərizə, tərcümeyi-hal, izahat, elan, bildiriş, reklam, anons, afişa, arayış, protokol, rəy, teleqram, annotasiya, akt, məktub, vəkalətnamə, əmr, etiket, hesabat, referat).

1. Ərizə

Ərəbcə «ərz» sözündən olub müraciət, ərz etmək mənasını verir. Bəzən rəsmi şəkildə yazılan müraciət də ərizə hesab edilir, lakin bu müraciət müəyyən formaya malikdir.

Ərizənin məzmuna görə iki növü vardır:

Şikayət xarakteri daşıyan ərizə.
Xahiş məqsədilə yazılan ərizə.

Ərizəyə verilən tələblər:

Kimə və kim tərəfindən yazılır.
Məzmun qısa, faktlar konkret olmalıdır.
Ərizəçinin öz xətti ilə yazılmalıdır.
Sonda imza və tarix: il, ay, gün göstərilməlidir.

2. Tərcümeyi-hal

Ali və orta ixtisas məktəblərinə daxil olarkən, işə girərkən, müəyyən bir təşkilata üzv olarkən, rəhbər vəzifəyə çəkilərkən, mükafata təqdim olunarkən yazılır.

Tərcümeyi-hala verilən tələblər:

Şəxsin doğulduğu il, ay, gün, yer dəqiq göstərilir.
Faktlar ardıcıl sadalanmalıdır.
Şəxsin öz xətti ilə yazılmalıdır.
Sonda imza və tarix göstərilməlidir.

3. İzahat

Ərəbcədir, «izah» sözünün cəmidir və müəyyən hərəkəti aydınlaşdırma mənasını verir. Yazılı və şifahi, sadə və müfəssəl olur.

İzahata verilən tələblər:

Kimə və kim tərəfindən yazılır.
Məzmunu aydın olmalıdır.
Şəxsin öz xətti ilə yazılmalıdır.
Sonda imza və tarix: il, ay, gün göstərilməlidir.

4. Elan

Elan çap olunmuş xəbər mənasını bildirir. Müəyyən məlumatın əvvəlcədən çatdırılması nəzərdə tutulur.

Elana verilən tələblər:

Məzmunu aydın qeyd olunmalıdır.
Vaxtı dəqiq göstərilməlidir.
Tədbirin keçiriləcəyi yer yazılmalıdır.
Tədbirin təşkilatçısı qeyd olunmalıdır.

Elanın aşağıdakı növləri vardır: bildiriş, reklam, afişa, anons.

Bildiriş — əsl Azərbaycan sözüdür: bir məsələ barədə əvvəlcədən verilən xəbərdir.
Reklam — latıncadır: qışqırmaq mənasını verir.
Afişa — fransızcadır: tamaşa, konsert, idman yarışı haqqında elan deməkdir.
Anons — fransızcadır: müəyyən bir məsələ ilə bağlı radioda, televiziyada və mətbuatda əvvəlcədən verilən elandır.

5. Arayış

Arayış əsl Azərbaycan sözüdür. Hər hansı bir şəxsin kimliyini təsdiq etmək üçün müəyyən bir təşkilat tərəfindən verilir.

Məzmununa görə sadə (şəxsə aiddir) və mürəkkəb (təşkilatlara aiddir) olur.

Arayışa verilən tələblər:

«Arayış» sözü vərəqin ortasında yuxarıda yazılır.
Aşağıda sol tərəfdə ştamp üçün yer buraxılır, sağ tərəfdə isə şəxs haqqında əsas məlumat verilir.
Təqdim olunduğu yer göstərilir.
Sonda imza və möhür

6. Protokol

Protokol yunancadır, «protok» ilk vərəq, «kolos» isə yapışdırmaq deməkdir. İkiyə qədər (az) məsələni əks etdirən sadə, ikidən çox məsələni əks etdirən mürəkkəb protokol hesab edilir.

Protokol üç halda yazılır:

iclasdakı çıxış və qərarları əks etdirmək üçün;
qaydanın pozulmasını bildirmək üçün;
dövlətlərarası münasibətlər zamanı yazılır.

Protokola verilən tələblər:

Yuxarıda vərəqin ortasında «Protokol» sözü vənömrə böyükhərflə yazılır.
Təşkilatın adı, tarixvə yer göstərilir.
İştirakçıların sayı göstərilir, sədrvə katib seçilir.
Gündəlikməsələlər, Eşidildi, Çıxışlar, Qərar yazılır.
Sonda sədr və katibin imzası

7. Rəy

Rəy ərəbəcədir, fikir, mülahizə mənasını verir. Əsər, tamaşa, kurs işi, dissertasiya işi haqqında mülahizə, fikir, resenziya deməkdir.

Rəyə verilən tələblər:

Kimə və nə haqdayazıldığı göstərilir, səhifənin ortasında «rəy» sözü yazılır.
Nə barədədirsə, onun müsbətvə mənfi cəhətləri göstərilir.
Rəyçi tərəfindən irəli sürülən təklifvə tövsiyələr yığcam şəkildə ifadə olunur.
Sonda rəyçinin adı, soyadı və atasınınadı yazılır vəimza qoyulur, tarix — gün, ay, ilbütöv şəkildə göstərilir.

8. Teleqram

Teleqram yunancadır, «tele» uzaq, «qramma» yazmaq deməkdir. Teleqramın iki növü vardır:

Teleqrama verilən tələblər:

Şəxsin adı, soyadı və ünvan dəqiq göstərilməlidir.
Teleqram yığcamvə aydın olmalıdır, çalışmaq lazımdır ki, az söz işlədilsin.
Burada rəqəmlər hərflə yazılır və hər bir söz, rəqəm ayrıcapul hesablanır.

9. Annotasiya

Annotasiya latıncadır, «annotomik» sözündəndir və «qeyd aparmaq», «əlavə» deməkdir. Əsas mənası kitab, jurnal və məqalələrin məzmununun qısa şəkildə şərhidir. Annotasiyanı, əsasən, müəllifin özü yazır.

Annotasiyaya verilənt tələblər:

Müəllifin adı və soyadı verilir.
Kitabın adı, nəşriyyatı, çap olunduğu şəhər və həcmi göstərilir.
Kitabın nə haqda yazıldığı bildirilir.
Nə məqsədlə və kimin üçün yazılması öz əksini tapır.

10. Akt

Akt latıncadır, «aktos» sözündəndir və hərəkət, hadisə, cinayət işi deməkdir. Müxtəlif növləri vardır:

cinayət aktı — cinayət işi ilə bağlı olur
dövlət aktı — dövləti əhəmiyyəti olan fərman, qərar
müəyyən faktı açmaq üçün olan akt-yararsız işin sübutu
mürəkkəb (xüsusi) akt — bir neçə faktı əks etdirir.

Akta verilən tələblər:

«Akt» sözü vərəqin yıxarı hissəsində, ortada və böyük hərflə yazılır.
«Akt» sözündən sonra sol tərəfdə aktın tərtib edildiyi yer, sağ tərəfdə isə tarix — gün, ay, il göstərilir.
Aktı tərtib edənlər göstərilir.
Yoxlama haqqında dəqiq məlumat verilir və müddəti həm rəqəm, həm də hərflə göstərilir.
Nəticə yazılır.
Sonda aktı tərtib edənlərin imzası

11. Məktub

Məktub ərəbcədir, əməli yazının ən geniş yayılmış və sərbəst formasıdır. Məktublar iki cür olur: rəsmi və qeyri-rəsmi şəxslərin yazdıqları.

Məktub aşağıdakı hissələrdən ibarətdir:

Müraciət hissəsi — başlıq sayılır.
Ümumi hissə — şəxslərin əhvali-ruhiyyəsi və vəziyyəti öz əksini tapır.
Fərqləndirici hissə — məktubun əsas məzmununu əhatə edir.
Yekunlaşdırıcı hissə — sonluq.

12. Vəkalətnamə

Vəkalətnamə ərəbcə vəkalət və farsca namə sözlərindən ibarətdir, vəkillik kağızı deməkdir. Həm təşkilatlara, həm də müəyyən şəxsə aid ola bilər. Təşkilatlara aid vəkalətnamə mətbəədə xüsusi formada hazırlanır.

Vəkalətnaməyə verilən tələblər:

Vəkaləti verən və verilən şəxslərin adı, atasının adı, soy adı və vəzifəsi göstərilməlidir.
Alınacaq və ya etibar ediləcək malın məzmunu və vəkalətnamənin müddəti həm rəqəm, həm də hərflə göstərilir.
Vəkalətnaməyə məsul olan şəxsin imzası və şəxsiyyət vəsiqəsinin göstəriciləri.
Vəkalətnamənin verildiyi

13. Əmr

Əmr ərəbcədir; hökm, göstəriş və sərəncam mənalarını verir. Rəsmi sənədlərə aiddir.

Əmrə verilən tələblər:

Vərəqin yuxarı hissəsində müəssisənin adı, təzə sətirdə əmrin nömrəsi yazılır ( Əmr N® 1).
Sol tərəfdə tərtib edildiyi yer, sağ tərəfdə isə tarix -gün, ay, il göstərilir.
Əmrin məzmunu dəqiq və aydın ifadə olunur.
Sonda təşkilat rəhbərinin adı, soyadı, atasının adı yazılır və möhürlə təsdiq edilir.

14. Etiket

Etiket fransızcadır, yarlıq mənasını verir. Satılacaq malın, yaxud eksponatın üstünə yapışdırılan və onu səciyyələndirən mətn.

15. Hesabat

Hesabat ərəbcədir, «hesab» sözünün cəmidir və görülmüş işin nəticəsi haqqında rəsmi məlumat mənasını bildirir.

Hesabata verilən tələblər:

İnandırıcı olmalıdır.
Faktlar və rəqəmlər dəqiq verilməlidir.
Təkrarlara yol verilməməlidir.
İctimai xarakter daşıyırsa, qorunub saxlanmalıdır.
Əvvəlində onun yazan şəxsin adı, atasının adı və soyadı göstərilməlidir, sonda imza qoyulmalıdır.

16. Referat

Referat latıncadır, məruzə etmək, məlumat vermək mənalarını bildirir. Referatda elmi əsərin, kitabın xülasəsi verilir. Ədəbi yaradıcılığa həsr edilmiş məruzə mənasında da işlədilir.

Referata verilən tələblər:

Vərəqin əvvəlində ortada «Referat» sözü, onun altında isə mövzununadı qeyd olunur.
Planı verilir və sonra məzmunu yazılır. (Bəzən plansız da ola bilər.)
Sonda müəllifin adı, atasının adı, soyadı və tarix yazılır.

Müəllif: KAMRAN ƏLİYEV
Mənbə: AZƏRBAYCAN DİLİ, abituriyentlər üçün köməkçi vəsait, Bakı — «Elm» — 2011, ISBN 978-9952-453-30-0

Kartoqrafik təsvir vasitələri.

Xəritə, qlobus və plan kartoqrafik təsvirlərdir. Ərazinin kiçildilmiş,
ümumiləşdirilmiş və şərti işarələrlə təqdim olunmuş modelinə kartoqrafik
təsvir deyilir.

Coğrafi xəritələr (fiziki, siyasi, iqtisadi və s.) dünyanı və ya hər hansı bir ərazini
daha aydın təsvir edən modellərdir. Onlar kartoqrafik modelləşdirmə ilə yaradılır.
Məkana dair məlumatların toplanması, sistemləşdirilməsi və kompleks təhlilini
əhatə edən ardıcıllıqla yerinə yetirilir. Kartoqrafik modelləşdirməni sxematik
şəkildə aşağıdakı kimi təsvir etmək olar.

Kartoqrafik modelləşdirmə 3 prinsipə əsaslanır:
1. Riyazi əsas – kartoqrafik proyeksiya, dərəcə toru və miqyasın köməyi ilə
Yerin kürə səthindən müstəvi səthə keçidini təmin edir.

Kartoqrafik proyeksiyalar

Yer kürə formasında olduğu üçün onu qlobusda nisbətən düzgün təsvir etmək olar. Coğrafi obyektlər qlobusda paralel və meridianların əmələ gətirdiyi şəbəkənin köməyi ilə təsvir edilir. Bu, coğrafi şəbəkə adlanır. Qlobusda bütün böyük və kiçik əraziləri – materiklərı, okeanları, adaları və s. eyni dərəcədə kiçiltmək mümkündür. Xəritə müstəvi üzərində təsvir olduğu üçün bunu etmək olmur. Coğrafi şəbəkə müstəviyə keçirilərkən meridian və paralellərin forması dəyişir. Xəritədə meridian və paralellərin yaratdığı şəbəkə kartoqrafik şəbəkə adlanır. Qlobus səthini müstəviyə açarkən onun “dilimlərə” bölünən hissələri arasındakı boşluqların yerini dolduran zaman təhriflər, yəni xətalar yaranır. Xəritədə təhriflərdən yaxa qurtarmaq mümkün deyil, lakin onları azaltmaq və ya birini aradan qaldırmaq olar. Bunu kartoqrafik proyeksiyaların köməyi ilə etmək mümkündür.

Xəritədə 4 təhrif yaranır:

Sahə təhrifi. Qütbə yaxın ərazilərin sahəsi bəzən daha böyük göstərilir. Məs: Qrelandiya

Forma təhrifi. Materiklər bəzən dartılmış və ya sıxılmış formada göstərilir.

Uzunluq təhrifi. Bütün meridianların uzunluğu bərabər olduğu halda bəzən bu gözlənilmir.

Bucaq təhrifi. Meridianlar ekvatorla düz bucaq (90°) altında kəsişdiyi halda bəzi xəritələrdə bu bərabərlik itir.

Bütün xəritələrdə forma təhrifi mütləq olur

Təhriflər kəmiyyəti ilk növbədə miqyasdan asılıdır. Xəritə nə qədər kiçik miqyaslı olarsa təhrif bir o qədər çox olar. Bundan başqa təhriflər coğrafi obyektlərin ekvatora yaxınlığından da asılıdır. Silindrik proyeksiyada ekvator ətrafında olan ərazilərdə təhriflər az müşahidə edilir. Ekvatordan qütblərə doğru uzaqlaşdıqca təhriflərin kəmiyyəti çoxalır. Buna görədir ki, xüsusən dünyanın Merkator proyeksiyası ilə tərtib olunmuş siyasi xəritəsində Qrenlandiya adası Avstraliyadan, Antarktida materiki isə Afrikadan böyük görünür. Halbuki, Qrenlandiya Avstraliyadan sahəcə 3.5, Antarktida isə Afrikadan 2 dəfə kiçikdir. Xəritədə qeyd edilən təhriflərin baş verməsinin səbəbi Afrika və Avstraliyanın ekvatora yaxın yerləşmələrinə görə bunlarda təhrifin az, Antarktida Qrenladiya isə qütbdə yerləşdiyinə görə təhrifin çox olmasıdır. Heç bir xəritədə ərazidə olan bütün coğrafi obyektləri göstərmək mümkün deyil. Buna görə də plan və ya xəritə tərtib edərkən məqsəddən asılı olaraq əsas obyekt göstərilir, 2-ci dərəcəli obyekt atılır. Buna kartoqrafik ümumiləşdirmə və ya generalizasiya deyilir. Generalizasiyanın kəmiyyəti xəritənin miqyasından asılıdır. Xəritə nə qədər böyük miqyaslı olursa, generalizasiya bir o qədər az müşahidə edilir.

Kartoqrafik proyeksiyalar vasitəsilə Yerin kürəvi səthi müstəvi səthə köçürülür. Kartoqrafik proyeksiyalar təhrif xüsusiyyətlərinə görə üç qrupa ayrılır: bərabərbucaqlı (konform), bərabərsahəli (ekvivalent), ixtiyari.

Bərabərbucaqlı proyeksiyalarda tərtib edilən xəritələrdə istiqamət və ya bucaqlar demək olar ki, təhrif olunmur, lakin sahə və məsafələr tam təhrif olunur. Bu xəritələr dəniz nəqliyyatında və aviasiyada istifadə edilir. H. Merkatorun 1569-cu ildə tərtib etdiyi dəniz naviqasiya xəritəsi buna misal ola bilər.

Merkator proyeksiyası

Bərabərsahəli proyeksiyalarda ərazilərin sahəsi çox az, lakin bucaq (istiqamət), məsafə və forma tamamilə təhrif olunur. Bu xəritələr materik və okeanların sahələrini hesablamaq üçün əlverişlidir. D. Qall və A. Petersin proyeksiyası buna missal ola bilər. Kürə və ya sferik formada olan yeri müstəvi üzərində təsvir etmək üçün istifadə edilən vasitələr.

D.Qall və A.Petersin proyeksiyası

İstifadə olunan köməkçi səthlərdən asılı olaraq kartoqrafik proyeskiyalar aşağıdakı qruplara ayrılır.

Silindrik proyeksiyalarda qlobus şəffaf silindrin içərisinə yerləşdirilir. Bu zaman Yer səthinin ekvatorboyu əraziləri silindrin səthinə toxunur. Toxunma xəttində bütün təhriflər sıfıra bərabər olur. Xəritədə təhriflərin olmadığı xətt və ya nöqtə sıflr təhriflər xətti və ya sıfır təhriflər nöqtəsi adlanır. Silindrik proyeksiyalarda, əsasən dünya xəritələri, həmçinin ekvatorboyu ərazilərin xəritələri çəkilir, paralel və meridianlar bir-biri ilə düz bucaq altında kəsişən düz xətlər şəklində təsvir olunur.

Konus proyeksiyalarında xəritə tərtib olunarkən Yer kürəsi konusun səthi ilə 47° şm.e. və 62° şm.e.-də kəsişir və bu paralellər boyunca təhriflər olmur. Sıfır təhrif xətlərindən uzaqlaşdıqca təhriflər artır. Bu proyeksiyalarla qütb ətrafı və mülayim enliklərdə yerləşən ərazilərin xəritələri tərtib edilir. Belə xəritələrdə paralellər qövsvarı, meridianlar isə bir mərkəzdən çıxan düz xətlər şəklində təsvir olunur.

Azimutal proyeksiyalar üçün köməkçi həndəsi səth kimi müstəvidən istifadə olunur. Müstəvinin kürəyə toxunma nöqtəsi – sıfır təhrifli nöqtə adlanır. Antarktida və Şimal Buzlu okeanının bu proyeksiyada tərtib edilən xəritələrində paralellər çevrələr şəklində, meridianlar isə bir mərkəzdən çıxan radiuslar kimi təsvir olunur. Yarımkürələrin xəritəsi də azimutal proyeksiyada tərtib edilir.

Çoxüzlü proyeksiyada

Yer kürəsinin səthi kürə deyil, çoxlu sayda trapesiyalara bölünmüş çoxüzlü kimi qəbul edilir. Bu proyeksiyalar kiçik ərazilərin təsvirində, yəni əsasən topoqrafik xəritələrin tərtibi zamanı istifadə olunur. Xəritələrin miqyası böyük və orta olur, təhriflər çox az olur. Azərbaycanın xəritələri bərabərbucaqlı, konus və çoxüzlü proyeksiyalarda tərtib olunur. Təhriflərin dərəcəsi təsvir olunan ərazinin böyüklüyündən və coğrafi enlikdən asılıdır. Xəritədə təhrifləri müəyyən etmək üçün sadə üsullardan istifadə olunur, məsələn,

uzunluq (məsafə) təhrifi özünü meridian və paralellərin arasındakı parçaların uzunluqlarının müxtəlifliyində göstərir. Meridian və paralellər arasındakı bucaqlar 90°-dən fərqli olarsa, deməli, bucaqlar təhrif edilmişdir. Bucağın təhrifi isə bütün coğrafi obyektlərin formalarının təhrifinə səbəb olur.

Miqyas

Miqyas — Yer səthinin kartoqrafik təsvirlərdə neçə dəfə kiçildildiyini göstərən kəsr ədədidir.

Miqyasın 3 növü vardır:

“Ədədi miqyas” – məs: 1:100000, 1:200000

“İzahlı miqyas” – məs: ədədi miqyası izah edir. Məs: 1:100000 miqyası 1 sm-də 1 km deməkdir. Yəni miqyasın məxrəcin 100000 -ə bölürük və yaxud 5 sıfır silirik. Metrə çevirmək üçün isə 100-ə bölürük və ya 2 sıfır silirik.

“Qraifiki miqyas” – Miqyasın qrafik üzrə təsvir edilməsidir. 1:100000 qrafik miqyası aşağıdakı kimidir.

Həqiqi məsafəni tapmaq üçün- miqyas × xəritə məsafəsi. Hm = M × Xm

Miqyası tapmaq üçün- Həqiqi məsafə/Xəritə məsafəsi . M = Hm:Xm

Xəritə məsafəsini tapmaq üçün – Həqiqi məsafə /Miqyas. Xm =Hm:M

Miqyasda sahə: Miqyasda sahə düsturu aşağıdaki kimidir.

“Həqiqi sahə= Miqyasın² × xəritə sahəsi”

Baş miqyas və xüsusi miqyas

Xəritədə məsafələri baş və xüsusi miqyas vasitəsi ilə də nisbətən dəqiq ölçmək olar. Xəritənin kənarında yazılan miqyasa baş miqyas deyilir. Baş miqyasa əsasən məsafələri yalnız sıfır təhriflər xətti üzrə dəqiq hesablamaq olar. Xəritənin təhriflər olan hissələrində isə məsafəni hesablamaq üçün xüsusi miqyasdan istifadə edilir. Xüsusi miqyas meridian və paralel qövslərinin həqiqi uzunluğunu onların xəritədəki uzunluqlarına bölməklə təyin olunur.

2. Kartoqrafik generalizasiya – miqyas, məqsəd və məzmundan asılı olaraq
obyektlər seçilir və ümumiləşdirilir. Xəritənin miqyası böyüdükcə generaliyaziya azalır, kiçildikcə artır.

3. Kartoqrafik işarələr – şərti işarələr kimi qəbul edilir.

Şərti işarələr 3 cür olur: konturlu, xətti və miqyassız.
1. Yer səthində geniş sahə tutan ərazilər (göl, meşə, tarla, bağ) miqyasa uyğun kiçildilərək planda konturlu (və ya sahəvi) şərti işarələrlə təsvir olunur. Bu şərti işarələr ilə obyektin sahəsini, təyin etmək olar.
2. Yer səthində zolaq şəklində uzanan obyektlər (yol, kanal, çay) planda xətti şərti işarələr təsvir olunur. Bu şərti işarələr ilə obyektin uzunluğunu təyin etmək olar.
3. Məhəldə uzaqdan aydın seçilən lakin miqyasa uyğun xəritədə göstərilə bilməyən obyektlər (zavod borusu, tək ağac, teleqüllə) miqyasız şərti işarələrlə göstərilir. Bu şərti işarələr ilə obyektin yalnız yerini təyin etmək olar.

Miqyasına görə xəritələr şərti olaraq 3 qrupa bölünür:

Miqyası 1:10 000-dən 1:200 000-ə qədər olan xəritələr böyük miqyaslıdır. Onlara topoqrafik xəritələr də deyilir. Bu xəritələr üzrə dəqiq ölçmə işləri aparmaq olar. Miqyası 1:200000-dən 1:1000000-a qədər olan xəritələr orta miqyaslıdır. Onlara icmal-topoqrafik xəritələr də deyilir. Bu xəritələr üzrə çox dəqiqlik tələb etməyən ölçmə işləri aparmaq olar. Miqyası 1:1000000 və daha kiçik olan xəritələr kiçik miqyaslı xəritələrdir. Onlara icmal xəritələr də deyilir.

Məzmununa görə xəritələr 3 qrupa bölünür

Ümumcoğrafi xəritələrdə –Bu xəritələrə fiziki və iqtisadi xəritələr daxildir. Onların üzərində bütün coğrafi obyektlər (çaylar, göllər, sərhədlər, şəhərlər, faydalı qazıntılar) eyni səviyyədə təsvir edilir.

Azərbaycanın ümumcoğrafi xəritəsi

Tematik xəritələrdə – hər hansı bir mövzu və ya hadisə daha müfəssəl təsvir olunur. Tematik xəritələrin təbii hadisələri göstərən və iqtisadi prosesləri əks etdirən qrupları vardır. Məs: iqlim, torpaq, bitki örtüyü, əhalinin sıxlığı, kənd təsərrüfatı və s.

Kompleks – bir-biri-ilə qarşılıqlı əlaqədə olan iki və ya daha artıq komponent təsvir olunur. Məs.: sinoptik xəritələr, geoloji quruluş və faydalı qazıntılar xəritəsi və s. Əsl mükəmməl kompleks xəritə təbii zonalar xəritəsidir.

Xəritənin riyazi əsaslari– miqyas, dərəcə toru, proyeksiya.

Xəritənin coğrafi əsasları – relyef, hidroqrafik şəbəkə, yasayış məntəqəsi.

Xəritələrdə təsvir üsulları

Keyfiyyət fonu üsulu– təsvir olunan bütün ərazi hansısa keyfiyyət əlamətinə görə fərqləndirildikdə tətbiq olunur. Məsələn, siyasi xəritədə dövlətlərin əraziləri, fiziki xəritələrdə ovalıqlar, yüksəkliklər, yaylalar, eləcə də dağlıq ərazilər, iqlim xəritələrində yağıntıların paylanması bu üsulla təsvir olunur.

Hərəkət xətləri üsulu– yer səthindəki obyektlərin hərəkət istiqamətini göstərir. Okean cərəyanları, çayların axın istiqaməti, dənizdə gəmilərin hərəkəti, təyyarələrin, avtomobillərin, qatarların hərəkət istiqamətləri hərəkət xətləri üsulu ilə ifadə edilir.

Kartodiaqram üsulu – Ölkə və bölgələrin iqtisadi göstəriciləri dördbucaq və dairələrin köməyi ilə həyata keçirilir.

“Sәnaye sahәlәri”.
1. Yeyinti sənayesi, 2. Yüngül sənaye. 3. Maşınqayırma.

coğrafiya xəritəsi ilə diaqramın birləşməsidir. Burada məlumatlar həndəsi fiqurlar (daha çox dairə və sütunlar) vasitəsilə verilir. Fiqurların ölçüləri xəritədə təsvir edilən məlumatların kəmiyyət göstəricilərini əks etdirir. Məsələn, təqdim olunan xəritədəki diaqramda dairənin böyüklüyü – bu şəhərdə sənayenin daha güclü olmasını bildirir.

Kartoqram üsulu – hər hansı bir göstəricinin ərazi daxilində dəyişməsini vizual əks etdirən təsviridir (lakin xəritə deyildir). Kartoqramda məlumatlar müxtəlif ştrixlər, rənglər və nöqtələrlə ifadə olunur.

İşarələr üsulu- təsvir müxtəlif həndəsi fiqurlar, hərf və şəkillərin köməyi ilə olur.

Areal üsulu– da xəritələrdə təsvir olunan coğrafi obyektlərin yayıldığı əraziləri (sahələri) təsvir edir. Faydalı qazıntıların, bitki və heyvan növlərinin yayıldığı sahələr arealların köməyi ilə göstərilir. Arealları təsvir etmək üçün əvvəlcə xəritədə konturlar çəkilir, sonra isə göstərilən elementlərin yayılma sahəsi rənglənir və ya müxtəlif şərti işarələrlə göstərilir.

Nöqtələr üsulu ilə tematik xəritələrdə coğrafi obyektlərin ərazi üzrə yayılması, eləcə də onların kəmiyyət göstəriciləri verilir. Nöqtələrin ölçüləri onların kəmiyyət göstəricilərini ifadə edir. Bu üsul əhalinin yerləşməsini, heyvanların sayını göstərir.

Qlobus

Yerin bir çox mühüm xüsusiyyətlərini öyrənmək üçün onun kiçildilmiş modelindən qlobusdan istifadə olunur. İlk qlobusu e.ə. II əsrdə yunan Krates Malosskinin düzəltdiyi güman olunur. 1492-ci ildə alman alimi Martin Behaym hazırladığı qlobusu “Yer alması” adlandırmışdır.Qlobusda yerin əyriliyi nəzərə alaraq coğrayi obyektlər təhrifsiz (yəni səhvsiz) təsvir olunur. Qlobusun hər yerində miqyas eyni olur, yəni qlobus bərabərmiqyaslıdır. Burada yerdəki obyektlərin forma və ölçüləri miqyasa uyğun kiçildilərək düzgün təsvir olunur.

Qlobusda üfüqün cəhətlərini dərəcə toruna (meridian və paralellərə) əsasən təyin etmək olar. Miqyasa görə qlobuslar 3 yerə ayrılır:
1. Kiçik miqyaslı – 1:83.000.000
2. Orta miqyaslı – 1:50.000.000
3. Böyük miqyaslı – 1:30.000.000

Plan

Yer səthinin yuxarıdan, kiçildilmiş, şərti işarələr ilə təsvidir.

Xüsüsiyyətləri: Planda miqyas 1:10000- dən böyükdür

-Meridian və paralel çəkilmir

-Yerin əyriliyi nəzərə alınmır.

-Koordinatları müəyyən etmək olmur

-Cəhətləri oxlara əsasən müəyyən etmək olur

-Nisbi və mütləq hündürlüyü təyin etmək olur

-Yamacın istiqamətini müəyyən etmək olur

-Çay şəbəkəsinin sıxlığını müəyyən etmək olur.

Qütb planaalınması bir nöqtədən, marşurut planaalınması isə bir neçə nöqtədən aparılır.

Dəqiq planalınmada istifadə edilən alətlər: Teodolit, bussol.

Gözəyarı planaalınmada istifadə edilən alətlər: Vizir xətkeşi, kompas, menzula, planşet.

Hazırladı: Osman Eminov

Qeyd: Müəllimlərin işə qəbulu hazırlıqlarına hazırlaşmaq istəyənlər “Bakı Peşəkarlaq Akademiyası”nda dərslərimizə qoşula bilərlər bilərlər”. Yüksək səviyyədə keçən dərslərimiz həm miq həm atestasiya imtahanında sizə kömək edəcək.

Əlaqə nömrələri: �� ☎️ (+99412) 436 92 67 | (+99455) 787 21 23/24
�� Ünvan:Nizami metrosunun yaxınlığı,Caspian Plaza, 3-cü korpus,11-ci mərtəbə.

Müəllifin öz əlaqə nömrəsi: 055-534-81-70