Cumhuriyyətimizin Gəncə dövrü – Tarixi Faktlar – FOTO
[3, XVI-XVII fəsil]
AXC-nin Gəncədə qəbul etdiyi hüquqi aktlar və onun tarixinin izahlı xronologiyasına dair yeni kitab işıq üzü görüb
AMEA Gəncə Bölməsi, Diyarşünaslıq İnstitutunun Tarix şöbəsinin müdiri, Gəncə Dövlət Universitetinin professoru, tarix elmləri doktoru Həsənbala Sadıqovun “AXC-nin Gəncədə qəbul etdiyi hüquqi aktlar və onun tarixinin izahlı xronologiyası” adlı yeni kitabı çapdan çıxıb.
Kitabın müəllifi bildirib ki, yeni tədqiqat işi Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 100 illiyi münasibətilə hazırlanıb.
AXC-nin yaranmasını tariximizin ən şərəfli hadisəsi kimi dəyərləndirən Həsənbala Sadıqov bildirib ki, yalnız bu hadisə xalqımızın dünya dövlətləri içərisində dövlətçilik indeksinin nə qədər yüksək olduğunu ortaya qoyan dəyərli faktdır.
“Transqafqaz dövlətini və Seymini milli ziddiyyətlər dağıtdı. 1918-ci il mayın 28-də Tiflisdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti elan edildi. Azərbaycan Cümhuriyyətinin liderləri bilirdilər ki, onlar Tiflisdə uzun müddət qala bilməyəcəklər. Onlar ölkəyə sahib çıxmalı, bunun üçün də Bakını bolşevik ermənilərdən azad etməli idilər.Birbaşa Bakıya getmək mümkün deyildir. Ona görə də cümhuriyyət rəhbərləri dünya dövlətlərinə müstəqilliklərini elan edərkən paytaxt olaraq Gəncəni göstərirdilər. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 18 gündən sonra Gəncəyə gəldi. Məhz Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin 3 aylıq Gəncə dövrü tariximizin və dövlətçiliyimizin şanlı səhifəsidir” – deyə professor Həsənbala Sadıqov qeyd edib.
Müəllif deyir ki, çox yanlış olaraq belə bir fikir formalaşıb ki, güya AXC Gəncədə olduğu müddətdə dövlətçilik üçün lazım olan hüquqi aktları hazırlaya bilməyib. Bəzi tarixçilər bunu AXC liderlərinin dövlət işindəki səriştəsizlikləri ilə əlaqələndirmək istəyirlər.
Lakin, uzun müddət arxivlərdə çalışan alim son zamanlarda Azərbaycan Dövlət Arxivində işlədikdə Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Gəncə dövrü hökümət dəftəxanasının sənədlərinə rast gəlib və bütün sənədlərin surətini hazırlandığı yerə – Gəncəyə gətirib.
Arxiv sənədlərini araşdıran alim həmin sənədlərin təsnifatını və xronologiyasını hazırlayıb. Məlum olub ki, AXC-nin Gəncədə fəaliyyət göstərdiyi 1918-ci ilin 16 iyunundan-16 sentyabra kimi ümumilikdə 210 idarəçilik haqqında qanunlar-hüquqi aktlar qəbul edilib. Onları qruplaşdırdıqda o da məlum olub ki, bu sənədlər həm də dövrünə görə çox mükəmməl qanunvericilik aktlarıdır.
Kitabın ikinci, Xronologiya hissəsində isə müəllif çox maraqlı məsələlərə yer ayırıb. Bildirilir ki, Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti 1920-ci il aprelin 28-də süqut etməsinə baxmayaraq cümhuriyyət ideyası uzun illər mübarizəsini davam etdirib. Necə deyərlər, “Cümhuriyyət süqut etdi, yaşasın cümhuriyyət!”
Elə kitabdakı xronologiyanın da ən mühüm məziyyəti ondan ibarətdir ki, müəllif kitabın bu hissəsində vaxtilə Avropaya və Türkiyəyə mühacirət edən cümhuriyyət xadimlərinin fəaliyyətinə geniş yer ayırıb.
Qeyd edək ki, monoqrafiyada AXC-nin Gəncə şəhərində fəaliyyət göstərdiyi 3 ay müddətində qəbul etdiyi 200-dən artıq hüquqi sənəd sistemləşdirilərək xronoloji ardıcıllıqla oxuculara təqdim olunub. Nəşrdə çoxsaylı arxiv sənədlərinə, yerli və xarici mənbələrə istinad edilib.
Cumhuriyyətimizin Gəncə dövrü – Tarixi Faktlar – FOTO
Azərbaycan Xalq Cumhuriyyəti deyəndə ilk ağıla gələn şəhər Gəncə olur. Ölkənin ikinci böyük şəhəri yeni təşəkkül tapmış dövlətimizin – 1918-ci ildə yaradılan Azərbaycan Xalq Cumhuriyyətinin ilk addımlarına ev sahibliyi edib.
BAKU.WS xəbər verir ki, həmin ilin 16 iyun tarixində Xalq Cumhuriyyəti Tiflisdən Gəncəyə köçür və fəaliyyətini indiki Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetinin binasında davam etdirir. Bakının bolşevik-daşnak dəstələrinin nəzarəti altında olması səbəbindən Gəncənin payxat elan edilməsi zərururəti yaradır.
Həsən bəy Ağayev, Xudat bəy Rəfibəyli, Nəsib bəy Yusifbəyli, Fətəli xan Xoyski, Xəlil bəy Xasməmmdov kimi Cumhuriyyət qurucularının təklifi ilə Gəncə paytaxt elan edilir. Ümumiyyətlə Azərbaycan Xalq Cumhurriyyətinin Gəncədəki 3 aylıq zaman kəsiyində bir çox vacib qərarlar qəbul edilir. Məhz bu zalda keçirilən toplantılarda müstəqilliyimizin qurucuları, baniləri tərəfindən Azərbaycan dilinin dövlət dili elan edilməsi, milli ordunun yaradılması kimi çox böyük əhəmiyyət kəsb edən qırarlar qəbul olunur,tarixi sənədlər imzalanır Xalq Cumhurriyyəti dönəmində Gəncənin tarixi adı özünə qaytarılır.
Azərbaycan Xalq Cumhuriyyət tarixinin ilk mətbu orqanı “Azərbaycan Hökümətinin Xəbərləri” adlı nəşri işıq üzü görür. Bundan əlavə Bakının bolşevik-daşnak qüvvələrindən azad edilməsi də Gəncədən başlanır. Bu gün Azərbaycan Dövlət Aqrar Universitetində bütün tarixi hadisələrini özündə əks etdirən fotolar, ilk dövlət xəritəmiz, müstəqillik bəyannaməmiz tarixi fakt kimi qorunur. Сumhuriyyət dövrünü əks etdirən muzey fəaliyyət göstərir.
Azərbaycan tarixi – 2
7. M.Ə.Rəsulzadə və ictimai-siyasi ideallar. Bakı, Xəzər Universitəsi, 2005.
8. Hüseyn Baykara. Azərbaycan istiqlal mübarizəsi tarixi. Bakı 1992.
9. Tadeuş Svyatoçovski. Rusiya və Azərbaycan . Bakı, Xəzər Universitəsi, 2000.
10.*Qafqazda Sovet totalitarizmi (1920-30-cu illərdə). Elmi konfrans. Xəzər Universitəsi, 1998.
11. *Bakı Neftinin və yerli icmalarının tarixi. Elmi red. Leyla Əliyeva. Bakı 2009
12.* Nəsiman Yaqublu. Azərbaycan legionları. Bakı 2005
13.Əli Həsənov. Azərbaycanın xarici siyasəti: Avropa dövlətləri və ABŞ (1991-1996). Bakı 1998
14.*Araz Aslanlı. Qarabağ problemi, (tarixi, mahiyyəti, həll prosesi). Bakı, 2009.
15. *Oqtay Əsədov. Heydər Əliyev. Bakı, 2008.
Kitabları Universitetin kitabxanasından və “Tarix və Arxeologiya departamenti”ndən əldə etmək olar.
İnternet saytları
- mühazirələr
- mövzu ətrafında müzakirələr
- xəritələr, video və digər əyani materiallardan istifadə
- müəyyən mövzularla əlaqədar olaraq muzey və qoruqlara ekskursiyaların təşkil edilməsi (Azərbaycan tarixi muzeyi, İstiqlal muzeyi və s.)
və mütəxəssislərin dərslərə dəvət edilməsi
- Şimali Azərbaycanda Çar Rusiyasının müstəmləkə siyasəti ( mart)
- Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin irsi (mart)
- Azərbaycanda totalitarizmin nəticəsi (aprel)
- Azərbaycanın milli legionları: vətən xainləri və ya vətənsevərlər (may)
- M.C.Bağırov (və ya N.Nərimanov) ideal və gerçəklik (may)
1. İş ayrıca vərəqlərdə yazılmalıdır.
2. Vərəqin bir üzü yazılmalı, vərəqin kənarında sahələr qoyulmalıdır.
3. İş aydın yazılmalı, fikirlərin abzaslara bölünməsi məntiqi olmalıdır, hər yeni fikirdə abzasdan istifadə edilməlidir. İşin girişi və nəticəsi olmalıdır.
4. İş savadlı yazılmalı, lazım gəldikdə orfoqrafik lüğətdən istifadə edilməlidir.
5. Sonda istifadə olunmuş mənbələrin və ədəbiyyatın siyahısı əlavə edilməlidir.
6. İşin titul vərəqi olmalıdır: mövzunun adı, tələbənin adı, soyadı, fakultəsi, işin yerinə yetirildiyi department göstərilməlidir.
7. Şrift 12, interval 1,5 olmalıdır
- Azərbaycan tarixi haqqında bitkin, dolğun və obyektiv təsəvvür yaranacaq
- Azərbaycanın qədim dünya sivilizasiyasının ocaqlarından biri və Şərq dünyasının ayrılmaz hissəsi olmağı haqda məlumatları daha da genişlənəcək
- Azərbaycan etnosunun təkraredilməz və avtoxton olduğuna dair geniş təsəvvür yaranacaq
- Vətən tarixinə, mədəniyyətinə, mənəvi dəyərlərinə sevgi və hörmət hissini daha da artıracaq və vətənpərvərlik ruhunu daha da yüksəldəcəkdir
- tarixi hadisələrin analizi
- tarixi hadisələrə tənqidi və obyektiv yanaşma
- Azərbaycanın mədəni-tarixi inkişaf mərhələlərinin araşdırılması və Azərbaycanın müasir dövrdə dünya miqyasında rolu və yerinin müəyyənləşdirilməsi
Tələbələrin bütün dərslərdə iştirakı vacibdir. Tələbələr müəyyən səbəblərdən dərslərin buraxılması (xəstəlik, ailə vəziyyəti və s.) haqqında məlumatı fakültə dekanlığına təqdim etməlidirlər. 20%-dən artıq dərs buraxan tələbələr imtahana buraxılmır.
Dərsə gecikmələr və ya digər dərs pozuntuları
Dərsə 5 dəqiqədən artıq gecikən tələbə dərsə buraxılmır. Buna baxmayaraq, tələbə ikinci dərs saatına buraxıla bilər.
Yoxlama işi
Müəllimə və dekanlığa qabaqcadan məlumat verilən səbəblərdən yoxlama işində iştirak etməyən tələbə yoxlama işini növbəti həftədə yaza bilər.
Tələbənin imtahanda iştirakı və ya imtahanın buraxılması ilə bağlı bütün məsələlər fakültə rəhbərliyi tərəfindən həll olunur.
Aralıq və yekun imtahanı mövzuları tələbələrə imtahandan öncə verilir. Aralıq imtahanının sualları yekun imtahanında təkrarlanmırlar.
İmtahan qaydalarının pozuntuları
Aralıq və yekun imtahanları vaxtı tələbə tərəfindən imtahanın gedişini pozmaq və köçürülmələr qadağandır. Bu qaydaya riayət etməyən tələbələrin imtahan işi ləğv olunur və tələbə 0 (sıfır) qiymət ilə imtahandan kənarlaşdırılır.
Fənni bitirmək qaydası
Universitənin qaydalarına müvafiq olaraq kursu bitirmək üçün ümumi müvəffəqiyyət faizi 60% və yuxarı hesab edilir. Kəsiri olan tələbə bu fənni növbəti semestr və ya növbəti il təkrarən götürə bilər.
Tələbələrin davranış qaydaları
Dərs zamanı dərs prosesini pozmaq və etik qaydaları pozmaq qadağandır. Həmçinin tələbələr arasında icazəsiz müzakirələr və mobil telefonlardan istifadə qadağandır.
Azərbaycan beynəlxalq münasibətlərdə (XVIII-XIX yüzilliyin başlanğıcı). Azərbaycan xanlıqlarında ictimai-siyasi durum.
Azərbaycanın Rusiya və İran tərəfindən işğalı və bölüşdürülməsi.
Birinci Rusiya-İran (1804-1813), Rusiya-Türkiyə (1806-1812) müharibələri və nəticələri. Gülüstan müqaviləsi.
XIX yüzilliyin birinci yarısında Şimali Azərbaycanda Rusiyanın siyasəti: Azərbaycanın idarəçiliyində dəyişikliklər, sosial-iqtisadi vəziyyət, zülmə qarşı xalq hərəkatı (1830-cu il Car-Balakən, 1831-ci il Talış, 1837-ci il Quba üsyanları). XIX yüzilliyin 40-cı illərində Şimali Azərbaycanda inzibati islahatlar.
XIX yüzilliyin birinci yarısında mədəniyyət. Dini və dünyəvi məktəblər, maarif, elm, ədəbiyyat, incəsənət.
[3, XVI-XVII fəsil]
XIX yüzilliyin ikinci yarısında Azərbaycanda yeni sosial-iqtisadi münasibətlərin inkişafı. XIX yüzilliyin 60-70-ci illərində Azərbaycanda iqtisadi irəliləyiş. Kəndli, məhkəmə, şəhər və inzibati islahatlar.
Neft sənayesinin tərəqqisi. Bakının sənaye şəhərinə çevrilməsi. Neft sənayesinə kapitalın axını. Sənayenin digər sahələri. Ticarət. Azərbaycan burjuaziyasının formalaşması. Azərbaycan fəhlələri. Azərbaycan kəndində ictimai təbəqələşmə.
İctima-siyasi həyatda cərəyanlar. Milli hərəkatın ilk addımları. Azərbaycanda çarizm zülmünə qarşı fəhlə və kəndli hərəkatının başlanması.
XIX yüzilliyin ikinci yarısında mədəniyyət. Maarif, elm, ədəbiyyat, ictimai-siyasi fikirlər, mətbuat, teatr, musiqi, memarlıq.
[3, XVIII-XXI fəsil]
Azərbaycan birinci dünya müharibəsi illərində. Azərbaycan müharibə edən dövlətlərin planlarında. Siyasi partiyaların müharibəyə münasibəti və mövqeləri. Azərbaycanlıların bu müharibədə iştirakı. Cənubi Azərbaycanda demokratik və milli hərəkat. Təbrizdə silahlı üsyan. Səttarxan və Bağıxan hərəkatı. Milli azadlıq hərəkatının boğulması.
Azərbaycan Rus inqilabları illərində. Azərbaycan Rusiyadakı Fevral inqilabı günlərində. Xüsusi Zaqafqaziya komitəsi və onun siyasəti. Bakı Soveti. “Müsavat” partiyası. “Azərbaycan muxtariyyəti” uğrunda hərəkatın genişlənməsi.
Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (AXC) yaradılması. İlk addımlar. AXC Gəncə dövrü, Bakıda Sovet hakimiyyətinin süqutu. Qafqaz İslam ordusu və Bakının azad edilməsi uğrunda hərbi əməliyyatlar. Bakının azad edilməsi və AXC hökümətinin Bakıya köçməsi. Azərbaycan Cümhuriyyətinin təşkili və demokratik dəyişikliklərin başlanması. Azərbaycan parlamentinin fəaliyyəti.
AXC-nin daxili və xarici siyasəti. İqtisadi siyasəti. Ordunun qurulması. Mədəni qurulucuq. AXC-nin ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizə. Azərbaycanın qonşu dövlətlərlə münasibətləri. Paris sülh konfransında AXC höküməti nümayəndə heyətinin iştirakı. Xarici dövlətlərlə diplomatik əlaqələrin yaradılması.
Azərbaycan SSR 1920-1940-cı illərdə. Yerlərdə bolşevik hakimiyyətinin qurulması. Müqavimət hərəkatı. Azərbaycandan siyasi mühacirət.
Azərbaycanda yeni dövlət quruculuğu; ilk dekretlər; sosial-iqtisadi, siyasi və mədəni dəyişikliklər. Bakıda Şərq xalqlarının birinci qurultayı. Azərbaycan rəhbərliyində ixtilaflar. Azərbaycan SSR-in ZSFSR tərkibində SSR İttifaqına qatılması. DQMV-nin və Naxçıvan MSSR-in təşkili.
Azərbaycan İkinci dünya müharibəsi dövründə. Müharibənin başlanması. Azərbaycan Almaniyanın işğalçılıq planlarında. Azərbaycan SSR-də hərbi-iqtisadi və mənəvi səfərbərlik. Azərbaycan döyüşçüləri müharibə cəbhələrində, partizan və antifaşist müqavimət hərəkatında. Bakı neftinin strateji əhəmiyyəti və rolu. Azərbaycan mühacirəti müharibə illərində. Milli legion və onun fəaliyyəti.
Azərbaycan mədəniyyəti müharibə illərində. Cənubi Azərbaycan ikinci dünya müharibəsi illərində. Sovet qoşunlarının İrana daxil olması.
Azərbaycan 1945-1970-ci illərdə. Müharibənin Azərbaycanın iqtisadi və mədəni həyatına ağır təsiri. Xalq təsərrüfatının bərpası və inkişafı. Yeni sənaye sahələrinin və mərkəzlərinin yaranması. Kənd təsərrüfatının bərpası. Respublikada ictimai-siyasi həyat. Totalitar rejimin güclənməsi və ona qarşı mübarizə cəhdləri. Ermənistan SSR-nin Azərbaycana qarşı yeni ərazi iddiaları.
70-ci illərdə Azərbaycanın ictima-iqtisadi və siyasi vəziyyəti və mədəni quruculuq planları. Əhalinin rifahı və məişəti. Azərbaycanın ekoloji problemləri.
Azərbaycanın beynəlxalq və mədəni əlaqələri.
İkinci dünya müharibəsindən sonra Cənubi Azərbyacanda vəziyyət. 1978-1979-cu il. İran inqilabı və Cənubi Azərbaycan.
Azərbaycan 80-90-cı illərin əvvəlində. 1980-ci illərin ikinci yarısında SSRİ rəhbərliyinin yeni siyasi kursu. “Yenidən qurma” siyasətinin iflası. Milli münasibətlər. Erməni separatçılığı. Uydurma Dağlıq Qarabağ problemi ətrafında baş verən hadisələr. Azərbaycanlıların Ermənistandan qovulması. Azərbaycanda milli-azadlıq və demokratik hərəkat, onun güclənməsi. Bu hərəkatı boğmaq cəhdləri.
Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyi uğrunda mübarizəsi və xarici dövlətlər tərəfindən onun tanınması. Xarici təşkilatlara qəbul olunması. Ərazi bütövlüyü uğrunda mübarizə. 1992-ci ildə cəbhədə uğursuzluqlar. Xocalı faciəsi. Şuşa və Laçının işğalı.
Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin iqtidarı. Dövlət idarəçiliyində baş verən dəyişikliklər. Azərbaycanın sosial-iqtisadi və siyasi vəziyyəti. Gəncə qiyamı. Vətəndaş qarşıdurmasının yaranması. Respublikada növbəti hakimiyyət böhranı.
Müstəqil Azərbaycan dövlətçiliyinin qurulması və möhkəmləndirilməsi. Heydər Əliyevin respublika rəhbərliyinə yenidən qayıdışı. Daxili stabilliyin yaranması üçün keçirilən tədbirlər. Müharibə cəbhəsində atəşkəsin təmin edilməsi. Ordu quruculuğu.
İqtisadi islahatlar. Neft siyasəti. Əsrin müqaviləsi. Sosial dirçəliş.
Heydər Əliyevin 5 illik prezidentlik fəaliyyətinin yekunları.
Yeni prezident seçkiləri. Heydər Əliyevin əvvəlki kursunun davam etdirilməsi. Daxili siyasət. Azərbaycan Respublikasının xarici siyasət xəttinin əsas istiqamətləri, beynəlxalq aləmdə ikitərəfli və çoxtərəfli münasibətlərin yaranması. Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə həll edilməsi siyasəti.
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.