Azerbaycan edebiyyati tarixi 2 ci cild amea 2007

-Sən yaxşı elədin ki, doktorluq işini müdafiə elədikdən sonra siyasi vəzifəyə gəldin. Bəziləri işini yarımçıq qoyub vəzifə dalınca gedir. Sən isə işini tamamlayıb gəldin.

Azerbaycan edebiyyati

filologiya elmləri doktoru, professor,
Azərbaycan Milli Ensiklopediyasının baş redaktoru.

Abbas Zamanov Universitetdə təhsil aldığımız dövrdə tələbələrin sevdiyi müəllimlərdən idi. Sonralar nəşriyyat redaksiyalarında çalışdığım zamanlar Abbas müəllimlə daha yaxından tanış oldum, onunla ünsiyyət bağladım və yavaş-yavaş onun dostlarından birinə çevrildim.

Abbas müəllimi sevdirən cəhət nə idi? Xüsusilə, 70-80-ci illərin qaynar gəncliyi Abbas müəllimdə hansı cəhətləri görmüşdü və nəyə görə onunla ünsiyyət bağlamışdı? Hansı cəhətləri bizim diqqətimizi cəlb etmişdi?

Abbas müəllim məqamında söz deməyi bacardığına və sözünün sahibi olduğuna görə sevilirdi. Abbas müəllim qətiyyətli söz deməyi bacardığına görə sevilirdi. Millət adına, xalq adına söz de-məyi bacaran insan olduğuna görə o bizim qəlbimizdə özünəməxsus yer tutmuşdu. Digər bir tərəfdən Abbas müəllim ədəbiyyatımızın çox həs-sas sahələrinin mübariz tədqiqatçısına çevrilmişdi. Bu o sahələr di ki, həmişə milli düşüncəyə sahib olan gəncliyin diqqət mərkəzində idi.

Böyük Mirzə Cəlilin, Mirzə Ələkbər Sabirin, Cavidin ədəbi irsinin hamıya bəlli olmayan məsələlərini tədqiq edə-edə, onları müasirlərinə çatdıraçatdıra və onların milli qeyrət işini bizə sevdirə-sevdirə Abbas müəllim özü də sevilirldi, seçilirdi, bəynilirdi.

Abbas müəllim həyatda çox qətiyyətli adam idi, sözünün üstündə durmağı bacarırdı, sözündən dönən deyildi və axıra qədər mübarizə etməyə hazır idi.

Ədəbi-elmi fəaliyyətini daha çox Mirzə Cəlilin, Sabirin və Cavidin yaradıcılığına yönəltsə də, onların əsərlərinin nəşrinə çalışsa da, daha çox, bu klassiklərimizin yaradıcılığında öz əksini tapan milli xüsusiyyətləri üzə çıxarır və cəsarətlə təbliğ edirdi. O öz çıxışlarında Azərbaycan xalqının tarixi taleyi ilə bağlı məsələlərə daha çox diqqət verirdi və ona görə də 70-ci illərin qaynar gəncliyi Abbas müəllimi sevirdi və onunla ünsiyyətdə olmağa can atırdı.

Biz Jurnalistika fakültəsində oxuduğumuz 70-ci illərdə Abbas müəllimlə az-az görüşürdük, amma ona baxmayaraq Abbas müəllimin qəzetlərdə çıxan hər məqaləsi, çıxışı, xarici səfərlərini əks etdirən təəssüratlar bizim diqqətimizi cəlb edirdi və biz onunla həmişə canlı əlaqə saxlamağa çalışırdıq.

Universiteti bitirdikdən sonra Azərnəşrdə əvvəlcə korrektor, sonra isə redaktor vəzifələrində çalışmalı oldum. O zaman Abbas müəllim nəşriyyatlara tez-tez gəlirdi və redaksiyalarda bəzən ona aid olmayan, lakin xalqımızın tarixi, keçmişi ilə bağlı əsərlərin nəşrinə diqqət yetirməyi, qarşıya çıxan problemlərin həllinə köməklik göstərməyi özünə borc hesab edirdi. Nəşriyyatda çapa hazırlanan kitablarla maraqlanırdı və onların redaktorlarına məsləhətlər verirdi. Əvvəlki nəşrlərdə getmiş təhrifləri yada salır, bəzi tarixi faktların təkrar təhrif olunmamasına çalışırdı. O zaman mətbuata senzura nəzarəti güclü idi və bir çox məsələlərə başqa yöndən baxılırdı. Hətta bəzi klassik əsərlərimizdə, yaxud onlar haqqında yazılan əsərlərdə milli taleyimizlə, milli mentalitetimizlə bağlı bir sıra vacib məsələlər ixtisar olunurdu, kitablardan çıxarılırdı. Belə hallarda Abbas müəllim öz qətiyyəti ilə həm redaktorlara, həm də müəlliflərə yaxından köməklik göstərirdi.

Böyük şairimiz Sabir haqqında tərtib olunan kitabları və bu kitabların hazırlanması zamanı A.Zamanovun çəkdiyi böyük və ağır zəhməti yaxşı xatırlayıram. Abbas müəllim bizimlə sonrakı görüşlərində Mirzə Cəlilin kitablara düşməyən xatirələrindən, onun işi, dostları və Molla Nəsrəddinçilərin taleyindən elə məqamları danışırdı ki, biz ona maraqla qulaq asırdıq və təəssüf edirdik ki, bu deyilənlərin bir çoxu kitablarda öz əksini tapmır.

İş elə gətirdi ki, Moskvada çalışan Azərbaycanın görkəmli alimi, Mirzə Cəlilin və Sabirin ən yaxşı tədqiqatçılarından biri olan, Azərbaycan ədəbiyyatını Moskva universitetində tədris edən, eyni zamanda layiqincə dünyaya çatdırmağı bacaran Əziz Şərifin Azərnəşrdə kitabı plana daxil edildi və kitab üzərində işi mənə tapşırdılar. Əziz Şərif kimi görkəmli və qeyrətli bir alimin kitabını redaktə etmək gənc redaktor üçün böyük məsuliyyət və enerji tələb edirdi. İkinci bir tərəfdən Əziz Şərifin həm yaradıcılığında və həm də axtarışlarında 19-cu yüzilliyin sonu, 20-ci yüzilliyin əvvələrində Azərbaycanda baş verən ictimai-siyasi hadisələr, hərəkatlar, inqilabi çevrilişlər və eyni zamanda bu dövrdə formalaşan demokratik fikir və demokratik yazıçılar maraqlı tədqiqat obyektinə çevrilirdi. O vaxtlara qədər mən Əziz Şərifin əsərləri ilə tanış idim və eyni zamanda onun Mirzə Cəlilin yaxın dostu Qurbanəli Şərifovun oğlu olduğunu da yaxşı bilirdim. Azərbaycanda memuar ədəbiyyatına diqqətin bir qədər artdığı həmin dövrdə Əziz Şərifin vaxtilə yazdığı gündəlikləri çapa hazırlayıb nəşriyyata təqdim etməsi də məni sevindirirdi. Mən bu gündəlikləri oxuya-oxuya özümdə bir iftixar hiss duydum ki, nə yaxşı belə diqqətli gündəlik yazan yazıçılar, alimlər var. Onu da qeyd edim ki, Azərbaycanda memuaristikanın inkişafı üçün vaxtilə böyük işlər görmüşlər. Lakin təəssüf olsun ki, hələ də klassik yazıçılarımızın, görkəmli şəxsiyyətlərimizin gündəlikləri, məktubları və xatirələri layiqincə nəşr olunmayıb. Baxmayaraq ki, bu sahədə müəyyən irəliləyişlər var, ancaq epistolyar janrın Azərbaycanda inkişafı lazımi səviyyədə deyil. Bu janrın inkişaf etməsi və bu sahədə kitabların nəşr olunması bir çox məqamların üzərinə işıq salar və eyni zamanda Azərbaycan tarixinin canlı salnaməsinin yaradılmasında mühüm rol oynaya bilər. Bu baxımdan görkəmli alimimiz Əziz Şərifin Azərnəşrə təqdim etdiyi “Keçmiş günlərdən” və “Atam və mən” adlı iri həcmli kitabları üzərində işləmək xoşbəxtliyi mənə nəsib olmuşdu. “Keçmiş günlərdən” adlandırılan birinci əsər Əziz Şərifin kiçik yaşlarında yazdığı və çox səliqə ilə tərtib etdiyi, günlərlə, aylarla, saatlarla məşğul olduğu böyük bir zəhmətin nəticəsi kimi meydana gəlmişdi. Mən bu kitabı səbrlə oxudum, əlyazma üzərində çox ciddi dəqiqləşdirmələr apardım. Əziz müəllim o zaman tez-tez Bakıya gəlirdi və mənimlə görüşürdü, əsərin bəzi yerlərini hətta birgə oxuyub müzakirə edirdik, təsadüfi nöqsanların aradan qaldırılmasında o həm müəllif, həm də tarixi yaxşı bilən alim kimi mənə yaxından kömək edirdi. Bu işlərdə mənim ən yaxın məsləhətçim, ən yaxşı yol göstərənim isə Abbas Zamanov idi.

Kitab üzərində işi demək olar ki qısa müddətdə başa çatdırdım. Lakin əsərin təkmilləşməyə də ehtiyacı var idi. Gündəliklərdə bəzi məsələlərin dövrün, zamanın tələbi ilə açıq yazılmasının, geniş şərh olunmasının tərəfdarı idim. Əsərdəki bəzi təkrarlar da ixtisar olunmalı idi. Səhifələrin kənarında karandaşla bəzi işarələr qoymuşdum, müasir oxucuya aydın olmayan məsələlrə qeydlər yazılmasını da təklif etmişdim. Ona görə də əlyazması üzərində Əziz müəllimin müəyyən qədər işləməsi tələb olunurdu. Bunu Əziz müəllimlə də razılaşmışdıq.

Aradan bir həftə keçmiş Abbas müəllim mənə zəng elədi, görüşmək istəydiyini bildirdi. Biz redaksiyada görüşdük, əlyazmanı açdıq, orada bəzi faktları birgə müzakirə etdik. Sual və qeydlər az deyildi. Əziz müəllim faktların dəqiqləşdirilməsini Abbas müəllimə həvalə etmişdi. Ona görə də Abbas müəllim qeydlərimlə daha ətraflı tanış olmaq üçün əlyazmanı götürdü. Təxminən bir ay Abbas müəllimdən xəbər çıxmadı və mən narahatlıq keçirdiyimə görə ona zəng edib vəziyyəti bilmək istədim. Abbas müəllim bir həftə də əlavə vaxt istədi. Həftə tamamında gəldi və redaksiya işçilərinin yanında mənə öz təşəkkürünü bildirdi, mətbuat tarixini yaxşı bildiyimə görə sevindiyini söylədi, mənə çox böyük inam bəslədiyini dedi və onu da əlavə etdi ki, sən çox əziyyət çəkib bu boyda qeydlər etmisən, sualların da haqlıdır. Lakin nə mənim, nə də Əzizin indiki halda o tarixi məqamları izah etməyə, onlara aydınlıq gətirməyə və qeydlər yazmağa nə imkanımız var, nə də vaxtımız.

İnsafən Abbas müəllim bir ay içərisində əsər üzərində çox iş görmüşdü. Onun belə işgüzarlığı, dost üçün ürəkdən əziyyətə qatlaşması məni heyrətə gətirdi. Mən məsləhət gördüm ki, kitab elə Abbas müəllimin redaktorluğu ilə nəşr olunsun. Çünki xeyli zəhmət çəksəm də onun gördüyü işləri həqiqətən də mən görə bilməzdim.

Təklifim nəşriyyatda qəbul olundu. Abbas müəllim əvvəlcə buna etiraz etsə də sonra mənim qətiyyətli fikrimlə razılaşmalı oldu. Ona baxmayaraq kitab çapdan çıxana kimi mən ona nəzarət etdim. Sevinirəm ki, o kitab işıq üzü gördü. Ondan sonra Abbas müəllim hər məni görəndə deyirdi ki, halal et, mən sənin zəhmətinə sahib çıxmışam. Redaktorun ağır zəhmətini başqaları bilməsə də, mən çox yaxşı bilirəm və sən gənc redaktor kimi əsər üzərində vicdanla işlədin.

Əziz müəllim də çox diqqətli adam idi. Kitabı alan kimi zəng vurub mənə təşəkkür etdi. Sonralar bu söhbət bizim aramızda bir zarafata çevrildi və həmişə Abbas müəllim məni görən kimi “hörmətli redaktorum, necəsən?” – deyə müraciət edərdi.

Mətbuatda elmi və publisistik məqalələrim dərc olunurdu. Bir dəfə Abbas müəllim redaksiyaya gəldi. O mənim mətbuatda dərc olunmuş “Cəlil Məmmədquluzadənin felyetonlarında xalq ifadələri” adlı məqaləmi oxuyub sevincini bölüşdürmək, məni təbrik etmək istəmişdi. Mən təbii olaraq utanırdım. O isə əlavə etdi:

– Gəlişimin səbəbi təkcə təbrik deyil, mən istəyirəm ki, sən Mirzə Cəlildən namizədlik dissertasiyası yazasan.

Mən o zaman Akademiyadan mövzu götürmüşdüm və mövzu üzərində işləməyimi Abbas müəllim bilmirdi. O, mövzu götürməyimə sevindi və qətiyyətlə dedi:

– Nədən yazırsansa yaz, amma Mirzə Cəlillə bağlı tədqiqatlarını davam etdir, ondan uzaqlaşma.

Aradan xeyli vaxt keçdi, görkəmli alimlərimiz Məmməd Cəfərin, Yaşar Qarayevin qayğısı sayəsində mənim monoqrafiyam işıq üzü gördü. Sonra isə namizədlik dissertasiyası müdafiə elədim. Müdafiədən xeyli sonra məni dövlət işinə dəvət etdilər, Azərbaycan KP MK-nın təbliğat və təşviqat şöbəsində işə götürdülər. Mənim Bakıda şəraitim xeyli çətin idi, mənzilim yox idi. Bu işə getməyimin bir səbəbi də o idi ki, MK-dan mənzil almaq xeyli asan idi.

Günlərin bir günündə gördüm ki, foyedə Abbas müəllim yoldaşlardan mənim harada oturduğumu soruşur. Mən onu otağıma dəvət etdim. O, əvvəlcə məni təbrik etdi və sonra dedi:

-Sən yaxşı elədin ki, doktorluq işini müdafiə elədikdən sonra siyasi vəzifəyə gəldin. Bəziləri işini yarımçıq qoyub vəzifə dalınca gedir. Sən isə işini tamamlayıb gəldin.

Mən Abbas müəllimə baxdım və dedim:

-Abbas müəllim, mən doktorluq işini deyil, namizədliyi müdafiə eləmişəm.

O, xeyli duruxdu və:

– Mirzə Cəlil haqqında məqaləni sən yazmamışdın? Mətbuatda gedən o oxuduğum yazılar səninki deyildi? – deyə təkrar soruşdu.

– O “Ədəbi portret və xarakter” kitabı səninki deyildimi?

– Bəli, mənim kitabımdır.

– Bəs o zaman niyə doktorluq işini müdafiə eləmədən Mərkəzi Komitəyə gəlmisən? Elə elmlər doktorlarımız var ki, heç monoqrafiyası çap olunmayıb, sən isə bu boyda işi görüb doktorluğu müdafiə etməmisən! Onda nahaq bu işə gəlmisən!

O bu sözləri qəzəblə dedi və qovluğunu götürüb bir qədər hirsli otaqdan çıxdı.

Mən bir anlığa nə edəcəyimi bilmədim, sonra bayıra çıxanda gördüm ki, Abbas müəllim katibin qəbul otağının qarşısında köməkçisi ilə mübahisə edir, katiblə yenidən görüşmək istəyir. Köməkçi də deyir ki, artıq onun yanında başqa adam var, həm də siz indicə onun yanından çıxmısınız, təkrar onun yanına getmək olmaz.

Abbas müəllim sanki mənim də yaxınlaşdığımı görüb daha da bərkdən danışmağa başladı:

– Siz hamınız səhv edirsiniz, özünüzə işçi yetişdirmirsiniz. Bizim ədəbiyyat adamlarını çəkib siyasətə qoşursunuz, cavanlarımızın elmdən ayrılmasına şərait yaradırsınız. Mən istəyirəm ki, katibə bu iradımı bildirim.

Abbas müəllimi güclə sakitləşdirdim. Buraya öz razılığımla gəldiyimi və kirayədə yaşadığımı, mənzil işimin asanlaşacağını söylədim. O bir az duruxdu və:

– Məncə, bu səbəbə görə keçmək olar, alimlərimizin çoxu evsiz-eşiksizdir. Akademiya yataqxanasındakı aspirantlar indi doktor olublar, lakin ev ala bilmirlər – dedi.

Bayıra çıxanda bir də təkrar elədi:

– Hər şey qalsın bir tərəfə, sən elmi işini davam etdir. Elmi fəaliyyətini davam elətdirməsən səninlə bir daha görüşməyəcəyəm.

Bu cür qəti sözlər söylədi və bizdən ayrıldı.

İndi Abbas müəllimi xatırlayanda bir şey də yadıma düşür. Abbas müəllim çox gözəl bir kitab tərtib etmişdi. 1982-ci ildə nəşr olunan bu kitab “Cavidi xatırlarkən” adlanırdı. Bu kitabın da başında müəyyən qara dumanlar dolanırdı. O zaman mən Dövlət Nəşriyyat Komitəsində Nəşriyyatlar İdarəsinin rəisi işləyirdim. Cavidin bəzi əleyhidarları kitabdakı müəyyən məsələlərlə razılaşmırdılar. Ona görə də siqnal nüsxəsi çıxan kitabın məhv edilmək qorxusu var idi. Abbas müəllim bərk əsəbiləşmişdi. O deyirdi ki, axı mən mətnşünas kimi bu kitabda olan məqalələri tarixən olduğu kimi verməyə çalışmışam, qəzetlərdə gedən variantlardakı ixtisarları belə, bərpa etmişəm. Bu mənim ağır zəhmətimin nəticəsidir və indi isə bəzi şeyləri yenidən ixtisar etməyi tələb edirlər. Mən bununla razılaşmıram!

Düzdür, o kitab bir qədər ləngidildi, bəzi səhifələr cırılıb yenidən çap olundu, yenidən yapışdırıldı. Abbas müəllim də, nəşriyyat işçiləri də, mən də bir xeyli əziyyət çəkdik. Buna baxmayaraq kitab yenə lazımi səviyyədə nəşr olundu və böyük əks-səda doğurdu, çox oxunan kitablardan birinə çevrildi. Abbas müəllimin bu işdəki qətiyyəti, özünə məxsus sərtliyi bir daha onu mənim gözümdə böyütdu.

Yeri gəlmişkən onu da qeyd etmək istəyirəm ki, Abbas müəllim Azərbaycanda mətnşünaslıq sahəsində böyük xidməti olan alimlərimizdəndir. C.Məmmədquluzadənin, M.Ə.Sabirin, Ə.Haqverdiyevin, N.Nərimanovun, S.S.Axundovun, S.Hüseynin, H.Nəzərlinin, S.Ə. Şirvaninin, S.M.Qənizadənin, Q.Zakirin və b. klassiklərimizin əsərlərinin ilkin variantlarının dəqiqləşdirilməsində, bəzi mətn təhriflərinin aradan qaldırılmasında, onların əsərlərinin lazımi elmi səviyyədə nəşr olunmasında Abbas müəllimin layiqli xidmətləri var. Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, Azərbaycanda son əlli ildə xeyli mətnşünaslar yetişib, bu sahədə xeyli irəliləyişlərimiz olub. Düzdür, mətnşünaslığımızın bir sıra problemləri bu gün də öz həllini gözləyir. O baxımdan Azərbaycan mətnşünaslığı hələ çox iş görməlidir. Klassik ədəbiyyatımızın, tarixi abidələrimizin öyrənilməsi və nəşri sahəsində Azərbaycan mətnşünaslarına çox böyük imkanlar yaradılmalıdır, bu sahədə mövcud olan durğunluq aradan götürülməlidir. Həmçinin mövcud nailiyyətlər, o cümlədən Abbas müəllim kimi alimlərimizin təcrübəsi öyrənilməlidir. Abbas müəllimin və o nəsil alimlərin təcrübəsini örnək götürməli, həm də geniş təbliğ etməliyik. Abbas müəllim kimi qəti söz deməyi, məqamında danışmağı, həqiqət naminə, xalq işi naminə yeri gələndə nəyə isə etiraz etməyi, nəyi isə dəyişdirməyi bacarmalıyıq.

Abbas müəllim unudulmayan alimlərimizdəndir. Nə qədər ki, Mirzə Cəlil oxunur, nə qədər ki, Sabir sevilir, nə qədər ki, Cavid xatırlanır və onlarla birlikdə Abbas Zamanov da həmişə yada düşəcək.

SEVGI NECE GOZEL ULVI BIR HISSDIR
BU HISSI HER INSAN YASAYA BILMIR
HEM SEVIB HEM DE KI SEVILMEK GOZEL
ONU DA HER INSAN YASAYA BILMIR

06-24-2007, 02:57 AM #13
Senior Member Üyelik tarihi Jun 2007 Yer baki Mesajlar 493

Mütləqim, Müqəddəsim, Peyğəmbərim

İnam Ataya (Asif Ataya) Ali Səcdəylə!

TİKAN ÜSTƏ YERİMƏK

Əski, bəlkə də əzəli (və əbədi?) qayğıymış. Budda öz Övladları — öyrənciləri haqqında deyir: “Hətta indi, mən hələ həyatda ikən bhikkhular bir-birinə sayğı göstərmirlər, mən bu dünyanı tərk edəndən sonra onlar nə işlərdən çıxacaqlar?!” (“Kəklik haqqında söyləm” — cataka-pritça).

Asif Atanın Mütləqə İnam Ocağında — Tikan üstə yeriyən kimiyəm, çünki burada hamı bir-birini sancır. Bu sancının ağrısıyla qarnım doludur.

Ocaq öz içindən idarə olunmasa, qıraqdan idarə olunacaq — gözə görünmədən və ya görünməklə.

Özündən idarə olunmaq — yaşamaqdır; qıraqdan idarə olunmaq — ən yaxşı halda mövcud olmaqdır — imperiya içindəki Azərbaycan kimi.

Asif Atanın Mütləqə İnam Ocağında Soylu — Göylərə doğru can atır, böyüyür, Ötkün — dərinlərə doğru can atır, böyüyür; “İşıq” Ailəsi — üfüqlərə doğru can atır, böyüyür.

Hər üç yönümüz — Sonsuzluğa doğrudur.

Mütləqə İnamın Atasına: 1) Soylunun baxışı — dinçilik qətiyyəti çalarındadır; 2) Ötkünün baxışı — ruhani-fəlsəfi çalardadır; 3) “İşıq” Ailəsinin baxışı — qarışıq çalardadır — dinçiliklə elmçilik arasında.

Ruhani o şəxsdir ki, əli ətəklərdən üzülsə də, öz ətəyindən əlləri kəsmir.

Soyluya (Amaldaşa) qarşı söz demək — Ocağa qarşı söz deməkdir.

“Soyluya (Amaldaşa) tapınıram” demək Ocağa qarşı söz deməkdir. Soylunun (Amaldaşın) əlini öpmək — Ocağa qarşı yeriməkdir.

Amaldaşa əlini öpdürmək — Ataya qarşı, Ocağa qarşı çıxmaqdır.

Ötkünə (Amaldaşa) qarşı söz demək — Ocağa qarşı söz deməkdir.

Ötkünə (Amaldaşa) tapınmaq — Ocağa qarşı tövr almaqdır. Ötkünün (Amaldaşın) ağzından asılı qalmaq, əlini ağdan qaraya vurmamaq — Ocaqçılığını itirməkdir.

Tapınağımız birdir, bircədir və O — İnam Atadır (Asif Atadır) — əzəli, əbədi.

Ataya ortaqlar qoşmaq — Ocaqdan ayrılmaqdır.

“İşıq” Ailəsinə qarşı söz demək — Ocağa qarşı söz deməkdir.

Dəstəbazlıq — Ocaq əməli deyil. Böyüyü eşitməmək — başıpozuqluq becərməkdir. Başıpozuqlar yığnağı “dəstə” adlana bilər, “Ocaq” adlana bilməz.

Daim “özgəni”, başqasını döymək varsa — Özüylədöyüş yoxdur. (Hər üç yönümüzə aiddir).

“Özgədə”, başqasında özünü görməmək varsa — ruhani, insani gözlülük yoxdur. (Hər üç yönümüzə aiddir).

Suçu öldürə bilməmək — ruhani iqtidarsızlıqdır.

Suçun ölümünə inamsızlıq varsa — insana inam yoxdur.

Suça güzəşt — ruhani təslimçilikdir. Ancaq həm də:

Suçu göyərtmək — suçu yaşatmaqdır. Göyərən yaşayır. (Bax: Atamızın “Kamilləşmə əməli” Kitabına).

Aradakı məsafə qısalmırsa, Yolu gedən yoxdur.

Tikanlı Ocaq yaşatmaq — bəşəri, insanı qurtuluşa çağırmaq, çatdırmaq deyil, aldatmaqdır.

Fərəh üstə yeriməmək — Tikan üstə yeriməkdir.

Yanılmanı yanılanın üzünə vurmaq — Öyrətmənin yanlışıdır; yanılmanı yanılanın başına çırpmaq —— Öyrətmənlikdə naşılıqdır; yanılmanı göyərtməkdənsə, Okulu tərk etmək yaxşıdır.

. Mən sizi ya səmimiliyimlə yenəcəyəm və bununla da Sizi Ruhaniyyat Yoluna qaytaracağam, ya sizdən əlimi üzəcəyəm və bununla da sizin Ruhaniyyat Yolçuları olmadığınızı sübut edəcəyəm.

Bu kimi harayların çəkilməsi gərəkibsə — gəl Ocağımızın halına ağlayaq, İnamım.

Atamız var olsun!

Tikan üstə yeriyə-yeriyə Çiçəyə doğru gedirəm.

Dəqiqini bilmirəm, bəlkə bunların hər ikisi (Tikan da, Çiçək də) öz içimdə bitir, öz içimdən bitir?

Burasını dəqiq bilirəm ki, bütün insanlara Çiçək sunmaq istəyirəm; Tikan yox, Tikanı — heç kəsə yox!

Və bu zaman aşırı insançılıqdan hüşənənləri də (onların baxışlarını da), dünyada insançılığın yox, canavarçılığın hökm sürdüyünü düşünənləri də (onların baxışlarını da) unutmuram, sayğacdan atmıram.

(Burada “hökm sürdüyü” əvəzinə “çiçəkləndiyi” yazmaq istədim, ancaq gördüm ki, insançılıq çiçəkləyir, canavarçılıq tikanlayır — hökm sürür).

Sevgilim insanlar! Sizin başınıza nə gətirdilər?! Siz bir-birinizin başına nə gətirdiniz?! Siz mənim başıma nələr gətirdiniz?! Mən sizin başınıza nə gətirirəm?!

(Burada mən özümü böyütmək, “Mən və Siz”, “Mən və Bəşəriyyət” söyləmək istəmirəm, “Tək və Toplum” (“Fərd və Cəm”) nisbətindən danışıram).

Mən sizə olan sevgimi itirmədim, sizin bu sevgiyə olan inamınızı və sayğınızı itirdim. İtirdimmi doğrudan?! İtirdimsə — suç özümdə!

Gərək Tikanı döyüş cəbbəxanama yerli-dibli götürməyəydim, sizin də tikanlarınızı görməyəydim, görməməyi bacaraydım.

Sevgimə inamınızı itirdim — mədəniyyətimin yox, məharətimin yetərsizliyindən.

Sevgilim insanlar! Bəs siz sevginizi nədən itirdiniz, sizdə yetərsizlik nədəydi?

Unutmayın ki, Həqiqətin Tikan sayıldığı yer — Ruhaniyyat Ocağı sayıla bilməz.

. Mən Soylunu sevirəm! Soylunu sevmək — qeyrəti sevməkdir, qətiyyəti sevməkdir, döyüşü sevməkdir, qələbəni sevməkdir; Soylunu sevmək — alovlu idrakla zəngin əməl birliyini sevməkdir!

Mən Ötkünü sevirəm! Ötkünü sevmək — qanadlı zəkanı sevməkdir, azadlığı sevməkdir, bənzərsizliyi sevməkdir, ruhani ömür şeriyyətini sevməkdir!

Soylunun yönü — duyğusal, ehtiraslara söykənən idrak — din, inanc, car, haray (və bu Yolda dünyaya Türk Sözünü demək); Ötkünün yönü — etidala söykənən, həm də hərarətli, analitik idrak — Asif Ata İnamçılığını duyğuların aşırılığından qorumaq, onun dinləşib əhkamlaşmasına qarşı dayanmaq (və bu Yolda öz sözünü demək).

İnsani sevgiyə sərhəd qoymaq — böyüklükdən ayrılmaqdır, qəlbi sərhədsiz saya-saya qəlbə sərhəd qoymaqdır.

Sən də aydınlaş ki, mənim dumanlıqdakı sevgilim, görüm səni sevməklə mən nəyi sevirəm, kimi sevirəm. Yəni ötəriliyindən, keçiciliyindən, sonluluğundan, kamilsizliyindən ayrıl, Əzəli, əbədi, sonsuz, kamil bir səmtə çıx! Yəni yoxluğundan keç — var ol!

Yoxluğu sevmirlər, varlığı sevirlər axı sevənlər! “Məcnun da Leyli şəxsində Mütləqi sevmədimi”?!

. Sevilmək istəyəni həsrətli qoydunuz, barı sevəni həsrətdə qoymayın, sevgililərim!

Atamız var olsun!

İnsan sevdiyi Şəxsin qəlbindən öpməlidir, əlindən yox.

Qəlbdən öpmək insanın Allahlığına xələl gətirməz, əldən öpmək — gətirər.

Bu anlamdakı öpmə — ruhanilik içsəsidir (izharıdır), əl isə nə qədər təmiz və düz olur-olsun, ruhanilik ifadəçisi deyil.

Nə baba-nənənin, nə ata-ananın, nə də hər hansı bir başqa şəxsin əlini öpməyə heç bir insani-ruhani zərurət yoxdur.

Əl öpmək — hərdənbir olar — vəcd halında. Vəcdsə — gələnəkləşməz.

Mənim baxışımda: Əlöpməni kütləvi gələnəyə çevirmək — insana zərər verməkdir və ona inanmamaqdan irəli gəlir: dikbaş olar, qələt elər.

Kütləvi əlöpmə gələnəyindən iyrənirəm və onu insana qəsd sanıram.

Mən Asif Atanın əlini öpməklə özümün Zəruri Əsarətimi ifadə elədim. Vəcdli hallarımı çıxmaqla — mən o əməli heç vaxt tam nuşcanlıqla eləmədim (ancaq candərdi də eləmədim — öz Zəruri Əsarətimin böyük anlamını gözəl anlayırdım).

Mən Asif Atanın (daha doğrusu İnam Atanın) daim qəlbindən öpmüşəm nüşcanlıqla, daim də öpəcəyəm.

Üz-üzə toxunmanı qarşılıqlı vəcdli anlaşma məqamlarının üzərdəki ən dolğun ifadəsi sayıram.

Qarşılıqlı vəcdli anlaşmanın bundan da yüksək ifadəsi — şəxslərin yana çevrilib ağlamaları, ən yüksək, son yüksək ifadəsi isə — bir səmtə baxaraq ölümə getmələridir. Mən Asif Ataya bu məqsədlə qovuşmuşam.

. Atadan ötrü alışıb-yanıram! Ataya sevgilərimlə dolub-daşıram, şair demişkən “get-gedə qocalmır, cavanlaşıram”!

Atamız var olsun!

15-16-17 Köçəri (XII ay) 22-ci il. Atakənd. (Fevral 2001. Bakı

SEVGI NECE GOZEL ULVI BIR HISSDIR
BU HISSI HER INSAN YASAYA BILMIR
HEM SEVIB HEM DE KI SEVILMEK GOZEL
ONU DA HER INSAN YASAYA BILMIR

06-24-2007, 02:59 AM #14
Senior Member Üyelik tarihi Jun 2007 Yer baki Mesajlar 493

M.Füzuli, S.Ə.Şirvani və M.N.Bahar Şirvani yaradıcılığında xəlqilik və vətəndaşlıq kədəri

Nizami Gəncəvi adına Azərbaycan
Ədəbiyyatı Muzeyi, elmi-işçi.

Öz poetik və fəlsəfi dühası ilə şer-sənət meydanında pəhləvanlıq edən dahi şairimiz Məhəmməd Füzuli bizim milli ədəbi dilimizin banisidir. Hansı dövrdə olursa-olsun, Azərbaycan şerini Füzulisiz təsəvvür etmək mümkün deyildir. Görkəmli tədqiqatçı Fuad Qasımzadə Füzuli ədəbi məktəbindən ilham və dərs almış şairlərimiz arasında XIX əsrin iki böyük sənətkarının — S.Əzim Şirvani və M.N.B.Şirvaninin adlarını çəkir.

M.Füzuli, S.Əzim və B.Şirvani irsini tədqiq edərkən onların poeziyasının xəlqilik nöqteyi-nəzərincə çox yaxın olduğunu müşahidə edirik. Füzuli şerə müstəqil bir elm kimi böyük əhəmiyyət verirdi. Onun şerdə xalq ifadələrini işlətməsi şairi xalqa daha da yaxınlaşdırır. “Ən yaxşı klassik və müasir sənət nümunələri sübut edir ki, sənətkarı xalqa sevdirən əsas amillərdən biri xalq həyatını, xalqın mənəvi aləmini onun yaxından öyrənməsidir. Çünki bu qiymətli materiallarda xalq öz varlığını əks etdirir”.

Füzuli atalar sözləri və məsəllərdə canlı danışıq dilinin gözəlliyindən başqa həm də bir elmilik görür. Nəticədə şairin bir çox misraları xalq tərəfindən əzbərlənir, yaddaşlara köçür. Füzuli şerinin şifahi xalq yaradıcılığı ilə olan qırılmaz əlaqəsi onun dahiliyini təmin edən mühüm amillərdən biri sayılır. “Füzuli xalqın zəngin sərvətini bir daha öz qüdrəti ilə saf-çürük etmiş, xüsusilə oradakı bədiilik sirlərini öz qeyri-adi zövqü ilə işıqlandırmışdır. O inanmışdır ki, şerdəki ən kiçik poetik əlamətlərə məsuliyyətlə yanaşmadan böyük sənətkar olmaq mümkün deyil”.

Köçmək zamanı çatdı, Füzuli, o kuydən,

Ayrılsa, bülbülə qəmi-gülzar olar çətin.

Nərgisin fikri, Füzuli, gözü könlümdə gəzər

Tutar ahu vətən ol yerdə ki, otlu, suludur.

Birinci beytdə “ayrılsa, bülbülə qəmli-gülzar olar çətin” misrası ikinci beytdə isə “tutar ahu vətən ol yerdəki otlu, suludur” misraları folklorumuzdan gələn deiym-hikmətli ifadə və atalar sözüdür. Şair vətəninə olan məhəbbətini bu misralarda ifadə etməklə, poeziyamıza bir xəlqilik, doğmalıq gətirmişdir.

Klassik şərq poeziyasının bir sahəsi olan “bədii” elmində bu üsul “irsəl-ül-məsəl, ya təmsil” adlanır. S.Əzim və B.Şirvani yaradıcılığına nəzər salarkən burada atalar sözləri və məsllərdən gələn dərin xalq hikmətinin, poetik aforizmin mövcudluğunu görürük. Həqiqətən, dahi Füzulinin fikir mənbəyi öz xalqının istedadları olan bu böyük sənətkarlar üçün zəngin məktəbdir. Onların əsərləri də şifahi xalq ədəbiyyatı ilə qovuşmuş, bu gözəl sənət nümunələrini xalq üslubunda yaratmışlar.

Əgər məşuqə mənzurundu, get bir şahibaz istə,

Bu məşhur bir məsəldir, Seyyida, “qaz vur, qazan doldur”

Xünsəfa fövqünə göstərmə kəlamın, Seyyid,

Gənə gül qədrini bu dəhrdə əttar bilir.

Birinci beytdə “gənə gül qədrini bu dəhrdə əttar bilir”, ikinci beytdə isə “bu məşhur bir məsəldir, Seyyida, “qaz vur, qazan doldur” misralarında atalar sözlərinin müəllif tərəfindən yüksək məharətlə nəzmə gətirildiyinin şahidi oluruq.

B.Şirvani də öz yaradıcılığında hikmətli sözlərdən, atalar sözlərindən böyük ustalıqla ifadə etmişdir:

Mate-nəzareye-to şod rox ze Bəhar dərməkeş,

Şahmar misəzəd rəhm konək peyade ra.

Sən Bahardan üz döndərmə, o sənə baxıb mat qaldı

Atlı gərək piyadaya rəhm edə.

Leykən məsəlist in dər əfvah

Himmət bayəd ke tey şəvəd rah.

Lakin bir məsəl var dillərdə söyləmişlər

Yolu başa vurmaq üçün himmət gərəkdir.

Hər iki beytin sonuncu misraları atalar sözləri ilə ifadə olunmuşdur.

M.Füzuli yaradıcılığında geniş işlənən “dedim, dedi” sözləri də xalq yaradıcılığından gələn səmimi ifadələrdir. “Bədii” sənətində bu üsul “Bədii mükalimə” və ya “sual-cavab” adlanır.

Gördüm bir rind eşqdən şərab istəyir,

Dedim: Sənin bu işin allahın hökmünə müxalifdir.

Dedi: Biz hər işi allahdan bilirik,

Bizim muradımıza çatmağımız onun icazəsi deməkdir.

Şairin “dedim, dedi” ifadəsinə nümunə gətirdiyimiz bu parçada şair öz irfani fikirlərini ifadə edir.

Qoftəməş simin bərətra xahəm əndər bər kəşid,

Qoft, ro, əz del birun kon in xəyale-xamra.

Dedim: sənin gümüş bədənini qucaqlayacağam.

Dedi: Get bu xəyalı könlündən çıxart.

Qofti aşofte əz niz-o-ke tora kərd Bəhar,

Kərd aşofte pərişaniye-muye-to məra.

Dedi: Bahar, səni kim belə dolaşdırdı.

Sənin zülfünün pərişanlığı.

Nümunələr əsasında bir daha deyə bilərik ki, Füzuli bir dahi olaraq şerin bədii qüdrəti ilə ardınca gələn söz ustalarını əsir etmişdir. Bu xəlqilik onun ardıcılları olan S.Əzim və Bahar Şirvani şerlərinə də yol tapmışdır. Füzuli yolunu davam etdirən hər iki böyük sənətkar zamanın nəbzini tuta bilmiş, fikirlərini canlı bir dildə ifadə etməyə nail olmuşlar.

M.Füzuli, S.Əzim və B.Şirvani yaradıcılığını yaxınlaşdıran daha bir cəhət onların yaradıcılığında vətəndaşlıq kədərinin mövcudluğudur. F.Qasımzadə yazır: “Dövrünün oğlu olan vətəndaş şair zəmanəsinin siyasi quruluşuna, hakimlərin xalqa olan münasibətinə, ədalət və haqq məsələsinə biganə qala bilməmişdir. Hakim və ədalət, hakim və xalq məsələsi həmişə onu düşündürmüşdür”.

Şairin “Leyli və Məcnun” əsərindən Məcnunun doğularkən söylədiyi misraları bu baxımdan nəzərdən keçirək:

Söylərdi ki, “Ey cəfaçı dünya!

Bildim qəmini sənin ki, çoxdur,

Qəm çəkməyə bir hərif yoxdur

Gəldim ki, olam qəmin hərifi,

Gəl təcrübə eylə mən zərifi”.

Bu parçadan göründüyü kimi, Füzuli öz kədərini Məcnunun dili ilə söyləyir. Şair digər əsərlərində, xüsusən qəzəllərində dəfələrlə öz kədərini Məcnunun kədəri ilə eyniləşdirir:

Məcnunla mənim dərdimin əfsanəsi birdir,

Söz ayrılsa da aşiqi-divanəsi birdir.

Füzulinin divanxanalardakı süründürmələr, bürokratizm və rüşvətin adi hal olmasından şikayəti onun “Şikayətnamə” əsərində öz əksini tapır. Əsərdə dünya malına uyan, pula susamış həris qazıların hökmlər çıxararkən ədaləti, hüququ tapdalamasından bəhs edilir.

“Əsl sənətkar qələmindən çıxan hər hansı bir hiss, hadisə, problem bütün xavlqlar üçün eyni dərəcədə əhəmiyyət kəsb etməzsə, o sənətkar dahi səviyyəsinə yüksələ bilməz”. Dahi şairi narahat edən məsələlərdən biri də elm sahiblərinin padşahlara yaltaqlanmaqla müəyyən rütbələrə çatmasıdır. Şair, “Rind və Zahid” əsərində Rindin dili ilə Zahidə belə söyləyir:

Anlamazlıq rütbəsi ki, rütbələrin ən alçağıdır.

İnsanı hər bir nemətdən məhrum etsə də,

O elmdən yaxşıdır ki, o hünər sahiblərinin

Padşahlara yaxınlaşmasına və rütbəyə çatmasına səbəb olur.

Füzulini öz dövründə narahat edən bu ictimai bəlalar XIX əsrdə də mövcud idi. Yəni S.Əzim və Bahar Şirvaninin öz dövrlərində sinələrində daşıdıqları qəm karvanı elə Füzulinin öz dövründə qəlbində gəzdirdiyi qəm karvanı idi. Sadəcə olaraq bu qəm öz dövrünə, zəmanəsinə uyğun olaraq bir qədər formasını dəyişmişdi. Bu karvanı daşıyanlar isə Seyid Əzim və Bahar Şirvani tək böyük sənətkarlar idi. S.Əzim şerə, sənətə, sağlam düşüncəyə etinasızlıq göstərən cəmiyyətə qarşı etirazlarını bildirməkdən çəkinmirdi. Şair ürək yanğısı ilə qeyd edirdi ki, yaşadığı cəmiyyətdə hiylə, təzvir bazarı rəvan olduğu halda, şer, elm və sənət həddindən artıq ucuz olmuşdur.

Deyilənlərə nümunə olaraq S.Əzimin qəzəllərindən seçdiyimiz aşağıdakı beytlərə nəzər yetirək.

Nə sən fəraqə səbəb olmusan, nə mən bais,

Bu dərdə aldı bizi dövri-ruzigar ey dust

Görsə əgər nadanda bir dərd eylər, yüz dava,

Arifin yüz dərdi olsa, birsə dərman eyləməz.

Nümunələrdən aydın görünür ki, bu kədər Füzuli kədərinə çox yaxındır. Dövrdən, zəmanədən şikayət, ağılsız adamların min cür hiylə ilə arif adamları qabaqlaması onun qəzəllərində də öz əksini tapıb. Seyid Əzim öz dövrünün haqsızlıqlarını satiralarında daha kəskin şəkildə tənqid edir:

Şəhri-Şirvan idi Qafqazda hər ölkəyə baş,

Xəlqinin könlü hamı gen, üzü gül tək bəşşaş.

Qəhətdən, zəlzələdən bizlərə təng oldu məaş

İndi bizlərə nə bir malu, nə sərvət görünür.

“Şamaxının vəziyyətinin təsviri” adlı bir satirada düşdüyü vəziyyət, əhalinin miskin həyatı tənqid atəşinə tutulur.

Baharın “Öz evi haqqında şikayət və İmam Rzanın mədhinə küriz” qəsidəsində şairin iztirabları da öz ifadəsini tapıb. Şair axtardığı həqiqətlərə həyatda rast gəlmir, buna baxmayaraq, qürur hissi onu tərk etmir. Onu kədərləndirən məsələlərdən biri istedad və yaradıcılığına layiqli qiymət verilməməsidir. Bahar feodal dünyasının hakim qüvvələri qarşısında əyilməyərək onlara qarşı üsyan edir:

Gərdun be mən çə konəd biş əz in cəfa

Ke əndər Şəmaxiəm be çənin xane dade ca.

Çun məne-yegane ke nəyayəd qərine-mən,

Dər qərineha ze gərdeşe in dire-dir ra

Alçaq dövran mənə bundan artıq nə cəfa etsin ki,

Şamaxıda mənə belə bir evdə yer vermişdir.

Bu qoca dövran qərinələrlə dövr etsə,

Mən tay bir yeganə meydana gətirə bilməz.

M.Bahar yaradıcılığında belə fikirlər çoxdur və bu bizə şair haqqında böyük Füzulinin layiqli davamçısı kimi söhbət açmağa əsas verir.

SEVGI NECE GOZEL ULVI BIR HISSDIR
BU HISSI HER INSAN YASAYA BILMIR
HEM SEVIB HEM DE KI SEVILMEK GOZEL
ONU DA HER INSAN YASAYA BILMIR

06-24-2007, 03:00 AM #15
Senior Member Üyelik tarihi Jun 2007 Yer baki Mesajlar 493

HÜSEYN CAVİDİN “İBLİS” FACİƏSİNİN ƏSAS QAYƏSİ

Azərbaycanın bədii-ictimai fikir tarixində ölməz yer tutan, öz əsərlərində humanist ideallara, gözəlliyə, həqiqətə, xeyirxahlığa, əmin-amanlığa çağıran, Azərbaycan romantizminin inkişafında özünəməxsus mərhələ olan filosof-şair Hüseyn Cavid irsi nə qədər tədqiq edilsə də, bütün dövrlərdə diqqəti cəlb etmiş, öz dövrünü, zamanını çox-çox qabaqlayan universal zəka sahibinin ümumbəşəri ideyaları həmişə tədqiqat obyekti olmuşdur.

Azərbaycan ədəbi-tənqidi fikri Hüseyn Cavidin poetik-dramatik yaradıcılığına ədibin sağlığında müraciət etmişdi. Ancaq onun ictimai ideya axtarışlarında olan müxtəlif qatların açılmasından əslində yan keçilmişdi.

Hələ 1926-cı ildən başlayaraq Cavidin yaradıcılığını diqqətlə izləyən Mustafa Quliyev şairin ayrı-ayrı əsərlərinin təhlilinə xüsusi məqalələr həsr etmiş, incəsənət və ədəbiyyata aid yazdığı bir sıra başqa məqalələrində şairin hər bir yeni əsərinə öz münasibətini bildirməyə çalışmışdır.

Mustafa Quliyev özünəməxsus yaradıcılıq yolu olan Cavidi yüksək qiymətləndirirdi və bildirirdi ki, Cavid kimi orjinal bir sənətkarı zorakılıqla müasir ədəbi həyatdan uzaqlaşdırmaq, əsassız olaraq onu düşmən cəbhəsinə atmaq, eyni zamanda başqa məqsədlərlə şairin nüfuzundan sui-istifadə etmək yanlışlıqdır.

30-cu illərdə Cavidin romantizmi məsələsi üzərində düşünən Mehdi Hüseyn yazırdı: “Cavidin romantizmi çox zaman canlı həyatdan uzaqlaşmağa meyl göstərən sənetkarın romantizmi olmuşdur, lakin bu heç də Cavidin fantaziya aləminə qapılmış olduğunu iddia etmək deyil” .

Tənqidçinin fikri Cavidin yaradıcılıq üsulu ilə real həyat arasında təzadı vurğulamağa yönəlmişdi. Əslində romantika ilə reallığın ziddiyyətdə olması təbii haldır. Mehdi Hüseynin bu nöqtəni vurğulaması gerçəkliyin əksinə deyildi. Sonralar tənqidçi bu istiqamətdə nəzəri təhlilini obyektiv həqiqətə uyğun olaraq dəqiqləşdirməyə çalışmışdır. Yeri gəlmişkən, xatırlanan tənqidçi hələ gənclik illərində Cavidin yaradıcılığına xeyirxah münasibət bəsləmişdi.

Görkəmli tənqidçinin Cavidə bu münasibətinin o dövr üçün müsbət meyl olduğu göstərilir. Bu cəhəti Məmməd Cəfər şairə həsr etdiyi monoqrafiyasında xüsusi olaraq qeyd etmişdir .

Əkbər Ağayev “Hüseyn Cavid və onun “Şeyx Sənan” əsəri” məqaləsində Cavidin inqilbadan əvvəlki əsərlərində və görüşlərində olan ziddiyyətləri o dövrün həyatında, real ictimai münasibətlərində olan ziddiyyətləri əlaqələndirir, şairin görüşlərindəki mücərrəd insanpərvərlik, qurtuluşu ümumi məhəbbət ideyasında görmək meylini bədii dildə xəlqiliyin diqqətindən yayınmasına gətirdiyini deyirdi. Onun fikrincə, Cavid dövrünün ictimai-siyasi ziddiyyətlərinin onun yaradıcılığında inikası təbii idi.

Əkbər Ağayev belə nəticəyə gəlir ki, “Cavidin ilk şerlərindən və pyeslərindən başlayaraq aydın hiss olunur ki, bu qüdrətli sənətkar sinifli cəmiyyətin, kapital hökmranlığının doğurduğu eybəcərlikləri, zənginlərin qudurğanlığını, yoxsulların hüquqsuzluğunu görüb duymuş və ziddiyyətin haradan, hansı səbəblərdən doğduğunu özü izah etməyə çalışmışdır. Onun bütün əsərlərindən aydın hiss olunur ki, Cavid həyatın mənasının yaşayıb yaratmaqda, insanların dünyanın bütün nemətlərindən bolluca istifadə etməsində, bütün zövqlərin və gözəlliklərin insana tabe olmasında, bütün xalqların və millətlərin təntənəsinə nail olmaqda görürdü”.

Artıq 60-cı illərdən başlayaraq cavidşünaslıq mərhələ-mərhələ inkişaf etmiş, yeni əsərlərlə zənginləşmişdir. Məmməd Cəfər Cəfərov, Yaşar Qarayev, Səlahəddin Xəlilov, Əjdər İsmayılov kimi tədqiqatçıların Cavid haqqındakı axtarışları bir-birindən nə qədər fərqli olsa belə, daxilən bir-birilərini tamamlayır və mütəfəkkir şair haqqında təsəvvürləri gerçəklik zəminində genişləndirir.

“Azərbaycan ədəbiyyatı tarixi”ndə Məmmədcəfər Cəfərov Hüseyn Cavid haqqında yazmışdır: “Hüseyn Cavid ədəbi fəaliyyətə XX əsr Azərbaycan romantizminin nümayəndəsi kimi başlamış və bu ədəbi cərəyanın istedadlı yaradıcılarından biri olmuşdur. Onun yaradıcılıq yolu çox ziddiyyətli və mürəkkəbdir. 1920-ci ilə qədər H.Cavid yazdığı əsərlərdə zəmanəsindən şikayətçi, inkarçı, başqa həyat arzusu ilə yaşayan, lakin qurtuluş üçün heç bir işıq ucu görə bilməyən, küskün, narazı, narahat bir şairin fəiyadları mövcud ictimai münasibətlərə, ruhani və cismani əsarətə qarşı üsyanları, əsəbi etirazı ifadə olunmuşdur. Bu dövrdə yazdığı əsərlərin çoxunda o, varlıqla çox az hesablaşan və sənətdə əsasən ideal həqiqət axtarıcılığı yolunu tutan romantik – idealist bir sənətkardır” .

Məşhur tənqidçi Məmməd Cəfərin “Hüseyn Cavid” monoqrafiyası əslində elmi cavidşünaslığın inkişafını şərtləndirdi. Müəllif bu sahənin tədqiqində tarixilik prinsipinə əsaslanmış, bundan sonra yazılanlara istiqamət vermişdir.

Mir Cəlalın, Firudin Hüseynovun “XX əsr Azərbaycan ədəbiyyatı” kitabından tarixilik əsas götürülmüşdür. Burada Cavid poeziyasının müxtəlif qatlı, ideya-bədii axtarışlarında humanim xətti bariz göstərilir.

80-cı illərdə Əjdər İsmayılovun “Dünya romantizm ənənələri və Hüsen Cavid” monoqrafiyası çapdan çıxdı. Bu kitabda dünya romantizmində demonizm ənənələrinin H.Cavid irsində davamı və inkişafı məsələləri araşdırılmışdır. Müəllif H.Cavid yaradıcılığının ideya-fəlsəfi, bədii-mifoloji köklərini açıb göstərmiş, sənətkarın aləmindəki milli və ümümbəşəri cəhətləri tədqiq etmişdir. Kitabın ön sözündə H.Cavid “ölməz filosof-şair kimi, xalqımızın bədii düşüncəsini bənzərsiz poetik əsərlərlə romantik bədii formanın inkişafında, tərəqqisində tarixi bir mərhələ – Hüseyn Cavid mərhələsi yaradan bir sənətkar kimi səciyyələndirilmişdir. Burada Hüseyn Cavidin yaradıcılığında idealla gerçəklik arasında həyati təzadların toqquşduğu göstərilir, bu dahi Azərbaycan şairinin poeziyasının əhatəli mündərəcətinə, ülvi amalına görə Şekspir, Bayron, Şiller, Höte və başqa dünya şöhrətli romantik şairlərin poeziyasına yaxınlığı qeyd edilir”.

Filosof-şairin istedadının demonik-yaradıcı gücü onun romantizmini bənzərsiz zənginliyində təcəssüm tapmışdır. Şairin dünya romantizm poeziyasında yerini aşkarlamaq üçün bu romantizmdə tam dövr açmış Hüseyn Cavid poeziyasının ilkin müxtəlif sənət-estetika tellər içərisində başlıca olaraq demonizm poeziyası araşdırılmışdır.

Son dövrlərdə Cavid irsinin fəlsəfi araşdırılmasına həsr olunmuş tədqiqatlar sırasında professor Səlahəddin Xəlilovun “Cavid fəlsəfəsi” (Bakı, 1996-cı il) və “Cavid və Cabbarlı: müxctəlifliyin vəhdəti” (Bakı, 2001-ci il) əsərləri görkəmli yer tutur. Müəllif bilavasitə fəlsəfə sahəsində elmi fəaliyyət göstərən alimdir. O XX əsr üçün cavid fəlsəfəsinin səciyyəvi xarakter daşıdığın nəzəri cəhətdən inandırıcı şəkildə əsaslandırmışdır. Burada onun nzəri təhlilinin, maraqlı ümumiləşdirici nəticələrinin məhvəri “İblis” mənzum fəlsəfi dramıdır. “Cavid və Cabbarlı” kitabında H.Cavid və C.Cabbarlının ideyalar dünyssı və yaradıcılıq xüsusiyyətləri müqayisəli təhlil edilmiş, eyni zamanda onların ayrı-ayrılıqda fəlsəfi dünyagörüşləri tədqiq olunmuşdur.

Eyni mbvqedən mövzuya yanaşan Yaşar Qarayev Cavidin batini mənəvi dünyasını açmağa çalışmışdır. Şairin sosializm dövrünün keçici zahiri gerçəkliyinə qapılmadan, öz ruhu aləmini yaşadığını mvurğulayır: “Romantik Cavid ən sərt, realist bolşevik gerçəkliyində də məqama xidmət etmədi, taroixi ana – sosializmə ötəri münasibət ifadə eləmədi, “ötüb-keçəcək” epoxaya “ötüb keçən əsərlər” həsr etmədi, özünün içərisindəki həyatı (və bu həyatda kodlaşan milli-etnik taleyi, yaddaşı) təsvir eləməkdə davam etdi.

Cavidin yaradıcılığında “İblis” əsərinin xüsusi yerini dərindən aydınlaşdıran müəlliflərdən biri Əjdər İsmayılovdur. O, xeyirlə şərin mübarizəsininin dramatik təcəssümündə xüsusən zərdüştlük fəlsəfəsindən faydalandığına diqqət edir: “Cavid şeyriyyətində zərdüştilik sisteminin əks-sədası qabarıq şəkildə özünü göstərir. Burada hər zaman işığa, parlaq ideala can atmış ulu babalarımızın saflığı və mərdanəliyi ilə yanaşı, onların ərlikdən gələn psixoloji mürəkkəbliyi, dərinlik, kamillik və ləngərliyinin təsvirni də diqqəti cəlb edir”.

“İblis” əsəri öz dövrünün drammatik tarixi gedişatını ifadə etmək ehtiyacından meydana gəlmişdi. Birinci dünya müharibəsinin xalqlarının ictimai, siyasi, mənəvi həyatında doğurduğu sarsıntıların ifadəsi idi. Bu müdhiş gerçəkliyin insan həyatına gətirdiyi faciələr üzərində şairin gərgin düşüncələrindən doğmuşdu. Bu düşüncə gərginliyi, əlbəttə, ideya acxtarışlarının mürəkkəbliyini şərtləndirmişdi. Xüsusilə XX əsrin əvvəllərində Türkiyənin üzləşdiyi ölüm-qalım şəraiti Cavid ruhunda rahatsızlıq yaratmışdı.

Uzunəsrlik dövlətçilik ənənəsi, şanlı zəfər tarixi olan möhtəşəm türk imperiyası – osmanlı Türkiyəsi özünün son dərəcə dramatik dövrünü yaşayırdı. Xristian avropası uzun müddət bütün dünyanı, xüsusən avropanı lərzəyə salan Osmanlı imperiyasını məhv etməyə fürsət axtarırdı. Belə bir tarixi məqam əslində XX sərin əvvəllərində yetişdi. Xristian Avropası Osmanlı Türkiyəsini yer üzündən silməyə çalışırdı, xristianlığın beşiyi olmuş keçmiş Konstantinopolu (İstanbulu) “xilas” etməyi qarşısına məqsəd qoymuşdu. İstanbul Avropa qoşunlarının tapdağı altında qalmışdı. Ürəyi Türkiyə ilə, türk dünyası ilə, türkçülük ideologiyası ilə bağlı olan Hüseyn Cavid bu faciəyə biganə qala bilməzdi.

Hüseyn Cavid müharibə mövzusuna ötəri tarixi hadisə kimi yanaşmır. Bu ictimai bəlanı doğuran faciələrə səbəb olan mənbələrə nüfuz etmək niyyətindədir. Bunun üçün bir tərəfdən müharibəyə faciəli hadisə kimi baxı, digər tərəfdən I Cahan müharibəsində istər Türkiyənin düşdüyü acınacaqlı vəziyyət, istərsə də bəşəriyyətin keçirdiyi dərin sarsıntılar xeyirlə şərin mübarizəsi mövzusunu belə bir tarixi gerçəkliyin təzadları baxımından canlandırmağa yönəldirli. İblis bu sarsıntılı tarixi mühitin mərkəzində dayanana, bütün təzadları özündə daşıyan bir surətdir. Çıxış yolunu isə müəllif yalnız insanın sağlam ideyasında, sağlam zəkasında araşdırır. Müharibəyə qarşı duran, bütün qüvvəsi ilə müharibəni inkar edən isə Arif surətidir.

Görkəmli tədqiqatçı Əli Sultanlı “Hüseyn Cavidin faciələri” əsərində “İblis” barədə maraqlı mülahizələr irəli sürmüşdür.

Ə. Sultanlı fikrincə, “İblis” əsərini H.Cavid Birinci dünya imperialist müharibəsinin qan püskürən odları içində yazır. Anatol Frans, Romen Rollan, Bernard Şou və başqa Avropa ədibləri kimi, H.Cavid də imperialist müharibəsinin əsl mahiyyətini dərk edə bilmir. O da başqa yazıçılar kimi müharibəyə qarşı qəzəb doğurmağa çalışır. “İblis” faciəsi bu nifrətin və qəzəbin məhsulu idi. Tədqiqatçı bu yerdə Cavidin hadisələrə romantizm prizmasından yanaşdığına işarə edir: “Doğrudur, “İblis”dəki hadisələr Türkiyədə cərəyan edir, ancaq H.Cavid arzu etdiyi hadisələri alır, arzu etdiyi romantik obrazları verir, müharibənin dəhşətli səhnələrini insanın qorxunc təbiətində mücərrədləşdirərək, romantik yolla həll edir” .

Əli Sultanlı iki bir-birinə əks qüvvəni təmsil edən İblis və Mələyin qarşı-qarşıya dayandığını, hər ikisinin müharibənin törətdiyi dəhşətlərdən danışdığını göstərir. İblis bu dəhşətlərin səbəbini insanea görür. Mələk isə İblisi təqsirləndirir ki, insanları aldadıb bəşəriyyət aləmində fyəlakətlər törədir. Arif isə gah allıh, gah insanları, gah kitabları, peyğəmbərləri, qanunları, fəlsəfələri; gah da İblisi təqsirləndirir. Elxanla bağlı səhnədən belə çıxır ki, bu çəkişmələrin, cinayətlərin əsl səbəbi şeyxlər, keşişlər, xaqanlardır. Lakin əsərin sonunda İblis deyilənlərə yekun vuraraq bu dəhşətlərin mənbəyini cəmiyyətdə baş verən haqsızlıqlarda, hiyləgər siyasətçilərdə, ədalətsiz vara-dövlətə susamış, əxlaqsız dövlət başçılarında və din xadimlərində görür.

Beləliklə, “İblis”in leytmotivi, Arif surətinin mahiyyəti imperialist müharibəsi əleyhinə etiraz əsasında qurulmuşdu. Əsərin bu əsas ideyasının özü müsbət hadisə idi. Ancaq Əli Sultanlı “İblis” haqqında eyni zamanda bəzi nəzəri iradlar irəli sürür. O, Cavidi imperialist müharibəsini doğuran başlıca amillərə dərindən nüfuz edə bilməməkdə qınayır. Bu cəhətdən şairin müharibəyə baxışlarının marksist-leninəi nəzəriyyəyə uyğun olmadığın qeyd edir.

Cavid yaradıcılığına baxışlarda Məmmədcəfər Cəfərovun mövzuya yanaşma üsulu daha geniş təsir bağışlayır. O, Caviddə, bir tərəfdən, realist tələblərə cavab axtarmağın qeyri-dəqiqilyini nəzərə çatdırır. Digər tərəfdən, onun yaradıcılığında olan realist motivlərdən uənarda romantizmi mütləqləşdirməyi doğru saymır. Cavid poeziyasında romantizmlə realizmin daxili bağlılığı əslində mövcuddur. Ancaq onda romantik poetik üslub yaradıcılığın ana xəttidir. Bunun üçün şairin bədii axtarışları mahiyyət etibarilə tarixi gerçəkliyə romantik baxışların ifadəsidir. Onun pyeslərinin, o cümlədən “İblis”in təhlilində bu cəhət, şübhəsiz, çıxış nöqtəsi olmalıdır.

“İblis”də məqsəd sadəcə gerçəkliyin zahiri təzadlarını, ziddiyyətlərin üzdə təzahürlərini ifadə etmək deyil. Pyesin qayəsi daha dərindir: zaman axarında bəşər ruhunun öz batinində ziddiyyəti düşüdürməkdir. Dünyada insan əlilə törədilən sarsıntıların səbibi əslində insanın ikili təbiətindən irəli gəlir. İnsanın yaşadığı mühitin, eyni zamanda öz batini varlığının ziddiyyətləri bir-birinə qarışır. Bu mürəkkəb gedişatı mənalandırmaq, bədii-poetik cəhətdən təcəssüm etdirmək, şübhəsiz, asan deyil. Burada surətlərin özlərini bütün təzadları ilə birlikdə canlandırmaq təqdim etmək lazım gəlir. “İblis”in belə mürəkkəbliyinə dərindən nüfuz etmədən, ondan söhbət açmaq özü təzadlara gətirir. Aktyor və rejissor M.Kirmanşahlı xüsusən İblis obrazını təzadlı və anlaşılmaz hesab edərək yazırdı ki, İblisin kim olduğu məlum olmur; əgər bu antik dövr İblisidirsə (ki əvvəlcə mələk idi, dərgahdan qovulduqdan sonra isə İblis mövqeyini işğal etmişdi), bu yalnız bir mövhumatdır; əgər antik dövrün İbilisi deyil, “darvinizm cərəyanında vücuda gələn” “kinli ruhdursa, o zaman nə üçün Götenin “Faust”unda olduğu kimi, başqa bir adla (Mefistofel) deyil, İblis adlanır? Madam ki, Cavidin əsərində İblis özü haqqında “bən şimdi bir atəş, fəqət əvvəlcə mələkdim” deyir, demək, o, antik dövrə məxsus olan bir İblisdir. Lakin belə mövhumun bir obrazı yaratmaqda məqsəd nədir? Bu suala cavab olaraq M.S.Kirmanşahlı yazır: “Hərgah Cavidin məqsədi İblisin yalançı qüdrət və əzəmətini göstərməkdirsə, bu heç kimə lazım deyildir”.

“İblis nədir? Cümlə xəyanətlərə bais, ya hər kəsə xain olan insan nədir? İblis!” – deyə mühitin pak ruhları da murdarladığını göstərməkdirsə, o zaman Arifdən başqa pyesin bütün tiplərin, İblis (kinli ruh) yaratmalı idi. Arifi isə ağıllı və xülyapərəst deyil, on altı-on yeddi yaşında sadədil, həyatdan bixəbər, ana himayəsindən yeni çıxaraq mühitə birinci qədəmini qoyan bir cavan yaratmalı idi ki, get-gedə əxlaqının pozulmasından mühitin özü İblis olduğu nəzər çarpmış olaydı”.

Deyildiyi kimi, “İblis”i cəmiyyət həyatında sarsıntılarla dolu bir tarixi şəraitin zərurəti doğurmuşdu. Ancaq tarixin diktə etdiyi poetik mövzu, əlbəttə, real gedişatın bədii təkrarı deyil. Poetik yaradıcılığın xüsusiyyətləri ilə tarixi yaxzmağın xüsusiyyətləri arasında fərqi Aristotel aydın göstərib. Tarixçi olub bitəndən, şair yaradıcı xəyalında dəyişdirdiyi gedişatın necə ola bilməsindən yazır. Tarixçi üzünü keçmişə, şair – gələcəyə çevirir, yəni tarixi öz idealına uyğun mənalandırır. “Bunun üçün poeziya tarixdən daha fəlsəfəçi və daha ciddidir, çünki poeziya daha çox ümiddən danışır, tarix – təkcədən”.

Poeziya ilə tarixin nisbəti haqqında bu müddəa eyni zamanda Cavidə tətbiq edilməlidir. Cavidşünaslığın ilk mərhələlərində bu mühüm metodolji əsası nəzərə almayanlar dolaşıq nəticələrə gəlmişlər. Bu sahədə axtarışlarda anılan metoda yaxınlıq baxımından Abdulla Şaiqin mövqeyi diqqəti çəkir.

Abdulla Şaiqin fikrincə, Cavidbin “İblis”i tamaşaçılara, oxuculara olduqca geniş və yeni bir sahə açır. Cahan müharibəsin6in bədii əks-sədasıf olan bu əsərində şərq və Qərb həyatını, onların ictimai, ruhi və siyasi əhvalını və yaşamaq üçün çırpınana türk xalqının bəxtiyar olmasına əngəl olan bütün səbəbləri maneələri həqiqi və canlı surətdə göstərməyə müvəffəq olmuşdur. Əsərdəki baş qəhrəmanlar Arif, İblis və Elxan həyat həqiqətini poetik ifadə edən tiplərdir. Cavidin bütün əsərləri içində “İblis” qədər həyati və realist bir əsər yoxdur, zənn edirəm”

A.Şaiq Arifi XIX və qismən XX əsrin yetişdirmiş olduğu Azərbaycan xalqının nümayəndəsi və tarixi tipi, İblisi isə Qərb mədəniyyətinin yetişdirdirmiş olduğu tam mənası ilə realist bir tipi kimi səciyyələndirilir. Onun fikrincə İblis bütün qüvvətini və həratənin ağıl və mühakiməsindən alır. İblis həyatın bütün dərinliklərinə girmiş, onu uzun müddət müşahidə və təcrübələrdən keçrmiş; həyat və təbiətində hər şeyi çapıq təbəddülata uğradığından sabit bir ideal, əbədi bir səadət olmadığına inanmış bədbin bir simadır. O, tikici deyil, yaxıcı və yıxıcıdır. İnsani duyğuları, əxlaqı, maraqı inkar edir. Alicənablığa qarşı çox duyğusuzdur. Başqalarının səadət və fəlakəti ilə əylənir; onun dünyada sevdiyi və inandığı heç bir şey yoxdur. Ona görə də hər şeydə nifaq və təzad arar və hər şeyə qara gözlüklə baxar. Aldatmaq, yalan söyləmək onun naturuna pək müvafiq gəlir və bundan bir zövq alır. Vuruşmaq, söyüşmək, yaxmaq, yıxmaq onun qulaqlarında musiqi ahəngi doğurur. İblis kəskin ağla və sarsılmaz iradəyə malikdir. Dodaqlarından uçan hər söz məntiqli, hər bir hərəkət və fəaliyyət ağıl və mühakiməyə uyğundur. Həyatdakı ahəng və intizamı pozmaq üçün plan qurmaqda, məqsədinə irişmək üçün vasitələr və səbəblər hazırlamaqda çox mahirdir. O ağlın inkişafını da yalnız fəna yolda sərf etmək, o uğurda fəaliyyət göstərmək və o sayədə insanlığı heyvanlığa sürükləmək üçün sevir. O, allah, din, fəlsəfə və sufilik kimi şeylərlə əylənir, acı, istehzalı qəhqəhələri, təriz və kinayəli sözləri ilə şiddətli tənqid edir.

Əsərin məzmun və müəllifin qayəsi İblisi bəşəri fikirləri meydana gətirən ciddi amillərin ümumiləşdirilmiş obraz kimi canlandırmaqdır. Bu əsərlə müəllif bütöv insanların mənəvi mühitini, intellektual düşüncəsini dövrün

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Bu məqalənin sonunda mənbə siyahısı var, ancaq mətndaxili mənbələr heç və ya kifayət qədər istifadə edilmədiyi üçün bəzi məlumatların mənbəsi bilinmir. Lütfən mənbələri uyğun şəkildə mətnin daxilində yerləşdirərək məqalənin təkmilləşdirilməsinə kömək edin.

Azərbaycanın Milli Elmlər Akademiyası və ya qısaca: AMEA — Azərbaycan Respublikasında dövlətin təsis etdiyi ali elmi qurum, Respublikanın ali elmi idarəsi. [1]

AMEA binası

Mündəricat

1 Tarixi

1.1 AMEA-nın təsisçiləri
1.2 Müasir dövr

2.1 Fizika-riyaziyyat və texnika elmləri bölməsi
2.2 Kimya elmləri bölməsi
2.3 Yer elmləri bölməsi
2.4 Biologiya elmləri bölməsi
2.5 Humanitar və ictimai elmlər bölməsi
2.6 İctimai elmlər bölməsi

Azərbaycan dünyanın ən qədim elm və mədəniyyət mərkəzlərindən biridir. Onun tarixi ərazisinin sakinləri minilliklər ərzində zəngin mədəni və maddi irs yaratmışlar. Qədim mədəniyyət abidələri arasında elmi əsərlərin də sayı az deyil. Azərbaycan elminin, onun intellektual dəyərlərinin milli sərvət kimi qəbul edilməsində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin (1918–1920) mühüm rolu olmuşdur. Bakı Universitetinin yaranması, azərbaycanlı tələbələrin Avropa ali məktəblərinə göndərilməsi milli dilin, mədəniyyətin intişarı bütövlükdə Azərbaycan elminin inkişafına mühüm təsir göstərən amillərdən olmuşdur. 1920-ci ilin əvvəllərində respublikada elmi tədqiqatlar əsasən Azərbaycan Dövlət Universitetində mərkəzləşmişdi. 1920–1922-ci illərdə burada humanitar, tibb və təbiət bölmələrindən ibarət elmi assosiasiya təşkil edilmiş və fəaliyyət göstərmişdir. 1925-ci ildə Cəmiyyət Azərbaycan Hökumətinin sərəncamına verildi. 1923–1929-cu illər arasında Azərbaycanı Tədqiq və Tətəbbö (Araşdırma) Cəmiyyəti fəaliyyət göstərmişdi. Həmin cəmiyyətin sədri Əbdürrəhim bəy Haqverdiyev, üzvlərindən biri isə Məhəmmədhəsən bəy Vəlili-Baharlı seçilmişdi. 1929-cu ildə bu cəmiyyət yenidən təşkil edilərək Azərbaycan Dövlət Elmi-Tədqiqat İnstitutu (DETİ) adlandırılmışdı. İnstitutun təbiət, biologiya, tarix və etnoqrafiya, dilçilik, ədəbiyyat və incəsənət, fəlsəfə, Sovet Şərqi və xarici Şərq, dövlət və hüquq bölmələri var idi.

1932-ci ildə Azərbaycan DETİ əsasında SSRİ Elmlər Akademiyası Zaqafqaziya Filialının Azərbaycan Şöbəsi təşkil edildi. Şöbəyə R. Axundov rəhbərlik edirdi. Şöbədə 11 bölmə və bir neçə komissiya fəaliyyət göstərirdi. Bir sıra məşhur alimlər – F.Y. Levinson-Lessinq, İ.M. Qubkin, A.A. Qrossheym, N.Y. Marr, İ.İ. Meşşanov, A.N, Derjavin, İ.Q. Yesman, ilk Azərbaycan alimlərindən Bəkir Çobanzadə, Vəli Xuluflu, M. Əfəndiyev, Abdulla Tağızadə, Salman Mümtaz, Ağamir Məmmədov və başqaları burada elmi-tədqiqat işləri aparırdılar.

1935-ci ilin oktyabrında şöbə SSRİ EA Azərbaycan Filialına çevrildi. Filialın yanında mövcud bölmələr əsasında Kimya, Botanika, Zoologiya və Tarix, Etnoqrafiya və Arxeologiya, Dil və Ədəbiyyat Elmi-Tədqiqat institutları, habelə Energetika, Fizika, Geologiya, Torpaqşünaslıq sektorları yaradıldı. Filialın Rəyasət Heyətinin sədri əvvəl akad. İ.M.Qubkin, sonralar isə akad. S.S.Namyotkin oldu.

SSRİ Xalq Komissarları Sovetinin 1945-ci il 23 yanvar tarixli qərarı ilə filial Azərbaycan EA-na çevrildi. Bu vaxt akademiyanın 4 bölməsi, 16 elmi-tədqiqat institutu, elmi-tədqiqat şöbəsi, 3 muzeyi, mərkəzi elmi kitabxanası, Naxçıvan, Gəncə, Xankəndi və Qubada elmi bazaları var idi. Həmin il Azərbaycan EA-na 15 həqiqi üzv seçildi. Onun ilk heyətinə Ü.Hacıbəyov, S.Vurğun, M.İbrahimov, Y.Məmmədəliyev, M.Qaşqay, A.A.Qrossheym, S.Dadaşov, İ.Q.Yesman, M.Mirqasımov, Ş.Əzizbəyov, Ə. Əlizadə, M.Topçubaşov, M.Hüseynov, H.Hüseynov və İ.İ. Şirokoqorov daxil oldu. 1945-ci il martın 31-də akademiyanın həqiqi üzvlərinin ilk ümumi iclasında Mir Əsədulla Mirqasımov prezident seçildi. Sonrakı illərdə Yusif Məmmədəliyev (1947–1950, 1958–1961), Musa Əliyev (1950–1958), Zahid Xəlilov (1961–1967), Rüstəm İsmayılov (1967–1970), Həsən Abdullayev (1970–1983), Eldar Salayev (1983–1997), Fəraməz Maqsudov (1997–2000), Mahmud Kərimov (2001–2013), Akif Əlizadə (2013–2019) Akademiyanın prezidenti olmuşlar.

Azərbaycan SSR Elmlər Akademiyasının ilk Rəyasət Heyətinin həqiqi üzvləri (1945-ci il): Oturanlar (soldan sağa): Səməd Vurğun (1906–1956), İosif Yesman (1868–1955), Üzeyir Hacıbəyov (1885–1948), Ələşrəf Əlizadə (1911–1985), Elmlər Akademiyasının ilk prezidenti Mirəsədulla Mirqasımov (1883–1958), İvan Şirokoqorov (1869–1946), Aleksandr Qrossheym (1888–1948), Mustafa Topçubaşov (1895–1981); Ayaqüstə (soldan sağa): Yusif Məmmədəliyev (1905–1961), Mirzə İbrahimov (1911–1993), Şamil Əzizbəyov (1906–1976), Heydər Hüseynov (1908–1950), Mirəli Qaşqay (1907–1977), Sadıq Dadaşov (1905–1946), Mikayıl Hüseynov (Üseynov) (1905–1992)

AMEA-nın təsisçiləri

Sadıq Dadaşov
Ələşrəf Əlizadə
Şamil Əzizbəyov
Üzeyir Hacıbəyov
Heydər Hüseynov
Mirzə İbrahimov
Aleksandr Qrossheym
Mirəli Qaşqay
Mir Əsədulla Mirqasımov
Yusif Məmmədəliyev
İvan Şirokoqorov
Mustafa Topçubaşov
Mikayıl Useynov
Səməd Vurğun
İosif Yesman

Müasir dövr

Azərbaycan Respublikasının Nazirlər Kabinetinin 21 may 2002-ci il tarixli 81 saylı qərarına əsasən AMEA-da struktur dəyişikliyi edilmişdir.

İnformasiya Telekommunikasiya Elmi Mərkəzinin (İTEM) bazasında İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu (İTİ), Radiasiya Tədqiqatları sektorunun (RTS) bazasında Radiasiya Problemləri İnstitutu (RPİ) yaradılmışdır. İTİ-nun əsas fəaliyyət istiqamətləri yeni informasiya texnologiyaları əsasında müxtəlif sahələrin informasiyalaşdırılması, intellektual kompüter şəbəkələri və sistemlərinin yaradılması, informasiya təhlükəsizliyinin təmin olunmasıdır. Radiasiya Problemləri İnstitutunun əsas fəaliyyət istiqamətləri radiasiya texnologiyası, radiasiya təhlükəsizliyi, qeyri-ənənəvi enerji çevrilmə problemləri, ekologiya, radioekologiyadır.

AMEA-nın prezidenti 23 oktyabr 2019-cu ildən akademik Ramiz Mehdiyevdir. [2]

Azərbaycanın Milli Elmlər Akademiyası Rəyasət Heyətinin binası (İsmailiyyə Sarayı)

AMEA-nın elmi bölmələri

Fizika-riyaziyyat və texnika elmləri bölməsi

AMEA Fizika İnstitutu;
AMEA İdarəetmə Sistemləri İnstitutu;
AMEA Riyaziyyat və Tətbiqi Tədqiqatlar İnstitutu;
AMEA Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası;
AMEA Radiasiya Problemləri İnstitutu;
AMEA İnformasiya Texnologiyaları İnstitutu;
AMEA Biofizika İnstitutu;

Kimya elmləri bölməsi

AMEA Neft-Kimya Prosesləri İnstitutu;
AMEA Aşqarlar Kimyası İnstitutu;
AMEA Polimer Materialları İnstitutu;
AMEA Kataliz və Qeyri-üzvi Kimya İnstitutu;

Yer elmləri bölməsi

AMEA Geologiya və Geofizika İnstitutu;
AMEA Coğrafiya İnstitutu;
AMEA Neft və Qaz İnstitutu;
AMEA nəzdində Respublika Seysmoloji Xidmət Mərkəzi;

Biologiya elmləri bölməsi

AMEA Botanika İnstitutu;
AMEA Zoologiya İnstitutu;
AMEA Genetik Ehtiyatlar İnstitutu;
AMEA Fiziologiya İnstitutu;
AMEA Torpaqşünaslıq və Aqrokimya İnstitutu;
AMEA Mikrobiologiya İnstitutu;
AMEA Dendrologiya İnstitutu;
AMEA Mərkəzi Nəbatat Bağı;
AMEA Molekulyar Biologiya və Biotexnologiyalar İnstitutu;

Humanitar və ictimai elmlər bölməsi

AMEA Əlyazmalar İnstitutu;
AMEA Memarlıq və İncəsənət İnstitutu;
AMEA Folklor İnstitutu;
AMEA Nizami Gəncəvi adına Milli Azərbaycan Ədəbiyyatı Muzeyi;
AMEA Ədəbiyyat İnstitutu;
AMEA Dilçilik İnstitutu;
AMEA Hüseyn Cavidin Ev Muzeyi.

İctimai elmlər bölməsi

AMEA Tarix İnstitutu;
AMEA Arxeologiya, Etnoqrafiya və Antropologiya İnstitutu;
AMEA İqtisadiyyat İnstitutu;
AMEA Fəlsəfə və Sosiologiya İnstitutu;
AMEA Şərqşünaslıq İnstitutu;
AMEA Hüquq və İnsan Haqları İnstitutu;
AMEA Milli Azərbaycan Tarixi Muzeyi;
AMEA Elm Tarixi İnstitutu;
AMEA Qafqazşünaslıq İnstitutu;

AMEA-nın regional bölmələri

AMEA Naxçıvan bölməsi
AMEA Gəncə bölməsi

AMEA-nın regional elmi mərkəzləri

AMEA Şəki Regional Elmi Mərkəzi
AMEA Lənkəran Regional Elmi Mərkəzi
AMEA Quba Regional Elmi Mərkəzi

Prezidentlər

Əsas məqalə: AMEA prezidentlərinin siyahısı

Aşağıdakı siyahıda Azərbaycan Elmlər Akademiyasının yarandığı gündən bu günə kimi bütün prezidentlərinin siyahısı verilmişdir.

#	Soyadı, adı, atasının adı	İlk tarix	Son tarix	Qeyd
1	Mirqasımov Mir Əsədulla Mir Ələsgər oğlu	31 mart 1945	1947	vəfat edib
2	Məmmədəliyev Yusif Heydər oğlu	1947	1950	1-ci dəfə
3	Əliyev Musa Mirzə oğlu	1950	1958	vəfat edib
4	Məmmədəliyev Yusif Heydər oğlu	1958	1961	2-ci dəfə
5	Xəlilov Zahid İsmayıl oğlu	1961	1967	vəfat edib
6	İsmayılov Rüstəm Hacıəli oğlu	1967	1970	vəfat edib
7	Abdullayev Həsən Məmmədbağır oğlu	1970	1983	vəfat edib
8	Salayev Eldar Yunis oğlu	1983	1997	vəfat edib
9	Maqsudov Fəraməz Qəzənfər oğlu	1997	2000	vəfat edib
10	Kərimov Mahmud Kərim oğlu	2001	10 fevral 2013	vəfat edib
11	Əlizadə Akif Ağamehdi oğlu	25 aprel 2013	22 oktyabr 2019
12	Mehdiyev Ramiz Ənvər oğlu	23 oktyabr 2019	indi

Həmçinin bax

AMEA prezidentlərinin siyahısı
AMEA-nın həqiqi üzvlərinin siyahısı
AMEA-nın müxbir üzvlərinin siyahısı
AMEA-nın professorlarının siyahısı

İstinadlar

Bu məqalədəki istinadlar müvafiq istinad şablonları ilə göstərilməlidir.

↑http://www.science.gov.az/general_news/amea_nizamname.pdf [ölü keçid]
↑ “R.Ə.Mehdiyevin Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının prezidenti vəzifəsinə təsdiq edilməsi haqqında Azərbaycan Respublikası Prezidentinin Sərəncamı” (azərb.). president.az. 23 oktyabr 2019 . İstifadə tarixi: 3 iyun 2021 .

Xarici keçidlər

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyasının rəsmi saytı

September 03, 2021
Ən son məqalələr

Mrk 776

Mrqaşen

Mstislav Dobujinski

Mstislav Keldış

Mstislav Rostropoviç

Msxeta

Msxeta-Mtianeti

Msxeta bələdiyyəsi

Mtirala Milli Parkı

Mtiuleti üsyanı (1804)

Ən çox oxunan

Səmih Sancar

Səmiilər

Səmimi Fərhad

Səmimə Laçın

Səmin Bağçaban

azərbaycan, milli, elmlər, akademiyası, məqalənin, sonunda, mənbə, siyahısı, ancaq, mətndaxili, mənbələr, heç, kifayət, qədər, istifadə, edilmədiyi, üçün, bəzi, məlumatların, mənbəsi, bilinmir, lütfən, mənbələri, uyğun, şəkildə, mətnin, daxilində, yerləşdirərə. Bu meqalenin sonunda menbe siyahisi var ancaq metndaxili menbeler hec ve ya kifayet qeder istifade edilmediyi ucun bezi melumatlarin menbesi bilinmir Lutfen menbeleri uygun sekilde metnin daxilinde yerlesdirerek meqalenin tekmillesdirilmesine komek edin Azerbaycanin Milli Elmler Akademiyasi ve ya qisaca AMEA Azerbaycan Respublikasinda dovletin tesis etdiyi ali elmi qurum Respublikanin ali elmi idaresi 1 Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi AMEA AMEA Reyaset Heyetinin binasiUmumi melumatlarOlke AzerbaycanYaradilib 23 yanvar 1945Evvelki adi Azerbaycan SSR Elmler AkademiyasiDiger melumatlarPrezident Ramiz MehdiyevUnvan AZ1001 Baki s Istiqlaliyyet kuc 30Telefon 994 12 5392693 994 12 5108659Sayt science gov az Vikianbarda elaqeli mediafayllarAMEA binasi Mundericat 1 Tarixi 1 1 AMEA nin tesiscileri 1 2 Muasir dovr 2 Strukturu 2 1 Fizika riyaziyyat ve texnika elmleri bolmesi 2 2 Kimya elmleri bolmesi 2 3 Yer elmleri bolmesi 2 4 Biologiya elmleri bolmesi 2 5 Humanitar ve ictimai elmler bolmesi 2 6 Ictimai elmler bolmesi 3 AMEA nin regional bolmeleri 4 AMEA nin regional elmi merkezleri 5 Prezidentler 6 Hemcinin bax 7 Istinadlar 8 Xarici kecidlerTarixi RedakteAzerbaycan dunyanin en qedim elm ve medeniyyet merkezlerinden biridir Onun tarixi erazisinin sakinleri minillikler erzinde zengin medeni ve maddi irs yaratmislar Qedim medeniyyet abideleri arasinda elmi eserlerin de sayi az deyil Azerbaycan elminin onun intellektual deyerlerinin milli servet kimi qebul edilmesinde Azerbaycan Xalq Cumhuriyyetinin 1918 1920 muhum rolu olmusdur Baki Universitetinin yaranmasi azerbaycanli telebelerin Avropa ali mekteblerine gonderilmesi milli dilin medeniyyetin intisari butovlukde Azerbaycan elminin inkisafina muhum tesir gosteren amillerden olmusdur 1920 ci ilin evvellerinde respublikada elmi tedqiqatlar esasen Azerbaycan Dovlet Universitetinde merkezlesmisdi 1920 1922 ci illerde burada humanitar tibb ve tebiet bolmelerinden ibaret elmi assosiasiya teskil edilmis ve fealiyyet gostermisdir 1925 ci ilde Cemiyyet Azerbaycan Hokumetinin serencamina verildi 1923 1929 cu iller arasinda Azerbaycani Tedqiq ve Tetebbo Arasdirma Cemiyyeti fealiyyet gostermisdi Hemin cemiyyetin sedri Ebdurrehim bey Haqverdiyev uzvlerinden biri ise Mehemmedhesen bey Velili Baharli secilmisdi 1929 cu ilde bu cemiyyet yeniden teskil edilerek Azerbaycan Dovlet Elmi Tedqiqat Institutu DETI adlandirilmisdi Institutun tebiet biologiya tarix ve etnoqrafiya dilcilik edebiyyat ve incesenet felsefe Sovet Serqi ve xarici Serq dovlet ve huquq bolmeleri var idi 1932 ci ilde Azerbaycan DETI esasinda SSRI Elmler Akademiyasi Zaqafqaziya Filialinin Azerbaycan Sobesi teskil edildi Sobeye R Axundov rehberlik edirdi Sobede 11 bolme ve bir nece komissiya fealiyyet gosterirdi Bir sira meshur alimler F Y Levinson Lessinq I M Qubkin A A Qrossheym N Y Marr I I Messanov A N Derjavin I Q Yesman ilk Azerbaycan alimlerinden Bekir Cobanzade Veli Xuluflu M Efendiyev Abdulla Tagizade Salman Mumtaz Agamir Memmedov ve basqalari burada elmi tedqiqat isleri aparirdilar 1935 ci ilin oktyabrinda sobe SSRI EA Azerbaycan Filialina cevrildi Filialin yaninda movcud bolmeler esasinda Kimya Botanika Zoologiya ve Tarix Etnoqrafiya ve Arxeologiya Dil ve Edebiyyat Elmi Tedqiqat institutlari habele Energetika Fizika Geologiya Torpaqsunasliq sektorlari yaradildi Filialin Reyaset Heyetinin sedri evvel akad I M Qubkin sonralar ise akad S S Namyotkin oldu SSRI Xalq Komissarlari Sovetinin 1945 ci il 23 yanvar tarixli qerari ile filial Azerbaycan EA na cevrildi Bu vaxt akademiyanin 4 bolmesi 16 elmi tedqiqat institutu elmi tedqiqat sobesi 3 muzeyi merkezi elmi kitabxanasi Naxcivan Gence Xankendi ve Qubada elmi bazalari var idi Hemin il Azerbaycan EA na 15 heqiqi uzv secildi Onun ilk heyetine U Hacibeyov S Vurgun M Ibrahimov Y Memmedeliyev M Qasqay A A Qrossheym S Dadasov I Q Yesman M Mirqasimov S Ezizbeyov E Elizade M Topcubasov M Huseynov H Huseynov ve I I Sirokoqorov daxil oldu 1945 ci il martin 31 de akademiyanin heqiqi uzvlerinin ilk umumi iclasinda Mir Esedulla Mirqasimov prezident secildi Sonraki illerde Yusif Memmedeliyev 1947 1950 1958 1961 Musa Eliyev 1950 1958 Zahid Xelilov 1961 1967 Rustem Ismayilov 1967 1970 Hesen Abdullayev 1970 1983 Eldar Salayev 1983 1997 Feramez Maqsudov 1997 2000 Mahmud Kerimov 2001 2013 Akif Elizade 2013 2019 Akademiyanin prezidenti olmuslar Azerbaycan SSR Elmler Akademiyasinin ilk Reyaset Heyetinin heqiqi uzvleri 1945 ci il Oturanlar soldan saga Semed Vurgun 1906 1956 Iosif Yesman 1868 1955 Uzeyir Hacibeyov 1885 1948 Elesref Elizade 1911 1985 Elmler Akademiyasinin ilk prezidenti Miresedulla Mirqasimov 1883 1958 Ivan Sirokoqorov 1869 1946 Aleksandr Qrossheym 1888 1948 Mustafa Topcubasov 1895 1981 Ayaquste soldan saga Yusif Memmedeliyev 1905 1961 Mirze Ibrahimov 1911 1993 Samil Ezizbeyov 1906 1976 Heyder Huseynov 1908 1950 Mireli Qasqay 1907 1977 Sadiq Dadasov 1905 1946 Mikayil Huseynov Useynov 1905 1992 AMEA nin tesiscileri Redakte Sadiq Dadasov Elesref Elizade Samil Ezizbeyov Uzeyir Hacibeyov Heyder Huseynov Mirze Ibrahimov Aleksandr Qrossheym Mireli Qasqay Mir Esedulla Mirqasimov Yusif Memmedeliyev Ivan Sirokoqorov Mustafa Topcubasov Mikayil Useynov Semed Vurgun Iosif YesmanMuasir dovr Redakte Azerbaycan Respublikasinin Nazirler Kabinetinin 21 may 2002 ci il tarixli 81 sayli qerarina esasen AMEA da struktur deyisikliyi edilmisdir Informasiya Telekommunikasiya Elmi Merkezinin ITEM bazasinda Informasiya Texnologiyalari Institutu ITI Radiasiya Tedqiqatlari sektorunun RTS bazasinda Radiasiya Problemleri Institutu RPI yaradilmisdir ITI nun esas fealiyyet istiqametleri yeni informasiya texnologiyalari esasinda muxtelif sahelerin informasiyalasdirilmasi intellektual komputer sebekeleri ve sistemlerinin yaradilmasi informasiya tehlukesizliyinin temin olunmasidir Radiasiya Problemleri Institutunun esas fealiyyet istiqametleri radiasiya texnologiyasi radiasiya tehlukesizliyi qeyri enenevi enerji cevrilme problemleri ekologiya radioekologiyadir AMEA nin prezidenti 23 oktyabr 2019 cu ilden akademik Ramiz Mehdiyevdir 2 Strukturu Redakte Azerbaycanin Milli Elmler Akademiyasi Reyaset Heyetinin binasi Ismailiyye Sarayi AMEA nin elmi bolmeleri Fizika riyaziyyat ve texnika elmleri bolmesi Redakte AMEA Fizika Institutu AMEA Idareetme Sistemleri Institutu AMEA Riyaziyyat ve Tetbiqi Tedqiqatlar Institutu AMEA Samaxi Astrofizika Resedxanasi AMEA Radiasiya Problemleri Institutu AMEA Informasiya Texnologiyalari Institutu AMEA Biofizika Institutu Kimya elmleri bolmesi Redakte AMEA Neft Kimya Prosesleri Institutu AMEA Asqarlar Kimyasi Institutu AMEA Polimer Materiallari Institutu AMEA Kataliz ve Qeyri uzvi Kimya Institutu Yer elmleri bolmesi Redakte AMEA Geologiya ve Geofizika Institutu AMEA Cografiya Institutu AMEA Neft ve Qaz Institutu AMEA nezdinde Respublika Seysmoloji Xidmet Merkezi Biologiya elmleri bolmesi Redakte AMEA Botanika Institutu AMEA Zoologiya Institutu AMEA Genetik Ehtiyatlar Institutu AMEA Fiziologiya Institutu AMEA Torpaqsunasliq ve Aqrokimya Institutu AMEA Mikrobiologiya Institutu AMEA Dendrologiya Institutu AMEA Merkezi Nebatat Bagi AMEA Molekulyar Biologiya ve Biotexnologiyalar Institutu Humanitar ve ictimai elmler bolmesi Redakte AMEA Elyazmalar Institutu AMEA Memarliq ve Incesenet Institutu AMEA Folklor Institutu AMEA Nizami Gencevi adina Milli Azerbaycan Edebiyyati Muzeyi AMEA Edebiyyat Institutu AMEA Dilcilik Institutu AMEA Huseyn Cavidin Ev Muzeyi Ictimai elmler bolmesi Redakte AMEA Tarix Institutu AMEA Arxeologiya Etnoqrafiya ve Antropologiya Institutu AMEA Iqtisadiyyat Institutu AMEA Felsefe ve Sosiologiya Institutu AMEA Serqsunasliq Institutu AMEA Huquq ve Insan Haqlari Institutu AMEA Milli Azerbaycan Tarixi Muzeyi AMEA Elm Tarixi Institutu AMEA Qafqazsunasliq Institutu AMEA nin regional bolmeleri RedakteAMEA Naxcivan bolmesi AMEA Gence bolmesiAMEA nin regional elmi merkezleri RedakteAMEA Seki Regional Elmi Merkezi AMEA Lenkeran Regional Elmi Merkezi AMEA Quba Regional Elmi MerkeziPrezidentler Redakte Esas meqale AMEA prezidentlerinin siyahisiAsagidaki siyahida Azerbaycan Elmler Akademiyasinin yarandigi gunden bu gune kimi butun prezidentlerinin siyahisi verilmisdir Soyadi adi atasinin adi Ilk tarix Son tarix Qeyd1 Mirqasimov Mir Esedulla Mir Elesger oglu 31 mart 1945 1947 vefat edib2 Memmedeliyev Yusif Heyder oglu 1947 1950 1 ci defe3 Eliyev Musa Mirze oglu 1950 1958 vefat edib4 Memmedeliyev Yusif Heyder oglu 1958 1961 2 ci defe5 Xelilov Zahid Ismayil oglu 1961 1967 vefat edib6 Ismayilov Rustem Hacieli oglu 1967 1970 vefat edib7 Abdullayev Hesen Memmedbagir oglu 1970 1983 vefat edib8 Salayev Eldar Yunis oglu 1983 1997 vefat edib9 Maqsudov Feramez Qezenfer oglu 1997 2000 vefat edib10 Kerimov Mahmud Kerim oglu 2001 10 fevral 2013 vefat edib11 Elizade Akif Agamehdi oglu 25 aprel 2013 22 oktyabr 201912 Mehdiyev Ramiz Enver oglu 23 oktyabr 2019 indiHemcinin bax RedakteAMEA prezidentlerinin siyahisi AMEA nin heqiqi uzvlerinin siyahisi AMEA nin muxbir uzvlerinin siyahisi AMEA nin professorlarinin siyahisiIstinadlar RedakteBu meqaledeki istinadlar muvafiq istinad sablonlari ile gosterilmelidir http www science gov az general news amea nizamname pdf olu kecid R E Mehdiyevin Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin prezidenti vezifesine tesdiq edilmesi haqqinda Azerbaycan Respublikasi Prezidentinin Serencami azerb president az 23 oktyabr 2019 Istifade tarixi 3 iyun 2021 Xarici kecidler Redakte Vikianbarda Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi ile elaqeli mediafayllar var Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasinin resmi saytiMenbe https az wikipedia org w index php title Azerbaycan Milli Elmler Akademiyasi amp oldid 6029031, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

“Dünya ədəbiyyatı antologiyası” (1-ci cild) pdf

İkicildlik “Dünya ədəbiyyatı antologiyası”nın birinci cildinə dünya xalqlarının Vıı – XXı əsr poeziyasından nümunələr daxil edilmişdir.

Sə o hv tapdınız?

Ctrl+Enter sıxıb bizə bildirin

Müzakirə (0)

Mövzuya uyğun linklər:

İlkin Füzuli – 8 Mart hədiyyəsi

Firudin Cəlilov – Lemni yazısı

NURƏDDİN ƏDİLOĞLU – QARA CAMIŞ(hekayə)

Sevinc İbrahim – Eşq

Ana dili, milli varlığın təməli(pdf)

Həmçinin oxuyun:

Əlabbas Bağırov – Köhnə kişi

06.02.21, Proza

Qoderzi Çoxeli – Küknarlara məktub

17.10.19, Proza

F.ENGELS – AİLƏNİN, XÜSUSİ MÜLKİYYƏTİN VƏ DÖVLƏTİN MƏNŞƏYİ

23.02.20, Ədəbi tənqid

Rövşən Yerfi – Hiv qasırğası

01.12.20, Proza

Avesta. Avestanın əsas ideyası – hüququ

10.06.19, Proza

Rafael Santi – Afina məktəbi

26.04.20, Palitra

Xəbər lenti

İlkin Füzuli – 8 Mart hədiyyəsi

11.03.23, Proza

Firudin Cəlilov – Lemni yazısı

09.03.23, Təqdimat

NURƏDDİN ƏDİLOĞLU – QARA CAMIŞ(hekayə)

08.03.23, Proza

Sevinc İbrahim – Eşq

07.03.23, Proza

QABRİEL QARSİA MARKES – BALTASARIN HƏYATINDA UNUDULMAZ GÜN

07.03.23, Proza

Kənan Hacı – Ömrünü söz üçün yandıran adam

07.03.23, Təqdimat

MƏHƏMMƏD BAHARLININ 75 İLLİK YUBİLEYİ QEYD EDİLƏCƏK

05.03.23, Təqdimat

ŞvartsMan – Məhəbbət üçün ürəkbulanma(r e k l a m)

26.02.23, Təqdimat

Norveç nəsri – Avropa modernizmi – Daq Sulstad

17.02.23, Ədəbi tənqid

Sərvanə Dağtumas – Con Steynbekin “Xrizantemlər” hekayəsi və gender bərabərliyi.

15.02.23, Ədəbi tənqid

Ədəbiyyat üzrə Nobel mükafatçısı Anni Ernonun Nobel nitqi

05.02.23, Təqdimat

Vaqif Osmanov – Kimdir günahkar, insanlarmı, yoxsa zaman?

14.01.23, Ədəbi tənqid

Anton Çexov – Qara rahib

02.01.23, Proza

Oxşar xəbərlər:

İlkin Füzuli – 8 Mart hədiyyəsi

İlkin Füzuli – 8 Mart hədiyyəsi.

Firudin Cəlilov – Lemni yazısı

NURƏDDİN ƏDİLOĞLU – QARA CAMIŞ(hekayə)

Sevinc İbrahim – Eşq

Sayt haqqında

Yarandığı gündən sayta dürlü yazılar yerləşdirilir. Əsas məqsədimiz ədəbiyyatsevərləri bir yerə toplamaqdır.
Öz yazılarınızı saytımızda görmək üçün edebiyyatdergi@mail.ru ünvanına və ya +994703657179 nömrəsinin votsapına yaza bilərsiniz.

Saytın menyusu

Azerbaycan edebiyyati tarixi 2 ci cild amea 2007

Azerbaycan edebiyyati

Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası

Mündəricat

AMEA-nın təsisçiləri

Müasir dövr

Fizika-riyaziyyat və texnika elmləri bölməsi

Kimya elmləri bölməsi

Yer elmləri bölməsi

Biologiya elmləri bölməsi

Humanitar və ictimai elmlər bölməsi

İctimai elmlər bölməsi

Mrk 776

Mrqaşen

Mstislav Dobujinski

Mstislav Keldış

Mstislav Rostropoviç

Msxeta

Msxeta-Mtianeti

Msxeta bələdiyyəsi

Mtirala Milli Parkı

Mtiuleti üsyanı (1804)

Səmih Sancar

Səmiilər

Səmimi Fərhad

Səmimə Laçın

Səmin Bağçaban

ne axtarsan burda

“Dünya ədəbiyyatı antologiyası” (1-ci cild) pdf

Похожие статьи

Related posts: