Azərbaycan diplomatiyası 100 il: qazanılan uğurlar və tarixi nailiyyətlər

1.01. Tərifi 1.02. Predmeti 1.03. Mahiyyəti 1.04. Rolu 1.05. Vəzifəsi 1.06. Formaları 1.07. İnkişaf tarixi 1.08. Təkamül mərhələləri 1.09. Konseptual əsasları 1.10. Müasir strategiyası II. Diplomatik fəaliyyətin təşkili

Azərbaycan diplomatiyası

Müəllim: Nəsirov Elşən Nurəddin oğlu Birinci Ali Təhsili: N. A. Voznesenskiy adına Leninqrad Maliyyə-İqtisad İnstitutu, 1990 İkinci Ali Təhsili: Moskva Beynəlxalq Hüquq və Ali Biznes Məktəbi, 1995 İqtisadiyyat elmləri üzrə pedaqoji təcrübəsi: 30 il İşgüzar fəaliyyəti: “İdeal” Firmasının Prezidenti (2001), “Birja-N” qəzetinin təsisçisi (2013) Pedaqoji fəaliyyəti: Naxçıvan Dövlət Universiteti Müəllimlə əlaqə:

Əsas ədəbiyyat İqtisadi Diplomatiya – Dərs vəsaiti | X.Ə. Vəlizadə, 2017 İqtisadi Diplomatiya – Dərs vəsaiti | A.M. Məhərrəmov, 2013 Əlavə ədəbiyyat Azərbaycan diplomatiyasının tarixi | Prezident Kitabxanası, 2020 SEMESTR ÜZRƏ MÜHAZİRƏLƏR: I. İqtisadi diplomatiya haqqında ilkin anlayışlar

1.01. Tərifi 1.02. Predmeti 1.03. Mahiyyəti 1.04. Rolu 1.05. Vəzifəsi 1.06. Formaları 1.07. İnkişaf tarixi 1.08. Təkamül mərhələləri 1.09. Konseptual əsasları 1.10. Müasir strategiyası II. Diplomatik fəaliyyətin təşkili

2.01. Diplomatik korpuslar: səfirlik və konsulluqlar 2.02. Preventiv dipmissiyalar 2.03. Diplomatik etiket 2.04. Diplomatik protokol 2.05. Diplomatik yazışma 2.06. Diplomatik danışıqlar 2.07. Diplomatik sazişlər 2.08. İkitərəfli iqtisadi diplomatiya 2.09. Çoxtərəfli iqtisadi diplomatiya 2.10. Diplomatiya agentləri 2.11. Azərbaycanda iqtisadi diplomatiyanın milli xüsusiyyətləri III. İqtisadi diplomatiyanın subyektləri

3.01. İqtisadi diplomatiyanın beynəlxalq institutları 3.02. Dövlət, qeyri-dövlət və özəl iqtisadi təşkilatlar arasında iqtisadi diplomatiya 3.03. Beynəlxalq iqtisadi kontraktlar 3.04. Milli dövlətlərin transmilli siyasəti və transmilli şirkətlər 3.05. Konsern, Trest, Sindikat, Holding, Kartel, Konsorsium və digər iqtisadi ittifaqlar 3.06. Beynəlxalq ticarətin inkişafında iqtisadi diplomatiyanın funksiyaları 3.07. İqtisadi diplomatik standartlar 3.08. Beynəlxalq və regional təşkilatlar arasında iqtisadi diplomatiya 3.09. Gömrük işinin təşkiində iqtisadi diplomatiyanın rolu 3.10. Beynəlxalq Arbitraj Məhkəməsi 3.11. Azərbaycanda “Əsrin Müqaviləsi” sazişinin bağlanmasında iqtisadi diplomatiyanın rolu IV. İqtisadi diplomatiyanın müasir metod və vasitələri

4.01. Analitik və semantik metodlar 4.02. Mövcud iqtisadi mühitin analizi və sintezi 4.03. İqtisadi induksiya və deduksiya 4.04. Ölkədəki mövcud iqtisadi vəziyyət haqqında zəruri məlumatın toplanması 4.05. İnvestisiya mühitinin formalaşdırılması 4.06. İdxal və ixracın quruluşu 4.07. Diplomatiyanın ənənəvi vasitələri: sərgilər, dəyirmi masalar, danışıqlar 4.08. İqtisadi təzyiq vasitələri 4.09. “Komanda işi” metodu 4.10. Xarici ölkələrdə vətəndaşların himayə edilməsi 4.11. Akkreditə qaydaları 4.12. Persona non grata 4.13. Diplomatik imtiyazlar və toxunulmazlıq statusı (immunitet) 4.14. Peşəkar diplomatlar üçün tələblər 4.15. Vizavi kontaktlar 4.16. Müştərək kommünikelər 4.17. Rəqəmsal diplomatiya 4.18. Beynəlxalq konfranslar V. İqtisadi diplomatiyanın beynəlxalq kapital və valyuta siyasətində rolu

5.01. İqtisadi diplomatiya və valyuta siyasəti 5.02. İqtisadi diplomatiya və kapital amili 5.03. İqtisadi diplomatiya və dövlətin iqtisadi təhlükəsizlik məsələləri 5.04. Beynəlxalq kreditlər 5.05. Beynəlxalq kreditin formaları: lizinq, faktorinq və forfeyting 5.06. Beynəlxaıq kreditin şərtləri 5.07. Beynəlxalq kredit münasibətlərinin dövlət тənzimlənməsi 5.08. Beynəlxalq Valyuta Fondu 5.09. Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkişaf Bankı 5.10. Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı 5.11. Xarici iqtisadi fəaliyyətin diplomatik vasitələrlə təkminləşdirilməsi VI. İqtisadi diplomatiyanın milli igtisadiyyatın təhlükəsizliyində rolu

6.01. Milli, siyasi və iqtisadi təhlükəsizliyin konseptual əsasları 6.02. Daxili və xarici iqtisadi təhlükələrin təsnifatı 6.03. İqtisadi diplomatiyanın dövlətin iqtisadi təhlükəsizlik sistemində funksiyaları 6.04. Ölkədə sosial-iqtisadi sabitliyinin təmin edilməsində tətbiq edilən diplomatik vasitələr 6.05. Beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin səmərəli təşkilində iqtisadi diplomatiyanın rolu 6.06. İqtisadi təhlükəsizliyin indikatorları 6.07. İqtisadi diplomatiyanın aktorları və agentləri 6.08. Diplomatik münasibətlər haqqında Vyana Konvensiyası 6.09. Diplomatik kəşfiyyat anlayışı 6.10. Diplomatik korpusların təhlükəsizliyi VII. ABŞ və aparıcı Avropa ölkələrinin iqtisadi diplomatiya təcrübəsi

7.01. Amerika diplomatiyanın prinsipləri 7.02. Aparıcı Avropa ölkələrin diplomatik prinsipləri 7.03. Preventiv iqtisadi diplomatiya anlayışı 7.04. Amerika Birləşmiş Ştatlarının xarici ticarət və qlobal iqtisadi siyasəti 7.05. Paris və London Klubları 7.06. Xarici borclar problemi 7.07. Toronro şərti 7.08. London şərti 7.09. Neapol şərti 7.10. Leon şərti 7.11. Avropa Valyuta Sistemi (European Monetary System) 7.12. Nyu-York Fond Birjası (NFB) 7.13. London Fond Birjası (LFB) 7.14. London Beynəlxalq Maliyyə Fyuçersləri Birjası (LBMFB) VIII. İqtisadi diplomatiya qloballaşma mühitində

8.01. “Qlobalistika” və “Qlobalizm” anlayışları 8.02. Qlobal iqtisadiyyatın tərifi və göstəriciləri 8.03. Qlobal iqtisadiyyatı meydana gətirən səbəblərin təsnifatı 8.04. Qloballaşma dövründə iqtisadi diplomatiyadanın vəzifələri 8.05. Qloballaşma mühitinin yeni iqtisadi diplomatik standartları 8.06. İqtisadi diplomatiyanın makroiqtisadi inkişaf və inteqrasiyaya təsiretmə vasitələri 8.07. Transmilli iqtisadi diplomatiya 8.08. Qloballaşma şəraitində çoxtərəfli diplomatiyanın funksiyaları 8.09. ATƏT çərmivəsində çoxtərəfli diplomatiya mexanizmləri 8.10. Qloballaşma şəraitində Azərbaycanın iqtisadi diplomatiyası IX. Ümumdünya maliyyə təşkilatlarının iqtisadi diplomatik münasibətləri

9.01. Ümumdünya maliyyə təşkilatlarının təsnifatı 9.02. Beynəlxalq iqtisadi hüququn prinsipləri 9.03. Beynəlxalq və regional təşkilatların iqtisadi diplomatiyası 9.04. Gömrük işinin təşkilində iqtisadi diplomatiyanın rolu 9.05. Gömrük ittifaqları 9.06. Neft İxracat Ölkələri Təşkilatı (OPEC) 9.07. İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) 9.08. Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT) 9.09. Avropa Şurası (Coımcil of Europe) 9.10. İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (İƏİT) 9.11. Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyanın institutsional tənzimlənməsi 9.12. Azad ticarət zonaları və ofşorlar X. İqtisadi diplomatiya müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində

10.01. Müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində iqtisadi diplomatiyanın rolu 10.02. İqtisadi diplomatiya xarici siyasətin əsas vasitəsi kimi 10.03. Müasir dövrdə ölkələrarası iqtisadi münaqişələrin həllində diplomatiyanın rolu 10.04. “Mədəni diplomatiya” anlayışı və onun müasir dövrdə əhəmiyyəti 10.05. Müasir beynəlxalq münasibətlərdə güc amili 10.06. Postsovet məkanında iqtisadi münaqişələrin həlli yolları 10.07. İkili standartlar 10.08. Potensial qarşıdurma zonaları 10.09. Separat danışıqlar 10.10. Çoxtərəfli xalq diplomatiyasının rolu XI. Azərbaycan Respublikasının iqtisadi diplomatiyası

11.01. Azərbaycan iqtisadi diplomatiyanın xronologiyası 11.02. Azərbaycanın iqtisadi diplomatiyasını fərqləndirən xüsusiyyətlər 11.03. Çağdaş Azərbaycan Respublikasında iqtisadi diplomatiyanın nailiyyətləri 11.04. Azərbaycan Respublikasının müstəqil xarici iqtisadi siyasəti 11.05. Geoiqtisadi təhlükələrin zərərsizləşdirilməsi metodu 11.06. Dünyanın mövcud güç mərkəzləri ilə münasibətdə balanslı siyasətin aparılması metodu 11.07. Cənub Qaz Dəhlizi: Trans-Anadolu Təbii Qaz Boru Kəməri (TANAP) layihəsi 11.08. Cənub Qaz Dəhlizi: Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) layihəsi 11.09. Azərbaycan iqtisadiyyatının beynəlxalq prioritetləri 11.10. Azərbaycanın yeni iqtisadi diplomatiyasının geostrateji hədəfləri Sərbəst iş mövzuları ★ İqtisadi diplomatiya haqqında ilkin anlayışlar ★ İqtisadi diplomatiyanın tərifi, predmeti, mahiyyəti, rolu və vəzifəsi ★ İqtisadi diplomatiyanın formaları ★ İqtisadi diplomatiyanın inkişaf tarixi ★ İqtisadi diplomatiyanın təkamül mərhələləri ★ İqtisadi diplomatiyanın konseptual əsasları ★ İqtisadi diplomatiyanın müasir strategiyası ★ Diplomatik fəaliyyətin təşkili ★ Diplomatik korpuslar: səfirlik və konsulluqlar ★ Preventiv dipmissiyalar ★ Diplomatik etiket ★ Diplomatik protokol ★ Diplomatik yazışma ★ Diplomatik danışıqlar ★ Diplomatik sazişlər ★ İkitərəfli iqtisadi diplomatiya ★ Çoxtərəfli iqtisadi diplomatiya ★ Diplomatiya agentləri ★ Azərbaycanda iqtisadi diplomatiyanın milli xüsusiyyətləri ★ İqtisadi diplomatiyanın subyektləri ★ İqtisadi diplomatiyanın beynəlxalq institutları ★ Dövlət, qeyri-dövlət və özəl iqtisadi təşkilatlar arasında iqtisadi diplomatiya ★ Beynəlxalq iqtisadi kontraktlar ★ Milli dövlətlərin transmilli siyasəti və transmilli şirkətlər ★ Konsern, Trest, Sindikat, Holding, Kartel, Konsorsium və digər iqtisadi ittifaqlar ★ Beynəlxalq ticarətin inkişafında iqtisadi diplomatiyanın funksiyaları ★ İqtisadi diplomatik standartlar ★ Beynəlxalq və regional təşkilatlar arasında iqtisadi diplomatiya ★ Gömrük işinin təşkiində iqtisadi diplomatiyanın rolu ★ Beynəlxalq Arbitraj Məhkəməsi ★ Azərbaycanda “Əsrin Müqaviləsi” sazişinin bağlanmasında iqtisadi diplomatiyanın rolu ★ İqtisadi diplomatiyanın müasir metod və vasitələri ★ Analitik və semantik metodlar ★ Mövcud iqtisadi mühitin analizi və sintezi ★ İqtisadi induksiya və deduksiya ★ Ölkədəki mövcud iqtisadi vəziyyət haqqında zəruri məlumatın toplanması ★ İnvestisiya mühitinin formalaşdırılması ★ İdxal və ixracın quruluşu ★ Diplomatiyanın ənənəvi vasitələri: sərgilər, dəyirmi masalar, danışıqlar ★ İqtisadi təzyiq vasitələri ★ Komanda işi metodu ★ Xarici ölkələrdə vətəndaşların himayə edilməsi ★ Akkreditə qaydaları ★ Persona non grata ★ Diplomatik imtiyazlar və toxunulmazlıq statusı (immunitet) ★ Peşəkar diplomatlar üçün tələblər ★ Vizavi kontaktlar ★ Müştərək kommünikelər ★ Rəqəmsal diplomatiya ★ Beynəlxalq konfranslar ★ İqtisadi diplomatiyanın beynəlxalq kapital və valyuta siyasətində rolu ★ İqtisadi diplomatiya və valyuta siyasəti ★ İqtisadi diplomatiya və kapital amili ★ İqtisadi diplomatiya və dövlətin iqtisadi təhlükəsizlik məsələləri ★ Beynəlxalq kreditlər ★ Beynəlxalq kreditin formaları: lizinq, faktorinq və forfeyting ★ Beynəlxaıq kreditin şərtləri ★ Beynəlxalq kredit münasibətlərinin dövlət тənzimlənməsi ★ Beynəlxalq Valyuta Fondu ★ Beynəlxalq Yenidənqurma və İnkişaf Bankı ★ Avropa Yenidənqurma və İnkişaf Bankı ★ Xarici iqtisadi fəaliyyətin diplomatik vasitələrlə təkminləşdirilməsi ★ İqtisadi diplomatiyanın milli igtisadiyyatın təhlükəsizliyində rolu ★ Milli, siyasi və iqtisadi təhlükəsizliyin konseptual əsasları ★ Daxili və xarici iqtisadi təhlükələrin təsnifatı ★ İqtisadi diplomatiyanın dövlətin iqtisadi təhlükəsizlik sistemində funksiyaları ★ Ölkədə sosial-iqtisadi sabitliyinin təmin edilməsində tətbiq edilən diplomatik vasitələr ★ Beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin səmərəli təşkilində iqtisadi diplomatiyanın rolu ★ İqtisadi təhlükəsizliyin indikatorları ★ İqtisadi diplomatiyanın aktorları və agentləri ★ Diplomatik münasibətlər haqqında Vyana Konvensiyası ★ Diplomatik kəşfiyyat anlayışı ★ Diplomatik korpusların təhlükəsizliyi ★ ABŞ və aparıcı Avropa ölkələrinin iqtisadi diplomatiya təcrübəsi ★ Amerika diplomatiyanın prinsipləri ★ Aparıcı Avropa ölkələrin diplomatik prinsipləri ★ Preventiv iqtisadi diplomatiya anlayışı ★ Amerika Birləşmiş Ştatlarının xarici ticarət və qlobal iqtisadi siyasəti ★ Paris və London Klubları ★ Xarici borclar problemi ★ Toronro şərti ★ London şərti ★ Neapol şərti ★ Leon şərti ★ Avropa Valyuta Sistemi (European Monetary System) ★ Nyu-York Fond Birjası (NFB) ★ London Fond Birjası (LFB) ★ London Beynəlxalq Maliyyə Fyuçersləri Birjası (LBMFB) ★ İqtisadi diplomatiya qloballaşma mühitində ★ Qlobalistika və “Qlobalizm” anlayışları ★ Qlobal iqtisadiyyatın tərifi və göstəriciləri ★ Qlobal iqtisadiyyatı meydana gətirən səbəblərin təsnifatı ★ Qloballaşma dövründə iqtisadi diplomatiyadanın vəzifələri ★ Qloballaşma mühitinin yeni iqtisadi diplomatik standartları ★ İqtisadi diplomatiyanın makroiqtisadi inkişaf və inteqrasiyaya təsiretmə vasitələri ★ Transmilli iqtisadi diplomatiya ★ Qloballaşma şəraitində çoxtərəfli diplomatiyanın funksiyaları ★ ATƏT çərmivəsində çoxtərəfli diplomatiya mexanizmləri ★ Qloballaşma şəraitində Azərbaycanın iqtisadi diplomatiyası ★ Ümumdünya maliyyə təşkilatlarının iqtisadi diplomatik münasibətləri ★ Ümumdünya maliyyə təşkilatlarının təsnifatı ★ Beynəlxalq iqtisadi hüququn prinsipləri ★ Beynəlxalq və regional təşkilatların iqtisadi diplomatiyası ★ Gömrük işinin təşkilində iqtisadi diplomatiyanın rolu ★ Gömrük ittifaqları ★ Neft İxracat Ölkələri Təşkilatı (OPEC) ★ İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) ★ Avropada Təhlükəsizlik və Əməkdaşlıq Təşkilatı (ATƏT) ★ Avropa Şurası (Coımcil of Europe) ★ İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (İƏİT) ★ Beynəlxalq iqtisadi inteqrasiyanın institutsional tənzimlənməsi ★ Azad ticarət zonaları və ofşorlar ★ İqtisadi diplomatiya müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində ★ Müasir beynəlxalq münasibətlər sistemində iqtisadi diplomatiyanın rolu ★ İqtisadi diplomatiya xarici siyasətin əsas vasitəsi kimi ★ Müasir dövrdə ölkələrarası iqtisadi münaqişələrin həllində diplomatiyanın rolu ★ Mədəni diplomatiya anlayışı və onun müasir dövrdə əhəmiyyəti ★ Müasir beynəlxalq münasibətlərdə güc amili ★ Postsovet məkanında iqtisadi münaqişələrin həlli yolları ★ İkili standartlar ★ Potensial qarşıdurma zonaları ★ Separat danışıqlar ★ Çoxtərəfli xalq diplomatiyasının rolu ★ Azərbaycan Respublikasının iqtisadi diplomatiyası ★ Azərbaycan iqtisadi diplomatiyanın xronologiyası ★ Azərbaycanın iqtisadi diplomatiyasını fərqləndirən xüsusiyyətlər ★ Çağdaş Azərbaycan Respublikasında iqtisadi diplomatiyanın nailiyyətləri ★ Azərbaycan Respublikasının müstəqil xarici iqtisadi siyasəti ★ Geoiqtisadi təhlükələrin zərərsizləşdirilməsi metodu ★ Dünyanın mövcud güç mərkəzləri ilə münasibətdə balanslı siyasətin aparılması metodu ★ Cənub Qaz Dəhlizi: Trans-Anadolu Təbii Qaz Boru Kəməri (TANAP) layihəsi ★ Cənub Qaz Dəhlizi: Trans-Adriatik Boru Kəməri (TAP) layihəsi ★ Azərbaycan iqtisadiyyatının beynəlxalq prioritetləri ★ Azərbaycanın yeni iqtisadi diplomatiyasının geostrateji hədəfləri ★ Valyuta məzənnəsi və ona təsir edən amillər ★ Bretton – Vuds valyuta sisteminin prinsipləri və fəaliyyət mexanizmi ★ Valyuta dönərliyi və milli valyutanın dönərli valyutaya çevrilməsi şərtləri ★ Tədiyyə balansı və onun strukturu ★ Azad iqtisadi zonaların yaradılması məqsədləri ★ NAFTA və onun dünya iqtisadiyyatında mövqeyi ★ Beynəlxaq maliyyə bazarı və onun tərkib hissələri ★ Adam Smitin “Mütləq üstünlüklər” nəzəriyyəsi ★ “Qızıl milliard” nəzəriyyəsinin mahiyyəti ★ Samuel Hantinqtonun “Sivilizasiyaların toqquşması” nəzəriyyəsi ★ David Rikardonun “Müqayisəli istehsal xərcləri” nəzəriyyəsi ★ ABŞ-ın iqtisadi inkişafının xüsusiyyətləri və əsas makroiqtisadi göstəriciləri ★ Çinin iqtisadi inkişaf modeli ★ Qərbi Avropa ölkələrinin iqtisadi modelləri ★ Dünya iqtisadiyyatının aqrar sektoru ★ Ölkələrin iqtisadi rəqabət qabiliyyətliliyi və onun göstəriciləri ★ Dünya iqtisadiyyatının infrastrukturu ★ İqtisadi böhran. Müasir iqtisadi böhranların səbəbləri ★ İşsizlik, onun səbəbləri və formaları ★ İnflyasiya və onun sosial-iqtisadi nəticələri ★ Beynəlxalq kredit, onun mahiyyəti, formaları və funksiyaları ★ Dövlətin fiskal siyasəti ★ Dünya sənayesində təkrar istehsalın mahiyyəti ★ Dünya bazarının konyunkturası ★ Dünya bazarında qiymətlərin yaranması mexanizmi ★ Dünya iqtisadiyyatının resurs potensialı ★ Dünya təsərrüfatının torpaq, su və meşə ehtiyatları ★ Dünya iqtisadiyyatının ekoloji problemləri ★ Qlobal enerji problemi ★ Qlobal ərzaq problemi

Webmaster Elshan NASİROV IDEAL EDUCATION COMPANY 2001-2022

Azərbaycan diplomatiyası 100 il: qazanılan uğurlar və tarixi nailiyyətlər

1918-ci il mayın 28-də yaradılan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti müsəlman Şərqində ilk demokratik respublika olmaqla yanaşı, xalqımızın tarixində mühüm bir hadisə idi. Belə ki, əsrlərboyu müstəqillik arzusu ilə yaşayan xalqımız öz müstəqil dövlətinə sahib olmuşdu.

Ümummilli lider Heydər Əliyev və Prezident İlham Əliyev hər zaman Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ölkəmizin dövlətçilik tarixində mühüm yeri malik olduğunu bildirmişlər. Dövlətimizin başçısı tərəfindən 2018-ci ilin ölkəmizdə “Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti İli” elan edilməsi, Cümhuriyyətin 100 illiyinin dövlət səviyyəsində qeyd olunması Şərqdə ilk parlamentli respublikanın əhəmiyyətinin hər zaman uca tutuldugunun, eləcə də dövlətçilik ənənələrinə böyük dəyər verildiyinin bariz nümunəsidir.

AZƏRTAC Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasının professoru, siyasi elmlər doktoru, “Azərbaycan Respublikası Dağlıq Qarabağ Bölgəsinin Azərbaycanlı İcması” İctimai Birliyinin sədr müavini Elçin Əhmədovun “Azərbaycan diplomatiyası 100 il: qazanılan uğurlar və tarixi nailiyyətlər” sərlövhəli məqaləsini təqdim edir.

Yüz il əvvəl – 1919-cu il iyulun 9-da Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin Hökuməti Xarici İşlər Nazirliyinin Katibliyinə dair müvəqqəti təlimat qəbul etdi. Bu baxımdan Prezident İlham Əliyevin 2007-ci il 24 avqust tarixli Sərəncamına uyğun olaraq, məhz bu tarix Azərbaycan Respublikası diplomatik xidmət orqanları əməkdaşlarının peşə bayramı kimi qeyd olunur.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin beynəlxalq aləmdə ilk addımlarını atdığı dövrdən artıq yüz il keçir. Qeyd etmək lazımdır ki, Birinci Dünya müharibəsində böyük dövlətlərin dünyanı bölüşdürmək uğrunda mübarizəsinin həlledici mərhələyə daxil olduğu və ölkənin başı üzərini yeni işğal təhlükəsinin aldığı çox mürəkkəb bir daxili və beynəlxalq şəraitdə yaradılan Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin fəaliyyətinin əsas hissəsini, ilk növbədə, Azərbaycanın müstəqilliyinin dünya dövlətləri tərəfindən tanınmasına nail olmaq, qonşu dövlətlərlə münasibətləri qaydaya salmaq təşkil edirdi. Bununla yanaşı, Cənubi Qafqaz respublikaları arasında mübahisəli məsələləri, xüsusilə, Ermənistanın ərazi iddiası məsələsini həll etmək idi. Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin parlamenti və hökuməti xarici təhlükənin qarşısını almaq üçün müstəqil respublikanın beynəlxalq aləmdə tanınması istiqamətində böyük iş aparırdı. Bununla əlaqədar 1918-ci ilin dekabrın 7-də açılmış Azərbaycan parlamenti Paris Sülh Konfransında iştirak etmək üçün parlamentin sədri Ə.M.Topçubaşovun başçılığı ilə geniş səlahiyyətlərə malik xüsusi nümayəndə heyətinin göndərilməsi haqqında qərar qəbul etmişdi. Cümhuriyyət dövrünün görkəmli dövlət xadimlərindən biri olan Ə.M.Topçubaşov qarşıya çıxan bütün çətinliklərə baxmayaraq Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin tanınması üçün çox fədakarlıq göstərdi. Bunun nəticəsində Azərbaycanın 1920-ci il yanvarın 11-də müttəfiq dövlətlərin Ali Şurası tərəfindən de-fakto tanınması haqqında qərar qəbul olundu. Azərbaycanın istiqlaliyyətinin Paris Sülh Konfransı tərəfindən tanınması tarixi əhəmiyyətli hadisə idi. Azərbaycanın müstəqilliyinin tanınması ona olan marağı da artırdı. Artıq Belçika, İsveçrə, Hollandiya, Çexiya, Slovakiya, Finlandiya və digər dövlətlər Bakıda öz konsulluqlarını açdılar. ABŞ, İngiltərə, Fransa və İtaliya Azərbaycanla iqtisadi əlaqələrini genişləndirməyə başladı.

1920-ci il mart ayının 20-də Azərbaycanla İran arasında əməkdaşlığın bütün sahələrini əhatə edən saziş və müqavilələr imzalanmışdı. Tərəflər arasında imzalanan dostluq müqaviləsinə əsasən İran Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətini de-yure tanıdığını bildirdi. Qısa müddətdə Tehranda Azərbaycanın səfirliyi, Təbrizdə baş konsulluq, Rəştdə konsulluq, Ənzəlidə, Məşhədlə vitse-konsulluq, Xoy və Əhərdə konsul-agentlikləri yaradıldı. 1920-ci il aprel ayının ortalarında Azərbaycan parlamenti Böyük Britaniya, Fransa, İtaliya, ABŞ, İsveç, Polşa, Latviya, Litva, Estoniya, Finlandiya, Ukrayna, Rumıniya, Almaniya və Rusiyada diplomatik nümayəndəliklər təsis etmək haqqında qanun qəbul etdi. Beləliklə, aprel işğalı ərəfəsində Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti təcridçilikdən çıxıb geniş beynəlxalq əlaqələr sisteminə daxil olmuşdu. Lakin az sonra – aprelin 28-də XI Qırmızı Ordunun Azərbaycanı işğal etməsi nəticəsində ölkəmizin beynəlxalq münasibətlər sistemində müstəqil dövlət kimi iştirakı dayandırıldı.

XX əsrin sonunda SSRİ və sosializm sisteminin süqutu ilə dünyada bir sıra dəyişikliklər baş verdi. Soyuq müharibənin başa çatması ilə beynəlxalq münasibətlərin əsas güc mərkəzləri yeni geosiyasi reallıqlardan çıxış edərək öz fəaliyyətlərini mövcud şəraitə uyğunlaşdırmağı qərara aldılar. Köhnə beynəlxalq münasibətlər sisteminin süqutu ilə yanaşı, yeni dünya düzümünün əsası qoyulmağa başlandı.

1991-ci il oktyabrın 18-də “Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi haqqında” Konstitusiya Aktının qəbul olunması ilə Azərbaycan xalqı tarixinin yeni mərhələsinin başlanğıcına qədəm qoydu. SSRİ-nin süqutu ilə yaranan əlverişli tarixi şərait və milli-azadlıq mübarizəsi nəticəsində xalqımız XX yüzillikdə ikinci dəfə öz dövlət müstəqilliyini elan etdi. 1992-ci il fevralın 14-də Azərbaycanın müraciətini müzakirə edən BMT Təhlükəsizlik Şurası ölkəmizin bu təşkilata üzv qəbul olunmasını tövsiyə etdi. Beləliklə, BMT Baş Məclisinin 1992-ci il martın 2-də keçirilən 46-cı sessiyasında Azərbaycan Respublikasının BMT üzvlüyünə qəbul olması barədə qətnamə qəbul edildi. Xalqımızın haqq səsinin dünyaya çatdırılması və obyektiv ictimai rəyin formalaşdırılması, eləcə də dünya dövlətləri ilə qarşılıqlı əlaqələrin inkişaf etdirilməsində 1992-ci il martın 6-da Nyu-Yorkda fəaliyyətə başlayan Azərbaycanın BMT yanında daimi nümayəndəliyi mühüm rol oynadı. Həmin ilin noyabr ayında isə BMT-nin Azərbaycanda daimi nümayəndəliyi açıldı.

Lakin əsrin sonunda öz istiqlaliyyətini bütün dünyaya bəyan edən Azərbaycan dövləti öz suveren hüquqlarını reallaşdırmaq üçün ciddi maneələrlə qarşılaşdı. Heç şübhəsiz ki, bu, ilk növbədə, Ermənistanın ölkəmizə qarşı əsassız ərazi iddiaları və hərbi təcavüzü ilə bağlı idi. Ermənistanın Azərbaycana qarşı əsassız ərazi iddiaları ilə Dağlıq Qarabağda başlanan erməni separatizmi, eləcə də hərbi təcavüzün genişlənməsi ölkəmizi ciddi siyasi və iqtisadi problemlərlə üz-üzə qoymaqla yanaşı, dövlətimizin xarici siyasət fəaliyyətində də mühüm vəzifələrin yerinə yetirilməsini ön plana çəkdi. Bu dövrdə, yəni Azərbaycan müstəqillik əldə etdiyi ərəfədə və ondan sonra Ermənistanın hərbi təcavüzü ilə qarşılaşdı və torpaqlarımız işğal altına düşdü. Qeyd etmək vacibdir ki, həmin dövrdə ölkə çətin vəziyyətdə idi, ordu formalaşmamışdı, hansı istiqamətdə addımlar atılacağı bilinmirdi. Eyni zamanda, ölkədə sabitlik yox idi, xaos, hakimiyyətsizlik hökm sürürdü. Bu baxımdan, Ermənistanın ölkəmizə qarşı hərbi təcavüzünün qarşısını almaq, onun ağır nəticələrini aradan qaldırmaq, dövlətimizin ərazi bütövlüyünü və təhlükəsizliyini təmin etmək, dünyaya siyasi və iqtisadi inteqrasiya olmaq zərurəti düşünülmüş, ardıcıl və fəal xarici siyasət tələb edirdi. Belə bir şəraitdə yalnız 1993-cü ilin ikinci yarısında ümummilli lider Heydər Əliyevin xalqın tələbi ilə hakimiyyətə qayıdışı Azərbaycanda müstəqil dövlətçilik ideyalarının bərqərar olmasına şərait yaratdı. Bundan sonra Azərbaycanın xarici siyasət kursunda mövcud reallıqları nəzərə alan və ölkəmizin milli mənafelərinin qorunmasına yönəlmiş əməli dəyişikliklər edildi. Bu dövrdən başlayaraq həyata keçirilən xarici siyasətimiz məhz Ümummilli Liderin adı və fəaliyyəti ilə bağlıdır. Ulu Öndər çox bacarıqlı, son dərəcə təcrübəli dövlət başçısı və görkəmli siyasi xadim kimi bu çətin və mürəkkəb vəzifələrin öhdəsindən müvəffəqiyyətlə gəlmək bacarığı nümayiş etdirdi. Ölkəmizin sistemli şəkildə dünya birliyinə inteqrasiya olunmasında ikitərəfli və çoxtərəfli siyasi münasibətlərin genişlənməsi istiqamətində atılan addımlar böyük əhəmiyyət kəsb edir. Azərbaycan dövlətinin başçısı kimi ilk dəfə ümummilli lider Heydər Əliyev 1994-cü ilin sentyabr ayında BMT Baş Assambleyasının 49-cu sessiyasında iştirak edərək, bu universal beynəlxalq təşkilatın tribunasından ölkəmizin bir çox məsələləri ilə bağlı, xüsusilə Ermənistanın Azərbaycana təcavüzü və Dağlıq Qarabağ problemi haqqında həqiqətləri dünya ictimaiyyətinə çatdırıb. 1995-ci ilin oktyabrında BMT-nin 50 illik yubileyi ilə bağlı keçirilən Baş Məclisinin xüsusi təntənəli iclasında iştirak edən ulu öndər Heydər Əliyev bu qurumun yüksək kürsüsündən dünya dövlətlərinə müraciət edərək, mövcud qlobal problemlərə dair Azərbaycan dövlətinin prinsipial mövqeyini açıqlayıb, xüsusilə Ermənistanın təcavüzünün aradan qaldırılması ilə bağlı beynəlxalq səyləri artırmağa çağırıb.

Azərbaycanın milli təhlükəsizliyi onun dünya və region dövlətləri, habelə beynəlxalq təşkilatlarla balanslaşdırılmış strateji xətt yeritməsini zərurətə çevirdi. Ümummilli lider Heydər Əliyev Azərbaycan Respublikasının xarici siyasət prioritetləri haqqında deyirdi: “Dəyişən dünyamızda Azərbaycanın siyasi missiyası dost və tərəfdaş axtarışına, blok və ittifaqların çoxvariantlılığına yönəlmişdir. Bu, Azərbaycanın dünya dövlətləri ailəsində statusunu, suverenliyini möhkəmləndirəcək, həm də müxtəlif dövlətlərlə yaxınlaşmasına kömək edəcəkdir”.

Bu baxımdan, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorundakı neft yataqlarının istismarına dair 1994-cü il sentyabrın 20-də imzalanmış “Əsrin müqaviləsi” ölkəmizin dünya dövlətləri ilə qarşılıqlı əlaqələrinin dərinləşməsi və beynəlxalq mövqelərinin möhkəmləndirilməsinə güclü təkan verdi. 1998-ci il sentyabrın 7-8-də 32 dövlətin və 13 beynəlxalq təşkilatın nümayəndələrinin iştirakı ilə tarixi “Böyük İpək Yolu”nun bərpası üzrə keçirilmiş Bakı beynəlxalq konfransı və onun nəticələri Azərbaycanın xarici siyasətinin qazandığı ən mühüm nailiyyətlərdən biridir.

Ümummilli lider Heydər Əliyevin xarici siyasət xəttində beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığın genişləndirilməsi məsələlərinə çox böyük diqqət yetirilib. Azərbaycanın beynəlxalq təşkilatlara üzv olması ilə yanaşı, onların işlərində müntəzəm və fəal iştirakı, səmərəli əməkdaşlıq ölkəmizin problemlərinin dünya ictimaiyyətinə çatdırılmasında böyük əhəmiyyət kəsb edir. Bu baxımdan, 1994-cü il mayın 4-də ümummilli lider Heydər Əliyevin “Sülh naminə tərəfdaşlıq” proqramının çərçivə sənədini imzalaması Azərbaycanın beynəlxalq mövqelərinin möhkəmlənməsi istiqamətində atılan mühüm addımlardan biri oldu. Bu proqramın Azərbaycan üçün əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, NATO-nun hərbi strukturları ilə Azərbaycan ordusunun sülh naminə əməkdaşlıq etmək, birgə təlim və manevrlər keçirmək, onların ordu quruculuğu təcrübəsindən bəhrələnmək, kadr hazırlığı və s. sahədə birgə hərəkət etmək imkanı verməklə yanaşı, ölkəmizin bu proqramda iştirakı qarşıya qoyulan məqsədlərin həyata keçirilməsi üçün də əlverişli şərait yaradıb. Azərbaycan çoxtərəfli trans-Atlantik təhlükəsizlik əməkdaşlığı proqramlarını inkişaf etdirərək Avropa qitəsində, eləcə də onun sərhədlərindən kənarda təhlükəsizlik və sabitliyə töhfə verir. Habelə 1996-cı il aprelin 22-də Lüksemburqda Avropa İttifaqı və Azərbaycan Respublikası arasında ticarət, sərmayə, iqtisadiyyat, qanunvericilik, mədəniyyət, immiqrasiya və qeyri-qanuni ticarətin qarşısının alınması sahəsində əməkdaşlığı nəzərdə tutan “Tərəfdaşlıq və əməkdaşlıq sazişi” imzalanıb. Bu hadisə Azərbaycanın xarici siyasətinin ən uğurlu səhifələrindən biri kimi qiymətləndirilir.

Azərbaycanın Avropa institutlarına inteqrasiyası istiqamətində Avropa Şurasının bərabərhüquqlu üzvü olması – respublikamızın mühüm problemlərinin dünya ictimaiyyətinin diqqətinə obyektiv çatdırılması üçün yeni və çox mötəbər tribuna vermiş oldu. Belə ki, Avropa Şurası Nazirlər Komitəsinin 2001-ci il yanvarın 17-də nümayəndələr səviyyəsində keçirilmiş iclasında Azərbaycan Respublikasının Avropa Şurasına tamhüquqlu üzv qəbul edilməsinə dair qərar qəbul edildi. Az sonra, yəni yanvarın 25-də ümummilli lider Heydər Əliyevin iştirakı ilə Strasburqda ölkəmizin bu təşkilata üzv qəbul edilməsi münasibətilə rəsmi mərasim keçirildi və dövlətimizin üçrəngli bayrağı ucaldıldı.

Əsası Ümummilli Lider tərəfindən qoyulan və Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla həyata keçirilən xarici siyasət strategiyası dövlətlərarası regional və beynəlxalq əlaqələrə daha yaxından qatılaraq Şərq və Qərb dəyərlərinin sintezindən yaranmış cəhətləri özündə ehtiva edərək, dünya birliyinə sıx inteqrasiya olunmaq xəttini seçib. 2003-cü ildən başlayaraq, o cümlədən son on altı il ərzində xarici siyasət sahəsində böyük uğurlar əldə edilib. Xüsusilə qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanla əməkdaşlıq etmək istəyən ölkələrin sayı artıb, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlıq genişlənib. Azərbaycan 2004-cü ildə əsas məqsədi Cənubi Qafqaz dövlətlərinin siyasi, iqtisadi cəhətdən Avropa dəyərlərinə yaxınlaşmasını sürətləndirməkdən ibarət olan “Avropa qonşuluq siyasətinə” qoşulub. 2006-cı ildə Azərbaycan ilə Avropa İttifaqı arasında enerji məsələləri üzrə strateji tərəfdaşlığa dair anlaşma memorandumu imzalanıb. Ölkəmizin 2008-ci ildə Avropa İttifaqının “Şərq tərəfdaşlığı” proqramına qoşulması ilə bu siyasi, iqtisadi əməkdaşlıq daha da genişlənib və keyfiyyətcə yeni mərhələyə qədəm qoyub. Bununla yanaşı, 2011-ci il oktyabrın 24-də Azərbaycan 2012-2013-cü illər üzrə BMT Təhlükəsizlik Şurasının qeyri-daimi üzvlüyünə keçirilən seçkilərdə BMT-yə üzv olan 193 dövlətdən 155-nin dəstəyi ilə inamlı qələbə qazanıb. BMT Təhlükəsizlik Şurasına qeyri-daimi üzv qəbul olunması Azərbaycanın diplomatiya tarixində əldə edilmiş ən böyük nailiyyətlərdən biri olmaqla, ölkəmizin son illər dünya miqyasında artan siyasi nüfuzunun bariz sübutu kimi qəbul edilməlidir.

Hazırda regionda və dünyada baş verən əsas iqtisadi, siyasi və mədəni proseslərdə Azərbaycan dövləti layiqincə təmsil olunur, öz mövqeyini bildirir və mənafelərini qoruyur. Ölkə daxilində gedən demokratik proseslər və iqtisadi yüksəlişlə yanaşı, uğurlu xarici siyasət bu gün dünyanın aparıcı dövlətlərinin, nüfuzlu beynəlxalq təşkilatların diqqətini Azərbaycana yönəldir və bu da beynəlxalq hüquq normalarına uyğun qarşılıqlı faydalı əməkdaşlığın yaranmasına və inkişafına əlverişli zəmin yaradıb.

Dövlət və hökumət başçılarının, Nobel mükafatı laureatlarının, dünyada tanınmış ictimai-siyasi xadimlərin iştirakı ilə keçirilən Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumu artıq ənənə halını alıb. Asiya Siyasi Partiyaları Beynəlxalq Konfransının VII Baş Assambleyasına, Dini Liderlərin Ümumdünya Sammitinə və digər nüfuzlu tədbirlərə ev sahibliyi edən Bakı dünyanın qlobal səviyyəli tədbirlərinin keçirildiyi mərkəzlərdən biri kimi qəbul olunur. Bununla yanaşı, son on altı il ərzində “Cənubi Qafqazın və Mərkəzi Asiyanın gələcəyi ilə bağlı strateji dialoq” mövzusunda Dünya İqtisadi Forumuna, Madrid Klubunun toplantısına, Birinci Cənubi Qafqaz Forumuna, Avronest Parlament Assambleyasının Avropadan kənarda keçirilən ilk iclasına və digər möhtəşəm beynəlxalq tədbirlərə ev sahibliyi edən Azərbaycan bir daha göstərdi ki, ölkəmiz Cənubi Qafqazda bütün sahələr üzrə müasir dövrün aktual məsələlərinin müzakirə olunduğu geosiyasi əhəmiyyətli məkandır.

Ulu öndər Heydər Əliyevin xarici siyasət kursunu novatorcasına və dinamik şəkildə davam etdirən Prezident İlham Əliyevin yüksək diplomatik istedadı sayəsində ölkəmizin dünyanın siyasi-iqtisadi mənzərəsini müəyyənləşdirən aparıcı dövlətlərlə və beynəlxalq təşkilatlarla münasibətləri keyfiyyətcə yeni müstəvidə daha da inkişaf edir. Prezident İlham Əliyev tərəfindən təkcə 2018-ci ildə 16 xarici ölkəyə, o cümlədən Türkiyə, Rusiya, Böyük Britaniya, Fransa, Belçika, Xorvatiya, İsveçrə, Belarus, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Tacikistan və Türkmənistana rəsmi və işgüzar səfərlər edilib. Eyni zamanda, 16 dövlətin, o cümlədən Türkiyə, Rusiya, İran, İtaliya, Serbiya, Monqolustan, Benin, Tacikistan, Əfqanıstan, Moldova, Makedoniya və Albaniyanın prezidentləri, həmçinin Almaniyanın Federal Kansleri ölkəmizə rəsmi və işgüzar səfərlər ediblər. Bununla yanaşı, Azərbaycan müsəlman aləmində çox böyük hörmət, nüfuz qazanıb. İslam həmrəyliyi ilə bağlı atılan addımlar İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı və bir çox müsəlman ölkələri tərəfindən yüksək qiymətləndirilib. Prezident İlham Əliyevin apardığı siyasət, yəni həm ölkə daxilində, həm də xaricdə bu istiqamətdə Azərbaycanın həyata keçirdiyi tədbirlər İslam aləmində həmrəyliyi, əməkdaşlığı və İslam birliyini daha da möhkəmləndirir. Keçən il Naxçıvanın İslam Mədəniyyətinin paytaxtı seçilməsi heç də təsadüfi olmayıb.

Ölkəmizin ev sahibliyi etdiyi, eləcə də dövlətimizin başçısının təşəbbüsü ilə keçirilən bir sıra mühüm tədbirlər – 2018-ci ildə VI Bakı Beynəlxalq Humanitar Forumu, VI Qlobal Bakı Forumu, Qoşulmama Hərəkatının Xarici İşlər Nazirləri Konfransı, Qara Dəniz İqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatının Xarici İşlər Nazirləri Şurasının iclası, Cənub Qaz Dəhlizi Məşvərət Şurasının Nazirlər toplantısı, Cənub Qaz Dəhlizinin rəsmi açılış mərasimi, 2019-cu ilin martında VII Qlobal Bakı Forumu və s. Azərbaycanın beynəlxalq aləmdə nüfuzunu xeyli yüksəldib.

Azərbaycanın beynəlxalq təşkilatlarla əməkdaşlığı genişlənib. 2018-ci ilin iyul ayında Avropa İttifaqı ilə Azərbaycan arasında qəbul olunmuş “Tərəfdaşlıq prioritetləri” adlı mühüm sənəddə bir çox məsələlər öz əksini tapmaqla yanaşı, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə, suverenliyinə, sərhədlərimizin toxunulmazlığına dəstək və hörmət ifadə edilir. Həmçinin 2018-ci il iyulun 11-12-də Brüsseldə keçirilmiş NATO Zirvə görüşünün Yekun Bəyannaməsində Alyans üzvlərinin Azərbaycanın ərazi bütövlüyünə və suverenliyinə dəstək və hörməti əksini tapıb. Onlar regiondakı mövcud münaqişələrin məhz bu prinsiplər əsasında həll olunmasının zəruriliyini bildiriblər. 2019-cu ildə Bakıda dünyanın 120-dən çox ölkəsini birləşdirən Qoşulmama Hərəkatının Zirvə görüşü keçiriləcək və Azərbaycanın BMT-dən sonra üzvlərinin sayına görə dünyanın ikinci böyük təşkilatına sədrlik etməsi ölkəmizin nüfuzunu daha da artıracaq, eyni zamanda, Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin həlli işinə müsbət təsir göstərəcək.

Qeyd edək ki, 2018-ci il avqustun 12-də Xəzəryanı Dövlətlərin Dövlət Başçılarının V Zirvə Toplantısında Xəzər dənizinin hüquqi statusu haqqında Konvensiyanın imzalanması xarici siyasətimizlə bağlı vacib məsələlərdən biri kimi qiymətləndirilməlidir. Bu Konvensiya ölkəmizin maraqlarının təmin edilməsi baxımından böyük diplomatik və siyasi uğurdur.

Azərbaycan regionda yeni əməkdaşlıq formatlarının əsas təşəbbüskarı kimi çıxış edir və dövlətimizin başçısının bütün səyləri regionun inkişafına və sabitliyin qorunub saxlanılmasına yönəlib. Azərbaycan-Rusiya-İran, Azərbaycan-Türkiyə-Gürcüstan, Azərbaycan-Türkiyə-Gürcüstan-İran və digər əməkdaşlıq formatları buna əyani sübutdur. Keçən dövr ərzində müxtəlif regional əməkdaşlıq formatları çərçivəsində öz təşəbbüskarlığı ilə seçilən Azərbaycan Respublikası ilk dəfə olaraq dövlət başçıları səviyyəsində keçirilmiş Azərbaycan-Rusiya Regionlararası Forumuna, həmçinin Azərbaycan, Gürcüstan, İran və Türkiyənin Xarici İşlər nazirlərinin birinci dördtərəfli görüşünə ev sahibliyi edib. Xatırladaq ki, 2018-ci il iyunun 12-də Türkiyənin Əskişəhər şəhərində TANAP qaz kəmərinin istifadəyə verilməsi iki dost və qardaş dövlətin münasibətlərinin ən yüksək zirvədə olduğunun bariz göstəricisidir. Sentyabrın 15-də keçirilmiş və Bakı şəhərinin azad edilməsinin 100 illiyinə həsr olunmuş parad iki qardaş dövlətin 100 il əvvəlki tək hər zaman bir-birinin yanında olmasını bir daha sübut etdi.

Ermənistan-Azərbaycan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizama salınması prosesində Azərbaycan dövləti və Prezident İlham Əliyev, ilk növbədə, sülh variantına üstünlük verir. Lakin Prezident İlham Əliyev Azərbaycan xalqı və dövlətinin bu işğal, etnik təmizləmə siyasəti və torpaqlarımızın müvəqqəti olaraq itirilməsi ilə heç vaxt barışmayacağını bildirməklə yanaşı, öz torpaqlarımızı azad etmək üçün tam əsasımızın olduğunu və bunun beynəlxalq hüququn normaları ilə təsdiq edildiyini vurğulayıb. Münaqişə həll olunmadan, yəni Ermənistan BMT Təhlükəsizlik Şurasının qətnamələrinə (822, 853, 874, 884) müvafiq olaraq işğal olunmuş Azərbaycan torpaqlarından çıxmayınca bölgədə heç bir müsbət irəliləyiş mümkün olmayacaq. Azərbaycan dövləti öz milli mənafeyi uğrunda sona qədər mübarizə aparacaq. Bu mübarizədə ədalətin Azərbaycanın tərəfində olduğunu söyləyən Prezident İlham Əliyev dünyaya bəyan edib ki, Azərbaycan bundan sonra da nə danışıqlar prosesində, nə də bölgədə gedən başqa proseslərdə öz prinsipial mövqeyindən dönməyəcək. Münaqişənin nizama salınmasında Azərbaycanın tutduğu mövqe birmənalıdır. Problem yalnız Azərbaycanın ərazi bütövlüyü və ölkəmizin beynəlxalq səviyyədə tanınmış sərhədləri çərçivəsində həllini tapmalıdır. Bu mövqe beynəlxalq hüququn normaları və prinsipləri, BMT Nizamnaməsi, Helsinki Yekun Aktı və münaqişənin nizamlanması istiqamətində qəbul edilmiş çoxsaylı beynəlxalq sənədlərə əsaslanır. Dağlıq Qarabağa heç vaxt müstəqillik verilməyəcək. Azərbaycan xalqı və dövlətinin torpaqlarımızı azad etmək üçün əsası var və bu, beynəlxalq hüquq normaları ilə təsdiqlənib. Dövlətimizin başçısı deyib: “Biz danışıqlar aparırıq, ancaq bununla bərabər, hər an torpaqlarımızı işğalçılardan hərbi yolla azad etməyə hazır olmalıyıq”.

Müasir dövrdə Azərbaycan Cənubi Qafqaz regionunda əsas söz sahibi olan dövlət kimi çətin və mürəkkəb geosiyasi şəraitdə müstəqil xarici siyasət həyata keçirir. Bu gün Azərbaycan regionun yeganə ölkəsidir ki, düşünülmüş və milli maraqlara söykənən xarici siyasəti ilə regional təhlükəsizliyin təmin olunması istiqamətində ardıcıl və sistemli addımlar atır. Azərbaycan dövlətinin həyata keçirdiyi enerji layihələri, regional inteqrasiyaya xidmət edən əməkdaşlıq formatları Cənubi Qafqazda sabitliyin təmin edilməsində mühüm rol oynayır. Bununla yanaşı, Azərbaycan dünyada sülhyaratma prosesində fəal iştirak edir, səmərəli təklif və təşəbbüslərlə çıxış edir, öz praktik fəaliyyəti ilə sülhün və təhlükəsizliyin möhkəmlənməsinə dəyərli töhfələr verir. Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, bu gün Azərbaycanın dünya miqyasında nüfuzu xeyli artıb. Bu da ölkəmizin Cənubi Qafqaz regionunda lider dövlətə çevrilməsini şərtləndirib. Bu baxımdan, 100 illik tarixi olan Azərbaycan diplomatiyası müasir dövrdə çox uğurla və dinamik şəkildə Prezident İlham Əliyev tərəfindən inkişaf etdirilir. Əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş və tarixi nailiyyətlərlə zəngin olan bu uğurlu xarici siyasətin təməlində Azərbaycanın milli maraqlarının hər zaman üstün tutulduğunu əminliklə söyləmək olar.

Diplomatiya nədir?

Məlum olduğu kimi, diplomatiya xarici siyasətin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Xarici siyasət diplomatiyanın məqsədləri və vəzifələrini müəyyən edir, diplomatiya isə öz növbəsində, özündə xarici siyasətin həyata keçirilməsi üçün istifadə edilən praktiki tədbirlərin, həmçinin formalar, metodlar və vasitələrin məcmusunu ehtiva edir. Diplomatiya və xarici siyasət ayrılmaz və vahid bütövlük təşkil edirlər, eyni bir prosesin bir-birini tamamlayan tərəfləridirlər.
Hesab edilir ki, diplomatiya onun müasir klassik anlamında gündəlik dövlət fəaliyyətinin xüsusi növü kimi XVI əsrin sonları-XVII əsrin əvvəllərində formalaşmışdır. Məhz bu zamanlardan kralların və hökmdarların saraylarında daimi diplomatik nümayəndəliklər yaranır, həmçinin xarici nümayəndə heyətlərinin qəbulu, diplomatik danışıqlar və yazışmalar üzrə xüsusi dövlət qurumları fəaliyyət göstərməyə başlamışdı. Beynəlxalq münasibətlər tarixində diplomatiyanın mahiyyətini və ayrı-ayrı tərəflərini açıqlayan müxtəlif təriflər məlumdur.
I Napoleon hesab edirdi ki, diplomatiya təmtəraqlı libas geyinmiş siyasətdir. Ingilis diplomatı E.Satou diplomatiyanı «müstəqil dövlətlər arasında rəsmi əlaqələrin həyata keçirilməsində ədəb və ağlın tətbiqetməsi» kimi tərif edir.
Fransız diplomatı Ş. de Martens isə diplomatiyaya bu cür tərif verir: «Dövlətlərin xarici əlaqələri, yaxud xarici işləri haqda elm, daha dar mənada isə danışıqlar aparmaq elmi və məharəti».
Oksford lüğəti diplomatiyanı «danışıqlar vasitəsilə beynəlxalq münasibətlərin aparılması», «beynəlxalq münasibətlərin nizamlanması və səfirlər və elçilər tərəfindən aparılması metodu», «diplomatın işi, yaxud məharəti» kimi tərif edir.
Rusdilli mənbələrdə bu terminin ən dolğun izahına bir neçə dəfə nəşr edilmiş üçcildli «Diplomatiya lüğəti»ndə tapmaq olar (M., 1984. I cild. S.327).
__________________________________
Diplomatiya – həll edilən məsələlərin xarakteri və konkret şərtlərini nəzərə alaraq, tətbiq edilən qeyrihərbi praktiki tədbirlər, metod və üsulların məcmusundan ibarət dövlətin xarici siyasətini həyata keçirmə vasitəsidir; dövlətin xarici siyasətinin məqsəd və vəzifələrinin həyata keçirilməsi, dövlətin hüquq və maraqlarının, onun xaricdəki qurumlarının və vətəndaşlarının müdafiəsi üzrə dövlət başçıları və hökümətlərin, xarici işlər nazirliklərinin, xarici işlər qurumlarının, xaricdəki diplomatik nümayəndəliklərinin, beynəlxalq konfranslarda nümayəndə heyətlərinin rəsmi fəaliyyətidir.
__________________________________
Diplomatiya anlayışı ilə beynəlxalq münaqişələrin qarşısının alınması, yaxud nizamlanması, kompromis və bütün tərəflərin qəbul edəcək həll yollarının axtarışı, həmçinin beynəlxalq əməkdaşlığın genişlənməsi və dərinləşdirilməsi məqsədləri üzrə danışıqların aparılması məharətini də əlaqələndirirlər.
Diplomatiya termini «diplomat» sözündən əmələ gəlib. Ilkin olaraq diplomat sözü diploma tutan kimi tərcümə edilirdi – məhz bu cür, yunan terminologiyasına riayət edərək, Qədim Romada əyalətlərə, yaxud xaricə göndərilən rəsmi şəxslərə senat tərəfindən verilən zəmanət məktubu, yaxud etimadnamə adlanırdı.
Diplomas sözü hökmdarların rəsmi sənədləri (aktları) demək idi, diploma sözü isə yunancadan «ikiqat artırmaq», yəni onların qatlanması üsulundan əmələ gəlmişdi. Diploma dedikdə, imtiyaz verən sənəd, yəni dövlət kağızı, rəsmi sənəd başa düşülürdü.
K.Leybnits 1693-cü ildə nəşr etdiyi «Beynəlxalq diplomatik hüququn külliyatı» kitabında diplomatik sözünü əsl dövlət sənədləri toplusuna şamil etmişdi.
Fransada la diplomatique (diplomatika) termini qədimi sənədlərin şifrlərini açma məharəti mənasını daşıyır.
Klassik anlamda diplomatiya XVI əsrin sonu-XVII əsrin əvvəllərində formalaşsa da, onun spesifik fəaliyyət növü kimi yaranması bilavasitə dövlətlərin yaranması ilə bağlıdır. Çin, Babilistan, Misir kimi qədim dövlətlərin tarixindən məlumdur ki, artıq o vaxt diplomatik fəaliyyət kifayət qədər müəyyən və eyni zamanda mürəkkəb formaya malik idi.
Qədim Şərq diplomatiyası hərbi-teokratik şahlıqların xarici siyasətini əks etdirirdi. Məhz həmin dövrdə müxtəlif saziş, müqavilə növləri yaranır, problemlərin həlli üçün səfirliklər göndərmək ənənəsi formalaşmışdı. Qədim Misirdə köçəri tayfalarla müharibələr zamanı hərbi əməliyyatlara başlamazdan öncə diplomatik danışıqlar aparmaq kimi inkişaf etmiş praktika mövcud idi. Misirdə diplomatik yazışma ilə xarici işlər üzrə xüsusi dövlət dəftərxanası məşğul olurdu.
Qədim Şərq diplomatiyasının çoxsaylı abidələri arasında daha böyük maraq kəsb edən Əl-amar n yazışması və firon II Ramzeslə Het çarı III Xatuşili arasında e.ə. 1296-cı ildə bağlanmış müqavilədir. Əl-amar n arxivi XVIII sülalə fironlarının diplomatik yazışmasından, təxminən 360-a yaxın gil lövhəciklərdən ibarətdir. Mətnlər arasında o dövrün ən yaxşı protokol qaydalarında, o cümlədən qarşılıqlı salamlama və iltifatlar mübadiləsi ilə yazılmış Suriya və Fələstin hakimlərinin firona məktubları da var.
Qədim Şərq diplomatiyasının və beynəlxalq hüququn başqa diqqətəlayiq abidəsi Manunun qədim Hind qanunlarıdır. Onların əsl, orijinal mətni bizim zəmanəyə gəlib çatmamışdır və bu barədə məlumatı xeyli sonralar nəzm formasında yazılmış əsər vasitəsilə əldə edilib.
Manu qanunlarına əsasən, diplomatiya məharəti müharibənin qarşısını almaq və sülhü möhkəmləndirmək bacarığından ibarətdir. Sülh və onun əksi olan müharibə elçilərdən asılıdır, çünki məhz onlar müttəfiqləri yaradır və bir-birinə qarşı qoyurlar. Hökmdarlar arasında sülhün bərqərar olmasına, yaxud müharibələrin baş verməsinə səbəb olan işlər məhz onların sərəncamındadır, onların fəaliyyətindən asılıdır. Manu qanunları diplomat qarşısında çox yüksək tələblər qoyurdu: o, nüfuzlu, cəsarətli, məsuliyyətli, dürüst, bacarıqlı, bəlağətli, uzaqgörən, mötəbər yaşda olan, bütün elmlərdən xali və digər insanlarda özünə qarşı rəğbət oyatmağı bacaran insan olmalıdır. O, yaxşı hafizəyə malik olmalı, atacaq addımlarının yeri və vaxtını bilməli, başqa ölkələrin hökmdarlarının planlarını nəinki onların sözləri və hərəkətlərinə əsasən, hətta jestləri və üz ifadələrinə görə oxumağı bacarmalıdır.
Qədim yunan polislərinin diplomatiyasının mərkəzi xəttini milli azadlığın müdafiəsi ideyası təşkil edirdi. Müntəzəm olaraq danışıqlar, səfirliklər mübadiləsi aparılır, dövlətlərarası müşavirələr çağırılır, hücum və müdafiə xarakterli müqavilələr bağlanırdı. Diplomatiyanın təşkili formaları, metodları və vasitələri daima işlənib hazırlanırdı. Xüsusi missiyalarla başqa ölkələrə göndərilən Qədim Yunanıstanın səfirləri xalq yığıncaqlarında seçilir, missiyalarını başa çatdırdıqda isə onların qarşısında hesabat verirdilər. Femistokl, Perikl, Makedoniyalı Filipp kimi məşhur tarixi şəxsiyyətlər bir müddət Qədim Yunanıstanın səfiri vəzifəsində çalışmışdılar.
Qədim Romada diplomatiya daimi müharibələr, ekspansiya, işğal siyasəti şəraitində inkişaf edirdi. Üç Pun müharibəsi dövründə diplomatiya xüsusilə fəal şəkildə aparılırdı. Yunanıstandan fərqli olaraq, Romada ümumi yığıncaqlarda yalnız ən önəmli məsələlər – hərb və sülh məsələləri həll edilirdi. Qədim Roma diplomatiyasının texnikası üsullar və formaların mürəkkəb və eyni zamanda incə işlənib hazırlanması ilə seçilirdi. Hannibal qeyd edirdi ki, Romanın qüdrəti onun hərbi gücündə yox, düşmənlərinin qüvvəsini parçalamaq məharətindədir.
Feodal monarxiyaların xarici siyasəti və diplomatiyası siyasi dağınıqlığın tez bir zamanda aradan götürülməsinə, hərbi birliyə və rəqiblər üzərində ticari üstünlüyə malik olmaya yönəlmişdi. Digərləri ilə müqayisədə kapitalist münasibətləri daha erkən inkişaf etməyə başlamış orta əsr Italiya şəhər-dövlətləri xarici bazarlar uğrunda fəal mübarizə aparırdılar. Bu mübarizədə onlar antik, Bizans təcrübəsinin, Şərq dövlətlərinin praktikasının ən yaxşı nümunələrindən bəhrələnərək, incə diplomatiyanın müxtəlif üsullarından istifadə edirdilər.
Feodal Italiyanın tanınmış siyasi xadimi və diplomatı Makiavelli öz dövrünün ən məharətli diplomatı kimi məşhurdur (düzdür, zəmanəsinə uyğun bir çox mənfi cizgilərlə bahəm). Makiavelli özünün «Hökmdar» əsərində diplomatiya sənətinin özünəməxsus nəzəriyyəsini əks etdirmişdi: «Nəzərə almaq lazımdır ki, mübarizənin 2 növü var: biri – qanun, digəri isə – güc vasitəsi ilə. Birinci yol insanlara, ikinci yol isə heyvanlara xasdır, lakin çox vaxt birinci kifayət etmədiyi üçün ikincisinə əl atmaq məcburiyyəti yaranır».
Makiavelli hesab edirdi ki, diplomatiyada ən son ali məqsəd dövlət marağıdır və ona nail olmaq üçün istənilən vasitələrdən istifadə etmək olar. Bu siyasətçinin təbliğ etdiyi diplomatiya makiavellizm adını aldı və özündə mənfi diplomatiyaya xas olan dönüklüyü, hiyləgərliyi ehtiva edir. Buna baxmayaraq, Makiavellinin adı diplomatiya tarixinin müəyyən mərhələsi ilə üzvi surətdə bağlıdır.
Makiavellinin ideyaları tamamilə yox olmamış, və tez-tez yeniləşdirilmiş formada beynəlxalq münasibətlərin və diplomatiyanın müasir nəzəriyyələrində istifadə olunur. Ikinci Dünya müharibəsindən sonra siyasi realizm məktəbinin banisi Q.Morgentau yazırdı: «Diplomatiyanın sərəncamında üç vasitə var: inandırma, kompromiss və zorla təhdid. Diplomatiya ustalığı hər konkret anda sərəncamında olan üç vasitədən biri üzərində düzgün seçim etmək məharətindən ibarətdir. Digər funksiyaları da uğurla həyata keçirən diplomatiya şərtlər ilk növbədə kompromiss tələb edən vaxt inandırmaya üstünlük verdikdə, öz milli maraqlarının müdafiəsi və sülhün qorunmasında uğursuzluğa düçar ola bilər. Şərtlər dövlətin hərbi qüdrətini nümayiş etdirməyi tələb edən vaxt kompromissə üstünlük verən, yaxud siyasi vəziyyət inandırma və kompromissi tələb edərkən hərbi qüdrətini önə çəkən diplomatiya da uğursuzluğa düçar olur».
Orta əsrlərin beynəlxalq münasibətlərində kilsə böyük rol oynayırdı. Roma papaları öz nümayəndələri – nunsiləri digər ölkələrə göndərirdilər. Nunsi tərcümədə xəbərçatdıran, elan edən deməkdir. Beləliklə, nunsi fəaliyyət göstərdiyi ölkənin hökümətinə papanın iradəsini çatdıran adamdır. Lakin o zaman nunsilər, bir qayda olaraq müvəqqəti idilər, yəni müəyyən zaman çərçivəsində müəyyən missiya ilə səfər edirdilər.
Diplomatların peşəkar kadrları XV əsrin sonu-XVI əsrin əvvəllərində yaranmağa başlayırlar. Məhz bu dövrdə xaricə daimi işə göndərilən dövlət nümayəndələri təyin edilməyə, həmçinin digər ölkələrdə daimi fəaliyyət üçün missiyalar və səfirliklər təsis edilməyə başlanır.
1789-1794-cü illərin Böyük Fransa Inqilabı xarici siyasətin əsas tələbi qismində millətin aliliyi prinsipini irəli sürərək, feodal mütləq monarxiyaların diplomatiyasına sarsıdıcı zərbə vurdu.
Beynəlxalq münasibətlərin bəzi tarixçiləri hesab edir ki, «klassik diplomatiya» 1815-ci ilin Vyana konqresindən Birinci Dünya müharibəsinə qədər mövcud olmuş, kardinal Rişelyenin «siyasi vəsiyyətində» işlənib hazırlanan «daimi danışıqlar» nəzəriyyəsi isə müasir diplomatiyanın əsasını təşkil etmişdir.
1815-ci ildə Vyana konqresində qəbul edilmiş reqlament ilk dəfə olaraq, diplomatik nümayəndələrin vəzifə və rütbəsinə görə birinciliyini və onların iş qaydasını dəqiq və aydın müəyyən etmişdir. 1818-ci ilin Aahen beynəlxalq protokolu isə diplomatik nümayəndələrin hüquq və vəzifələrini dəqiqləşdirdi. Bu iki sənəd faktiki olaraq, bu gün də dünyanın bütün ölkələrində mövcud olan diplomatik nümayəndələrin vahid ranqlarının təsbit edilməsi üçün ənənəvi əsaslardır.
Yalnız XVIII-XIX əsrlərdə daimi ixtisaslanmış diplomatik aparat formalaşmağa başlayır. Bundan öncə dövlət başçısı yanında adətən xarici işlər üzrə mülki müşavir fəaliyyət göstərirdi, daimi aparat mövcud deyildi. XIX əsrdə bu cür aparat artıq bütün ölkələrdə təsis edilmiş, XX əsrdə isə o dövlət idarəetməsinin bütün sisteminin mühüm, qüdrətli və ixtisaslaşmış hissəsinə çevrildi.
Diplomatiya daima inkişaf edir, daha incə və transparent (aydın, şəffaf) olur. Onun metodları dəyişir, yeni, bəzən çox gözlənilməz formaları yaranır. A.Kovalyov «Diplomatiyanın əlifbası» kitabında belə bir misal gətirir. 1963-cü ilin sonunda Fransa hökuməti Leonardo da Vinçinin məşhur əsəri «Mona Liza»nı Luvrdan Vaşinqton milli qalereyasına göndərir. Bu şedevr prezident Con Kennedinin ən sevimli əsərlərindən biri idi və general Ş. de Qoll Fransa-Amerika münasibətlərinin gərginləşməsi fonunda şəxsi diqqət əlaməti olaraq bu addımı atmaq istəmişdi. «Nyu-York Tayms» haqlı olaraq bu jesti diplomatiyanın incə forması kimi dəyərləndirmişdi.

Teqlər:
diplomatiya
, diplomat
, diplomat peşəsi

Azərbaycan diplomatiyası 100 il: qazanılan uğurlar və tarixi nailiyyətlər

Azərbaycan diplomatiyası

Azərbaycan diplomatiyası 100 il: qazanılan uğurlar və tarixi nailiyyətlər

Diplomatiya nədir?

Похожие статьи

Related posts: