Azərbaycan qeyri-maddi tarixi

(d) təbiətə və kainata aid bilik və təcrübələr;

Azərbaycan qeyri-maddi tarixi

Azərbaycan Respublikasının Milli Məclisi qərara alır:

II.YUNESKO-nun “Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması haqqında ” 2003-cü il 17 oktyabr tarixli
Konvensiyası təsdiq edilsin.

II. Bu Qanun dərc edildiyi gündən qüvvəyə minir.

İlham ƏLİYEV,
Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

Bakı şəhəri, 2 oktyabr 2006-cı il
№ 134 – IIIQ

Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması haqqında
Konvensiya

Bundan sonra “YUNESKO” adlandırılacaq Təhsil, elm və mədəniyyət məsələləri üzrə Birləşmiş Millətlər Təşkilatının 2003-cü il sentyabrın 29-dan oktyabrın 17-dək Parisdə 32-ci sessiyasına toplaşan Baş konfransı, insan hüquqları haqqında mövcud beynəlxalq hüquqi sənədlərə, xüsusilə də 1948-ci il İnsan hüquqları haqqında Ümumi Bəyannaməyə, 1966-cı il İqtisadi, sosial və mədəni hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakta, 1966-cı il Mülki və siyasi hüquqlar haqqında Beynəlxalq Pakta istinad edərək,

YUNESKO-nun 1989-cu il Ənənəvi mədəniyyətin və folklorun qorunub saxlanmasına dair Tövsiyəsində, YUNESKO-nun 2001-ci il mədəni müxtəliflik haqqında Ümumi Bəyannaməsində və Mədəniyyət Nazirliyinin üçüncü dəyirmi masasında qəbul edilmiş 2002-ci il İstanbul Bəyannaməsində qeyd olunduğu kimi, qeyri-maddi mədəni irsin mədəni müxtəlifliyin mənbəyi və sabit inkişafın təminatçısı kimi əhəmiyyətini nəzərə alaraq,

qeyri-maddi mədəni irslə maddi mədəni və təbii irs arasındakı sıx qarşılıqlı asılılığı nəzərə alaraq,

qloballaşma və sosial dəyişiklik proseslərinin icmalar arasında dialoqun təzələnməsinə şərait yaratmaqla yanaşı, həm də dözümsüzlük təzahürlərinə yol açdığını, xüsusilə də qeyri-maddi mədəni irsin qorunması üçün vəsaitin çatışmazlığı nəticəsində bu irsin deqradasiyaya uğraması, yox olması və dağıdılması üçün ciddi təhlükə mənbəyi olduğunu etiraf edərək,

bəşəriyyətin qeyri-maddi mədəni irsinin qorunmasının təmin edilməsinə hamılıqla can atıldığını və bununla əlaqədar yaşanan ümumi narahatlığı dərk edərək,

icmaların, xüsusilə də yerli icmaların, qrupların və bəzi hallarda ayrı-ayrı şəxslərin qeyri-maddi mədəni irsin yaradılması, mühafizəsi, qorunub saxlanması və yenidən bərpasında mühüm rol oynadıqlarını, bununla da mədəni müxtəlifliyi zənginləşdirdiklərini və insan yaradıcılığına rəvac verdiklərini etiraf edərək,

YUNESKO-nun mədəni irsin mühafizəsinə yönəldilən normativ aktların, xüsusilə də 1972-ci il Ümumdünya mədəni və təbii irsin mühafizəsi haqqında Konvensiyanın işlənib hazırlanması ilə bağlı fəaliyyətinin böyük əhəmiyyətini qeyd edərək,

daha sonra, hal-hazırda qeyri-maddi mədəni irsin qorunması ilə bağlı məcburi qüvvəyə malik heç bir çoxtərəfli hüquqi aktın mövcud olmadığını qeyd edərək,

mədəni və təbii irslə bağlı qüvvədə olan beynəlxalq saziş, tövsiyə və qətnamələrin qeyri-maddi mədəni irsə dair yeni müddəalar vasitəsilə səmərəli şəkildə zənginləşməyə və əlavələr edilməyə ehtiyacı olduğunu nəzərə alaraq,

qeyri-maddi mədəni irsin və onun qorunmasının əhəmiyyətinin xüsusilə də gənc nəsillər arasında daha dərindən qavranılmasının zəruriliyini nəzərə alaraq,

beynəlxalq birliyin Konvensiyanın iştirakçısı olan dövlətlərlə birlikdə əməkdaşlıq və qarşılıqlı yardım ruhunda bu cür irsin qorunmasına kömək göstərməsini vacib hesab edərək,

qeyri-maddi mədəni irslə, xüsusilə də bəşəriyyətin şifahi və qeyri-maddi irsinin şah əsərlərinin elan edilməsi ilə bağlı YUNESKO-nun proqramlarını xatırladaraq,

insanlar arasında yaxınlaşmaya, mübadiləyə və qarşılıqlı anlaşmaya rəvac verən amil kimi qeyri-maddi mədəni irsin əvəzsiz rolunu nəzərə alaraq, 2003-cü il oktyabrın on yeddisində bu Konvensiyanı qəbul etdi.

I. ÜMUMİ MÜDDƏALAR

M a d d ə 1. Konvensiyanın məqsədləri

Bu Konvensiyanın məqsədləri aşağıdakılardır:

(a) qeyri-maddi mədəni irsin qorunması;

(b) aidiyyəti icmaların, qrupların və ayrı-ayrı şəxslərin qeyri-maddi mədəni irsinə hörmətin təmin edilməsi;

(c) yerli, milli və beynəlxalq səviyyələrdə qeyri-maddi mədəni irsin əhəmiyyəti haqda məlumatlılığın artırılması və onun qarşılıqlı şəkildə qəbul edilməsinə təminat verilməsi;

(d) beynəlxalq əməkdaşlıq və yardım göstərilməsi.

M a d d ə 2. Təriflər

Bu Konvensiyanın məqsədləri üçün:

1. “Qeyri-maddi mədəni irs” icmalar, qruplar və bəzi hallarda ayrı-ayrı şəxslər tərəfindən onların mədəni irsinin bir hissəsi kimi qəbul edilən təcrübələri, təqdimatları, ifadələri, bilik və bacarıqları, eləcə də bunlarla bağlı alətləri, əşyaları, maddi mədəniyyət abidələrini və mədəni məkanları bildirir. Nəsildən-nəsilə ötürülən belə qeyri-maddi mədəni irs daim icmalar və qruplar tərəfindən, onları əhatə edən mühitə cavab olaraq, onların təbiətlə və öz tarixləri ilə qarşılıqlı təsirindən asılı olaraq yaradılır və onlarda özünəməxsusluq və irsilik hissi formalaşdırır və bununla da mədəni müxtəlifliyə və insan yaradıcılığına hörmət edilməsinə yardım göstərir. Bu Konvensiyanın məqsədləri üzrə yalnız o qeyri-maddi mədəni irs diqqətə alınır ki, həmin irs insan hüquqları haqqında mövcud beynəlxalq hüquqi aktlara, eləcə də icmalar, qruplar və ayrı-ayrı şəxslər arasında qarşılıqlı hörmət və sabit inkişaf tələblərinə uyğun gəlmiş olsun.

2. Yuxarıdakı 1-ci bənddə müəyyən olunduğu kimi “qeyri-maddi mədəni irs” xüsusilə aşağıdakı sahələrdə aydın şəkildə üzə çıxır:

(a) qeyri-maddi mədəni irsin daşıyıcısı kimi dil də daxil olmaqla, şifahi ənənələr və ifadələr;

(b) ifaçılıq sənətləri;

(d) təbiətə və kainata aid bilik və təcrübələr;

(e) ənənəvi sənətkarlığa aid bilik və təcrübələr.

3. “Qoruma” identifikasiya , sənədləşdirilmə, tədqiqat, saxlanma, mühafizə, yardım edilmə, yaxşılaşdırma, xüsusilə də rəsmi və qeyri-rəsmi təhsil vasitəsilə nəsildən-nəsilə ötürülmə daxil olmaqla, qeyri-maddi mədəni irsin yaşamaq qabiliyyətinə təminat verilməsi, eləcə də bu cür irsin müxtəlif aspektlərinin dirçəldilməsi məqsədi güdən tədbirləri bildirir.

4. “İştirakçı Dövlətlər” bu Konvensiya ilə öhdəlikli olan və ərazilərində bu Konvensiyanın qüvvədə olduğu dövlətləri bildirir.

5. Bu Konvensiya 33-cü maddədə istinad edilən və həmin maddənin şərtlərinə müvafiq olaraq bu Konvensiyanın iştirakçıları olan ərazilərə mutatis mutandis tətbiq edilir. Bu baxımdan “İştirakçı Dövlətlər” ifadəsi həm də bu ərazilərə aiddir.

Maddə 3 . Digər beynəlxalq sazişlərlə əlaqə

Bu Konvensiyanın heç bir müddəası aşağıdakı kimi şərh edilə bilməz:

(a) Qeyri-maddi mədəni irs məsələsi ilə birbaşa bağlı olan və ümumdünya mədəni və təbii irsinin mühafizəsi haqqında 1972-ci il Konvensiyası əsasında ümumdünya irsi kimi tanınan dəyərlərin qorunması statusuna dəyişiklik edilməsi və ya mühafizə səviyyəsinin azaldılması kimi; və ya

(b) İştirakçı Dövlətlərin, əqli mülkiyyət hüquqları və yaxud bioloji və ekoloji resurslardan istifadə ilə bağlı iştirakçısı olduqları hər hansı bir beynəlxalq

hüquqi aktdan yaranan hüquq və öhdəliklərinə təsir göstərməsi kimi.

II. KONVENSİYANIN ORQANLARI

Maddə 4 . İştirakçı Dövlətlərin Baş Assambleyası

1. Bununla İştirakçı Dövlətlərin bundan sonra “Baş Assambleya” adlandırılacaq

Baş Assambleyası təsis edilir. Baş Assambleya bu Konvensiyanın suveren orqanıdır.

2. Baş Assambleyanın növbəti sessiyaları iki ildə bir dəfə keçirilir. Baş Assambleya özü qərar qəbul edərsə və yaxud Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması üzrə Hökumətlərarası Komitənin və yaxud İştirakçı Dövlətlərin ən azı üçdə birinin xahişi ilə növbədənkənar sessiya keçirilə bilər.

3. Baş Assambleya öz Prosedur Qaydalarını qəbul edir.

Maddə 5 . Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması üzrə Hökumətlərarası Komitə

1. Bununla YUNESKO-nun nəzdində bundan sonra “Komitə” adlandırılacaq

Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması üzrə Hökumətlərarası Komitə təsis edilir. Komitə, 34-cü maddəyə uyğun olaraq bu Konvensiyanın qüvvəyə minməsindən sonra İştirakçı Dövlətlərin Baş Assambleyada keçirilən iclasında seçilmiş 18 İştirakçı Dövlətin nümayəndələrindən ibarət olur.

2. Konvensiyanın İştirakçı Dövlətlərinin sayı 50-yə çatdıqdan sonra Komitənin üzvü olan dövlətlərin sayı 24-dək artırılır.

Maddə 6 . Komitəyə üzv dövlətlərin seçilməsi və onların səlahiyyət müddəti

1. Komitəyə üzv dövlətlərin seçilməsi ədalətli coğrafi bölgü və ədalətli rotasiya prinsiplərinə əməl etməklə həyata keçirilir.

2. Komitəyə üzv dövlətlər Konvensiyanın iştirakçısı olan dövlətlər tərəfindən Baş Assambleyada dörd il müddətinə seçilirlər.

3. Lakin ilk seçki zamanı Komitəyə üzv seçilən dövlətlərin yarısının səlahiyyət müddəti iki ilədək məhdudlaşdırılır. Bu dövlətlər ilk seçki zamanı püşk yolu ilə müəyyən edilir.

4. Baş Assambleya Komitəyə üzv olan dövlətlərin yarısını iki ildən bir yeniləyir.

5. Baş Assambleya, həmçinin Komitədə boş qalmış yerlərin doldurulması üçün tələb olunan sayda üzv dövlət seçir.

6. Komitəyə üzv olan dövlət dalbadal iki səlahiyyət müddətinə seçilə bilməz.

7. Komitəyə üzv olan dövlətlər öz nümayəndələrini qeyri-maddi mədəni irsin müxtəlif sahələri üzrə ixtisaslaşmış şəxslər arasından seçirlər.

Maddə 7 . Komitənin funksiyaları

Komitənin yerinə yetirdiyi funksiyaları, onun bu Konvensiya ilə müəyyən edilən digər vəzifələrinə xələl gətirilmədən aşağıdakılardan ibarətdir:

(a) Konvensiyanın məqsədlərinə nail olunmasına yardım göstərmək, onun yerinə yetirilməsini dəstəkləmək və nəzarət etmək;

(b) qabaqcıl təcrübələrə dair məsləhətlər vermək və qeyri-maddi mədəni irsin qorunması üzrə tədbirlərə dair tövsiyələr hazırlamaq;

(c) 25-ci maddəyə müvafiq olaraq, Fond vəsaitlərindən istifadə edilməsi planının layihəsini hazırlamaq və onu Baş Assambleyanın təsdiqinə vermək;

(d) Fond resurslarının artırılması yollarını aramaq və bu məqsədlə 25-ci maddəyə uyğun olaraq zəruri tədbirlər görmək;

(e) Konvensiyanın yerinə yetirilməsinə dair operativ direktivləri hazırlamaq və onu Baş Assambleyanın təsdiqinə vermək;

(f) İştirakçı Dövlətlərin təqdim etdikləri hesabatları 29-cu maddəyə müvafiq olaraq nəzərdən keçirmək və Baş Assambleya üçün onların xülasəsini hazırlamaq;

(g) İştirakçı Dövlətlər tərəfindən təqdim edilən ərizələrə baxmaq və Komitə tərəfindən işlənib hazırlanmış və Baş Assambleya tərəfindən təsdiq edilmiş meyarlar əsasında aşağıdakılar barədə obyektiv qərarlar qəbul etmək:

(i) 16-cı, 17-ci və 18-ci maddələrdə göstərilən təkliflərin siyahıya daxil edilməsi və seçilməsi;

(ii) 22-ci maddəyə müvafiq olaraq beynəlxalq yardımların ayrılması.

Maddə 8 . Komitənin iş metodları

1. Komitə Baş Assambleya qarşısında hesabat verir. O, özünün bütün fəaliyyəti və qəbul etdiyi qərarlar barədə Baş Assambleyaya hesabat təqdim edir.

2. Komitə öz Prosedur Qaydalarını öz üzvlərinin üçdə ikisinin səs çoxluğu ilə qəbul edir.

3. Komitə öz qarşısında duran vəzifələrin yerinə yetirilməsi üçün zəruri hesab etdiyi hallarda müvəqqəti əsasda xüsusi məsləhətçi şuralar yarada bilər.

4. Komitə konkret məsələlər barədə məsləhətləşmələr aparmaq məqsədilə istənilən dövlət orqanını və ya özəl qurumu, eləcə də qeyri-maddi mədəni irslə bağlı müxtəlif sahələr üzrə ixtisaslaşmış mütəxəssislər kimi tanınan istənilən fiziki şəxsi öz iclaslarına dəvət edə bilər.

Maddə 9 . Məsləhətçi təşkilatların akkreditasiyası

1. Komitə qeyri-maddi mədəni irs sahəsi üzrə ixtisaslaşmış qeyri-hökumət təşkilatlarının akkreditasiyası barədə təklifləri Baş Assambleyanın müzakirəsinə təqdim edir. Komitəyə münasibətdə bu təşkilatlar məsləhət xarakterli funksiyalar yerinə yetirir.

2. Komitə, həmçinin göstərilən akkreditasiyanın meyarları və şərtləri barədə təklifləri baxılmaq üçün Baş Assambleyaya təqdim edir.

Maddə 10 . Katiblik

1. YUNESKO-nun Katibliyi Komitəyə kömək edir.

2. Katiblik Baş Assambleya və Komitə üçün sənədləşdirmələr aparır, habelə onların iclaslarının gündəliyinin layihələrini hazırlayır və qəbul etdikləri qərarların yerinə yetirilməsini təmin edir.

III. QEYRİ-MADDİ MƏDƏNİ İRSİN MİLLİ SƏVİYYƏDƏ QORUNMASI

M a d d ə 1 1 . İştirakçı Dövlətlərin rolu

Hər bir İştirakçı Dövlət:

(a) öz ərazisində olan qeyri-maddi mədəni irsin qorunmasını təmin etmək üçün zəruri tədbirlər görməlidir;

(b) 2-ci maddənin 3-cü bəndində göstərilən qoruma tədbirləri çərçivəsində icmaların, qrupların və müvafiq qeyri-hökumət təşkilatlarının iştirakı ilə öz ərazisində olan qeyri-maddi mədəni irsin müxtəlif elementlərini eyniləşdirməli və müəyyən etməlidir.

Maddə 12 .Siyahılar

1. Qoruma məqsədilə eyniləşdirmənin təmin edilməsi üçün hər bir İştirakçı Dövlət, özünün mövcud vəziyyəti nəzərə alınmaqla, öz ərazisində olan qeyri-maddi mədəni irsin bir və ya bir neçə siyahısını tərtib edir. Belə siyahılar müntəzəm olaraq yeniləşdirilməlidir.

2. Hər bir İştirakçı Dövlət, 29-cu maddəyə müvafiq olaraq, öz hesabatını vaxtaşırı olaraq Komitəyə təqdim etdiyi zaman bu siyahılar haqqında müvafiq məlumatlar verir.

Maddə 13 . Digər qoruma tədbirləri

Öz ərazisində olan qeyri-maddi mədəni irsin qorunmasını, inkişaf etdirilməsini və onun rolunun yüksəldilməsini təmin etmək məqsədilə hər bir İştirakçı Dövlət aşağıdakıların həyata keçirilməsinə səy göstərir:

(a) cəmiyyətdə qeyri-maddi mədəni irsin rolunun yüksəldilməsinə yönəldilən ümumi siyasətin qəbul edilməsi və bu irsin qorunmasının planlaşdırma proqramlarına daxil edilməsi;

(b) öz ərazisində olan qeyri-maddi mədəni irsin qorunması üçün bir və ya bir neçə səlahiyyətli orqanın təyin edilməsi və yaxud yaradılması;

(c) qeyri-maddi mədəni irsin, xüsusilə də təhlükədə olan qeyri-maddi mədəni irsin səmərəli şəkildə qorunması məqsədilə elmi, texniki və sənətşünaslıq tədqiqatlarına, həmçinin elmi tədqiqat metodologiyalarının işlənib hazırlanmasına yardım göstərilməsi;

(d) məqsədi aşağıdakılardan ibarət olan müvafiq hüquqi, texniki, inzibati və maliyyə tədbirlərinin qəbul edilməsi:

(i) qeyri-maddi mədəni irsin idarə olunması, habelə bu irsin təqdimi və ifadə edilməsi üçün nəzərdə tutulan forumlar və məkanlar vasitəsilə onun sonrakı nəsillərə ötürülməsi sahəsində kadrların hazırlığı üzrə müəssisələrin yaradılmasına və ya möhkəmləndirilməsinə yardım göstərilməsi;

(ii) qeyri-maddi mədəni irsin bu və ya digər aspektlərinə yol tapılmasını müəyyən edən qəbul olunmuş təcrübəyə riayət edərkən bu irsdən faydalanmanın təmin edilməsi;

(iii) qeyri-maddi mədəni irsin sənədləşdirilməsi ilə məşğul olan təsisatların yaradılması və onlardan istifadənin asanlaşdırılması.

Maddə 14 . Təhsil, məlumatlılığın artırılması və potensialın möhkəmləndirilməsi

Hər bir İştirakçı Dövlət öz sərəncamında olan bütün müvafiq vasitələrdən istifadə etməklə aşağıdakı istiqamətlərdə səy göstərir:

(a) cəmiyyətdə qeyri-maddi mədəni irsin rolunun qəbul edilməsi, ona hörmətlə yanaşılması və bu rolun yüksəldilməsinin, xüsusilə aşağıdakılar vasitəsilə təmin edilməsi:

(i) ictimaiyyətin, xüsusilə də gənclərin təhsili, məlumatlılığı və informasiyalılığının yüksəldilməsi sahəsində proqramlar;

(ii) aidiyyəti icmalar və qruplar daxilində xüsusi təhsil və təlim proqramları;

(iii) qeyri-maddi mədəni irsin qorunması sahəsində potensialın möhkəmləndirilməsi, xüsusilə də idarəetmə və elmi tədqiqat məsələləri ilə bağlı tədbirlər;

(iv) biliklərin qeyri-formal ötürülməsi üsulları;

(b) belə bir irsə olan təhlükələr barədə, habelə bu Konvensiyanın yerinə yetirilməsi istiqamətində həyata keçirilən tədbirlər haqqında ictimaiyyətə məlumat verilməsi;

(c) qeyri-maddi mədəni irsin ifadə edilməsi üçün zəruri olan təbii məkanların və xatirə yerlərinin mühafizəsi məsələləri ilə bağlı təhsilə yardım göstərilməsi.

Maddə 15 . İcmaların, qrupların və ayrı-ayrı şəxslərin iştirakı

Hər bir İştirakçı Dövlət qeyri-maddi mədəni irsin qorunması ilə bağlı öz fəaliyyəti çərçivəsində belə bir irsin yaradılması, saxlanılması və gələcək nəsillərə ötürülməsi ilə məşğul olan icmaların, qrupların və müvafiq hallarda ayrı-ayrı şəxslərin imkan daxilində ən geniş iştirakının təmin olunmasına çalışır, həmçinin onları fəal sürətdə bu irsin idarə olunmasına cəlb edir.

IV. QEYRİ-MADDİ MƏDƏNİ İRSİN BEYNƏLXALQ SƏVİYYƏDƏ QORUNMASI

Maddə 16 . Bəşəriyyətin qeyri-maddi mədəni irsinin Reprezentativ Siyahısı

1. Qeyri-maddi mədəni irsin geniş əyaniliyini təmin etmək, onun əhəmiyyətinin dərindən dərk edilməsinə kömək göstərmək və mədəni rəngarəngliyə hörmət əsasında dialoqu təşviq etmək üçün Komitə, müvafiq İştirakçı Dövlətlərin təkliflərinə əsasən, bəşəriyyətin qeyri-maddi mədəni irsinin Reprezentativ Siyahısını tərtib edir, yeniləşdirir və dərc edir.

2. Komitə göstərilən Reprezentativ Siyahının tərtib olunması, yenilənməsi və dərc edilməsi meyarlarını işləyib hazırlayır və Baş Assambleyanın təsdiqinə təqdim edir.

Maddə 17 . Təcili qorunmaya ehtiyacı olan qeyri-maddi mədəni irsin siyahısı

1. Müvafiq qoruma tədbirlərinin qəbul edilməsi məqsədilə Komitə, təcili qorunmaya ehtiyacı olan qeyri-maddi mədəni irsin Siyahısını tərtib edir, yeniləşdirir və dərc edir və belə irsi müvafiq iştirakçı dövlətlərin xahişi ilə bu Siyahıya daxil edir.

2. Komitə göstərilən Siyahının tərtib olunması, yenilənməsi və dərc edilməsi meyarlarını işləyib hazırlayır və Baş Assambleyanın təsdiqinə təqdim edir.

3. Obyektiv meyarları Komitənin təklifləri əsasında Baş Assambleya tərəfindən təsdiq edilən fövqəladə hallarda Komitə aidiyyəti İştirakçı Dövlətlə məsləhətləşərək, müvafiq irsin elementini 1-ci bənddə göstərilən Siyahıya daxil edə bilər.

Maddə 18 . Qeyri-maddi mədəni irsin qorunmasına dair proqramlar, layihələr və fəaliyyətlər

1. İştirakçı Dövlətlər tərəfindən təqdim edilən təkliflər əsasında və Komitə tərəfindən müəyyən edilən və Baş Assambleya tərəfindən təsdiq edilən meyarlara uyğun olaraq, Komitə inkişaf etməkdə olan ölkələrin ehtiyaclarını nəzərə almaqla və onun fikrincə bu Konvensiyanın prinsip və məqsədlərini daha yaxşı əks etdirən irslərin qorunmasına dair milli, subregional və ya regional proqramlar, layihələr və tədbirlər üzrə vaxtaşırı seçimlər aparır və onların həyata keçirilməsinə yardım göstərir.

2. Bu məqsədlə o, İştirakçı Dövlətlər tərəfindən beynəlxalq yardım məqsədilə verilən belə təkliflərin hazırlanması üçün təqdim olunan ərizələri qəbul edir, nəzərdən keçirir və təsdiq edir.

3. Komitə özü müəyyən edəcəyi vasitələrdən istifadə etməklə və qabaqcıl təcrübələri yaymaqla bu cür proqramların, layihələrin və tədbirlərin həyata keçirilməsini təmin edir.

V. BEYNƏLXALQ ƏMƏKDAŞLIQ VƏ YARDIM

Maddə 19 . Əməkdaşlıq

1. Bu Konvensiyanın məqsədləri üzrə beynəlxalq əməkdaşlığa, əsasən informasiya və təcrübə mübadiləsi, birgə təşəbbüslər, habelə İştirakçı Dövlətlərin qeyri-maddi mədəni irsin qorunmasına yönəldilən səylərinə yardım göstərilməsi mexanizminin yaradılması daxildir.

2. Öz milli qanunvericilik normalarına, adət hüququna və təcrübəsinə xələl gətirmədən, İştirakçı Dövlətlər qeyri-maddi mədəni irsin qorunmasının bəşəriyyət üçün ümumi maraq kəsb etdiyini qəbul edir və bu məqsədlə ikitərəfli, subregional, regional və beynəlxalq səviyyələrdə əməkdaşlıq etməyi öz öhdələrinə götürürlər.

Maddə 20 . Beynəlxalq yardımın məqsədləri

Beynəlxalq yardım aşağıdakı məqsədlərlə ayrıla bilər:

(a) təcili qorunmaya ehtiyacı olan qeyri-maddi mədəni irs Siyahısına daxil edilən irsin qorunması;

(b) 11-ci və 12-ci maddələrdə nəzərdə tutulan anlamlarda siyahıların hazırlanması;

(c) qeyri-maddi mədəni irsin qorunması məqsədi olan milli, subregional, regional səviyyələrdə həyata keçirilən proqramların, layihələrin və tədbirlərin dəstəklənməsi;

(d) Komitənin zəruri hesab edə biləcəyi istənilən digər məqsəd.

Maddə 21 . Beynəlxalq yardımın formaları

Komitə tərəfindən İştirakçı Dövlətə ayrılan yardım 7-ci maddədə göstərilən operativ direktivlərlə, habelə 24-cü maddədə istinad edilən sazişlə tənzimlənir və aşağıdakı formalarda ola bilər:

(a) qorumanın müxtəlif aspektləri ilə bağlı tədqiqatlar;

(b) ekspertlərin və qeyri-maddi mədəni irs daşıyıcılarının xidmətlərinin təqdim edilməsi;

(d) normativ tədbirlərin və digər tədbirlərin işlənib hazırlanması;

(e) infrastrukturun yaradılması və onun işləməsinin təmin edilməsi;

(f) avadanlıqla təchizat və texniki biliklər;

(g) müəyyən hallarda aşağı faizlə borc və ianələrin ayrılması da daxil olmaqla, digər maliyyə və texniki yardım formaları.

Maddə 22 . Beynəlxalq yardımın ayrılması şərtləri

1. Komitə beynəlxalq yardım üçün verilən ərizələrə baxılması prosedurunu müəyyən edir və həmin ərizələrdə, nəzərdə tutulan tədbirlər, zəruri fəaliyyətlər və onlarla bağlı xərclərin qiymətləndirilməsi aspektləri kimi hansı informasiyaların göstəriləcəyini dəqiqləşdirir.

2. Təcili hallarda yardım almaq üçün ərizələrə Komitə tərəfindən prioritet əsaslarla baxılır.

3. Qərar qəbul etmək məqsədilə Komitə, zəruri hesab etdiyi araşdırmalar və məsləhətləşmələr aparır.

Maddə 23 . Beynəlxalq yardım üçün ərizələr

1. Hər bir İştirakçı Dövlət öz ərazisində mövcud olan qeyri-maddi mədəni irsin qorunması ilə bağlı beynəlxalq yardım almaq üçün Komitəyə ərizə verə bilər.

2. Belə ərizələr həm də iki və ya daha çox İştirakçı Dövlət tərəfindən birgə təqdim edilə bilər.

3. Ərizəyə 22-ci maddənin 1-ci bəndində nəzərdə tutulan informasiyalar və onlarla bağlı zəruri sənədlər daxil edilir.

Maddə 24 . Yardım alan İştirakçı Dövlətlərin rolu

1. Bu Konvensiyanın müddəalarına uyğun olaraq ayrılan beynəlxalq yardım bu yardımı alan İştirakçı Dövlətlə Komitə arasında bağlanan saziş vasitəsilə tənzimlənir.

2. Bir qayda olaraq, yardım alan İştirakçı Dövlət, ixtiyarında olan vəsaitlərdən asılı olaraq, beynəlxalq yardımın ayrıldığı qoruma tədbirləri ilə bağlı xərclərin ödənilməsində iştirak edir.

3. Yardım alan İştirakçı Dövlət qeyri-maddi mədəni irsin qorunması məqsədilə ayrılan yardımdan necə istifadə olunduğu barədə Komitəyə hesabat təqdim edir.

VI. QEYRİ-MADDİ MƏDƏNİ İRS FONDU

Maddə 25 . Fondun xarakteri və resursları

1. Bununla bundan sonra “Fond” adlandırılacaq “Qeyri-maddi mədəni irsin qorunması Fondu” təsis edilir.

2. Bu Fond YUNESKO-nun Maliyyə məsələləri haqqında Əsasnaməsinə müvafiq olaraq yaradılan məqsədli fonddur.

3. Fondun vəsaitləri aşağıdakılardan ibarətdir:

(a) İştirakçı Dövlətlər tərəfindən ödənilən üzvlük haqları;

(b) YUNESKO-nun Baş konfransının bu məqsəd üçün ayırdığı vəsaitlər;

(i) digər dövlətlər;

(ii) Birləşmiş Millətlər Təşkilatı sisteminin təşkilatları və proqramları, xüsusilə də Birləşmiş Millətlər Təşkilatının İnkişaf Proqramı və digər beynəlxalq təşkilatlar;

(iii) dövlət və ya özəl orqanlar və yaxud ayrı-ayrı şəxslər;

(d) bu Fondun vəsaitləri üzrə istənilən faiz gəlirləri;

(e) Fondun xeyrinə təşkil olunan tədbirlərdən toplanan məbləğlər və daxilolmalar;

(f) Komitə tərəfindən işlənib hazırlanan Fond haqqında Əsasnamədə nəzərdə tutulan istənilən digər vəsaitlər.

4. Komitə vəsaitlərdən istifadə edilməsinə Baş Assambleyanın irəli sürdüyü rəhbər göstərişlər əsasında qərar verir.

5. Komitə müəyyən layihələrlə bağlı ümumi və yaxud konkret məqsədlər üçün nəzərdə tutulan ödəmələri və yardımları başqa formalarda da qəbul edə bilər; bu şərtlə ki, həmin layihələr Komitə tərəfindən bəyənilmiş olsun.

6. Fonda edilən ödəmələr bu Konvensiyanın güddüyü məqsədlərə uyğun gəlməyən heç bir siyasi, iqtisadi və başqa şərtlərlə əlaqələndirilə bilməz.

Maddə 26 . İştirakçı Dövlətlərin Fonda ödədikləri üzvlük haqları

1. Bu Konvensiyanın İştirakçı Dövlətləri heç bir könüllü ödəməyə xələl gətirmədən ildə ən azı iki dəfə Fonda üzvlük haqqı ödəməyi öhdələrinə götürürlər, vahid tarif ilə hesablanan və bütün dövlətlərə tətbiq olunan bu üzvlük haqlarının məbləği Baş Assambleya tərəfindən müəyyən edilir. Baş Assambleyanın bu məsələ ilə bağlı qərarı, bu maddənin 2-ci bəndində istinad edilən bəyanatı irəli sürməyən, sessiyada iştirak edən və səs verən İştirakçı Dövlətlərin səs çoxluğu ilə qəbul edilir. İştirakçı Dövlətin göstərilən üzvlük haqqı heç bir halda onun YUNESKO-nun adi büdcəsinə ödədiyi üzvlük haqqının 1%-dən artıq olmur.

2. Lakin bu Konvensiyanın 32-ci və yaxud 33-cü maddələrində istinad edilən istənilən Dövlət öz ratifikasiya fərmanını və yaxud qəbul, təsdiq və ya qoşulma aktını saxlanılmağa verdiyi zaman onun bu maddənin 1-ci bəndinin müddəaları ilə öhdəlikli olmayacağını bəyan edə bilər.

3. Bu maddənin 2-ci bəndində istinad edilən bəyanatı vermiş bu Konvensiyanın İştirakçı Dövləti YUNESKO-nun Baş direktoruna bildiriş göndərməklə haqqında söhbət gedilən bu bəyanatı geri götürə bilər. Lakin həmin bəyanatın geri götürülməsi həmin dövlətin ödəyəcəyi üzvlük haqqına münasibətdə yalnız Baş Assambleyanın növbəti sessiyasının açıldığı tarixdən qüvvəyə minir.

4. Komitənin öz fəaliyyətini səmərəli şəkildə planlaşdıra bilməsi üçün bu maddənin 2-ci bəndində istinad edilən bəyanatı vermiş İştirakçı Dövlətlərin üzvlük haqları müntəzəm əsasda, ən azı iki ildə bir dəfə ödənilməlidir və imkan daxilində onların məbləği bu maddənin 1-ci bəndinin müddəaları ilə öhdəlikli olduqları halda ödəməli olduqları üzvlük haqlarının ümumi məbləğinə yaxın olmalıdır.

5. Bu Konvensiyanın hər hansı İştirakçı Dövləti cari il üçün və ondan əvvəlki təqvim ili üçün öz mütləq və ya könüllü üzvlük haqlarına görə borclu qalarsa, Komitəyə üzv seçilə bilməz; bu müddəa birinci seçkiyə şamil edilmir.

Artıq Komitənin üzvü olmuş hər hansı bu cür Dövlətin səlahiyyəti bu Konvensiyanın 6-cı maddəsində nəzərdə tutulan seçki zamanı bitmiş hesab olunur.

Maddə 27 . Fonda əlavə könüllü ödəmələr

26-cı maddədə nəzərdə tutulanlardan əlavə könüllü ödəmələr ödəmək arzusunda olan İştirakçı Dövlətlər bu barədə Komitəyə öz fəaliyyətini müvafiq şəkildə qabaqcadan planlaşdırmaq üçün mümkün qədər tez məlumat verirlər.

Maddə 28 . Vəsait toplanması üzrə beynəlxalq kampaniyalar

İştirakçı Dövlətlər Fonda vəsait toplamaq məqsədilə YUNESKO-nun himayəsi altında təşkil edilən beynəlxalq kampaniyalara imkan daxilində yardım göstərirlər.

VII. HESABATLAR

Maddə 29 . İştirakçı Dövlətlərin hesabatları

İştirakçı Dövlətlər bu Konvensiyanın yerinə yetirilməsi məqsədilə qəbul etdikləri qanunverici və tənzimləyici qaydalar və digər tədbirlər haqqında Komitəyə, onun müəyyən etdiyi formada və müddətlərdə hesabatlar təqdim edirlər.

Maddə 30 . Komitənin hesabatları

1. Komitə öz fəaliyyəti və İştirakçı Dövlətlərin 29-cu maddədə istinad edilən hesabatları əsasında hazırladığı hesabatı Baş Assambleyanın hər bir sessiyasına təqdim edir.

2. Bu hesabat YUNESKO-nun Baş konfransının diqqətinə çatdırılır.

VIII. KEÇİD MÜDDƏALAR

Maddə 31 . Bəşəriyyətin şifahi və qeyri-maddi irsinin şah əsərlərinin elan edilməsi ilə əlaqə

1. Komitə, bu Konvensiya qüvvəyə minməzdən öncə “Bəşəriyyətin şifahi və qeyri-maddi mədəni irsinin şah əsərləri” elan edilən əsərləri bəşəriyyətin qeyri-maddi mədəni irsinin Reprezentativ Siyahısına daxil edir.

2. Göstərilənlərin Bəşəriyyətin qeyri-maddi mədəni irsin Reprezentativ Siyahısına daxil edilməsi 16-cı maddənin 2-ci bəndinə əsasən sonralar digər əsərlərin bu siyahıya daxil edilməsi meyarlarına heç bir təsir göstərmir.

3. Bu Konvensiya qüvvəyə mindikdən sonra şah əsərlərin elan edilməsi ilə bağlı bir daha heç bir tədbir keçirilməyəcəkdir.

IX. YEKUN MÜDDƏALAR

Maddə 32 . Ratifikasiya, qəbul və təsdiq

1. Bu Konvensiya YUNESKO-ya üzv olan dövlətlər tərəfindən, onların konstitusion prosedurlarına uyğun ratifikasiya olunmalı, qəbul və ya təsdiq edilməlidir.

2. Ratifikasiya, qəbul və ya təsdiq haqda sənədlər saxlanılmaq üçün YUNESKO-nun Baş katibinə verilir.

Maddə 33 . Qoşulma

1. Bu Konvensiya YUNESKO-nun Baş konfransının bu Konvensiyaya qoşulmağa dəvət etdiyi, YUNESKO-ya üzv olmayan bütün dövlətlərin ona qoşulması üçün açıqdır.

2. Bu Konvensiya, həmçinin tam daxili özünü idarəetməyə malik olduğu Birləşmiş Millətlər Təşkilatı tərəfindən qəbul edilən, amma Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Baş Assambleyasının 1514-cü (XV) qətnaməsinə uyğun tam müstəqilliyə nail olmayan və bu Konvensiya ilə tənzimlənən məsələlərdə səlahiyyətə, o cümlədən belə məsələlərə dair müqavilələr bağlamaq səlahiyyətinə malik olan ərazilərin ona qoşulması üçün açıqdır.

3. Qoşulma haqqında sənəd saxlanılmaq üçün YUNESKO-nun Baş katibinə verilir.

Maddə 34 . Qüvvəyə minmə

Bu Konvensiya otuzuncu ratifikasiya fərmanının və yaxud qəbul, təsdiqvə ya qoşulma haqqında sənədin saxlanılmağa verildiyi tarixdən üç ay sonra və yalnız o tarixdə və ya ondan öncə ratifikasiya, qəbul, təsdiq və ya qoşulma üzrə öz müvafiq sənədlərini təqdim etmiş dövlətlərə münasibətdə qüvvəyə minir. Hər hansı digər İştirakçı Dövlətə münasibətdə bu Konvensiya, həmin dövlətin öz ratifikasiya fərmanını və yaxud qəbul, təsdiq və ya qoşulma haqqında sənədini saxlanılmağa verdiyi gündən üç ay sonra qüvvəyə minir.

Maddə 35 . Federativ və ya qeyri-unitar konstitusion sistemlər

Federativ və qeyri-unitar konstitusion sistemlərə malik İştirakçı Dövlətlərə münasibətdə aşağıdakı müddəalar tətbiq edilir:

(a) bu Konvensiyanın, yerinə yetirilməsi federal və ya mərkəzi qanunvericilik hakimiyyətinin yurisdiksiyasına aid olan müddəalarına münasibətdə, federal və ya mərkəzi hökumətin öhdəlikləri federativ quruluşa malik olmayan İştirakçı Dövlətlərin öhdəlikləri ilə eyni olacaqdır;

(b) bu Konvensiyanın, yerinə yetirilməsi federasiyaya daxil olan, amma onun mövcud konstitusional sisteminə uyğun olaraq qanunvericilik tədbirləri qəbul etmək məcburiyyəti olmayan ayrı-ayrı ştatların, vilayətlərin, əyalətlərin və ya kantonların yurisdiksiyasına aid olan müddəalarına münasibətdə isə federal hökumət, göstərilən müddəaları onların qəbul edilməsi barədə tövsiyələrlə birlikdə həmin ştatların, vilayətlərin, əyalətlərin və ya kantonların səlahiyyətli hakimiyyət orqanlarının diqqətinə çatdırır.

Maddə 36 . Denonsasiya

1. Hər bir İştirakçı Dövlət bu Konvensiyanı denonsasiya edə bilər.

2. Denonsasiya YUNESKO-nun Baş direktoruna saxlanılmağa verilən yazılı sənədlə rəsmiləşdirilir.

3. Denonsasiya bu haqda sənədin qəbul edilməsindən on iki ay sonra qüvvəyə minir. Bu hal, Konvensiyanı etibarsız elan edən İştirakçı Dövlətin bu Konvensiyadan çıxmasının qüvvəyə mindiyi tarixə qədər öz üzərinə götürdüyü maliyyə öhdəliklərinə heç bir təsir göstərmir.

Maddə 37 . Depozitarinin funksiyaları

Bu Konvensiyanın depozitarisi kimi çıxış edən YUNESKO-nun Baş katibi bu Təşkilatın üzvü olan dövlətlərinə, 33-cü maddədə göstərilən üzvü olmayan dövlətlərə, habelə Birləşmiş Millətlər Təşkilatına 32-ci və 33-cü maddələrdə göstərilən bütün ratifikasiya, qəbul, təsdiq və qoşulma sənədləri haqqında, həmçinin 36-cı maddədə göstərilən denonsasiya sənədləri haqqında məlumat verir.

Maddə 38 . Düzəlişlər

1. İştirakçı Dövlət YUNESKO-nun Baş direktoruna yazılı məlumat təqdim etmək yolu ilə bu Konvensiyaya düzəlişlər edilməsini təklif edə bilər. Baş direktor bu məlumatı bütün İştirakçı Dövlətlərə göndərir. Əgər həmin məlumatın İştirakçı Dövlətlərə göndərildiyi tarixdən sonrakı altı ay ərzində onların yarısı bu təklifə müsbət cavab verərsə, Baş direktor baxılması və mümkün qəbulu üçün onu Baş Assambleyanın növbəti sessiyasına təqdim edir.

2. Düzəlişlər sessiyada iştirak edən və səs verən İştirakçı Dövlətlərin üçdə ikisinin səs çoxluğu ilə qəbul edilir.

3. Bu Konvensiyaya düzəlişlər qəbul edildikdən sonra İştirakçı Dövlətlər onları ratifikasiya etməli, təsdiq etməli və ya onlara qoşulmalıdırlar.

4. Düzəlişlər İştirakçı Dövlətlərin üçdə ikisi tərəfindən bu maddənin 3-cü bəndində göstərilən sənədlərin saxlanılmağa verildiyi gündən üç ay sonra və yalnız bu düzəlişləri ratifikasiya edən, təsdiq edən və onlara qoşulan İştirakçı Dövlətlərə münasibətdə qüvvəyə minir. Bundan sonra düzəlişləri ratifikasiya edən, təsdiq edən və ya onlara qoşulan hər bir İştirakçı Dövlət üçün həmin düzəlişlər İştirakçı Dövlətin öz ratifikasiya, təsdiq və ya qoşulma haqqında sənədini saxlanılmağa verdiyi gündən üç ay sonra qüvvəyə minir.

5. 3-cü və 4-cü bəndlərdə müəyyən edilən prosedur Komitəyə üzv olan dövlətlərin sayı ilə bağlı 5-ci maddəyə edilən düzəlişlərə münasibətdə tətbiq olunmur. Bu düzəlişlər qəbul edildiyi andan qüvvəyə minir.

6. Düzəlişlərin bu maddənin 4-cü bəndinə müvafiq olaraq qüvvəyə minməsindən sonra bu Konvensiyanın iştirakçısına çevrilən dövlət, başqa bir niyyəti barədə məlumat verməzsə:

a) edilən düzəlişlərlə birgə bu Konvensiyanın iştirakçısı; və

b)bu düzəlişlərlə öhdəlikli olmayan hər bir İştirakçı Dövlətə münasibətdə isə düzəlişlərsiz bu Konvensiyanın iştirakçısı hesab edilir.

Maddə 39 . Mətnlərin autentikliyi

Bu Konvensiya Cin, ərəb, fransız, ingilis, ispan və rus dillərində tərtib olunmuşdur və bu altı mətnin hər biri eyni hüquqi qüvvəyə malikdir.

Maddə 40 . Qeydiyyat

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı Nizamnaməsinin 102-ci maddəsinə uyğun olaraq bu Konvensiya YUNESKO-nun Baş direktorunun xahişinə əsasən Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Katibliyində qeydiyyatdan keçirilir.

Azərbaycan

Azərbaycanın dinləri ölkənin indiki ərazisində yaşayan xalqlar və etnik qruplar arasında yayılmış dini cərəyanların məcmusundan ibarətdir. Azərbaycan Respublikasında müxtəlif dini konfessiyalar fəaliyyət göstərir.

Azərbaycan Respublikası Konstitusiyasının 48-ci maddəsinə əsasən, hər bir şəxs vicdan azadlığına malikdir. Dinə münasibətini müstəqil müəyyənləşdirmək, hər hansı dinə təkbaşına və ya başqaları ilə birlikdə etiqad etmək və ya heç bir dinə etiqad etməmək, dinə münasibəti ilə əlaqədar əqidəsini ifadə etmək və yaymaq hüququna malikdir. Konstitusiyanın 18-ci maddəsinin 1-3 bəndlərində göstərilir ki, Azərbaycan Respublikasında din dövlətdən ayrıdır, bütün dini etiqadlar qanun qarşısında bərabərdir, insan şəxsiyyətini alçaldan, insanlıq prinsiplərinə zidd olan dinləri yaymaq və təbliğ etmək qadağandır. Eyni zamanda dövlət təhsil sistemi də dünyəvi xarakter daşıyır.

“Dini etiqad azadlığı haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunu hər bir şəxsin dinə münasibətini müəyyənləşdirmək və ifadə etmək hüququna və həmin hüququ həyata keçirməyə təminat yaradır.

İslam

İslam dünyanın ən böyük ilahi dinlərindən biridir. Azərbaycan dünyəvi dövlət olsa da, əhalinin əksəriyyətini müsəlmanlar təşkil edir. Ölkəmizdə islam dini-ənənələri geniş yayılmışdır. Uzun əsrlərdən bəri Azərbaycan İslam sivilizasiyasının əsas mərkəzlərindən biri olmuşdur. İslam dininin yayılmasında, Müsəlman İntibahının bərqərar olmasında azərbaycanlıların da özünəməxsus rolu olmuş və İslam mədəniyyətinin formalaşmasında böyük nailiyyətlər qazanmışlar. Bütün bunlar Azərbaycan ərazisində ilk vaxtlardan İslam dininin maddi və qeyri-maddi irsinin təkamülünə zəmin yaratmışdır.

Əgər sovet hakimiyyəti dövründə ölkəmizdə cəmi 17 məscid fəaliyyət göstərirdisə, hazırda onların sayı 2 mindən yuxarıdır. Həmin məscidlərdən 300-dən çoxu tarixi-mədəni abidə kimi qorunur. İslam dəyərlərinə, onun tarixi-dini abidələrinə qayğı göstərilməsinin əsası ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuş və bu gün Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir. Göstərilən bu qayğı nəticəsində Bibiheybət, Təzəpir, Əjdərbəy, Şamaxı Cümə məscidləri və Gəncə şəhərindəki “İmamzadə” kompleksi əsaslı şəkildə təmir və bərpa olunmuş, ölkəmizin paytaxtında Cənubi Qafqazın ən möhtəşəm məbədi – Heydər məscidi inşa edilmişdir.

Lakin acı həqiqətdir ki, 30 ilə yaxın dövr ərzində işğal altında qalmış torpaqlarımızda yüzlərlə dini obyektlərimiz erməni vandalizminin qurbanı olmuş, xüsusi təhqir obyektinə çevrilmişdir. Azad edilmiş ərazilərin müşahidəsi zamanı müəyyən olunmuşdur ki, bir vaxtlar işğal olunmuş ərazilərdə mədəni təmizləmə və çoxsaylı hərbi cinayətlər həyata keçirilmiş, 60-dan çox məscid, 44 məbəd dağıdılmışdır. Hazırda azad olunmuş ərazilərdə dini-tarixi abidələrimizin də bərpası davam etdirilir.

Sovet imperiyası dağıldıqdan sonra respublikamızda yüzlərlə yeni müsəlman dini icması fəaliyyətə başlamış, Zaqafqaziya Müsəlmanları Ruhani İdarəsinin bazası əsasında Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi təsis olunmuşdur. Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən müsəlman dini icmaları bu tarixi dini mərkəzdə birləşirlər və təşkilat məsələlərində ona tabedirlər.

Müstəqillik dövründə Azərbaycanda İslam dininin elmi əsaslarla öyrənilməsi və müvafiq təhsil müəssisələrinin formalaşdırılması üçün də münbit şərait yarandı. 1992-ci ildə Bakı Dövlət Universitetinin nəzdində İlahiyyat fakültəsi təsis olundu.

Azərbaycanda dövlət-din münasibətləri 2001-ci ildə ulu öndər Heydər Əliyevin fərmanı ilə yaradılmış Azərbaycan Respublikasının Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsi tərəfindən tənzim edilir.

2018-ci ilin fevralın 9-da Azərbaycan Respublikasının Prezidentinin Sərəncamı ilə Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsinin tabeliyində Azərbaycan İlahiyyat İnstitutu təsis olundu və BDU-nun İlahiyyat fakültəsi həmin institutun strukturuna daxil edildi. Həmçinin respublikamızın müxtəlif bölgələrində islam dininin ehkamlarını öyrədən orta dini təhsil müəssisələri və dini icmaların tərkibində kurslar açıldı.

Sadalanan faktlar onu göstərir ki, müasir Azərbaycanda ənənəvi islami dəyərlərin qorunub-saxlanılması və yaşadılması üçün dövlət tərəfindən geniş imkanlar yaradılmışdır.

İslam dünyası ilə münasibətlərin qurulması və inkişaf etdirilməsi dövlətimizin xarici siyasətinin prioritet istiqamətlərindən birini təşkil edir. Təsadüfi deyildir ki, İslam Konfransı Təşkilatı (2011-ci ildən İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı (İƏT) adlanır.-Red.) Azərbaycanın ilk üzv olduğu beynəlxalq qurumdur. Dövlətimiz öz müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra keçmiş sovet respublikaları arasında ilk olaraq həmin təşkilata üzv olmaq barədə müraciət etmiş, nəticədə 8 dekabr 1991-ci ildə Seneqalın paytaxtı Dakar şəhərində keçirilən VI İslam Konfransında Azərbaycan İslam Konfransı Təşkilatına tamhüquqlu üzv kimi qəbul olunmuşdur. Həmçinin 1991-ci ildə Azərbaycan Təhsil, Elm və Mədəniyyət Məsələləri üzrə İslam Təşkilatının (İSESKO) üzvü seçilmişdir. İslam Konfransı Təşkilatı Ermənistanın Azərbaycana qarşı təcavüzünü açıq şəkildə pisləyən ilk beynəlxalq təşkilat olmuşdur.

Azərbaycan dövləti qısa zamanda İƏT və İSESKO kimi nüfuzlu beynəlxalq müsəlman qurumların fəal üzvünə çevrilmişdir. Məsələn, ölkəmizin təşəbbüsü ilə İƏT Gənclər Forumu, İƏT Əmək Mərkəzi, İƏT-ə üzv Dövlətlərin Jurnalistləri Assosiasiyası kimi yeni qurumlar təsis edilmişdir.

2006-cı ildə ölkəmizin İSESKO ilə əlaqələrində yeni əlamətdar səhifə açılıb. Həmin il Azərbaycan Respublikasının Birinci vitse-prezidenti Mehriban xanım Əliyeva təşkilatın xoşməramlı səfiri adına layiq görülüb.

Ötən dövr ərzində Azərbaycan İSESKO ilə çoxsaylı beynəlxalq layihələr həyata keçirib, 2009-cu ildə Bakı, 2018-ci ildə isə Naxçıvan şəhərləri İslam mədəniyyətinin paytaxtı seçilib. 2009-cu ildə Bakıda İslam ölkələrinin mədəniyyət nazirlərinin toplantısı, 2015-ci ildə İSESKO Baş Konfransının 12-ci sessiyası və İcraiyyə Şurasının 36-cı iclası keçirilib. İSESKO Prezident İlham Əliyevin qlobal təşəbbüsü olan və BMT tərəfindən qəbul olunan “Bakı Prosesi”nin əsas tərəfdaşlarındandır.

Bu gün Azərbaycan İslam dünyasında həmrəyliyin möhkəmləndirilməsi işinə böyük töhfələr verir. Dövlətimizin bu istiqamətdə fəaliyyəti isə müsəlman aləmində yüksək qiymətləndirilir. Bakı şəhərinin 2009-cu ildə İSESKO-nun dəstəyi ilə İslam mədəniyyətinin paytaxtı elan olunması, 2018-ci ildə isə bu şərəfli ada bizim digər qədim şəhərimiz Naxçıvanın layiq görülməsi bunun bariz nümunəsidir.

Azərbaycan dövlətinin müsəlman aləmində sülh və birliyin bərqərar olması sahəsində həyata keçirdiyi mühüm təşəbbüs və tədbirlərə nümunə kimi Prezident İlham Əliyev tərəfindən 2017-ci ilin “İslam Həmrəyliyi İli” elan edilməsini, həmçinin 12-22 may 2017-ci ildə respublikamızın paytaxtında “Bakı-2017” IV İslam Həmrəyliyi Oyunlarının keçirilməsini göstərmək olar.

Azərbaycan Respublikasının Prezidenti cənab İlham Əliyevin Sərəncamı ilə 2016-cı ilin ölkəmizdə “Multikulturalizm ili” elan olunması da islam həmrəyliyinin möhkəmlənməsi işinə öz töhfəsini vermişdir. Belə ki “Multikulturalizm ili” çərçivəsində 15 yanvar 2016-cı ildə Bakıdakı Heydər məscidində məzhəbindən asılı olmayaraq, bütün müsəlmanlar bir araya gələrək vahid məkanda cümə namazı qılmışlar. “Vəhdət namazı” adlandırılan bu dini mərasimin yerinə yetirilməsi olduqca böyük tarixi əhəmiyyət daşıyır. Müasir dünyada tolerantlıq və multikulturalizmin əsas mərkəzlərindən biri hesab olunan Azərbaycanda vəhdət namazının qılınması və daha sonra bu ibadətin ənənə halına çevrilərək ölkəmizin digər məscidlərində yerinə yetirilməsi, əslində, xalqımızın dünyaya verdiyi bir sülh və həmrəylik mesajıdır. Vəhdət namazının ilk dəfə Heydər məscidində qılınması isə rəmzi məna daşıyır. Çünki məhz ulu öndər Heydər Əliyev Azərbaycanda tolerantlığı və multikulturalizmi dövlət siyasəti səviyyəsinə qaldırmışdır. Hazırda isə bu siyasət Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirilir.

Gördüyümüz kimi, uzun əsrlərdən bəri islam sivilizasiyasının əsas mərkəzlərindən biri olan Azərbaycan bu gün də müsəlman aləmində mühüm mövqe tutur. Təsadüfi deyildir ki, respublikamızın suverenliyinin əsas atributlarından olan Dövlət bayrağımızın üç rəngindən biri, yəni yaşıl rəng, Azərbaycan xalqının İslam sivilizasiyasına mənsubluğunu ifadə edir.

Azərbaycan xalqının mənəviyyatını, həyat tərzini İslam dəyərləri olmadan təsəvvür etmək çətindir. İslam dininin ölkəmizin müqəddəratında, xalqımızın taleyində müstəsna, birləşdirici və mütərəqqi rol oynaması danılmaz tarixi həqiqətdir. Xalqımızın genetik yaddaşında dərin iz qoymuş İslam azərbaycanlıların vahid xalq kimi təşəkkül tapmasına, onların milli kimliyinin, dövlətçilik ənənəsinin, mədəniyyətinin formalaşmasına güclü təsir göstərmişdir.

Azərbaycan xalqı İslam sivilizasiyasına mənsub olmaqla yanaşı, özündə ümumbəşəri, sivil, dünyəvi, tolerant və multikultural dəyərləri yaşadır. Bu baxımdan demokratik, hüquqi və dünyəvi dövlət quruculuğu yolunu seçmiş, vətəndaş cəmiyyətinin bərqərar olunması istiqamətində inamla addımlayan Azərbaycan İslam dünyasında özünəməxsusluğu ilə fərqlənir. Çünki Şərq və Qərb mədəniyyətləri arasında körpü rolunu oynayan ölkəmiz dünyada dinlər və sivilizasiyalararası dialoqun inkişafına, yer üzündə sülh və harmoniyanın bərqərar olunmasına mühüm töhfələr verir, unikal birgə yaşayış və nümunəvi multikulturalizm modeli təqdim edir. Azərbaycan həm ümumbəşəri, həm də milli-mənəvi dəyərlərinə, o cümlədən tarixi müqəddəratında mütərəqqi rol oynamış İslam dininin yüksək mənəvi-əxlaqi prinsiplərinə sadiq qaldığını göstərir.

Xristianlıq

Azərbaycanda xristianlıq özünün pravoslavlıq, katoliklik və protestantlıq qolları, habelə müxtəlif sektant icmaları ilə təmsil olunmuşdur.

Hazırda Azərbaycanda pravoslavlıq rus və gürcü pravoslav kilsələri ilə təmsil olunmuşdur. Ölkədəki rus pravoslav kilsələri 2000-ci ildə təsis edilmiş Bakı və Xəzəryanı Yeparxiyasında birləşir. Azərbaycanda mənsublarının sayına görə ən böyük xristian konfessiyası Rus Pravoslav Kilsəsidir. Bu kilsənin ölkəmizdə bərqərar olması XIX əsrin əvvəllərinə təsadüf edir.

Azərbaycanda həmçinin pravoslavlıqdan çıxmış köhnə ayinçiliyə mənsub 11 malakan icması da fəaliyyət göstərir. Malakanların kilsəsi yoxdur, ehkamları xüsusi “ayin kitablarında” verilmişdir. Onlar xüsusi səlahiyyətə malik kilsə iyerarxiyasını rədd edirlər.

Alban-udi kilsəsi. Alban-udi xristian dini icmasının qeydə alınması formal olaraq digər icmaların qeydiyyatından fərqlənməsə də, xarakter, məzmun, dini və siyasi əhəmiyyət baxımından çox əlamətdar bir hadisədir. Bu gün Udi etnosuna mənsub olan insanların sayı dünyada 10.000-ə qədərdir ki, onların 6000-i Azərbaycan ərazisində, o cümlədən 4.400-ü kompakt şəkildə Qəbələ rayonunun Niç kəndində yaşayır.

Tarixən udilər bizim eradan əvvəl IV əsrdə türk qəbilələri ilə qohumluq əlaqəsində olaraq Qarabağda, Xəzərsahili torpaqlarda yaşamış, sonralar xristianlığı qəbul etmiş və bu dini Qafqaz Albaniyasında yaymışlar. Kiş kilsəsi (Şəki rayonu, Kiş kəndi) ilk xristian kilsəsi, “xristian kilsələrinin anası” hesab olunur.

Çar Rusiyası tərəfindən Qarabağa köçürülən ermənilərin hiyləsinə uyan Rusiya çarı 1836-cı ildə fərman imzalayaraq Alban kilsəsini ləğv edir, Alban məbədləri, kilsəyə aid olan bütün avadanlıq və sənədlər erməni apostol kilsəsinə verilir. Bu şəraitdə udilər ya qriqoryanlığı qəbul edib erməni olmalı, yaxud dinsiz, kimsəsiz “dərvişlərə” çevrilməli idilər. Lakin onlar misilsiz qəhrəmanlıq göstərib 180 ildən çox bir dövrdə öz dininə, adət-ənənələrinə, dininə, tarixi vətəninə sadiq qalmış, erməniləşməmiş, əksinə 1836-cı ildə həyata keçirilən tarixi ədalətsizliyi həmişə aradan götürməyə çalışmışlar. Nəzəri cəhətdən çoxdan sübuta yetirilmiş tarixi faktlar Alban-udi xristian icmasının bərpası ilə artıq maddiləşmiş və ədalət, udilərin haqqı bərpa edilmişdir.

Qafqaz Albaniyası və Alban Apostol Kilsəsini xatırladacaq hər şeyi saxtalaşdırmağa və məhv etməyə çalışan ermənilər məkrli niyyətlərini tam reallaşdıra bilmədilər. Azərbaycan xalqı öz dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra isə iki Alban-Udi dini icması dövlət qeydiyyatına alındı: Azərbaycan Respublikasının Alban-Udi Xristian dini icması və Oğuz şəhəri Alban-Udi Xristian dini icması.

Azərbaycan hökumətinin dəstəyi ilə Şəki rayonunun Kiş kəndində yerləşən və Qafqazda “kilsələrin anası” hesab olunan apostol Yelisey məbədi bərpa edilmiş, 2006-cı ildə isə udilərin kompakt halda yaşadığı Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsindəki “Çotari” Alban-udi kilsəsinin rəsmi açılışı olmuşdur. 2020-ci ildə Nic qəsəbəsində Heydər Əliyev Fondu tərəfindən daha bir tarixi kilsə – Müqəddəs Məryəm Ana kilsəsi əsaslı şəkildə bərpa edilib.

Həmçinin 14 iyul 2013-cü ildə Alban-Udi dini icmasında 80 ildən artıq bir müddətdə unudulan vəftiz ənənəsi yenidən dirçəldildi. 3 avqust 2013-cü ildə dövlətin dəstəyi ilə Alban-Udi kilsəsinin dirçəlişinin 10 illiyi və Qafqaz Albaniyasında Xristianlığın rəsmi din kimi qəbul edilməsinin 1700 illiyinə həsr olunmuş bayram mərasimi keçirildi. O da bir reallıqdır ki, ölkəmizdə yaşayan udilər Azərbaycan dövlətinin diqqət və qayğısı ilə tam əhatə olunublar.

Azərbaycan dövləti Qafqaz Albaniyasının qədim və zəngin tarixinin öyrənilməsi, əsl elmi və tarixi həqiqətlərin üzə çıxarılması, erməni saxtakarlığının ifşası istiqamətində mühüm işlər həyata keçirir. Çünki təkzibolunmaz tarixi faktlar sübut edir ki, Qafqaz Albaniyasının möhtəşəm maddi-mədəni irsinin yeganə varisi Azərbaycan xalqıdır.

Artıq 30 ilə yaxın bir dövrdə işğal altında olmuş ərazilərimizin azad olunması ilə tarixi Alban kilsələri də əsl həqiqi sahiblərinə qovuşub. Onların hər biri icma üzvləri tərəfindən ziyarət olunur. Alban-udi provaslav icmasının sədr müavini Rafiq Danakari Kəlbəcər rayonundakı Xudavəng monastırına vaiz təyin olunub.

Katolisizm. Xristianlığın bu qolu Bakıda Roma Katolik icması ilə təmsil olunmuşdur.

Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyi yenidən əldə olunduqdan sonra ölkəmizdə katolisizmin dirçəlməsinə şərait yaranıb. Azərbaycan Respublikası ilə Vatikan dövləti arasında qurulan yüksək diplomatik əlaqələr fonunda Katolik icması hərtərəfli dövlət dəstəyi ilə əhatə olunub.

Qeyd edək ki, ilk dəfə Katolik icması 31 yanvar 2002-ci ildə Dini Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsindən dövlət qeydiyyatından keçib. Elə həmin ilin may ayında ölkəmizdəki katoliklərin tarixində ən yaddaqalan hadisə baş verir. Belə ki, ulu öndər Heydər Əliyevin dəvəti ilə Roma Papası II İoann Pavel ölkəmizə rəsmi səfərə gəlir. Pontifikin səfəri Azərbaycandakı katoliklərin taleyində yeni səhifə açır.

2007-ci ilin fevral ayında Bakının mərkəzində Katolik kilsəsi ucaldılır. 2008-ci il sentyabrın 26-da Heydər Əliyev Fondu ilə ölkəmizdəki Katolik icma arasında əməkdaşlıq Memorandumu imzalanır.

Azərbaycanla Vatikan arasındakı əlaqələrin yüksək olduğunu göstərən nümunələrdən biri də Roma Papası Fransiskin 2016-cı ilin oktyabr ayının 2-də ölkəmizə rəsmi səfər etməsidir.

Protestantlıq. Hazırda ölkəmizdə protestantlıq müxtəlif cərəyanları ilə təmsil olunmuşdur. Qeyd edək ki, Azərbaycanda dövlət qeydiyyatından keçən protestant icmaları bunlardır: “Yeni Həyat” Xristian incil dini icması, Xilaskar Yevangelik Lüteranların Bakı dini icması, “Həyat sözü” Xristian dini icması, “Həyat Sözü – 2” Sumqayıt xristian dini icması, Bakı şəhəri Yevangelist Məsihi Baptistlərinin “Aqape” dini icması, Bakı şəhəri Nərimanov rayonu “Yeddinci Günün Adventistləri” dini icması, “Gəncə şəhəri Yeddinci Günün Adventistləri” xristian dini icması, “Vineyard Azərbaycan” xristian dini icması, Bakı şəhəri “Alov” xristian.

Yəhudilik

Azərbaycanda üç yəhudi icması – dağ yəhudiləri, əşkinazi yəhudilər və gürcü yəhudiləri icmaları mövcuddur. Bütövlükdə ölkədə yəhudilərin sayı 16.000-dir. Bunlardan 11.000-i dağ yəhudiləridir ki, təxminən 6000-i Bakıda, 4000-i Qubada, min nəfəri isə başqa şəhərlərdə yaşayır. Əşkinazi yəhudilər 4,3 min nəfərdir. Onların əksəriyyəti Bakıda və Sumqayıtda yaşayır. Gürcü yəhudiləri təxminən 700 nəfərdir.

Dağ yəhudiləri hazırda ölkədəki bütün yəhudi diasporu arasında çoxluq təşkil edir.

Bakıda, Oğuzda, Qubada dağ yəhudilərinin bir neçə sinaqoqu fəaliyyət göstərir. Qubadakı Qırmızı qəsəbə bütün postsovet məkanında dağ yəhudilərinin kompakt yaşadıqları yeganə yerdir. Qəsəbədə üç sinaqoq və ayinçilik məqsədilə tikilmiş mikva vardır.

Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra buradakı yəhudi icmaları daha da fəallaşmış, beynəlxalq yəhudi təşkilatları ilə əlaqələrini möhkəmlətmiş, öz dini məktəblərini – iyeşivalarını, mədəniyyət mərkəzlərini (məs., Yəhudi icmasının mədəniyyət mərkəzi), cəmiyyətlərini (məs., Həvva qadın cəmiyyəti, Hesed-Herşon xeyriyyə cəmiyyəti), klublarını (məs., Əlef, Kilel gənclər klubları, Mişpaha videoklubu), qəzetlərini (məs., Az-İz, Başnya, Amişav) yaratmışlar. Soxnut yəhudi agentliyi, Coynt və Vaad-l-Hetzola yəhudi komitələri Azərbaycandakı yəhudi diasporu arasında yəhudi ənənələrini qoruyub saxlamaq, sinaqoqlara yardım göstərmək və müxtəlif mədəniyyət tədbirləri keçirməklə məşğuldur.

2003-cü il martın 9-da Bakıda yeni yəhudi sinaqoqu açılmışdır. Bu, Avropada ən böyük sinaqoqdur. 2003-cü ilin sentyabrından Azərbaycanda ilk yəhudi məktəbi fəaliyyət göstərir.

Hazırda ölkəmizdə mövcud olan yəhudi icmaları Azərbaycan dövlətinin diqqət və qayğısı ilə əhatə olunmuşdur. 2011-ci ildə Bakı şəhəri Dağ Yəhudiləri dini icması üçün yeni sinaqoq tikilmişdir

Eyni zamanda, Bakıda yaşayan yəhudi uşaqlar üçün Heydər Əliyev Fondu və “Or-Avner” Beynəlxalq Fondu tərəfindən “Xabad-Or-Avner” Təhsil Mərkəzi inşa olunmuşdur.

Azərbaycan qeyri-maddi tarixi

Qeyri-maddi aktivlər nədir?

Azərbaycan Respublikası Vergi Məcəlləsinin 13.2.9. Maddəsinə görə:

Qeyri-maddi aktivlər – intellektual, o cümlədən ticarət nişanları, digər sənaye mülkiyyəti obyektləri, habelə müvafiq qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada vergi ödəyicisinin mülkiyyət hüququnun obyekti kimi tanınan digər analoji hüquqlar.

Qeyri-maddi aktivlər – fiziki əsası olmayan, lakin sahibkarın imtiyazı və hüququ əsasında dəyər yaradan dövriyyədənkənar aktivlərdir.

Müəssisənin qeyri-maddi aktivlərinə təsərrüfat fəaliyyətində uzun müddət istifadə edilən, gəlir gətirən, torpaq sahələrindən, təbii ehtiyatlardan (sərvətlərdən) istifadə hüquqları, patentlər, lisenziyalar, “nou-hau”, proqram məhsulları, inhisar və imtiyaz (üstünlük) hüququ (xüsusi fəaliyyət növünə verilən lisenziyalar da daxil olmaqla), təşkilati xərclər, ticarət markaları, əmtəə nişanları və s. aiddir.

Qeyri-maddi aktivlər uçot və hesabatda onların alınmasına və planlı məqsədlərə işlənməsi üçün düzəldilib yararlı hala salınmasına çəkilən xərclərlə (ilkin dəyərinə) əks etdirilir və istifadə-edildikcə onların dəyəri istismar müddətindən asılı olaraq müəssisə tərəfindən müəyyən edilmiş xüsusi köhnəlmə normaları əsasında hər ay (bərabər miqdarda) köhnəlmə hesablanaraq məhsulun (xidmətin) dəyərinə, tədavül xərclərinə silinməklə ödənilir. Faydalı istifadə müddətini müəyyən etmək mümkün olmayan qeyri-maddi aktivlər üzrə köhnəlmə normaları 10 il müddətinə (müəssisənin fəaliyyət müddətindən çox olmayaraq) müəyyən edilir.

təsisçilər tərəfindən müəssisəyə nizamnamə kapitalı kimi qoyulan obyektlər üzrə tərəflərin razılığına əsasən;
digər müəssisə və şəxslərdən pulla əldə edilmiş obyektlər üçün bu obyektlərin əldə edilməsi və hazır vəziyyətə gətirilməsi üzrə faktiki məsrəflərdən asılı olaraq;
digər müəssisə və şəxslərdən əvəzsiz alınmış obyektlər üçün müəssisənin daim fəaliyətdə olan qiymətlərinə komissiyanın müəyyən etdiyi dəyərlə.

Mühasibat uçotu
Uçotun təşkili

Azərbaycan qeyri-maddi tarixi

Azərbaycan qeyri-maddi tarixi

Azərbaycan

Azərbaycan qeyri-maddi tarixi

Похожие статьи

Related posts: