AZƏRBAYCANIN GEOİQTİSADİ MÖVQEYİNİN MÖHKƏMLƏNMƏSİ

“Artıq xüsusilə də Türkiyənin Güney Doğu bölgəsindən Naxçıvan üzərindən Azərbaycanın qərb bölgəsinə, Qarabağa yüklərin və sərnişinlərin daşınma müddəti dəfələrlə aşağı düşə bilər. Bu, iki ölkə arasında ticarət-iqtisadi münasibətlərin inkişafına şərait yaradacaq. Gələcəkdə Qarabağın bərpası ilə bağlı prosesdə böyük ehtimalla Azərbaycana dəstək verən ölkələr o cümlədən Türkiyə aktiv şəkildə iştirak edəcəkdir. Müvafiq prosesin həyata keçirilməsinin çevik şəkildə edilməsində həmin dəhlizin rolu müsbət olacaq. Digər tərəfdən Azərbaycan demək olar ki müstəqillik dövrü ərzində bölgəni geosiyasi və geoiqtisadi dəhlizə çevirmək kimi bir mövqe ortaya qoyub. Bu istiqamətdə də müvafiq imkanlar yaranacaq. Artıq Rusiyadan yüklər dəmir yolu vasitəsilə rahat şəkildə İran və Türkiyəyə başqa alternativlərdən istifadə etmədən çatdırıla biləcək. Eyni zamanda Naxçıvan üzərindən İranın bir çox bölgələrinə Rusiyanın məhsullarının rahat şəkildə daşınmasını təmin etmək olacaq. Bəzi məhsul növləri var ki, onlar iri həcm tutumlu deyillər və bu gün dünya təcrübəsində biznes onların daha çox avtomobil yolu ilə daşınmasına üstünlük verir. Naxçıvana həm dəmir yolu həm də avtomobil yolunun açılması nəzərdə tutulduğundan bizdə hər iki variantı həyata keçirmək imkanı olacaq. Bu da son nəticədə Azərbaycanın tranzit gəlirlərini artıracaq. Perspektivdə isə dolayısı ilə Azərbaycanın müvafiq ölkələrlə əməkdaşlıqda siyasi mövqelərini də gücləndirəcək. Proseslər Azərbaycanda məhz bu istiqamətdə inkişaf edə bilər. Bunun üçün güclü potensial var”.

Azərbaycan bölgəni geosiyasi və geoiqtisadi dəhlizə çevirmək istəyir – İqtisadçı ekspert

“Bizim üçün ən vacib və əhəmiyyətli olan Naxçıvanın blokadadan çıxmasıdır. Bu strateji əhəmiyyət daşıyan bir məsələdir. Uzun müddət ərzində Naxçıvanın coğrafi blokadada qalması onun iqtisadi inkişafına da neqativ təsirlər göstərib. Naxçıvandan əsas iqtisadiyyata və əks istiqamətdə yük daşımalarında ciddi problemlər var. Bunlar biznesin xərclərini artırır. Eyni zamanda vaxt itkisinə, əlavə vəsait itkisinə səbəb olur. İran üzərindən daşımalar zamanı iki gömrük məntəqəsindən keçmə həm xərc aparandı həm də zaman itkisinə gətirib çıxarır”.

Yenisabah.az xəbər verir ki, bunu iqtisadçı-ekspert Rəşad Həsənov bildirib.

Onun fikrincə bütün bunlar Mehri dəhlizi istifadəyə veriləcəyi təqdirdə aradan qalxacaqdır.

“Bundan sonra həm də əmək bazarları arasında çox sıx qarşılıqlı münasibətlərin formalaşması imkanı yaranacaq. Naxçıvanda əmək bazarı kiçikdir. Ola bilsin ki, bir sıra fəaliyyət sahələrində lazım olan kadrların əldə edilməsi çətin olur. Amma əsas iqtisadiyyatdan da ora kadr cəlb edilməsində problem olur. Yol açıldıqdan sonra isə təsəvvür edin ki, Naxçıvan sakini rahat şəkildə Zəngilanda, Cəbrayılda, Qubadlıda iş tapa bilər. Hətta gündəlik olaraq gəlib işləyib evinə qayıda bilər. Çünki Muxtar Respublikanın elə yeri var ki, oradan Naxçıvan şəhərinin mərkəzinə daha çox vaxt aparır nəyinki həmin tranzit yolla Qarabağ bölgəsinə daxil olmaq. Paralel olaraq əsas iqtisadiyyatdan da əsasən peşəkar kadrların Naxçıvanda iş təkliflərini qiymətləndirmək imkanları yaranacaq. Yəni nəticə etibarı ilə əmək bazarının özünün belə inteqrasiya imkanları yaranacaq”.

Ekspert deyib ki, digər məsələ Naxçıvanın xüsusilə də İran və Türkiyyə ilə dəmir yolu infrastrukturunun əlaqələndirlməsidir:

“Onun tranzit ötürmə qabiliyyətinin əhəmiyyətli səviyyədə artırılması əlavə gəlir imkanı yaradır. Əgər düzgün qiymətləndirmə aparılarsa, müvafiq infrastruktur formalaşdırılarsa, biznes mühiti müəyyən qədər liberallaşarsa bu dolayısı ilə həmin bölgədə ciddi turizm potensialı da yarada bilər. Belə ki müasir turizm marşrutları kompakt elementləri özündə birləşdirir. Hər hansı bir istiqamətdə səyahət edən insanlar bir səfər çərçivəsində bir neçə ölkəni görmək istəyir. Bu mənada Türkiyə- Naxçıvan-Azərbaycanın Qarabağ və digər əraziləri üzərində turizm marşrutları hazırlamaq mümkündür. Hətta Qarabağ-Naxçıvan-İran üzərindən çox maraqlı və cəlbedici turizm marşrutları da təşkil etmək olar. Bütün bunlar Naxçıvan üçün bir iqtisadi baza formalaşdırır”.

R.Həsənliyə görə tranzit əlaqələndirmə nəticəsində Türkiyyə ilə Azərbaycan arasındakı daşımalarda müəyyən iqtisadi mənfəətlilik və zaman itkisi ilə bağlı problemlərin həlli məsələsi gündəmə gəlir:

“Artıq xüsusilə də Türkiyənin Güney Doğu bölgəsindən Naxçıvan üzərindən Azərbaycanın qərb bölgəsinə, Qarabağa yüklərin və sərnişinlərin daşınma müddəti dəfələrlə aşağı düşə bilər. Bu, iki ölkə arasında ticarət-iqtisadi münasibətlərin inkişafına şərait yaradacaq. Gələcəkdə Qarabağın bərpası ilə bağlı prosesdə böyük ehtimalla Azərbaycana dəstək verən ölkələr o cümlədən Türkiyə aktiv şəkildə iştirak edəcəkdir. Müvafiq prosesin həyata keçirilməsinin çevik şəkildə edilməsində həmin dəhlizin rolu müsbət olacaq. Digər tərəfdən Azərbaycan demək olar ki müstəqillik dövrü ərzində bölgəni geosiyasi və geoiqtisadi dəhlizə çevirmək kimi bir mövqe ortaya qoyub. Bu istiqamətdə də müvafiq imkanlar yaranacaq. Artıq Rusiyadan yüklər dəmir yolu vasitəsilə rahat şəkildə İran və Türkiyəyə başqa alternativlərdən istifadə etmədən çatdırıla biləcək. Eyni zamanda Naxçıvan üzərindən İranın bir çox bölgələrinə Rusiyanın məhsullarının rahat şəkildə daşınmasını təmin etmək olacaq. Bəzi məhsul növləri var ki, onlar iri həcm tutumlu deyillər və bu gün dünya təcrübəsində biznes onların daha çox avtomobil yolu ilə daşınmasına üstünlük verir. Naxçıvana həm dəmir yolu həm də avtomobil yolunun açılması nəzərdə tutulduğundan bizdə hər iki variantı həyata keçirmək imkanı olacaq. Bu da son nəticədə Azərbaycanın tranzit gəlirlərini artıracaq. Perspektivdə isə dolayısı ilə Azərbaycanın müvafiq ölkələrlə əməkdaşlıqda siyasi mövqelərini də gücləndirəcək. Proseslər Azərbaycanda məhz bu istiqamətdə inkişaf edə bilər. Bunun üçün güclü potensial var”.

Eksper hesab edir ki, konstruktiv mövqe nümayiş etdirəcəyi təqdirdə sözügedən nəqliyyat dəhlizləri Ermənistanı regionda ən şanslı ölkəyə çevirə bilər, iqtisadiyyatı üçün 20-30 % əlavə gəlir mənbəyi yaradar: “Xüsusilə dəmir yolu infrastruktrunun formalaşdırılması baxımından Ermənistanın kifayət qədər qazancları olacaq. Belə ki, Ermənistanla İran arasında dəmir yolu infrastrukturunun yaradılması ilə bağlı layihələr müzakirə olunur və onlar çox bahalı layihələrdir. Bu nöqteyi nəzərdən Mehridən keçəcək dəmir yoluna qoşulmaqla Ermənistan çox rahat şəkildə öz məhsullarını əsas ticarət tərəfdaşı olan İran bazarına çatdıra biləcək. Eyni zamanda dolayısı ilə Naxçıvan üzərindən Türkiyə bazarına oradan da hətta Avropa bazarına çıxış üçün rahat imkanlar əldə edəcək. Nəticə etibarı ilə Ermənistan yuxarıda qeyd etdiyimiz turizm marşrutlarına da daxil edilə bilər. Yəni bu dəhlizlər turizm aspektindən də onun üçün çox böyük bir bazar formalaşdıracaq. Bütövlükdə götürsək blokadadan çıxmanın özü Ermənistan iqtisadiyyatının xüsusilə də ticarətin inkişafı üçün bu prosesdə iştirak edən sahibkarlıq subyektlərinin xərclərinə qənaət baxımından, prosesin özündə mənfəət normasının artması baxımından çox böyük imkanlar yaradacaq”. (Report)

AZƏRBAYCANIN GEOİQTİSADİ MÖVQEYİNİN MÖHKƏMLƏNMƏSİ

Azərbaycan öz dövlət müstəqilliyinin bərpa olunmasından sonrakı illər ərzində daxili və xarici siyasət sahəsində böyük uğurlara imza atmışdır. Müasir Azərbaycanın siyasi müstəqilliyinin bünövrəsi olan iqtisadi müstəqilliyimizin dayaqları hələ keçən əsrdə ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulmuşdur. Təsadüfi deyil ki, iqtisadiyyatımızın müasir dayaqları, məhz 1969-1982-ci illərdə qoyulmağa başlamış və böyük uğurlar əldə edilmişdir.

Heydər Əliyevin dövlətçilik strategiyası ölkənin tarixi-iqtisadi xüsusiyyətlərini, geosiyasi şəraiti, milli mənafeyi, müasir dövrün tələblərini əsas tutaraq fəaliyyətin prioritet istiqamətlərini özündə əks etdirir. Makroiqtisadi sabitləşmə, bütün sahələrdə islahatların həyata keçirilməsi, beynəlxalq inteqrasiya proseslərinə fəal surətdə qoşulma, ölkənin geosiyasi və geoiqtisadi mövqelərinin möhkəmləndirilməsi, xalqın sosial rifahının yaxşılaşdırılması, xarici iqtisadi əlaqələrin genişləndirilməsi, beynəlxalq maliyyə kredit təşkilatları ilə əlaqələrin təkmilləşdirilməsi kimi vacib və zəruri məsələlər ölkənin dövlətçilik strategiyasında xüsusi yer tuturdu.

Ötən əsrin sonlarından etibarən Azərbaycan sosial-iqtisadi və mədəni həyatda böyük təkamül yolunu inamla keçərək sabit, təhlükəsiz və müasir həyat səviyyəsini təmin etmiş ölkə kimi dünyada tanınır. Ölkənin beynəlxalq nüfuzu əhəmiyyətli dərəcədə artmış, cəmiyyətdə dövlətçilik ənənələri güclənmiş, müasir sosial-iqtisadi infrastruktur quruculuğu uğurla həyata keçirilmişdir. İqtisadi inkişafdan qaynaqlanan yüksək maliyyə imkanları uzun illər makroiqtisadi sabitlik və artıma mühüm töhfə vermiş.

Azərbaycanın XX əsrdəki inkişafı dinamik olmuşdur. Bu dinamik inkişafın təmin olunması neft və qaz sənayesi ilə yaxından bağlı olmuşdur. Əsrin birinci yarısında Azərbaycan neftqazçıxarma sənayesinin dünya sənayesinin inkişafında oynadığı rolu düzgün qiymətləndirməyə əsas verir. Azərbaycanda neft hasilatı qədim və zəngin tarixə malikdir. Eramızdan min illər qabaq burada ibtidai üsullarla neft çıxarıldığı və karvan yolları ilə müxtəlif ölkələrə daşındığı faktlarla sübut olunur. Neftin sənaye üsulu ilə hasil edilməsinin, emalının, tankerlərlə, dəmir yolu ilə, boru kəmərləri ilə nəql edilməsinin, sahildə, açıq dənizdə və dənizin dərinsulu hissələrində neft yataqlarının kəşf və istismar olunmasının əsası Azərbaycanda qoyulmuşdur.

Bakı neftçiləri həmişə neftin, qazın kəşfiyyatı, hasilatı, emalı və nəqli sahələrində çoxsaylı ideyaların generatoru olaraq tanınmış, misilsiz fədakarlıqlar göstərərək, ən mütərəqqi yenilikləri istehsalatda tətbiq etmişlər. Buna görə də Bakı uzun müddət dünyanın neft akademiyası hesab edilmişdir.

1969-cu ildə birinci dəfə respublikamızın rəhbərliyinə gələn Ulu öndər Heydər Əliyev milli iqtisadiyyatda tarixən həlledici rol oynamış neft sənayesinin əvvəlki şöhrətini özünə qaytarmaq, mövcud təbii və intellektual potensialdan səmərəli istifadə etməklə bu sahənin dinamik inkişafına nail olmaq vəzifəsini qarşıya qoydu. Neft sənayesinin innovasiyalar üçün münbit zəmin olduğunu yaxşı bilən Heydər Əliyev özünəməxsus böyük uzaqgörənlik nümayiş etdirərək, Ümumittifaq neft sənayesinin konseptual inkişaf perspektivlərini təmin edən bir çox təsisatları – elmi-tədqiqat institutlarını, istehsalat birliklərini, mühüm strateji müəssisələri Bakıda cəmləşdirdi. Məqsəd neft sənayesində elmtutumlu müasir sahələrin inkişafına təkan verməkdən, aktual və prioritet istiqamətləri müəyyənləşdirməkdən, keçmiş SSRİ-nin elmi-texniki fikrini bu istiqamətlərə yönəltməklə son nəticədə bütün mümkün vasitələr hesabına Azərbaycan neft təsərrüfatının modernizasiyasını həyata keçirməkdən və respublikamızı yenidən iri neft mərkəzlərindən birinə çevirməkdən ibarət idi. Dünya neft sənayesinin gələcək inkişaf yolunun məhz dənizdə neftçıxarma ilə bağlı olacağını irəlicədən görən Ulu öndərin rəhbərliyi ilə bu istiqamətdə genişmiqyaslı fəaliyyətə başlanıldı.

Məlum olduğu kimi, 1970-ci ilə qədər Xəzər dənizində istifadə olunan texniki vasitələr dənizin cəmi 40 metrədək dərinliyində işləməyə imkan verirdi. Xəzərin Azərbaycan sektorunda bu dərinliklərdə olan perspektiv strukturlar isə, demək olar ki, bütünlüklə kəşf olunmuşdu. Buna görə əvvəlcə dənizin 70 metr dərinliyində kəşfiyyat-axtarış işləri aparmağa imkan verən “Xəzər” tipli üzən qazma qurğuları alındı. Görülən tədbirlər tezliklə “Bahar” və “Bulla-dəniz” yataqlarının açılması ilə nəticələndi.

Artıq 1970-1980-ci illərdə “Şelf” tipli o dövr üçün ən müasir yarımdalma üzən qazma qurğularının respublikaya gətirilməsi dərinsulu sahələrdə zəngin neft və qaz yataqlarının kəşf olunmasına imkan yaratdı. 80-ci illərdə bu qurğuların sayı 11-ə çatmışdı. “Şelf” tipli qurğular Azərbaycana uzun müddət xidmət etdi və müstəqillik dövründə “Dədə Qorqud”, “İstiqlal” kimi daha modern qurğuların yaranması üçün təməl rolunu oynadı.

Azərbaycanda neft sənayesinin müasirləşdirilməsi istiqamətində görülən mühüm tədbirlərdən biri də Dərin Dəniz Özülləri Zavodunun inşası olmuşdur.

Neftayırma zavodlarının artan istehsal güclərindən səmərəli istifadə etmək məqsədi ilə Rusiya və Qazaxıstandan böyük miqdarda xam neft idxalına başlanılmış, yükdaşımaların həcmi artmışdı. 1983-cü ildə Ulu öndərin təşəbbüsü əsasında Sibir neftinin Bakı zavodlarına nəql edilməsi məqsədi ilə İttifaq əhəmiyyətli Qroznı-Bakı neft kəmərinin istifadəyə verilməsi respublika ərazisində ətraf mühitə, o cümlədən, Xəzər dənizinin ekologiyasına mənfi təsirlərin nəzərəçarpacaq dərəcədə azalmasına səbəb olmuşdu.

Beləliklə, ötən əsrin 70-80-ci illərindən neft sənayesinin müasirləşdirilməsi istiqamətində atılan addımlar umumilikdə respublika iqtisadiyyatının güclənməsi üçün möhkəm zəmin yaratmışdı

1994-cü ildə “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanması ilə bu qalibiyyətli strategiyanın icrasına start verildi. Strategiyanın mahiyyətini xarici sərmayələrin köməyi ilə neft-qaz sənayesini müasirləşdirmək, bu sektordan əldə ediləcək gəlirləri iqtisadiyyatın digər sahələrinə yönəltmək və ümumi iqtisadi-siyasi dirçəlişə nail olmaq məqsədləri təşkil edirdi. Siyasi səciyyəsi etibarı ilə Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin iqtisadi qarantı olan yeni neft strategiyası – bütövlükdə ölkənin modernləşmə və davamlı inkişaf doktrinası idi. Bu strategiyanın gerçəkləşməsi həqiqətən də Azərbaycan Respublikasının, ölkə iqtisadiyyatının, xüsusilə neft sənayesinin yeni inkişaf mərhələsinə qədəm qoymasına, müasirləşməsinə güclü təkan vermişdir.

İlk növbədə qeyd olunmalıdır ki, ölkə üzrə neft və qaz hasilatı sahəsində tarixdə görünməmiş yüksəliş qeydə alınmışdır. Geoloji və geofiziki tədqiqatlarda, qaz və neft yataqlarının ehtiyatlarının dəqiqləşdirilməsində yeni üsullar, mükəmməl maili qazmanın köməyi ilə lay boyu horizontal qazma metodu, neftvermə əmsalının artırılması kimi yeniliklərin tətbiqi nəticəsində Azərbaycanın neft ehtiyatları 2 milyard tona, qaz ehtiyatları isə 2,2 trilyon kubmetrə qədər artırılmışdır. Ölkə üzrə neft hasilatı ilbəil artaraq 2010-cu ildə 51 milyon tona, qaz hasilatı isə 27 milyard kubmetrə çatmışdır. “Əsrin müqaviləsi”nin imzalandığı tarixdən 2010-cu ilədək Azərbaycanın neft-qaz sektoruna xarici şirkətlər tərəfindən 37 milyard ABŞ dolları həcmində sərmayə qoyulmuşdur. Respublikanın enerji müstəqilliyi tam təmin olunmuş, Azərbaycan təbii qaz idxal edən ölkədən regionda və bütün dünyada mühüm qaz ixracatçısı kimi tanınan bir ölkəyə çevrilmişdir. Qısa müddət ərzində Bakı-Tbilisi-Ceyhan əsas ixrac neft, Bakı-Tbilisi-Ərzurum qaz kəmərləri tikilib istismara verilmiş, şaxələndirilmiş etibarlı ixrac neft-qaz kəmərləri sistemi yaradılmışdır. Səngəçalda inşa edilmiş terminal dünyanın bu qəbildən olan ən böyük müəssisələrindən biridir. Xəzər dənizinin dərin hissələrində yerləşən kəşfiyyat bloklarında qazma işlərini sürətləndirmək üçün tikilməsinə, yenidən qurulmasına və müasirləşdirilməsinə 700 milyon ABŞ dollarından artıq sərmayə qoyulmuş 4 nəhəng dəniz qazma qurğusunun- “Dədə Qorqud”, “İstiqlal”, “Qurtuluş” və “Lider”in (Xəzərdəki bu ən əzəmətli qurğu hazırda Ulu öndər Heydər Əliyevin adını daşıyır) əldə olunması da neft sənayemizin şəksiz uğurlarından hesab edilməlidir.

Ulu öndərin siyasi kursunun ən layiqli davamçısı, Azərbaycan Respublikasının möhtərəm Prezidenti İlham Əliyev cənablarının rəhbərliyi altında uğurla davam etdirilən yeni neft strategiyası ölkə iqtisadiyyatının flaqmanı olan Azərbaycan Respublikası Dövlət Neft Şirkətinin inkişaf edərək böyüməsinə, genişlənməsinə, beynəlxalq standartlara uyğunlaşmaqla modern bir şirkətə çevrilməsinə zəmin yaratmışdır. “Azəri-Çıraq-Günəşli”, “Şahdəniz”, BTC, Cənubi Qafqaz ixrac qaz kəməri kimi irimiqyaslı layihələrin həyata keçirilməsində nüfuzlu beynəlxalq şirkətlərlə tərəfdaşlıqdan əldə etdiyi zəngin müasir təcrübə və yeni texnologiyalar şirkətin inkişafında keyfiyyətcə yeni mərhələyə yüksəlməsinin əsası olmuşdur. Müstəqillik dövründə ilk dəfə olaraq daxili qüvvələr hesabına Xəzər dənizindəki “Ümid” strukturunda aparılmış kəşfiyyat-qazma işlərinin uğurla nəticələnməsi, burada böyük ehtiyatlara malik yeni bir yatağın açılması deyilənlərin parlaq nümunəsidir. Şirkət karbohidrogenlərin axtarışı, hasilatı, nəqli, emalı, marketinqi, satışı, habelə neft-kimya məhsullarının istehsalı ilə məşğul olan çoxsahəli, inteqrasiya edilmiş struktura malikdir.

Nəhayət Mübariz qızı Hüseynli

AZƏRBAYCANIN GEOİQTİSADİ MÖVQEYİNİN MÖHKƏMLƏNMƏSİ

Azərbaycan bölgəni geosiyasi və geoiqtisadi dəhlizə çevirmək istəyir – İqtisadçı ekspert

AZƏRBAYCANIN GEOİQTİSADİ MÖVQEYİNİN MÖHKƏMLƏNMƏSİ

Похожие статьи

Related posts: