Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar müzəffər məmmədov elçin ibadov

Справочник-Голуби

beynəlxalq iqtisadi münasibətlər kateqoriyası üzrə məqalələr

Öz gərginliyi, ziddiyyətləri, mövcud problemlərinin xarakteri və miqyası baxımından XXI əsrin ilk onilliklərinin beynəlxalq münasibətlər tarixində özünəməxsus yer tutacağı şübhəsizdir. Hər halda, beynəlxalq aləmdə böyük dövlətlərin kəskin geosiyasi, siyasi, iqtisadi, mədəni və digər sahələrdə apardıqları rəqabətdə yeni status almış aktorların — transmilli korporasiyaların, müxtəlif QHT-lərin, mətbuat orqanlarının, terror təşkilatlarının ciddi təsirə malik olan oyunçulara çevrilməsi əvvəlki dövrlərdə indiki qədər açıq və qabarıq şəkildə müşahidə olunmamışdır.

OSTUNI AND OLIVE OIL VIP IN THE LAND OF THE OLIVE TREE PARK AT BIOL 2018

Puglia, the “heel” of Italy, has suddenly become fashionable. Tourists are discovering its olive oil, wine, landscape, food, art and culture.But unlike some other Italian regions, Puglia is perceived asmore authentic.
Thanks to my experience in Puglia due to the organization of an educational tour promoted by the Regional Agency “Puglia Promozione” and organized by C.I.BI. — ConsorzioItaliano per ilBiologico — within BIOL International Prize held from 21 to 24 March in Ostuni, I discovered beautiful olive orchard landscapes, excellent cooking, old traditions and ancient culture.

BIOLMIEL: an international prize for high quality organic honeys

BIOLITALIA is an Italian association of organic producers that organizes BIOL, an international competition for organic extra-virgin olive oils that is in 2018 at its 23 rd edition, and BIOLMIEL, an international competition for organic honeys, currently at its 10 th year.
BIOLMIEL competition is open to organic beekeepers from all over the world, and in 2017 the competition reached 200 honey samples, sent by more than 60 beekeepers.
BIOLMIELinternational jury will judge every year all honey samples enrolled in the competition. The international jury is made up of professional experts on the sensorial evaluation of honeys (up to 12 individuals), and a Panel Leader. BIOLMIEL Panel Leader is Gian Luigi Marcazzan, researcher at the Italian Agriculture Research Centre on Beekeeping in Bologna (CREA-AA). All samples before being evaluated by the jury are rendered anonymous, in order to avoid any biased judgement.

Beynəlxalq maliyyə bazarları

Maliyyə bazarı — əmanət toplayanların vəsaitlərini birbaşa borc götürənlərə təqdim edilməsinə şərait yaradan maliyyə institutlarıdırlar. Maliyyə bazarının yaranması zəruriliyinin əsas amillərindən biri maliyyə ehtiyatlarının qeyri-bərabər bölgüsüdür. Çünki bu bölgü zamanı müəssisələrin bir qismində maliyyə ehtiyatlarının artıqlığı, digər qismində isə maliyyə ehtiyatlarının çatışmamazlığı özünü büruzə verir. Bu zaman maliyyə ehtiyatlarının bir müəssisədən digərinə doğru hərəkətinin təmin edilməsinin mühüm forması kimi maliyyə bazarı çıxış edir. Deməli, maliyyə bazarı pul vəsaitlərinin sahiblərindən ehtiyacı olanlara doğru yönəldilməsində vasitəçi rolunu oynayır. Müasir şəraitdə maliyyə bazarı aşağıdakı funksiyaları həyata keçirir:

Monopoliyalar, birləşmələr və yenidənqurmalar

Korporativ forma Amerikanın bir sıra biznes sahələrinin uğurla böyüməsində açıq-aşkar həlledici rol oynayır. Lakin amerikalılar bəzən iri şirkətlərə şübhə ilə yanaşır və korporasiya menecerlərinin özləri belə həddən artıq böyümə barədə tərəddüd keçirirlər.
19-cu əsrin sonlarında amerikalılar korporasiyaların nəhəng həcmdə kapital toplayaraq daha kiçik müəssisələri uda və yaxud digər firmalarla birləşərək və ya sövdələşərək rəqabəti öldürə biləcəklərindən ehtiyat edirdilər.

Amerikada korporasiyalar

ABŞ-da kiçik və orta həcmli şirkətlər nə qədər çox olsa da, böyük biznes quruluşları ölkə iqtisadiyyatında aparıcı rol oynayır. Bunun bir neçə səbəbi var. İri şirkətlər daha böyük sayda insanları mal və xidmətlərlə təchiz edir və bir çox hallarda kiçik şirkətlərə nisbətən daha səmərəli fəaliyyət göstərirlər. Bundan əlavə, onlar adətən çox böyük həcmdə mal istehsal etdiklərinə və bu səbəbdən hər bir mal vahidinə az xərc çəkdiklərinə görə öz məhsullarını daha ucuz qiymətə sata bilirlər. Onlar bazarlarda da üstün mövqeyə malikdirlər, çünki alıcıların çoxu daha məşhur firma adlarına rəğbətlə yanaşır, təkcə adın müəyyən keyfiyyət ölçüsü olduğuna inanır.

Aksiyalar, istehlak mallar və bazarlar

Amerikada kapital bazarları kapitalizmin qan damarlarını təşkil edir. Şirkətlər zavod və fabriklərin, ofis binalarının, təyyarələrin, qatarların, gəmilərin tikintisini, telefon xətlərinin çəkilməsini maliyyələşdirmək, eləcə də bir çox digər korporativ fəaliyyətləri maddi cəhətdən dəstəkləmək üçün lazım olan fondları əldə edə bilmək məqsədilə bu bazarlara üz tuturlar. Pulların böyük bir hissəsi pensiya fondları, sığorta şirkətləri, banklar, fond qurumları kimi böyük təsisatlardan, kolleclər və universitetlərdən gəlir.

Yeni sənaye ölkələrinin (YSÖ) problemləri və gələcək iqtisadi inkişafı

Latın Amerikası ölkələri borclular siyahısında liderlik mövqeyindədirlər. Ümumi borcun məbləğindən 500 mlrd.dollar onların payına düşür. Əhaliyə düşən (adam başına) hesaba görə Asiyada 300 dollar qarşı 1200 dollar çoxdur. Dünyada ən iri borclu ölkə Meksikadır. Onun xarici borcunun çəkisi 170 mlrd.dollar-la qiymətləndirilir. Braziliyanın 1994-cü ildə130 mlrd.dollar borcu olmuşdur. YSÖ-də ən vacib və ciddi problemlər aşağıdakılardır:
1. Bu ölkələrin əksəriyyətində sabit daxili yığımın olmaması; 2. Bununla bağlı olaraq,bu ölkələrin inkişafının xarici kapitaldan asılı olmaması; 3. İri ölçüdə xarici borclar.

Beynəlxalq maliyyə təşkilatlarının xüsusiyyətləri

Dünya ölkələri arasında iqtisadi, maliyyə və sosial münasibətlər inkişaf etməkdədir.Xüsusilə İkinci Dünya Müharibəsindən sonra dünyada bloklaşmalar ortaya çıxmış, beynəlxalq münasibətlər sürətlənmiş və beynəlxalq maliyyə təşkilatları qurulmağa başlamışdır.Bundan sonra inkişaf etməkdə olan ölkələrin inkişafının maliyyələşdirilməsini saxlaya bilmək üçün xarici borc və xarici yardım təşkilatları meydana çıxmışdır.
İstər beynəlxalq,istərsə də regional miqyasda fəaliyyət göstərən maliyyə təşkilatlarının ortaq məqsədləri aşağıdakılardır:
— Beynəlxalq mal alış-verişinə dair çətinlikləri aradan qaldırmaq və beynəlxalq inkişafı təşviq etmək;

Transmilli korporasiyalar

Dünya istehsalı və beynəlmiləlləşmə prosesi. Hələ XIX əsrin ortalarında bütün dünyada yerli istehsal və lokal bazarlar üstünlük təşkil edirdi.O vaxt bütün əmtəə və xidmətlərin 90%-ə yaxını 200 km radiuslu məsafədən olan xammal və materiallardan hazırlanırdı və elə həmin hüdudlarda da məhsulların əksəriyyəti satılırdı.Bu gün inkişaf etmiş sənaye ölkələrində orta hesabla məhsul, xammal və materialların yarısı importdan alınır və ya xaricdəki filiallarda və törəmə şirkətlərdə istehsal olunur.

Beynəlxalq iqtisadi təşkilatların təşəkkül tapması və inkişaf mərhələləri

Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar dövlətlərarası çoxsahəli razılaşdırılmış məqsədi, daimi orqanı, səriştəsi olan beynəlxalq əməkdaşlıq institutu və beynəlxalq iqtisadi münasibətləri tənzimləmək alətidir. Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar çərçivəsində ümumiqtisad və ya xüsusi məsələlər üzrə gərgin danışıqlar gedir, mübahisəli və ziddiyyətli məsələlərin həlli yolları axtarılır və bu təşkilatlara üzv olan dövlətlər arasında münasibətlər yaradılır və inkişaf edir. Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə öz adından, eyni zamanda təşkilatın üzvü olub beynəlxalq müqavilələrin bağlanmasında öz qərarları ilə iştirak edən dövlətlər adından nisbətən sərbəst çıxış edir. Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar beynəlxalq hüququn subyekti kimi qəbul edilir. Beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar bir tərəfdən dövlətlərarası münasibətlərin, digər tərəfdən beynəlxalq hüququn subyekti olduğundan, beynəlxalq qanunçuluğun və dövlətlərarası mübahisəli məsələlərin qarşılıqlı iqtisadi münasibətlərin möhkəmlənməsi, inkişafı və həlli üçün əməli rol oynayır.
Beynəlxalq iqtisadi təşkilatların üzvləri BIM-də öz müstəqillik rolunu itirmiş, eyni zamanda birbaşa və ya dolayı yolla BIM-ə müəyyən təsir göstərir. Müxtəlif beynəlxalq iqtisadi təşkilatların BIM-də rolu və yeri eyni deyildir. Beynəlxalq iqtisadi təşkilatların üzvlərinin iqtisadi rəftarının tənzimlənməsi və istiqamətləndirilməsi mexanizmi real və pozitiv rol oynayır. Bu mexanizmin ümumimiyyətlə bu və ya digər beynəlxalq, iqtisadi, sosial-siyasi şəklə salınması və təsviri sadə informasiya mübadiləsində ola bilər. Dünya səhnəsində iqtisadi siyasətin və onun strategiyasının ayrı-ayrı elementləri müəyyən iqtisadi hərəkətin işlənib hazırlanması və həyata keçirilməsi ilə razılaşdırılır. Çıxışda BIM-lər sistemində tənzimlənmə mexanizmi işləyir və həmin iştirakçı olan təşkilat tərəfin təsir göstərən kanal hesab edilir və ümumi iqtisadi siyasətin işlənib hazırlanması yerdə baş verən ziddiyyətlərin və gərginliklərin aradan qaldırılmasına – düzəldilməsinə təsir göstərir.
Dünya təcrübəsinin göstərdiyi kimi baş verən bütün hadisələrin qarşılıqlı asılılığının güclənməsi və inkişafı, o cümlədən iqtisadi münasibətlərin obyektiv meyilləridir və bu meyllər beynəlxalq iqtisadi təşkilatların formalaşmasına imkan verir. Gələcəkdə belə obyektiv qanunçuluğun yaradılması beynəlxalq əmək bölgüsünün dünya təsərrüfatının və digər sahələrin beynəlmiləlləşdirilməsinin dövlət və beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən davam etdirilməsi, bir tərəfdən belə qanunçuluğun baş verməsi və həyata keçirilməsi üçün sağlam şərait yaradır, digər tərəfdən isə nəticə olaraq beynəlxalq iqtisadi mübahisələrin zəifləməsinə və ya aradan qaldırılmasına səbəb olur. Digər tərəfdən beynəlxalq iqtisadi münasibətlərin baş verməsi dünya iqtisadi münasibətlərindən qrup dövlətlərin və üzvlərin çıxarılmasını avtomatlaşdırır. Bu xarici iqtisadi və siyasi davranışda iştirak edən ölkələrin və iştirakçıların dünya dövlətlərinin bir-birinə münasibəti, həyata keçirdikləri iqtisadi və siyasi kurs yeni şəraitdə nəinki onlar arasında mübahisə yaradır, hətta bəziləri mübahisə yaratmaq üçün özü şəxsi mübahisə qovşağı yaratmaqla deyişmələr aparmağa əl izləri qoyur.
Beynəlxalq təşkilatlar az-çox Beynəlxalq iqtisadi münasibətlərdə muxtariyyət quruluşuna malikdirlər. Onlar öz qanunvericiliklərinə tabe olaraq onun əsasında hərəkət və inkişaf edir. Onların sayına, təfsilatına beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən qəbul edilmiş prinsip və beynəlxalq normaları, müvafiq strukturları aid etmək olar ki, bunlar da həmin təşkilatın nizamnaməsi ilə müəyyən edilir və beynəlxalq münasibətlərin o sahəsi üzrə fəaliyyətdə olur ki, o məqsədyönlü hesab edilsin.
Beynəlxalq iqtisadi təşkilatların baş verməsi müəyyən ətalətə malik olur və ölkənin və ya onun iştirakçısının yeritdiyi siyasətə əks təsir göstərir. Bu beynəlxalq iqtisadi təşkilatların rolu ilə eyni xarakter daşıyan konservatizm – mühafizəkarlıq rolu daşıyır.
Belə ki, dövlətin xarici siyasi kursu beynəlxalq iqtisadi təşkilatların kursuna nisbətən dinamik xarakterdə olur, bu buda bəzi hallarda Beynəlxalq iqtisadi münasibətlər sistemində və ya təşkilatın iştirakçısının özünün strukturunda ziddiyyətlər baş verməsinə səbəb olur. Ola bilər ki, ölkələr obyektiv xarakter daşıyan və maneələr yaradan müxtəlif səbəblər üzündən beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar tərəfindən maneələrə sövq edilsin. Bilavasitə belə vəziyyət bəzi hallarda «kollektiv» iqtisadi siyasəti az səmərəli edir və beynəlxalq təşkilatların düşdüyü vəziyyəti dəyişdirməyə tələb yaranır.
Beynəlxalq iqtisadi təşkilatların baş vermə xronikası çoxsahəlilik əsasında dünya təsərrüfatı problemlərinin, dünya bazarı təsərrüfatının mövcudluğu dövründə tənzimlənməsinə cəhd göstərilməsini sübut etmişdir. Bu bir qayda olaraq beynəlxalq ticarət, gəmiçilik, valyuta-kredit və digər sahələrə tələbin artması ilə əlaqələndirilir.
Həmin dövrdə tənzimləmə və zaman keçdikcə təşkilat hüquqi forma alıb, sonradan isə bütün dövlətləri əhatə edən dövlətlərarası razılaşmaların köməkliyi ilə həyata keçirilirdi. XX əsrin sonunda çoxsahəli razılaşma larla yanaşı ilk dəfə beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar baş vermişdir.
Lakin, XX əsrin başlanğıcında 40-cı illərdə II Dünya müharibəsindən sonra beynəlxalq təşkilatların yaradılmasının aktivləşməsi formasına, məqsədinə və digər həll edilən məsələlərə görə bir-birindən fərqlənən indiki beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar sistemi fəaliyyət göstərməyə başladı. Onların yaradılması məhsuldar qüvvələrdə, həmçinin dünyada və inkişaf etmiş dövlətlərin daxilində güclərin dəyişməsindən irəli gələn obyektiv səbəblərdən baş vermişdir. Dünya təsərrüfat əlaqələrinin tənzimlənməsi qarşılıqlı iqtisadi strategiyanın işlənib hazırlanmasının forma və metodları özünəməxsus inkişaf yolu keçmişdir. Mütəxəssislər bu prosesdə aşağıdakı üç mərhələni ayırırlar:

Birinci mərhələ II Dünya müharibəsinin sonundan başlayaraq 50-ci illərə qədər davam etmişdir. Bu dövrün dünya təsərrüfatında ABŞ əsas siyasi və iqtisadi lider idi. ABŞ-nın təşəbbüsü və səyi ilə idarəetmə üzrə siyasi və iqtisadi həyatın ayrı – ayrı aspektlərini, onların hissələrinin idarə edilməsində dövlət və hökumətlərə muxtariyyət verilməsi üçün geniş şəbəkəli beynəlxalq təşkilatlar yaradılır. Bunlar içərisində Birləşmiş Millətlər Təşkilatı (BMT) və onun geniş institutlar sistemi, Beynəlxalq Valyuta Fondu (BVF), Beynəlxalq Yenidənqurma və Inkişaf Bankı (BYIB) və Beynəlxalq Tariflər və Ticarət üzrə Baş razılaşmalar (GATT), Avropa Iqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı (AIƏT) və s. idi. Bu vaxt SSRI, xarici və digər sosialist ölkələri ilə iqtisadi əlaqələri təhlil edən, iqtisadi məsələlər üzrə «Kokom» və istiqamətləndirən NATO yaradılmışdır. Səlahiyyətlərin dövlətdən dövlətlərarası səviyyəyə keçməsi prosesi miqyası və intensivliyi daima artırdı. Keçən əsrin ortalarından hazırki dövrə qədər iqtisadiyyatın, siyasətin, ekologiyanın, mədəniyyətin müxtəlif sahələrini tənzimləyən 3 minə yaxın dövlətlərarası təşkilat (DT) yaradılmışdır.
Bunlara 20 min müxtəlif beynəlxalq qeyri-dövlət təşkilatları əlavə olunur ki, onlardan təqribən 2 mini BMT yanında məşvərətçi statusa malikdir.40-cı və 50-ci illərin ortalarında beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar müxtəlif xarakterik cəhətləri əldə etmək, inkişaf etmiş bazar iqtisadiyyatına malik olan aparıcı dövlətlərin qarşısında duran məsələlərə cavab məqsədilə formalaşdırılmışdır:
dünya təsərrüfatında öz hökmranlığını möhkəmləndirmək silahı olmaqla ABŞ-ın marağını ifadə edən institutların

yaradılması və ancaq sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin daxil edilməsi.
tənzimləmə əsasən kapitalın sərbəst hərəkəti, gömrük tariflərinin aşağı salınması və əsasən ticarətin liberallaşdırılması ilə uyğun gəlməlidir.

Ikinci mərhələ. Bu mərhələ 60-cı illəri əhatə edir. Bu dövr özünün sənayecə inkişaf etmiş ölkələr sisteminin daxilində güclərin yerləşdirilməsində baş verən dəyişikliklər, dünya arenasında inkişaf etməkdə olan ölkələrin gəlməsi, dünya təsərrüfatı əlaqələrinin çoxsahəli tənzimlənməsi və güclərin kapitalizm və sosializm arasında ümumi yerləşdirilməsi formaları ilə fərqlənmişdir.
Qeyd edilən vəziyyət beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar qarşısında yeni vəzifələr qoymuşdur. Inkişaf etmiş ölkələr yalnız mürəkkəb daxili, milli-iqtisadi problemləri, iqtisadi siyasətdə bir-biri ilə o cümlədən sosialist və inkişaf etməkdə olan ölkələrlə razılığı gəlməli. Bu öz əksini çoxsahəli tənzimlənmə formasının dəyişməsində tapmışdır.
BVF-na, BYIB və GATT-a azad olan bir sıra sosialist dövlətlərinin daxil olması ilə əlaqədar olaraq onlar öz tərkibində birliyi itirirlər. Aparıcı sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin əhalisinin 1/4 hissəsi bu tərkibdə məşğul olmağa başladılar. Güclərin sayına görə yerləşdirilməsi onların daxilində keyfiyyətcə yeni vəziyyət demək deyildi. Aparıcı mövqeyi sənayecə inkişaf etmiş dövlətlər tuturdu. Bununla belə bu dövlətlər müxtəlif sərbəst hərəkətə malik deyildirlər. Qərarların qəbulunda əsas hesab üstünlüyü inkişaf etmiş ölkələrə məxsus olmurdu.
Avropa Iqtisadi Əməkdaşlıq Təşkilatı bazası (AIƏT) əsasında yeni Iqtisadi Əməkdaşlıq və Inkişaf Təşkilatı (IƏIT) 1961-ci ildə yaradıldı. Onun tərkibinə inkişaf etmiş Qərbi Avropa ölkələri, həmçinin, ABŞ, Kanada, Yaponiya, Avstraliya, Yeni Zelandiya – cəmi 24 dövlət daxil oldu. Yeni təşkilatın vəzifələrini müəyyən etməklə aparıcı sənaye ölkələrinin rəhbərləri onun fəaliyyətini sənaye ölkələrinin iqtisadiyyatının iqtisadi inkişaf sürətinə, beynəlxalq ticarətin, valyuta-kredit münasibətlərinin tənzimlənməsinə, sosialist və inkişaf etməkdə olan ölkələrlə münasibətdə vahid iqtisadi strategiyanın işlənib hazırlanmasına cəlb edilməsini qarşıya qoymuşlar.
Beləliklə, IƏIT bu dövrdə bazar iqtisadiyyatı şəraitində inkişaf etmiş ölkələrin tanınan vahid iqtisadi siyasətinin işlənib hazırlanmasına istiqamətləndirən əsas beynəlxalq institutlardan biri hesab edilirdi.
Ikinci mərhələnin əsas xüsusiyyəti inkişaf etmiş ölkələri öz marağına tabe etmək istiqamətində iqtisadiyyatı inkişaf etdirmək bacarığına malik olmaması ilə əlaqələndirilir. Azad olan Afrika, Asiya, Latın Amerikası ölkələri əvvəl yaradılan beynəlxalq təşkilatlara buraxılmış, onların həmçinin yeni yaranan BMT, YUNKTAD və YNIDO -nun tərkibində iştirakı
inkişaf etmiş ölkələrin və inkişaf etməkdə olan ölkələrin qarşılıqlı əlaqələrinin tənzimlənməsi əsas məsələ hesab edilirdi.
Beynəlxalq iqtisadi təşkilatların inkişaf sistemi 70-ci illərə təsadüf edir. Bu dövr müstəmləkə sisteminin tam dağılması, Amerika ilə Qərbi Avropa arasında güc nisbətinin dəyişməsi, siyasi planda Qərblə-Şərq arasında gərginliyin artması dövrü idi. Bu dövr Qərblə-Şərq arasında ticarət-iqtisadi əməkdaşlığın sürətlə genişləndiyi iqtisadi və sosial həyatın bütün sahələrində elmi-texniki tərəqqinin təsirinin artması, həmçinin sənayecə inkişaf etmiş ölkələrlə inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında ziddiyyətlərin gərginləşməsi, o cümlədən dünya iqtisadi böhranının sürətlənməsi dövrü idi. Asiya, Afrika, Latın Amerikası ölkələri bu illərdə yeni iqtisadi qaydalar yaratmaq uğrunda mübarizə aparırdılar.
80-cı illərdə yenidən sənayecə inkişaf etmiş ölkələr arasında güclərin yerləşdirilməsində kəskin dözülməz dəyişikliklər baş verdi. Üç güc mərkəzi – ABŞ, AII və Yaponiya formalaşdırılır. ABŞ təcrübi cəhətdən iqtisadi mövqeyini tam itirir AFR-nın və Yaponiyanın mövqeyinin möhkəmlənməsi ABŞ-ı və bu ölkələrin üzv olduğu IƏYT ilə onların arasında olan qarşılıqlı münasibətlərin stimullaşdırılmasına yenidən baxmağı tələb edir.
Artıq bu dövrdə onlar arasında olan ziddiyyətlər ancaq üç mərkəzə daxil olan dövlətləri yox eyni zamanda AII daxilində, hətta AII ilə digər Avropa dövlətləri arasında bir kələfə çevrilmişdir. Artıq aydın oldu ki, belə iri tərkibdə baş verən ziddiyyətləri beynəlxalq iqtisadi təşkilatlar aradan qaldıra bilməz. IƏIT-ı çərçivəsində iqtisadi siyasətin razılaşdırılması çox çətin iş oldu. Beynəlxalq təşkilatlar (BVF, BIYQ, GATT, YUNIDO, YUNKTAD hər biri müəyyən məhdudiyyətli məsələlərin həlli ilə məşğul olurdular) həmin təşkilatda iştirak edənlərin tərkibi artdıqca eynilə sənaye ölkələrinin qarşısında duran eyni məsələlərlə rastlaşırdılar. Aparıcı sənaye ölkələri arasında iqtisadi siyasətdə razılıqlara gəlmək və istiqamətləndirmək mümkün olmadığından IƏIT çərçivəsində 1975-ci ildə «Böyük yeddi»lərin müşavirəsi deyilən forum yaradıldı.
Iqtisadi siyasəti istiqamətləndirmək üçün hər il «Böyük yeddi»liyə daxil olan ölkələrin – ABŞ, Kanada, Yaponiya, AFR, Ingiltərə, Fransa və Italiya nümayəndələrinin yüksək səviyyədə görüşünü keçirməyə başladılar. 1923-cü ildə Nyu-Yorkda sözün əsl mənasında Qərbdə demokratiyanı liberalcasına dəstəkləmək, ağıllı və düşünülmüş razılıq əldə etmək, xüsusi kapital nümayəndələrinin üçtərəfli komissiyasını yaratmaq üçün və bu komissiyada Amerika korporasiyalarının iqtisadçı alimlərinin rəhbərliyi ilə müşavirə keçirmək nəzərdə tutulurdu.
80-cı illərin başlanğıcında dünya təsərrüfat əlaqələrinin çoxsahəli tənzimlənməsinin beynəlxalq iqtisadi təşkilatlarda çox mürəkkəb sistemi mövcud idi. Öz quruluşuna görə dünya təsərrüfatı iştirakçılarının bütün marağına toxunan müxtəlif problemlərlə məşğul olan BMT sistemində onların açıqlanması bir çox məsələlərdə beynəlxalq iqtisadi təşkilatlara xidmət edən piramidanı xatırladırdı. Ancaq sənayecə inkişaf etmiş ölkələrin (IƏIT və başqaları) təşkilatları onlardan yüksəkdə dururdu.
Özü ilə qeyri-rəsmi məsləhətçisi olan «Böyük yeddilər» (indi isə səkkizlər) – ikitərəfli komissiya piramidasını xatırladırdı.
Beynəlxalq iqtisadi təşkilatların bütün sistemi inkişaf edir. Bu həm iqtisadi və həm də siyasi səbəbləri diktə edirdi. Beynəlxalq iqtisadi əlaqələrin artması istehsal sferasında, kommunikasiya, ticarət, xarici kapital qoyuluşunda, maliyyələşmədə olan partlayış hər şeydən əvvəl ölkələrin dünya təsərrüfatı əlaqələrinə görünməyən dərəcədə cəlb edilməsinə gətirib çıxarmışdır. Dünya iqtisadiyyatı yalnız sadəcə olaraq beynəlxalq əmək bölgüsü ilə yox, eyni zamanda öz miqyasına görə nəhəng hesab edilən istehsal-təchizat strukturları ilə, qlobal maliyyə sistemi və idarəetmənin lazımi adekvat forması olan qlobal bir mexanizmə çevrilmişdir.
Qloballaşma XXI əsrin başlanğıcında da davam edir və inkişafın obyektiv meyli hesab edilir. O, dünya miqyasında istehsal-texniki, maliyyə və intellektual resursları səmərəli bölüşdürmək, nisbətən az inkişaf etmiş ölkələri iqtisadi liderlərə çatmaq üçün irəli aparmağa şərait yaratmaqdan ibarətdir.
Lakin qloballaşma hər hansı bir sosial-iqtisadi proses kimi yüksələn xətt üzrə böhransız və sarsıntısız keçinə bilməz. Təcrübə göstərir ki, qloballaşmadan doğan bir çox mürəkkəb problemlər ancaq dövlətlərarası və milli üstünlük səviyyəsində həll oluna bilər. Beynəlxalq iqtisadi təşkilatların gücü ilə qlobal iqtisadi proseslərin tənzimlənməsi bü gün ölkələrin dünya təsərrüfatı sistemində əlaqələrinin idarə edilməsi, mürəkkəbləşən «çoxyaruslu halqa» mexanizmi kimi özünü göstərir.
Alimlər və siyasətçilər beynəlxalq iqtisadi təşkilatların tənzimləyici rolunu yekdilliklə yüksək qiymətləndirirlər. Məsələn, Qərbdə beynəlxalq təşkilatların tanınmış tədqiqatçıları olan F.Cekob, A.Aterton və A. Uolenstayn düzgün qeyd edirdilər ki, beynəlxalq iqtisadi təşkilatların bütün növlərinin inkişafında dövlət yüksək səviyyədə məsələləri özü həll edə bilmir və ənənəvi diplomatiya formaları bir və ya bir çox dövlətin birlikdə hərəkət etmək tədbirlərini işləyib hazırlaya bilməməsi faktlarını qəbul etmək lazımdır. Ona görə də beynəlxalq təşkilatlar ümumi sülh və tərəqqiyə çatmaq üçün müəyyən hərəkət alətidir.Hindistan hüquqşünası V.Uiqerera öz əsərlərində Birləşmiş Millətlər Təşkilatının fəaliyyətini qeyd edərək göstərir ki, BMT dünya forumu adlanır və dünyanın bütün millətlərindən və irqlərindən olan marağı ifadə edən və bu faktlardan biri olan BMT-nin mövcud olmasını doğrultmalıdır.Əsrlərdən bəri qlobal iqtisadi proseslər adi milli iqtisadiyyatı sıxışdıraraq dünya miqyasında onları nəhəng təsərrüfat mexanizmlərinə çevirməkdə üstünlük təşkil edirdi. Beynəlxalq iqtisadi proseslər millətlərarası, birtərəfli, milli və dövlətlər tərəfindən iki və çoxtərəfli tənzimlənən, qeyri-milli, yaxud qlobal qaydada tam müqayisəyə gəlməyən dövlət tənzimlənməsi inkişaf edir.
Beləliklə, beynəlxalq təşkilatlar təcrübi cəhətdən dünya təsərrüfatının, xüsusilə iqtisadi qloballaşma şəraitində mümkün olmayan dünya təsərrüfat əlaqələrinin razılaşdırılmasında yeni tənzimlənmə formaları tələb edən mühüm element olmaqla BIM sisteminin strukturuna daxil olmuşdur.
Beynəlxalq iqtisadi təşkilatların rolu BIM-lər sisteminin strukturunda şübhəsiz böyüyəcəkdir.

Teqlər:
beynəlxalq iqtisadiyyatın tarixi