Bmt nizamnaməsi

ABŞ, İngiltərə və Sovet İttifaqı yeni təşkilatın inkişafında və quruluşunun və qərar qəbuletmə funksiyalarının müəyyənləşdirilməsində liderlik etdilər.

Alma-Ata Bəyannaməsinin tarixi əhəmiyyəti nədən ibarətdir? – AÇIQLAMA – FOTO

Ötən gün Çexiyanın paytaxtı Praqada Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Fransa Prezidenti Emmanuel Makron, Avropa İttifaqı Şurasının Prezidenti Şarl Mişel və Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyanın iştirakı ilə dördtərəfli formatda görüş baş tutdu. Bu görüş çərçivəsində Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü və suverenliyini tam tanıdığını açıqladı. Tərəflər Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsinə, 1991-ci il Alma-Ata Bəyannaməsinə sadiqliklərini bəyan etdilər.

Milli Məclisin Beynəlxalq münasibətlər və parlamentlərarası əlaqələr komitəsinin sədri Səməd Seyidov Oxu.Az-a açıqlamasında Praqada baş tutan görüşün həddindən artıq vacib və əhəmiyyətli olduğunu vurğulayıb:

“Avropanın, Fransa prezidentinin təşəbbüsü ilə təşkil olunmuş bu toplantıda ən mühüm hadisə məhz Azərbaycan, Fransa, Avropa İttifaqı Şurası prezidentlərinin və Ermənistan baş nazirinin iştirakı ilə keçirilən görüş idi. Başqa bu dərəcədə əhəmiyyətli məsələləri həll edən bir görüş görmədim. Təbii ki, ikitərəfli görüşlər də keçirildi, müxtəlif danışıqlar aparıldı, ancaq sadəcə bu görüş bəyanatla yekunlaşdı. Bu isə dördlü bir bəyanat deyil, hesab edirəm ki, bütün Avropanın bəyanatıdır”.

Millət vəkili 1991-ci ildə imzalanan Alma-Ata Bəyannaməsinin əhəmiyyətindən də söz açıb:

“Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün tanınması Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Nizamnaməsi və 1991-ci ilin Alma-Ata müqaviləsinə uyğun həyata keçirildi. BMT-nin Nizamnaməsində dövlətlərin ərazi bütövlüyünün qorunması və sərhədlərin toxunulmazlığı ilə bağlı konkret müddəalar var. Alma-Ata Bəyannaməsi isə Sovet İttifaqının dağılmasından sonra MDB-nin yaradılmasıyla bağlıdır. O bəyannamə Azərbaycanın MDB-yə daxil olmasına əsas yaradan hüquqi presedentdir. 1991-ci ildə Gürcüstan o müqaviləni imzalamadı, çünki həmin dövrdə Zviad Qamsaxurdiya hakimiyyətdə idi. Eduard Şevardnadze hakimiyyətə gələndən sonra 1993-cü ildə Gürcüstan MDB-yə qəbul olundu. Müqavilənin tarixi əhəmiyyəti bundan ibarətdir”.

Sülh müqaviləsinin bu ilin sonunadək imzalanıb-imzalanmayacağı məsələsinə gəldikdə isə deputat bu işin baş tutacağına inanmaq istədiyini bildirib:

“İstərdim ki, bu istiqamətdə işlər sürətlə getsin. Ancaq asan bir proses deyil, yavaş-yavaş irəliləməliyik. Çünki biz dəfələrlə görmüşük ki, bəyanatlar verilib, ancaq sonra Ermənistan boyun qaçırıb. Ancaq indi vəziyyət bir az başqa cürdür. Bu sənəd elə siyasi fiqurlarla müşayiət olunur ki, Ermənistan çəkinsə, özünə böyük bir problem yaradar”.

Həmsöhbətimiz Sankt-Peterburqda bu gün baş tutacaq MDB dövlət başçılarının qeyri-rəsmi görüşü barədə də fikirlərini bölüşüb:

“Orada yalnız Azərbaycan prezidenti yox, Ermənistanın baş naziri, o cümlədən Mərkəzi Asiya ölkələrinin rəhbərləri də olacaq. Görüşlərin hansı səviyyədə aparılacağı dəqiq bilinmir. Ancaq biz həmişə demişik ki, sülhə aparan bütün təşəbbüslərin tərəfdarıyıq. Biz dəfələrlə bəyan etmişik ki, Avropa-Azərbaycan danışıqlar formatı heç də Üçtərəfli Bəyanatın əksinə getmir. Ona görə də biz heç bir formatdan imtin etmirik. Biz həm Vaşinqton, həm Brüssel, həm də Moskva formatını dəstəkləyirik. Çünki məqsədimiz formatlara yox, sülhə üstünlük vermək və Azərbaycanın maraqlarını qorumaqdır”.

Bmt nizamnaməsi

“Ermənistan xarici işlər nazirinin iddiasının əksinə, həm Praqa, həm də Soçi görüşü üzrə bəyanatlarda delimitasiyanın BMT nizamnaməsində və Alma-Ata bəyannaməsində qeyd edildiyi kimi ərazi bütövlüyünün və suverenliyin qarşılıqlı tanınması əsasında həyata keçirilməsi nəzərdə tutulub”.

Bizim.Media xəbər verir ki, bunu XİN-in Mətbuat xidməti idarəsinin rəisi Ayxan Hacızadə Ermənistanın xarici işlər naziri Ararat Mirzoyanın 28 noyabr 2022-ci il tarixində “Armenpress” xəbər agentliyinə müsahibəsi zamanı səsləndirdiyi iddialarla bağlı şərhində bildirib.

Nazirlik nümayəndəsi qeyd edib ki, cari ilin sentyabr ayında delimitasiya olunmamış sərhəddə Ermənistan tərəfinin mina basdırması və hərbi mövqelərimizə qarşı təxribat törətməsi nəticəsində baş vermiş toqquşma nəticəsində Azərbaycanın guya Ermənistan ərazilərini işğal etməsi iddiasının heç bir əsası yoxdur:

“30 ilə yaxın bir dövrdə Azərbaycan ərazilərini işğal altında saxlayan, Azərbaycanın 8 kəndini hələ də işğal edən, qüvvələrini Azərbaycan ərazisindən tam çıxarmayan, hərbi təxribatlarını və mina təhdidlərini davam etdirən Ermənistanın Azərbaycanı delimitasiya edilməmiş sərhəddə hər hansı mövqe tutmaqda və bununla komissiyanın işinə maneçilik törətməkdə təqsirləndirməsi heç bir məntiqə sığmır. 2020-ci il Vətən müharibəsindən sonra ölkəmizin Ermənistanla sərhədlərin delimitasiya olunması təklifinə uzun müddət heç bir cavab verməyən tərəfin məhz Ermənistan olduğu da unudulmamalıdır”.

A.Hacızadə vurğulayıb ki, Ermənistan xarici işlər naziri müsahibədə Ermənistanın Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıdığı barədə suala müsbət cavab verməkdən belə çəkinib:

“Azərbaycan tərəfinin müharibədən sonra Ermənistana təklif etdiyi və uzun müddət Ermənistanın cavabsız qoyduğu dövlətlərarası münasibətlərin bərqərar olması və sülh müqaviləsi imzalanması üçün beş baza prinsiplərin əsasında qarşılıqlı şəkildə suverenlik və ərazi bütövlüyünün təsdiq olunduğu Ermənistan tərəfinə məlumdur. Azərbaycan ərazilərinin 30 il ərzində işğal olunmasına və hərbi əməliyyatlar zamanı bütün imkanlara baxmayaraq, Azərbaycanın Ermənistan ərazisinə hücum etmədiyi də sirr deyil. Bütün bunların müqabilində, baş verən təxribatlarda Azərbaycanın təqsirləndirilməsi tamamilə əsassızdır”.

Bizim.Media

BMT Nizamnaməsi: beynəlxalq hüququn əsasları, preambula, məqalələr

Birləşmiş Millətlər Təşkilatı, 10.24.1945-ci ildə qurulmuş bir çox dövlətin nümayəndələrindən ibarət bir qurumdur.BM, 20-ci əsrdə yaradılan və üzvlüyünə görə dünya səviyyəsinə çıxan ikinci çoxməqsədli beynəlxalq təşkilatdır.

BMT-nin əsas məqsədi dünya təhlükəsizliyi yaratmaq və dövlətlər arasında silahlı qarşıdurmaların qarşısını almaqdır. BMT tərəfindən dəstəklənən əlavə dəyərlər arasında ədalət, qanun və iqtisadi və sosial rifah da var.

Bu fikirlərin yayılmasını asanlaşdırmaq üçün BMT 1945-ci ildə yarandığı gündən bəri beynəlxalq hüququn əsas mənbəyinə çevrilmişdir. Preambula daxil olmaqla BMT Nizamnaməsinin təsviri qurumun əsas məqsədlərini müəyyənləşdirir.

Millətlər Birliyi

Millətlər Birliği, Birleşmiş Milletler’in önceki kurumu idi. Bu qurum 1919-cu ildə Versal Müqaviləsi ilə qurulmuşdur.

Millətlər Liqasının məqsədi ölkələr arasında əməkdaşlığı təşviq etmək və dünyada təhlükəsizliyi qorumaq idi. Təəssüf ki, Millətlər Birliyi II Dünya Müharibəsindən qaça bilmədi və buna görə də ləğv edildi.

BMT-nin yaradılması

San-Fransiskoda Herbst Teatrının salonunda, 50 əyalətin səlahiyyətli nümayəndələri “gələcək nəsilləri müharibə bəlasından” qurtarmaq üçün bir dünya qurumu quraraq BMT Nizamnaməsini imzalayırlar. Nizamnamə 24 oktyabrda təsdiqləndi və ilk BMT Məclisi 10 yanvar 1946-cı ildə Londonda toplandı.

Millətlər Birliyinin II Dünya Müharibəsinə səbəb olan qarşıdurmaları həll edə bilməməsinə baxmayaraq, Müttəfiqlər 1941-ci ildə müharibədən sonrakı dünyada nizamı qorumaq üçün yeni bir beynəlxalq qurumun yaradılmasını təklif etdilər.

Elə həmin il Ruzvelt müttəfiqləri Almaniya, İtaliya və Yaponiyanın zülmünə qarşı birləşdirmək üçün “Birləşmiş Millətlər Təşkilatı” nı icad etdi. 1943-cü ilin oktyabrında əsas müttəfiq güclər – Böyük Britaniya, ABŞ, SSRİ – Moskvada bir araya gəldi və Millətlər Liqasını beynəlxalq təşkilat tərəfindən əvəzləməyin lazım olduğunu rəsmən bəyan etdikləri Moskva Bəyannaməsini yayımladı.

BMT Nizamnaməsi: Əsas

1945 Xartiyası hökumətlərarası bir təşkilatda qurucu müqaviləsidir. BMT Nizamnaməsi insan haqlarına bağlılığını açıqladı və “daha yüksək bir həyat səviyyəsinə” çatmaq üçün geniş bir prinsipi müəyyənləşdirdi.

25 aprel 1945-ci il tarixində, San Francisco şəhərində 50 ölkənin iştirakı ilə BMT Konfransı keçirildi. Üç ay sonra, Almaniyanın təslim olduğu müddətdə, son Xartiya nümayəndələr tərəfindən yekdilliklə qəbul edildi və 26 iyun tarixində imzalandı.

Sənəddə BMT Nizamnaməsinin giriş sözü və 111 maddəyə bölünmüş 19 fəsil yer alıb. Xartiya Birləşmiş Millətlər Təşkilatını qlobal təhlükəsizlik yaratmağa və qorumağa, beynəlxalq hüququ gücləndirməyə və insan hüquqlarının inkişafına kömək etməyə çağırdı.

Preambula iki hissədən ibarət idi. Birincisi, qlobal təhlükəsizliyi qorumaq və insan hüquqlarına hörmət etmək üçün ümumi bir çağırışı ehtiva edir. Preambulanın ikinci hissəsi Birləşmiş Millətlər xalqları hökumətlərinin Nizamnaməni qəbul etdiyi bir müqavilə tərzindəki bəyannamədir. İlk beynəlxalq insan haqları sənədidir.

BMT quruluşu

Nizamnamədə göstərildiyi kimi Birləşmiş Millətlər Təşkilatının əsas orqanları bunlardır:

• Katiblik;
• Baş Məclis;
• Təhlükəsizlik Şurası (BMT Təhlükəsizlik Şurası);
• İqtisadi Şura;
• Sosial Şura;
• Beynəlxalq Məhkəmə;
• Qəyyumluq Şurası.

24.10.45 tarixində, BMT Nizamnaməsi, BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvü və onu imzalayan digər tərəflərin çoxu tərəfindən təsdiqləndikdən sonra qüvvəyə mindi.

51 ölkənin iştirakı ilə ilk ictimai BM Assambleyası 01/10/1946 tarixində Londonda açıldı. Və 24 oktyabr 1949-cu ildə, düz dörd il sonra, BMT Nizamnaməsi qüvvəyə mindikdə (beynəlxalq hüququn prinsiplərinə o zaman bütün iştirakçılar ciddi şəkildə əməl etdilər), Nyu Yorkda yerləşən BMT-nin hazırkı qərargahının təməli qoyuldu.

1945-ci ildən bu yana Nobel Sülh Mükafatı Birləşmiş Millətlər Təşkilatına və qurumlarına və ya ayrı-ayrı məmurlara on dəfədən çox verilir.

Tarix və inkişaf

Birləşmiş Millətlər adı əvvəlcə Almaniya, İtaliya və Yaponiya arasındakı qarşıdurma ilə əlaqəli ölkələrə istinad etmək üçün istifadə edilmişdir. Ancaq onsuz da 01.01.1942-ci ildə 26 dövlət müttəfiq güclərin hərbi məqsədlərini və BMT nizamnaməsinin maddələrini müəyyənləşdirən BMT Bəyannaməsini imzaladı.

ABŞ, İngiltərə və Sovet İttifaqı yeni təşkilatın inkişafında və quruluşunun və qərar qəbuletmə funksiyalarının müəyyənləşdirilməsində liderlik etdilər.

Başlanğıcda Böyük Üçlər və onların rəhbərləri (Ruzvelt, Çörçill və Sovet lideri İosif Stalin) Soyuq Müharibəni ön plana çəkən mövzulardakı fikir ayrılıqlarından utandılar. Sovet İttifaqı, konstitusiya respublikalarına fərdi üzvlük və səs hüquqlarını tələb etdi və İngiltərə müstəmləkələrinin BMT nəzarəti altına alınmayacağına dair zəmanət istədi.

Təhlükəsizlik Şurasında qəbul ediləcək səsvermə sistemi ilə də fikir ayrılığı ifadə edildi. Bu, “veto problemi” kimi məşhurlaşan bir sualdır.

Təşkilat və idarəetmə

Prinsiplər və Üzvlük. BMT-nin məqsədləri, prinsipləri və təşkili Nizamnamədə göstərilir. Təşkilatın məqsəd və funksiyalarının təməlində duran əsas prinsiplər Maddə 2-də verilmişdir və bunlara aşağıdakılar daxildir:

1. BMT, üzvlərinin suveren bərabərliyi üzərində qurulur.
2. Mübahisələr sülh yolu ilə həll edilməlidir.
3. Üzvlər digər dövlətlərə qarşı hərbi təcavüzdən imtina etməlidirlər.
4. Hər bir üzv, təşkilata əsasnaməyə uyğun olaraq həyata keçirdiyi hər hansı bir icraatda kömək etməlidir.
5. Bu təşkilata üzv olmayan dövlətlər eyni müddəalara uyğun hərəkət etmək məcburiyyətindədirlər, çünki bu, planetdə təhlükəsizlik və barışıq yaratmaq üçün lazımdır.

Maddə 2, təşkilatın bir dövlətin daxili yurisdiksiyasındakı məsələlərə müdaxilə etməməsi barədə əsas uzunmüddətli qaydanı da müəyyənləşdirir.

Yeni BMT üzvləri

Bu, BMT-nin fəaliyyətində böyük bir məhdudiyyət olmasına baxmayaraq, zaman keçdikcə beynəlxalq və daxili yurisdiksiya arasındakı xətt pozuldu. Təhlükəsizlik Şurasının təklifi və Baş Məclisin üçdə ikisinin səs çoxluğu ilə yeni üzvlər Birləşmiş Millətlər Təşkilatına gətirilir.

Ancaq yeni üzvlərin qəbulu tez-tez mübahisələrə səbəb olur. Şərq ilə Qərb arasında Soyuq müharibənin yaratdığı bölgü nəzərə alınmaqla, Təhlükəsizlik Şurasının 5 üzvünün (bəzən P-5 adı ilə tanınır) – Çin, Fransa, Sovet İttifaqı (1991-ci ildən bəri yeri və üzvlüyü Rusiya tərəfindən alındığı), İngiltərə və ABŞ bəzən ciddi fikir ayrılıqlarını göstərən yeni üzvlərin qəbul edilməsinə razılıq verdi.

1950-ci ilə qədər elan edilmiş 31 əyalətdən yalnız 9-u quruma qəbul edildi. 1955-ci ildə 10. Məclis, Təhlükəsizlik Şurasında dəyişiklik edildikdən sonra 16 yeni dövlətin (4 Şərqi Avropa kommunist dövləti və 12 kommunist olmayan ölkə) qəbul edilməsinə səbəb olan bir paket müqavilə təklif etdi.

Ən mübahisəli üzvlük müraciəti, Baş Assambleyaya göndərilən, lakin 1950-1971-ci illərdə hər iclasda ABŞ tərəfindən davamlı olaraq əngəllənən Kommunist Çin Xalq Respublikasından gəldi.

Nəhayət, 1971-ci ildə, materik Çinlə münasibətlərini yaxşılaşdırmaq üçün ABŞ, bloklamaqdan çəkindi və Xalq Cümhuriyyətini tanımaq üçün səs verdi. Təklifə 76 səs, 35 əleyhinə və 17 bitərəf səs verildi. Nəticədə Çin Respublikasının üzvlüyü və Təhlükəsizlik Şurasında daimi yer Xalq Respublikasına verildi.

Bölünmüş dövlətlərin qəbulu

Almaniya Federativ Respublikası (Qərbi Almaniya) və GDR (Şərqi Almaniya), Şimali və Cənubi Koreya, Şimali və Cənubi Vyetnam da daxil olmaqla “bölünmüş” dövlətlər məsələsi ilə bağlı mübahisələr yarandı.

İki Alman dövləti 1973-cü ildə üzvlüyə qəbul edildi, 1990-cı ilin oktyabrında ölkənin birləşməsindən sonra iki yer bir yerə endirildi. Vyetnam, 1975-ci ildə ölkənin birləşməsindən sonra 1977-ci ildə qəbul edildi.

İki Koreya 1991-ci ildə ayrıca qəbul edildi.1955-1960-cı illərdə baş verən dekolonizasiya ilə dünya miqyasında 40 yeni üzv qəbul edildi və 1970-ci illərin sonunda BMT-də 150-ə yaxın ölkə var idi.

Digər bir əhəmiyyətli artım, 1989-90-cı illərdə, keçmiş Sovet respublikalarının bir çoxunun Sovet İttifaqından ayrıldığı zaman meydana gəldi. 21-ci əsrin əvvəllərində BMT-yə 190-a yaxın üzv dövlət daxil idi.