Tez arıqlamağın ən kəsə yolu: bitki çayları

Bu gün Azərbaycanda əksər şəfalı bitkilərdən istifadə olunmur. Çay dedikdə, ən çox ağlımıza çay bitkisi ilə yanaşı, kəklikotu, çayçiçəyi və qantəpər gəlir. Halbuki bir vaxtlar elə Azərbaycanın özündə onlarla növ bitkidən bu məqsədlə geniş istifadə olunmuş, hamısı da müsbət nəticə vermişdir. Heyva puçuru, böyürtkən kökü, meşə alması, adaçayı, cökə, palıd qabığı bunlardan bəziləridir. Arıqlamaq üçün istifadə edilən bitkilərin komponentini dəqiq bilmək lazımdır. Ona görə də bu məsələdə mütəxəssislərə məsləhət etmədən işə girişmək bir qədər də zərərli ola bilər. Çünki bitki çaylarından istifadə etməzdən əvvəl həmin adamın qan təzyiqi, ürək-damar sistemi, bədənin müqaviməti öyrənildikdən sonra onun üçün xüsusi bitki reseptləri müəyyən edilir. Məsələn, təzyiqi aşağı olanlara siz itburnu çayını məsləhət görsəniz, başgicəllənməsinə səbəb ola bilər.

Azərbaycanın çayları,gölləri və suları

Hidroqrafik cəhətdən Azərbaycan Respublikası Xəzər dənizi hövzəsinə aiddir. Respublikanın hidroqrafik şəbəkəsi (çayları, gölləri) uzun geoloji dövrdə yaranmış və bu müddətdə xeyli dəyişikliklərə uğramışdır. Hazırda rast gələn bir sıra qədim çay dərələrinin qalıqları buna misaldır. İndi də hidroqrafik şəbəkə təbii amillər və insanların təsərrüfat fəaliyyəti nəticəsində dəyişməkdədir. Süni su axarları (kanallar) və su anbarları da hidroqrafik şəbəkəyə aid edilir.

Azərbaycan Respublikasının hidroqrafik şəbəkəsinin əsasını çaylar təşkil edir. Respublikanın ərazisindən müxtəlif uzunluqda 8359 çay axır. Bunlardan 8188 çayın hər birinin uzunluğu 25 km-dən azdır. Uzunluqları 100 km-dən çox olan 24 çay vardır. Respublikanın ərazisindən axan ən böyük çaylar: Kür, Araz, Qanıx (Alazan),Qabırrı (İori), Samur, Tərtər, Türyan, Ağstafa, Həkəri, Viləş və s.

Respublikanın çayları 3 qrupa bölünür:

1) Kür hövzəsinin çayları, (Qanıx, Qabırrı, Türyan, Ağstafa, Şəmkir, Tərtər, Xaçın və s.);

2) Araz hövzəsinin çayları (Arpaçay, Naxçıvan, Oxçu, Həkəri, Köndələnçay və s.);

3) Bilavasitə Xəzərə tökülən çaylar (Samur, Qudyal, Vəlvələ, Viləş, Lənkəran və s.).

Kür-Araz ovalığından Kür və Araz çayları axır. Bilavasitə Xəzərə tökülən çaylar Böyük Qafqazın, əsasən, şimal-şərq yamacından və Talış dağlarından başlayıb, Samur-Dəvəçi və Lənkəran ovalıqları ilə axır.

Çay şəbəkəsinin inkişafına və dəyişməsinə müxtəlif fiziki-coğrafi amillər-iqlim, relyef, geoloji quruluş, torpaq və bitki örtüyü təsir edir.

Yüksəkliyin artması ilə çay şəbəkəsinin sıxlığı əvvəlcə artır və müəyyən hündürlüyə çatandan sonra tədricən azalır. Ən sıx çay şəbəkəsi (1-2 km/km2), Talış zonası istisna olmaqla, orta dağlıq zonada 1000-2500 m hündürlükdədir.

Talış zonasında isə (1,6-2,2 km/km2) 500-1000 m yüksəklikdədir. Ümumiyyətlə, Azərbaycan Respublikasının əzarisində çay şəbəkəsinin orta sıxlığı 0,39 km/km2-dir. Ovalıqlarda isə həmin kəmiyyət 0,05 km/km2-dən azdır.

Kür çayı hövzəsinin sahəsi (86 000 km2) Arazla qovuşana qədər Arazın hövzəsinin sahəsindən (101 937 km2) azdır. Lakin Kürün sululuğu Araz çayından iki dəfə çox olduğundan, onlar qovuşduqdan sonra da çay Kür adlanır.

Azərbaycanın çayları

Axım xüsusiyyətlərinə görə Azərbaycan Respublikasında çaylar üç qrupa bölünür:

1) daimi axan çaylar;

2) quruyan çaylar – axımı yazda qarlar əriyəndə və yağış yağdıqda yaranır;

3) müvəqqəti axan çaylar – axımı yalnız şiddətli yağıntılar zamanı olur.

Bu qruplar arasında fərq yaradan əsas amillərdən biri axına qarışan yeraltı suların miqdarıdır. Birinci qrup çaylara yeraltı sular daim axıb gəldiyi halda, ikincidə bu proses cəmi bir neçə ay davam edir. Üçüncü qrupda yeraltı suların rolu yoxdur.

Azərbaycan Respublikasının çaylarının qida mənbələri də müxtəlifdir. Çaylar əsasən qar, yağış və yeraltı sularla qidalanır. Böyük Qafqaz çaylarında qar, Kiçik Qafqazda yeraltı sularla qidalanma üstünlük təşkil edir.

Azərbaycan Respublikası Kür və Araz çaylarının aşağı və qismən orta axınında yerləşir.

Kür çayı Qafqazın ən böyük çayıdır. Onun uzunluğu 1515 km, sahəsi isə 188 min kvadrat kilometrdir. Kür çayı Türkiyə ərazisindəki Qızılgədik dağının şimal-şərq yamacından, 2740 m mütləq yüksəkliyə malik sahədən başlayır. O, Gürcüstan ərazisindən keçərək, Azərbaycan ərazisinə daxil olur. Kür-Araz ovalığı ilə axaraq Xəzər dənizinə qovuşur.

Araz çayı ilə birləşənə qədər Kürün öz sahəsi 86 min kvadrat kilometr təşkil edir. Araz çayı Kürün ən böyük sağ qoludur. O, öz başlanğıcını Türkiyədə yerləşən Bingöl dağından 3300 m yüksəklikdən götürür. Ümumi uzunluğunun (1072 km) 364 km-i Türkiyənin ərazisinə mənsubdur. Ümumiyyətlə Araz çayı Azərbaycanla Türkiyə və İran arasında sərhəd təşkil edir. Çayın axırıncı 80 km-i Azərbaycanın ərazisindən axır və Sabirabad şəhərin ərazisində Kür çayına tökülür.

Bu çaylar iqliminə görə yazda qar və yağış suları ilə, payızda isə yağış suları ilə gursululuq əmələ gətirən çaylar qrupuna daxildir.

Respublika çaylarının illik axımına atmosfer prosesləri böyük təsir edir. Fevraldan marta doğru hava temperaturunun intensiv artması 1500 m-dən artıq hündürlüklərdə qarın əriməsinə səbəb olur. Aprel və may aylarında yağışlar nəticəsidnə qarın əriməsi daha da sürətlənir. Çox yüksəkdə (2500-300 m-dən antıq) qarın intensiv əriməsi aprel-mayın əvvəllərində başlayır və iyunun axırlarında qurtarır. Qar örtüyü çayların su rejiminə yay aylarında da təsir edir. Belə ki, torpaq-qrunta hopub süzülən (infiltrasiya olan) qar suları yenidən səthə çıxaraq azsulu dövrdə çayların suyunu artırır.

Alçaq çay hövzələrində (Talış sahəsi müstəsna olmaqla) yağıntının çox hissəsi yaz və yayın paylanmasına az təsir göstərir. Talış sahəsində əsas rütubət ehtiyatının çoxu ilin soyuq yarısında düşən yağışlardır. Respublika çayları yay aylarında azsulu olur. Bəzən iyul və avqust aylarında yağan leysan yağışları çaylarda güclü daşqın və sellər yaradaraq təsərrüfata böyük ziyan vurur. Güclü sellər Böyük Qafqazın Zəngəzur silsiləsinin cənub-qərb yamaclarındakı çaylarda müşahidə olunur.

Böyük və Kiçik Qafqaz çaylarında axımın çox hissəsi ilin isti yarısında, Talış çaylarında isə ilin soyuq yarısında keçir. Əsas axımı (60-80%) ilin isti yarısında keçən çaylar üstünlük təşkil edir. Axımın il ərzində bu cür qeyri-bərabər paylanması onun təsərrüfat baxımından istifadə edilməsini çətinləşdirir.

Ümumiyytələ, su rejimi xüsusiyyətlərinə görə Azərbaycan Respublikasının çayları 2 qrupa bölünür:

1) gursulu və daşqın rejimli; 2) daşqın rejimli.

Daşqın rejimli çaylara Lənkəran təbii zonası çayları, Qobustan və müvəqqəti axan çaylar aiddir. Qalan çaylarda su rejimi fazası gursululuqdur.

Relyefin mürəkkəbliyi və başqa təbii amillərin təsiri ilə axım ərazi üzrə bərabər paylanmamışdır. Ərazidə axım modulu, ümumiyyətlə, hündürlüyə görə artır. Lakin bu artım müəyyən hündürlüyə qədərdir (Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacıda 2800 m, cənub yamacında 2000-2200 m, Kiçik Qafqazda 2200-2400 m). Göstərilən hündürlükdən yuxarıda axım modulu azalır. Oroqrafik xüsusiyyətinə görə Talış sahəsində axım ilə orta yüksəklik arasında bir-birinə zidd iki qanunsuzluq var. Talış silsiləsində axım modulu hündürlüyə görə azalır. Peştəsər və Burovar silsilələrində isə artır.

Azərbaycan Respublikasının çoxsulu çayları Böyük Qafqazın cənub yamacındadır. Burada orta illik axım modulu 45 l/san. km2-dən artıqdır. Alazan-Əyriçay çökəkliyinə (Alazan-Həftəran vadisinə) doğru axım modulu 5 l/san; km2-ə qədər azalır. Böyük Qafqazın şimal-şərq yamacında orta illik axım modulu 18-20 l/san. km2-dən artıqdır. Axım modulunun hündürlüyə görə artması burada nisbətən bərabərdir. Axım modulunun intensiv artımı Yan silsilə ilə Baş Qafqaz silsiləsi arasındakı sahədə müşahidə edilir (Qusar, Qudyal, Vəlvələ və s. çayların yuxarı axınları). Orta illik axım modulu həmin sahədə 10-20 l/san. km2 arasında dəyişir.

Mənbəyini yan silsilənin yamacından götürən çayların axımı Baş Qafqaz silsiləsindən başlanan çaylarınkından xeyli fərqlənir. Axımın artması burada daha şiddətli gedir və onun orta illik modulu 1000-2000 m yüksəkdə yerləşən sahədə 6-18 l/san. km2 arasında dəyişir. Bu atmosfer yağıntılarının çox düşməsi ilə əlaqədardır. Baş Qafqaz silsiləsindən Xəzər dənizi sahilinə doğru axım tədricən azalır (0,5 l/san. km2-ə qədər). Dənizkənarı ovalıqda şimal-qərbdən cənub-şərgə doğru axım tədrijən azalaraq Abşeron yarımadasında 0-a çatır.

Kiçik Qafqazda axımın paylanması Böyük Qafqaza nisbətən olduqca mürəkkəb xarakter daşıyır. Bu, ərazinin oroqrafiyasının mürəkkbəliyi və dağ silsilələrinin müxtəlif istiqamətdə olmaları ilə izah edilir. Axımın ən yüksək kəmiyyəti Gamış və Qapıcıq dağlarının yamaclarından axan çaylarda müşahidə olunur. Burada axım modulu 28 l/san, km2-dən artıqdır. Atmosfer yağıntıları bəzi yerlərdə Qarabağ yaylasının məsaməli süxurları arasında itərək rayonu susuz sahəyə çevirir, bəzi yerlərdə isə bulaq şəklində səthə çıxaraq çayların sululuğunu artırır.

Bu cəhətdən Tərtər, Həkəri və başqa çayların yuxarı axınları daha səciyyəvidir və onların yeraltı sular hesabına qidalanması illik axım həcminin 70-80%-ə qədərini təşkil edir. Kiçik Qafqazın cənub-şərqində (Qarabağ silsiləsindən başlayan çay hövzələrində) axım modulu 0,8-dən 22 l/san. km2-ə qədər, Naxçıvan MR-da isə 0,5-dən 10 l/san. km2-ə qədər dəyişir. Arazboyu düzənliklərə doğru axım modulu 0,5 l/san. km2-dən aşağı düşür.

Talış sahəsində axım modulu şimaldan cənuba və qərbdən şərqə doğru artır. Axımın maksimum kəmiyyəti (25 l/san, km2-dən çox) ərazinin mərkəzi hissəsində Təngərud və Astara çayları hövzələrində minimal kəmiyyəti isə (0,5-0,8 l/san. km2) ərazinin Viləş çayından şimaldakı hissəsində, həmçinin Lənkəran və Viləş çaylarının mənbələrində muşahidə olunur. Azərbaycan Respublikasının azsulu sahələri Qobustan, Naxçıvan MR və Kür-Araz ovalığıdır.

Azərbaycan Respublikasının çayları çoxlu xırda səpinti və müxtəlif qırıntı materialları axıdır. Həmin materiallar çay hövzələrində gedən yuyulma porsesinin nəticəsidir. Azərbaycan Respublikasının çayları bulanıqlıq dərəcəsi ən böyük olan çaylardandır. Bulanıqlıq dərəcəsinin orta illik miqdarı ərazi üzrə 0,07 ilə 9,8 kq/m3 arasında dəyişir. Onun minimumu Qarabağ yaylasında, maksimumu isə Böyük Qafqazın cənub yamacında müşahidə edilir.

Ən intensiv səthi yuyulma Böyük Qafqazın cənub yamacında (1000-6800 t/km2), ən zəifi isə Qarabağ yaylasında (5-10 t/km2_) müşahidə edilir. Böyük Qafqaz çaylarının sutoplayıcı sahələrində səthi yuyulmanın intensivliyi (0,53 mm/il) Kiçik Qafqaz (0,03 mm/il) və Talış (0,04 mm/il) çaylarının sutoplayıcısında odluğudan təqribən 13 dəfə çoxdur.

Çayların su ehtiyatı və istifadəsi

Azərbaycan Respublikasının çaylarının çoxillik orta su ehtiyatı 10,3 mlrd. m 3 -dir. Bu, respublika ərazisinə qonşu dövlətlərdən daxil olan su ehtiyatı (20,6 mlrd. m3) ilə birlikdə 30,9 mlrd. m3 təşikl edir. Respublikanın hər kvadrat km ərazisinə 90 min m 3 ehtiyatı düşür. Adambaşına düşən suyun miqdarı ildə 1270 m 3 təşkil edir. Su ehtiyatının böyük hissəsi Kür çayı hövzəsinin payına düşür. Çayların su ehtiyatının il ərzində və ərazi üzrə qeyri-bərabər paylanması ondan istifadəni xeyli çətinləşdirir və ilbəil artmaqda olan su tələbatını ödəyə bilmir. Bu vəziyyət çayların axımını tənzimləməyi tələb edir.

Hazırda respublikada hər birinin həcmi 1 mln. m3-dən artıq olan 60-dan çox su anbarlarında 21 mlrd. m3-ə qədər su toplanmışdır. Bu sulardan x.t.-nın müxtəlif sahələrində (suvarma, su təchizatı, sənaye, balıqçılıq və s.) istifadə edilir. Suya tələbatın ödənilməsində Orta Kür su anbarları kaskadının yaradılması diqqəti cəlb edir. Müasir dövrdə məhdud olan su ehtiyatlarının təmizliyini qorumaq və onların sənaye və kommunal məişət tullantıları ilə çirkləndirilməsinə qarşı mübarizə məqsədi ilə ciddi tədbirlər görülür.

Kanallar

Azərbaycan Respublikasındakı kanallardan, əsasən, suvarma məqsədi üçün istifadə edilir. Suvarma kanallarının ümumi uzunluğu 47058,8 km-dir. Bunun 8580,3 km-i təsərrüfatlararası, 38478,5 km-i təsərrüfatlardaxili kanallardır. İl ərzində suvarma mənbələrindən kanallar vasitəsilə suvarma məqsədi üçün 11 mlrd. m3-ə qədər su götürülür. Respublikada suvarılan torpaqların ümumi sahəsi 1,4 mln. ha-dır (1988).

Göllər

Azərbaycan Respublikasında 250-yə yaxın göl var. Bunların əksəriyyəti kiçikdir. Hacıqabul, Sarısu, Masazır, Candargöl və s. nisbətən böyük göllərdir.

Orta və yüksək dağlıq ərazilərdə göllərin (Kürəkçay hövəsindəki Göygöl və Maralgöl, Şəmkir çayı hövzəsindəki Göygöl, Böyük və Kiçik Alagöllər) gözəl mənzərəsi var. Respublikanın gölləri erozion-buzlaq, erozion-çay, tektonik və abrazion mənşəlidir.

Abşeronda bir sıra axarsız və şor relikt göllər var. Yayda bunların xeyli hissəsi quruyur və şoranlığa çevrilir. Dağ göllərindən mal-qaranın suvarılmasında, Hacıqabul, Sarısu, Ağgöl və s.-dən balıqçılıqda və qismən suvarmada, Abşeronun şor göllərindən kimyəvi maddələrin alınmasında, həmçinin müalicə palçığından istifadə edilir.

Çayların yuxarı axınındakı göllər Batabat qrupu, Qanlıgöl (Naxçıvan çayı hövzəsi), Göygöl (Şəmkir çay hövzəsi) və s. süni su anbarlarına çevrilmişdir. Onlar yayda çayları əlavə su ilə təchiz edir.

Su anbarları

Çayların axımını tənzimləmək məqsədi ilə 60-dan artıq su anbarı tikilmişdir. Su anbarlarının yaradılması su ehtiyatı və enerjisindən səmərəli istifadə üçün görülən əsas tədbirlərdəndir.

Böyük su anbarları (“Mingəçevir”, “Şəmkir”, “Araz su qovşağı”, “Sərsəng”) kompleks əhəmiyyətə malik olduğu halda, digər su anbarlarının əksəriyyəti irriqasiya məqsədi ilə tikilmişdir.

Buzlaqlar

Azərbaycan Respublikası ərazisində buzlaqlar çox azdır. Baş Qafqaz silsiləsinin Bazardüzü (sah. 3,62 km2), Bazaryurd (1 km2), Tufan (0,51 km2) və Şahdağ (1,08 km2) zirvələrində buzlaqlar var.

Buzlaqlardan başqa, nisbətən geniş yer tutan və yayda əriməyən qar qalıqlarına rast gəlinir. Bunlar okean səviyyəsindən 4000 m-dən çox hündürlükdə yerləşir.

Azərbaycanın böyük çaylarının əsas morfometrik göstəriciləri

Hara tökülür (hansı sahildən)

Tez arıqlamağın ən kəsə yolu: bitki çayları

Məlumdur ki, bu gün dünya aclıqdan daha çox, toxluqdan əziyyət çəkir. Bu gün ABŞ-da hər dörd adamdan biri köklükdən əziyyət çəkir və yeməkdən üç dəfə çox arıqlamaq üçün pul xərcləyir.

Son illərdə bitki çayları ilə müalicə dünyada xeyli genişlənib. Məlumdur ki, bu gün dünya aclıqdan daha çox, toxluqdan əziyyət çəkir. Bu gün ABŞ-da hər dörd adamdan biri köklükdən əziyyət çəkir və yeməkdən üç dəfə çox arıqlamaq üçün pul xərcləyir. Bu gün dünyanın bir tərəfi aclıq içində qıvrılarkən, 1 saniyədə 5 körpə acından ölərkən, dünyanın başqa yerlərində, əsrlər boyunca istismarla, işğalla məşğul olmuş ölkələrdə köklük ən böyük bəlalardan biri kimi cəmiyyətin qarşısında dayanır. Birinin aclığı o birinin ifrat köklüyünə çevrilir və hər iki tərəf də əziyyət çəkir, biri yoxluqdan, biri çoxluqdan. Alimlər yazırlar ki, kökəlməyə qarşı sərt müdaxilə, yəni cərrahi əməliyyat və ya bu cür yanaşmalar həmişə müsbət effekt vermir, fəsadlarla nəticələnir. Onu da vurğulayırlar ki, insan tədricən, özü də təbii yolla arıqlamağa çalışmalıdır. Bu üsulların ən effektli sayılanlarından biri bitki çayları ilə arıqlamaqdır.

Bir vaxtlar Şərq ölkələrində – Çində, Yaponiyada, Hindistanda sağlamlıq məqsədi ilə geniş istifadə olunan bitki çayları yenidən dünyanın gündəminə gəlir. Məlum olur ki, bu çaylar bədənin müqavimətini gücləndirməklə yanaşı, həm də ciddi müalicəvi əhəmiyyətə malikdir, üstəlik də, arıqlamaq üçün ən uğurlu yollardan biridir.

Bu gün Azərbaycanda əksər şəfalı bitkilərdən istifadə olunmur. Çay dedikdə, ən çox ağlımıza çay bitkisi ilə yanaşı, kəklikotu, çayçiçəyi və qantəpər gəlir. Halbuki bir vaxtlar elə Azərbaycanın özündə onlarla növ bitkidən bu məqsədlə geniş istifadə olunmuş, hamısı da müsbət nəticə vermişdir. Heyva puçuru, böyürtkən kökü, meşə alması, adaçayı, cökə, palıd qabığı bunlardan bəziləridir. Arıqlamaq üçün istifadə edilən bitkilərin komponentini dəqiq bilmək lazımdır. Ona görə də bu məsələdə mütəxəssislərə məsləhət etmədən işə girişmək bir qədər də zərərli ola bilər. Çünki bitki çaylarından istifadə etməzdən əvvəl həmin adamın qan təzyiqi, ürək-damar sistemi, bədənin müqaviməti öyrənildikdən sonra onun üçün xüsusi bitki reseptləri müəyyən edilir. Məsələn, təzyiqi aşağı olanlara siz itburnu çayını məsləhət görsəniz, başgicəllənməsinə səbəb ola bilər.

Arıqlamaq üçün məsləhət görülən reseptlərdən biri belədir:

Yaşıl çay+kəklikotu+funda kolunun yarpağı (süpürgə otu)+bibəriyə (bibər növlərindən biridir)+adaçayından hazırlanmış qarışıq. Bildirilir ki, bu qarışıqlar düzgün qəbul olunarsa, insan ay ərzində 5-6 kilo arıqlaya bilər. Özü də bu arıqlama onda hər hansı fəsada səbəb olmaz.

Hər bitkidə bir şəfa, bir nemət var. Bizim üçün önəmli olan özümüzü və bizi əhatə edən təbiətdəki bitkiləri doğru-düzgün öyrənib istifadə etməyi bacarmaqdır. Allah şəfa versin!

“Zaman Azərbaycan” qəzeti

10 Maddede Çay Çeşitleri

Dünyadaki çayların tamamı Camellia Sinensis isimli bitki ailesinden üretiliyor. Çay çeşitleri ise; bitkinin yetiştiği bölgenin coğrafi özelliklerine, uğradığı işlemlere, kurutma şekline ve süresine göre oluşuyor.

Çay çeşitleri, oksidasyon işlemi görmeyen beyaz çaydan post fermente edilen pu-er çayına kadar, artan oksidasyon miktarına göre sıralanıyorlar.

Beyaz Çay

Genellikle Çin’in güneyindeki dağlık bölgelerde bulunuyor. Bitkinin sadece tomurcukları ve en üstteki iki yaprağı toplanıyor.

Beyaz çayın tanen ve kafein oranı diğer çay çeşitlerinden daha düşüktür.

Yeşil ve siyah çaydan farklı olarak fermente edilmez. Toplama işleminin ardından soldurma ve kurutmaya tabi tutulur.

Sıcak ortamda soldurulduğunda kırmızıya yakın, çok soğuk ortamda soldurulduğunda siyahımsı bir renk alır.

İlk sürgünün ilk günlerinde toplanan tomurcuklar en değerli olanlardır.

Beyaz çay, genellikle diğer çay çeşitlerinden daha hafiftir. Siyah çaya göre daha düşük sıcaklıktaki suyla demlendir. Demlendikten sonraki ideal rengi, açık sarıdır.

Beyaz Çay Çeşitleri

Silver Beedle / Yin Zhen: Çin’de yetişen en değerli beyaz çaydır. Sadece bahar başlangıcında toplanan tomurcuklardan elde edilir.

Imperial White: Çin’in Fujian bölgesinde yetişir. Tam gövdeli, tütsülü ve uzun süren bir tada sahiptir. En değerli beyaz çaylardan biridir. Sadece tomurcuk ve en üstteki genç yapraktan elde edilir.

White Peony / Pai Mu Tan: Sadece tomurcuk ve en üstteki genç iki yapraktan elde edilir. Çin’de yetişen değerli çaylar arasındadır. Çiçek aromasına sahiptir. Açık yeşil renktedir.

Song Yang: İsmini yetiştiği bölgeden alan ve özel işlemlerden geçirilen beyaz çay çeşididir.

Snow Buds: Beyaz uçlara sahip, beyaz çay karakterinde yeşil bir çaydır. Özel bir tadı olmasına rağmen fiyatı diğer özel çaylardan daha uygundur. Bal renginde bir çözeltiye, hafif bir tada sahiptir.

Shou Mei: En koyu renge sahip beyaz çay çeşididir. Diğerlerinden daha yoğun bir aromaya sahiptir.

Gong Mei: Değerli beyaz çaylardan arta kalanlardan elde edilir. Tomurcuk miktarı düşüktür.

Yeşil Çay

Siyah çayla yeşil çay arasındaki fark işlenme tekniğinden kaynaklanır. Siyah çaydan daha az işlem gören yeşil çayın yaprakları, toplandığı anda kavrularak hızla kurutulur. Siyah çay kuruma sürecinde oksijenle tepkimeye girerken yeşil çayın oksijenle tepkimeye girmesine izin verilmez.

Yeşil çaydaki kafein oranı siyah çaydan düşüktür.

Yeşil Çay Çeşitleri

Dragon Pearl: Nadir bulunan bir yeşil çay çeşididir. Elle rulo haline getirilmiş yeşil yapraklara ve gümüş uçlara sahiptir.

Gu Zhang Mao Jian: Wuyi dağlarında yetişir. Hafif tatlı bir yeşil çay çeşididir. Baharda 10 gün içinde hasat ve hafif fermente edilir.

Genmaicha: Kavrulmuş esmer pirinç ve patlamış mısır içerir. Japon yeşil çayıdır. Mat koyu renkli bir çözelti oluşturur. Hafif tuzlu bir tadı vardır.

Green Pekoe: Çin’in Fujian şehrinde yetişir. İnce rulo haline getirilmiş sivri uçlu yapraklara sahiptir. Taze, hoş bir tada sahiptir. Mat yeşil renkli bir çözelti oluşturur.

Gyokuro: Tanin miktarını azaltmak ve kafein miktarını artırmak için hasat öncesinde pirinç hasır veya folyo ile ışıktan korunarak elde edilir. Özel bir Japon yeşil çayıdır. Gölgede yetiştirildiği için klorofil, kafein ve aminoasit kapsamı yüksek, polifenol kapsamı düşüktür.

Hui Ming

Lung Ching: Düz, uzun yapraklı bir Çin yeşil çayıdır. Yapraklar önce parmaklarla gerilir ve düz olarak basılır.

Matcha: Toz haline getirilmiş Japon yeşil çayıdır. Genellikle törenlerde kullanılır. Yoğun ve güçlü bir aroması vardır. Toplanmadan önce bir süre gölgede yetiştirilirler.

Pi Lo Chun: Taze kokulu, meyve tadında özel bir yeşil çaydır. Yaprakları telimsi bir yapıdadır.

Sencha: Uzun düz yaprakları vardır. Japonya’nın en popüler çay çeşididir. Japonya’da taze, hafif bir tada sahiptir. Çin’de ise aromalı bir tadı vardır. Tüketimi en yaygın olan çay çeşitlerinden biridir. Farklı aromalara sahip çok sayıda çeşidi vardır.

Kamairicha: Senchadan farklı olarak yapraklar sıcak su buharında değil fırında soldurmaya tabi tutulurlar.

Silver Sprout: Yaprakları hilal şeklindedir. Taze, hafif aromalıdır. Sarı-yeşil renkte bir çözelti oluşturur.

Young Hyson: Çin’in Zhejiang şehrinde yetişir. Koyu yeşil renktedir. Kalın, sarı-yeşil yapraklara sahiptir.

Chun Mee: Uzun, yuvarlak yapraklara sahiptir.

Green Monkey: Çin’in Fujian şehrinde yetişir. Nadir bulunan yeşil çay çeşitlerinden biridir. Elde yapılır ve içimi kolaydır.

Bancha: Japonya’da yetişen yöresel bir yeşil çaydır. İri tanelidir. Kafein miktarı düşük, taneni yüksektir. Düşük kaliteli çaylardan yapılır. Daha çok günlük kullanımda tüketilir.

Gunpowder

Green Mu Dan: Hoş bir aromaya sahiptir. Yeşil çay gülü olarak da anılır. 50 küçük filizin bir araya getirilmesiyle elde edilir.

Oolong Çayı

Siyah ve yeşil çay arasında yer alır. Siyah çay kadar fermente edilmez. Nemi %5’e düşünceye kadar kurutulur. Pek çok çeşidi vardır.

Siyah Çay Çeşitleri

Pekoe: Çay fidanının ikinci yaprağından üretilir.

Dimbula: Sri Lanka’nın Dimbula gölgesinde yetişir. Birinci sınıf siyah çaylardan biridir.

Dooars: Hindistan’ın kuzeyinde yetişir. Keskin bir tada sahiptir.

English Breakfast: Assam ve Seylan çaylarının harmanından elde edilir.

Hazelbank: Hindistan’ın Assam bölgesinde yetişir. Dünyanın en iyi siyah çaylarından biridir.

Keemun: Küçük, ince ve siyah yapraklı, klasik bir Çin çayıdır. Tatlı bir aroması vardır. Tanen ve kafein oranı diğer siyah çaylardan düşüktür. Rus çaylarında bileşen olarak kullanılır.

Muscatel: Hinditan’ın Darjeeling bölgesinde yetişir. İkinci kızarma döneminin ardından toplanır.

Pettiagalla: Uzun, telimsi yapraklara sahiptir. Aromatik bir çaydır. Değerli siyah çaylardan biridir.

Flowery Pekoe: Çok büyük yapraklı çaylardır. Değerli çaylar arasında yer alır.

Lapsang Souchong: Çam ağacı kökünün dumanı ile tatlandırılan klasik bir siyah Çin çayıdır.

High Grown: Seylan adasının dağlık bölgelerinde yetiştirilir. Lezzetli bir aroması vardır. Mat bir çay çeşididir.

Pu-Er (Pu-Erh) Çayı

İsmini Çin’de bulunan Pu’er bölgesinden alan çay, Camellia Sinensis’in geniş yapraklı türlerinden geleneksel yöntemlerle elde ediliyor.

İşlenme metodu ve yıllanma sürelerine göre ham ya da olgunlaştırılmış olarak satılırlar.

İşlenmemiş, fakat yıllandırılmış pu-er çayı bir yeşil çay türüdür. İşlenen ve uzun süre yıllandırılan pu-erlerse, siyah çayların bir alt kategorisi olarak sınıflandırılırlar. İki kez oksidasyona maruz kaldıkları için özel bir tada ve aromaya sahiptirler.

Dünyanın en değerli ve pahalı çayı, Himalayaların eteklerinde yetiştirilen Darjeeling’tir.

Tüm bunların yanı sıra listemizde yer veremediğimiz pek çok çay çeşidi bulunmaktadır. Çay ve çay kültürü hakkında daha detaylı bilgi edinmek için Çay: Her Mevsimin İçeceği ve Dünyadan Çay Ritüelleri yazılarımızı da okuyabilirsin.

Bu içeriği beğendiniz mi? Bunun gibi daha fazla içerik üretebilmemiz için bize Patreon´da destek olun. ��