1. Daşınmaz əmlak bazarı neçə tərkib hissəyə ayrılır

D) gəlir, mədaxil, məxaric, investisiyalar, debitor borcu

VERGİLƏR

“Unipirice” Ekspertiza və Qiymətləndirmə Mərkəzinin direktoru Ramil Qasımzadə bildirib ki, keçən ilin mart ayından ölkədə pandemiya ilə əlaqədar tətbiq edilən karantin rejimi əmlak bazarına təsirsiz olmayıb: “Bir çox iş yerləri karantin səbəbindən məcburən dayanmalı oldu. Bir sira sahələrdə fəaliyyətlər məhdudlaşdırıldı. Bu baxımdan daşınmaz əmlak bazarında da alğı-satqı əməliyyatlarının həcmi əvvəlki illərlə müqayisədə aşağı oldu.

Buna baxmayaraq, müsbət təmayüllər də oldu. Vergi Məcəlləsinə edilən dəyişikliyə əsasən, bina tikintisi ilə məşğul olan şəxslərin vahid vergi rejiminə keçməsi əmlak bazarına müəyyən qədər təsir göstərdi. İlin əvvəlində mövcud olan qiymətlərlə ilin sonundakıqiymətləri müqayisə etsək, təxminən 10 faizə qədər dəyişikliyin olduğunu görərik. Bahalaşma, əsasən, yeni tikililərin qiymətində özünü göstərdi. Təkrar mənzil bazarında ciddi bahalaşma müşahidə edilmədi”.

R.Qasımzadə qiymətlərin ucuzlaşmasının daha çox fərdi yaşayış evlərində müşahidə edildiyini, bunun səbəbinin 2020-ci ildə bazara çıxarılan fərdi evlərin sayının digər seqmentlərə nisbətən daha artıq olduğunu göstərib.

“Ötən ilin əvvəli ilə müqayisədə sonlarında torpaq bazarında orta hesabla 15-20 faizə yaxın bahalaşma qeydə alındı.

Kirayə bazarında isə pandemiya səbəbindən qiymətlərendi. Mart ayından başlayan ucuzlaşma ilin sonunadək davam etdi. Evlərin kirayəsində orta hesabla 20 faizə qədər ucuzlaşma oldu, bahalı mənzillərdə, məsələn, aylıq kirayə haqqı 1500 manatdan yuxarı olan evlərin kirayəsinin ucuzlaşması isə 30 faiz və daha artıq oldu”.

R.Qasımzadə 2021-ci ildə əmlak bazarı üçün gözləntilərini açıqlayaraq ötən il formalaşan qiymətlərin bu il sabit qalacağını bildirib: “Pandemiyahələ davam etdiyindən bir çox biznes strukturları tam fəaliyyət göstərə bilmir. Yaxın zamanlarda peyvəndləmənin başlanması ilə müəyyən dəyişiklikləryarana bilər. Bu dövrdə bina tikintisinin əvvəlki illərlə müqayisədə azalması qarşıdakı aylarda qiymət artımına təsir edə bilər”.

Fərqanə Allahverdiqızı

1. Daşınmaz əmlak bazarı neçə tərkib hissəyə ayrılır

47. Torqlarda və digəllərində qoyulan əmlakın reallaşdırılmasına ipoteka kreditinin verilməsində gəlir predmeti olan, daşınmaz əmlak obyektlərinin müstəqil peşəkar qiymətləndirilməsi üzrə şirkətlər necə adlanır?

A) səhmdar cəmiyyəti

C) qiymətləndirici şirkətlər

D) birgə müəssisə və firmalar

E) sığorta şirkəti və kommersiya bankları

48. Bazarın digər iştirakçısının tapşırığı ilə daşınmaz əmlakın satıcılarının peşəkar vasitəçiləri?

B) rielter təşkilatları

C) debitorlar və banklar

D) borcalanlar və banklar

E) investorlar və banklar

49. Torpağın satın alınmasından tikintisi başa çatdırılanadək, yəni gəlir verməsi anınadək dövriyyədən çıxarılan məbləği əks etdirən göstərici necə adlanır?

A) torpağın qalıq dəyəri

C) torpağın bərpa dəyəri

D) balans dəyəri və bank krediti

E) xalis gəlir və mənfəət

50. Firma və müəssisələrdə köhnəlmiş əsas fondların bərpası və yeniləşdirilməsi üçün nəzərdə tutulan amortizasiya ayırmaları hesabına yaradılan maliyyə mənbəyi?

A) qalıqdəyəri və ümumi dəyər

B) amortizasiya norması

C) amotizasiya fondu

D) bərpa dəyəri və qalıq dəyəri

E) amortizasiya yığımı

51. Marketinq tədqiqatları əsasında müəssisənin qarşıya qoyduğu məqsədə çatmaq üçün strateci və taktiki məqsədlərini, istehsalın həcmini, maliyyə praqnozunu risklərin qiymətləndirilməsini özündə əks etdirən konkret tədbirlər planı:

A) maliyyə bəyənnaməsi

C) mühasibat balansı

D) cari hesabat və proqnozlar

52. Bazarda öz adından və öz hesabına əmtəələr, qiymətli kağızlar və valyutalardan birinin və ya bir neçəsinin alqı- satqısı ilə məşğul olan peşəkar bazar iştirakçısı:

C) sahibkar və bank

E) maliyyəçi və biznesmen

53. Mülkiyyətlə bağlı olan bütün maraqları, hüquqları və faydaları əhatə edən hüquqi anlayış:

E) dəyər və gəlir

54. Qiymətləndirmə Standartları üzrə Beynəlxalq Komitə tərəfindən əmlakın hansı 4 tipi tanınılır:

A) daşınmaz əmlak, daşınan əmlak, biznes və maliyyə maraqları

B) dəyər, gəlir, mənfəət və keyfiyyət

C) biznes, gəlir, dəyər və risk, banklar

D) şirkət, biznes, investisiya və təşkilat

E) daşınmaz əmlak, biznes, tələb və təklif, daşınan əmlak

55. Daşınmaz əmlak sahəsində fəaliyyət göstərən holdinq şirkəti:

A) sığorta şirkəti

C) səhmdar cəmiyyəti

D) əmlak şirkəti

E) bank və müəssisə

56. Öz əmlakını yerli və xarici ölkələrin fiziki və hyquqi şəxslərinə istifadəyə verən mülkiyyətçi:

57. Kredit nədir:

A) qaytarılmaq və əvəzini müəyyən faizlə ödəmək şərti ilə pul və ya əmtəə formasında kreditorlar tərəfindən verilən borc

B) ssuda, bank krediti, investisiyalar, debitor borcları

D) gəlir, mədaxil, məxaric, investisiyalar, debitor borcu

E) xarici investisiyalar

58. Əsas fondlar necə qiymətləndirilir:

A) Dondurulmuş əsas fondların dəyəri

B) Bərpa dəyəri ilə müəyyən edilmiş oxşar məhsulların növləri

C) Qiymətlərin dəyişdirilməsinin iriləşdirilməsi əmsalı

D) Yeni bazar qiymətlərinə görə indeksləşdirmə

E) İlk, bərpa və qalıq dəyəri

59. Tikinti istehsalı prosesində əsas fondun məhsul üzərinə keçən dəyərinə nə deyilir?

60. Əsas fondlardan istifadəni daha ətraflı hansı göstəricilər xarakterizə edilir?

A) Əməyin fondla silahlanması, növbəlik əmsalı

B) Əməyin fondla silahlanması, maşınların yüklənmə əmsalı

C) Fond tutumu, maşınların vaxtından istifadə əmsalı

D) Fondverimi, fondların rentabellik göstəricisi

E) Əməyin mexaniki silahlanması, maşınların məhsuldarlığından istifadə

61. Podrat müqaviləsi bağlananda müəyyən edilən tikinti məhsulunun qiyməti necə adlanır?

B) balans qiyməti

C) maya dəyəri və mənfəət

E) smeta dəyəri və balans qiyməti

62. Bazarın əsas elementləri hansılardır?

A) tələb və təklif

B) əmtəə və materialları

D) kapital və bank kreditləri

E) investisiya və kapital qoyuluşu

63. «Tam hazır obyekt» üzrə hesablaşmada sifarişçinin funksiyası kimə verilir?

A) əlavə podratçıya

B) baş podratçıya

C) layihə institutuna və subpodratçıya

D) texniki nəzarətçiyə və subpodratçıya

E) maliyyə- sənaye qrupuna

64. Əsas vasitələrin ləğv edilməsi hansı sənədlərlə rəsmiləşdirilir?

A) deklarasiya aktı ilə

C) tələbnamə ilə və qaimə

D) qəbul aktı ilə və razılıq məktubu

E) ləğv edilmə aktı

65. Planlaşdırılan ildə istifadəyə verilmiş əsas fondların orta illik dəyəri aşağıda göstərilən hansı yolla təyin edilir?

A) onların dəyərinin fəaliyyət göstərmə ayların sayına vurmaqla və 12-yə bölməklə

B) onların dəyərinin fəaliyyət göstərmə aylarının sayına bölməklə və 12-yə vurmaqla

C) onların dəyərinin fəaliyyət göstərmə ayların sayına vurmaqla və 4-ə bölməklə

D) onların dəyərinin fəaliyyət göstərmə ayların sayına bölməklə və toplamaqla

E) onların dəyərinin fəaliyyət göstərmə ayların sayına vurmaqla və 24-ə vurmaqla

66. Əsas fondların dəyərinə nə daxildir?

A) xüsusi əsas fondların dəyəri

B) istismarda olan fondların dəyəri, qalıq dəyəri, ehtiyat fondların dəyəri

C) ehtiyatda olan fondların dəyəri, qalıq dəyəri, dövriyyə fondları və xüsusi dəyər

D) fəaliyyəti dondurulmuş əsas fondların dəyəri

E) balans üzrə əsas fondların ilk dəyəri, əsas vəsaitlər, əsas fondların qalıq dəyəri

67. Qiymət siyasətinin hazırlanmasına təsir edən əsas amil hansıdır?

A) istehlakçıların reaksiyası

B) rəqabət formaları

C) bazar konstruksiyası bə bazar qiyməti

E) marketinq konsipsiyası və konyuktura

68. Qiymətlərin layihələndirilən səviyyəsi haqqında məlumat:

A) plan və proqnoz

D) normativ və hüquqi

E) marketinq və menecment

69. Ümumi tikinti işlərinə aiddir:

A) ərazinin abadlaşdırılması

C) su təchizatı və qaz təchizatı

D) elektrik işləri və su təchizatı

E) sanitar- texniki işlər

70. Qiymətləndirmə aparmaq üçün lazımı ixtisasa, bacarığa və təcrübəyə malik olan şəxs:

C) səhmdar və bank

D) maliyyəçi və iqtisadçı

E) investor və kreditor

71. Daşınmaz əmlakın müəyyən müddət ərzində razılaşdırılmış qiymətlə alınması, satılması yaxud icarəsi barədə təklifin qüvvədə qalması haqqında saziş:

A) razılaşma və müqavilə

72. Gələcəyi görmə prinsipi, əvəzolunma prinsipi, dəyişiklik prinsipi, tarazlıq prinsipi, rəqabət prinsipi, faydalı iş əmsalının artması və azalması prinsipi, zənginləşdirmə prinsipi, izafi məhsuldarlıq prinsipi, uyğunluq prinsipi, təklif və tələb prinsipi, ən səmərəli istifadə prinsipi. Bu iqtisadi prinsiplər qrupu nə üçün istifadə edilir?

A) daşınmaz əmlakın qiymətləndirilməsi üçün

B) daşınan əmlakın qiymətləndirilməsi üçün

C) gəlirin əldə olunması və bankla kredit müqaviləsi üçün

D) sığorta sazişinin imzalanması üçün

E) kreditin alınması və istifadəsi üçün

73. Yüksək mənfəət əldə etmək məqsədi ilə satış bazarı uğrunda mübarizə:

B) opsion və bank krediti müqaviləsi

D) auksion və konyuktura

E) icarə və kredit

74. Qiymətləndiricinin yoxladığı hesabatda təqdim olunmuş təhlillərin, rəylərin və qərarların münasibliyi, əsaslandırıldığı və qəbul oluna bilməsi barədə fikir formalaşdırması məqsədi ilə apardığı ekspertiza necə adlanır:

B) təhlil və araşdırma ekspertizası

C) qiymətləndirmə və opsion ekspertizası

D) texniki ekspertiza

75. Bir neçə təklifin alınması və onlardan ən səmərəlisinin seçilməsi məqsədi ilə məhsul göndərişi və ya müəyyən işin yerinə yetirilməsi üçün podratçılara sifarişlərin xüsusi forması:

A) yarışma və təhlil

D) biznes- plan və layihə

E) anket və sorğu

76. Əmlakın hər hansı konkret məkanda və müəyyən vaxt müddətində istifadəçinin tələbatını ödəyə bilməsinə əsaslanan prinsip necə adlanır?

A) yararlılıq prinsipi

B) inkişaf prinsipi və proqnozlaşdırma

C) gəlirlilik prinsipi və planlaşdırma

D) zərərsizlik prinsipi

E) zənginlik prinsipi və rəqabət

“Daşınmaz əmlakın bazar qiymətilə vergiyə cəlb edilməsi daşınmaz əmlak bazarının sosiallaşdırılması hesab edilə bilər”

Daşınmaz əmlakın bazar qiyməti ilə əmlak vergisinə cəlb edilməsi daşınmaz əmlak bazarının sosiallaşdırılması hesab edilə bilər.

Milli.Az bildirir ki, bunu Trend-ə daşınmaz əmlak üzrə ekspert Rəşid Heydərov deyib.

R.Heydərovun sözlərinə görə, Azərbaycanda müasir dövrdə daşınmaz əmlak bazarı sürətlə inkişaf edib və hazırda cəmiyyətin daşınmaz əmlaka görə təbəqələşməsi danılmaz faktdır:

“Yaranmış vəziyyətlə əlaqədar əminliklə demək olar ki, daşınmaz əmlakın onun bazar qiymətinə adekvat olaraq əmlak vergisinə cəlb edilməsi günümüzün aktuallığına çevrilib. Bu yanaşma beynəlxalq praktikada mümkün olan vergilərdən ən ədalətlisi kimi dəyərləndirilir”.

Ekspert bildirib ki, daşınmaz əmlakın bazar qiyməti ilə əmlak vergisinə cəlb edilməsi cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinin nailiyyətlərinin ictimaiyyət arasında rəğbətlə qarşılanması baxımından vacib olan bir məsələdir:

“Bu zaman cəmiyyətin daha çox təminatlı təbəqəsinin gəlirlərinin bir hissəsinin aztəminatlı təbəqələrinə kömək kimi yönəldilməsi prosesi həyata keçirilir ki, bu da daşınmaz əmlak bazarını sosial cəhətdən qəbul edilən hala gətirir. Bu baxımdan daşınmaz əmlakın bazar qiyməti ilə əmlak vergisinə cəlb edilməsi daşınmaz əmlak bazarının sosiallaşdırılması hesab edilə bilər. Bu yanaşma həmçinin, büdcənin formalaşdırılmasında əhəmiyyətli rol onamaqla yanaşı vergi yükünün ədalətli bölgüsünə, əmlakdan səmərəli istifadəyə və daşınmaz əmlak bazarının səffaf şəkildə inkişafına imkan yaradır.

Daşınmaz əmlakın bazar dəyərinə görə əmlak vergisinə cəlb edilməsi hələ 1818-ci ildə ABŞ-ın İllinoys ştatının birinci Konstitusiyasından nəzərdə tutulmuşdu. Burada hər bir şəxsin onun mülkiyyətində olan əmlakın dəyərinə proporsional olaraq vergi ödəməsi nəzərdə tutulurdu. İllinoys ştatı 20 il müddətində bu maddəni bəyənməsə də sonralar bu qaydalar daha ədalətli hesab edilərək XIX əsrdə Birləşmiş Ştatların əksər ştatlarının Konstitusiyalarına daxil edildi.

Hazırda beynəlxalq praktikada daşınmaz əmlakların bazar qiymətinə uyğun şəkildə əmlak vergisinə cəlb edilməsi qabaqcıl təcrübə kimi geniş vüsət alıb. Bu gün dünyanın 130-dan çox ölkəsində daşınmaz əmlak vergisi tətbiq edilir. Əksər inkişaf etmiş ölkələrdə (Amerika, Kanada, Danimarka, Yaponiya, İsrail, Portuqaliya, İndoneziya və s.) vergi bazası kimi torpaq, onun üzərindəki tikili və quğularla birlikdə əmlak vergisinə cəlb edilir.

Əksər ölkələrdə əmlak vergisinin yığılması yerli hakimiyyət orqanlarının səlahiyyətləri çərçivəsindədir. Mərkəzi dövlət orqanları isə əmlakın qiymətləndirilməsi, işlərin təşkili və əlaqələndirilməsində məsuldurlar. Vergiyə cəlb olunma işlərinin mərkəzləşdirilmiş şəkildə təşkili ölkə ərazisində yerli səviyyədə həyata keçirilən inzibati tədbirlərin vahid prinsip üzrə olmasını təmin edir. Postsovet məkanında bu sahədə ən qabaqcıl təcrübə kimi Litva təcrübəsini qeyd etmək yerinə düşərdi. Litvanın Ədliyyə Nazirliyi tərkibində fəaliyyət göstərən Reyestrlər Mərkəzi hər ilin dördüncü rübündə il ərzində olan yenilənmələr də nəzərə alınmaqla hər bir daşınmaz əmlakın ilin sonuna olan vəziyyətinə görə yenidənqiymətləndirilməsini aparır, yerli qanunvericiliyə uyğun şəkildə əmlak vergisinin miqdarını müəyyənləşdirir, ödəniləcək məbləğin qəbzlərini hazırlayaraq müəyyən qədər xidmət haqqı müqabilində yerli bələdiyyələrə təqdim edir.

Çoxlu sayda daşınmaz əmlakın qısa zaman kəsiyində qiymətləndirilməsi daşınmaz əmlakların kütləvi qiymətləndirilməsi zərurətini yaradır. CAMA (Computer Assisted Mass Appraisal) sistemi ilə həyata keçirilən kütləvi qiymətləndirmə zamanı zəruri məlumatlar bazaya daxil edildikdən sonra bir milyon əmlak 67 saniyə ərzində qiymətləndirilə bilir.

Yerli idarəetmənin inkişaf etdiyi ölkələrdə yerli büdcənin formalaşması da əsasən əmlak vergisinin hesabına həyata keçirilir. Bu zaman yerli əhəmiyyətli məsələlər kimi, yanğından mühafizə xidməti, polis, təhsil və səhiyyə müəssisələri, bağlar, parklar, yollar və s. bu kimi sosial infrastruktur obyektlərinin maliyyələşdirilməsi mənbəyi yerli büdcədən olduğundan onların daha yaxşı inkişafına zəmin yaradılır”.

R.Heydərovun sözlərinə görə, inkişaf etmiş dünya ölkələrinin qabaqcıl təcrübəsi göstərir ki, ölkə büdcəsinin təxminən 3%-ə qədəri əmlakdan gələn gəlir hesabına formalaşdırılır. Bu isə olkə büdcəsinin formalaşmasına və bələdiyyələrin maliyyə vəziyyətinin dayanıqlı hala gətirilməsinə böyük köməkdir. ABŞ-da isə bu rəqəm hətta 9%-ə yaxındır:

“Azərbaycanda daşınmaz əmlakın bazar qiyməti ilə əmlak vergisinə cəlb edilməsi cənab Prezidentin çıxışlarında da, xüsusi olaraq, bir neçə dəfə vurğulanıb:

• 2005-ci ilin birinci yarısı ilə bağlı keçirilən müşavirədə Prezident İlham Əliyev deyib: “Bir önəmli məsələ budur ki, bizdə əmlak vergisinin tutulması şəffaf deyildir. Yəni, əmlak vergisi var, amma əmlakın qiymətləndirilməsi məsələsi hesab edirəm ki, lazımı səviyyədə deyildir. “

• Digər bir çıxışında isə Prezident belə deyib: “İnkişaf etmiş ölkələrdə hər bir mənzil sahibi, yaxud da mülk sahibi ildə müəyyən əmlak vergisi verir. Ancaq o şərtlə ki, onun mülkiyyəti bazar qiyməti ilə qiymətləndirilir. Bu, çox ciddi məsələdir. Bunun həlli, həm də Azərbaycanda gedən prosesləri dünyada gedən proseslərlə uyğunlaşdırar, əlavə gəlir mənbəyi yarada bilər”.

Daşınmaz əmlakların kütləvi qiymətləndirilməsi ilə bağlı bir sıra dövlət qurumları, Vergilər Nazirliyi, keçmiş Dövlət Torpaq və Xəritəçəkmə Komitəsi və Əmlak Məsələləri Dövlət Komitəsi tərəfindən ölkə ərzisində bir neçə dəfə Pilot layihələr həyata keçirsə də, ölkədəki mövcud daşınmaz əmlakların indiyədək kütləvi texniki inventarizasiyası aparılmadığı səbəbindən bu əmlaklar barədə əldə kifayət qədər məlumatlar olmadığı üçün kütləvi qiymətləndirmə işləri inkişaf etdirilə bilmədi. Hazırda mövcud qanunvericiliyə görə, ölkədə fiziki şəxslərin əmlakları onların sahələrinə görə (ölkədə heç bir qurumda bütün daşınmaz əmlakların sahəsi barədə səhih məlumat yoxdur) bələdiyyələr tərəfindən, hüquqi şəxslərin daşınmaz əmlakları isə onların qalıq balans dəyərinə görə vergi orqanları tərəfindən əmlak vergisinə cəlb edilir ki, bu da, reallığı əks etdirmədiyindən, bu sahədə bir pərakəndəlik hökm sürür və əmlak vergisinin yığımı digər olkələrlə müqayisədə çox aşağı səviyyədədir”.

Ekspertin fikrincə, təcrübə göstərir ki, optimal qısa müddət olaraq 5 il ərzində əmlak sahibləri hesabına bütün növ daşınmaz əmlakların texniki inventarlaşdırılmasını və qiymətləndirilməsini təmin etmək, ölkə üzrə vahid daşınmaz əmlak bankı yaratmaq, hər ilin sonuna il ərzində yaranan yenilənmələr də nəzərə alınmaqla daşınmaz əmlakların bazar qiymətlərinə uyğun kütləvi qiymətləndirilməsini təmin etmək və beləliklə də beynəlxalq qabaqcıl praktikada olduğu kimi daşınmaz əmlakları onların bazar qiymətinə adekvat şəkildə əmlak vergisinə cəlb etmək mümkün olar.

Milli.Az