Press "Enter" to skip to content

Dialektikaning ma nosi

Dialektika falsafiy tizim sifatida, fikr yuritish va uning qonunlari, ifoda shakllari va usullari bilan shug’ullanadi.

Dialektizm Nima

Tilshunoslikda “dialektizm” atamasi ikkita asosiy ma’noga ega. Birinchidan, bu atama ba’zan “vulgarizm”, “professionalizm” va boshqalar kabi torroq atamalar to’plami deb ataladi. Ikkinchidan (va bu dialektizm tushunchasi ancha aniqroq), bu nutqning hududiy xususiyatlarining jamoaviy nomi. Dialektizm nima Rossiya hududida rus tilining ko’plab shevalari va shevalari mavjud. Bu davlatning ko’p millatli tabiati, tarixiy voqealari va hattoki tabiiy sharoitlari bilan bog’liq. Lahjalar shu qadar ko’pki, hatto bitta joyda ham bitta so’zning mutlaqo boshqacha nomlari va talaffuzlari bo’lishi mumkin. Masalan, “Akchim qishlog’ining lahjalari” kitobi bor, u erda faqat bitta qishloq hududida dialektologlar qirqga yaqin lahjalarni ajratib ko’rsatgan. Demak, dialektizmlar ma’lum bir hududga xos bo’lgan va adabiy nutqda ishlatiladigan lingvistik xususiyatlardir. Dialektizmlarning bir necha turlari mavjud. Leksik dialektizmlar – bu faqat ma’lum bir hududda ishlatiladigan va boshqa hududlarda fonetik jihatdan yaqin analoglari bo’lmagan so’zlar. Masalan, janubiy rus lahjalarida jarni “tepada” deb atashadi. Ushbu so’zlar faqat bitta hududda ishlatilishiga qaramay, ularning ma’nolari hamma uchun tanish. Ammo etnografik dialektizmlar faqat ma’lum bir sohada qo’llaniladigan tushunchalarni chaqiradi. Odatda, bu uy anjomlari, idish-tovoqlar va boshqalar. Masalan, paneva (poneva) – bu faqat janubiy Rossiya viloyatlarida kiyilgan jun yubka. Umumiy rus tilida bunday tushunchaning o’xshashlari yo’q. Leksiko-semantik dialektizmlar shevada odatdagi ma’nosini o’zgartiradigan so’zlardir. Masalan, “ko’prik” so’zi – ba’zi lahjalarda kulbadagi qavatning nomi. Fonetik dialektizmlar dialektlarda eng ko’p uchraydigan hodisa. Bu so’zning tanish ovozining buzilishi. Masalan, janubiy rus shevalarida “non” “xlip” deb nomlanadi, shimoliy shevalarda “hayot” o’rniga “zhist” eshitilishi mumkin. Ko’pincha, bunday dialektizmlar so’zni talaffuz qilish qiyin bo’lganligi sababli paydo bo’ladi. Masalan, keksa odamlar radioni “radiv” deb atashlari mumkin, chunki bu artikulyatsiya apparati uchun osonroqdir. Bundan tashqari, lotin dialektizmlari mavjud – bular adabiy tilga qaraganda boshqacha shakllangan so’zlar. Masalan, dialektlarda buzoqni “g’unajin”, g’ozni esa “g’oz” deb atash mumkin. Morfologik dialektizmlar – adabiy til uchun odatiy bo’lmagan so’z shakllari. Masalan, “men” o’rniga “men”.

Dialektikaning ma’nosi

Dialektika – bu turli xil g’oyalarni ishontirish, bahslashish va fikr yuritish san’ati.

Nutqda dialektika tezis deb nomlangan asosiy g’oya yoki kontseptsiyani taqdim etishdan iborat bo’lib, unga antiteziya deb nomlanuvchi turli xil dalillar va g’oyalar qarshi chiqadi. Endi g’oyalarning ushbu qarama-qarshiligini hal qilish uchun mavzuni tushunishning yangi usuli sifatida taqdim etilgan sintez paydo bo’ladi.

Dialektika falsafa usuli sifatida ham tanilgan. Uning kontseptsiyasi Sokrat, Platon, Aristotel, Gegel, Marks va boshqalar kabi turli faylasuflar tomonidan yillar davomida muhokama qilingan. Biroq, Platon dialektikaning kashshofi bo’lib, uni o’z dialoglarida haqiqatga erishish usuli sifatida ishlatgan.

Biroq, nozikliklarni mubolag’a bilan ishlatganligi sababli, dialektikani pejorativ ma’noda ham ko’rish mumkin.

Boshqa tomondan, atama dialektik Dialektikani qabul qiladigan shaxsni aniqlash uchun sifat sifatida ishlatiladi.

Falsafadagi dialektika

Dialektika falsafiy tizim sifatida, fikr yuritish va uning qonunlari, ifoda shakllari va usullari bilan shug’ullanadi.

Avval aytib o’tganimizdek, Aflotun birinchi bo’lib dialektikani biror narsaga javob berishning texnikasi va usuli sifatida ishlatgan va ko’rsatgan, chunki u orqali haqiqatga erishish mumkin.

O’z navbatida, Hegel dialektikani haqiqatga erishish uchun doimiy va uzluksiz jarayon sifatida qabul qiladi, keyinchalik u rad etiladigan (antitez) birinchi postulatdan (tezis), yangi g’oyaga yoki natijaga (sintez) kelish uchun. har doim muhokama qilinayotgan mavzuga aniq javob topish uchun yana tezisga va boshqalarga olib keladi.

Shuningdek qarang: Tezis, antitez va sintez.

Aristotel uchun dialektika mantiq bilan bog’liq bo’lgan oqilona jarayon bo’lib, u shaxs tomonidan dalillar berish uchun zarur bo’lgan qobiliyatlarning bir qismi sifatida ishlab chiqilgan.

Shu ma’noda Kant dialektikani sub’ektiv asoslarga asoslanib, tashqi ko’rinish mantig’i deb hisoblagan Aristotel nazariyasini qo’llab-quvvatladi.

Dialektik materializm

Dialektik materializm Fridrix Engels (1820-1895) va Karl Marks (1818-1883) tomonidan taklif qilingan falsafiy oqimlar o’rtasida mavjud bo’lgan bitimlar natijasidir, bunda materiya haqiqatning mohiyati sifatida aniqlanadi, mustaqil yoki aniq keyinchalik paydo bo’ladigan ongning.

Boshqa tomondan, dialektik materializm kommunizm nazariyalariga asoslanadi va falsafiy fan sifatida Hegel tomonidan taklif qilingan falsafiy idealizmga qarshi chiqadi.

Eristik dialektika

Birinchidan, mavzuni yaxshiroq tushunish uchun eristika atamasiga aniqlik kiritish kerak. Nima eristik tushuniladi munozarani yoki munozarani muvaffaqiyatli yakunlash uchun foydalaniladigan argumentatsiya turlari.

Faylasuf SHopenhauer uchun haqiqatga mantiq orqali erishiladi, ammo eristika ob’ektiv haqiqatni e’tiborsiz qoldiradi, uning tomoni yanada dolzarbroq, chunki yagona muhim narsa poydevorlarning rost yoki yo’qligidan qat’iy nazar g’alabaga erishishdir.

“Eristik Dialektika” – bu Shopenhauerning 1831 yilda do’sti, faylasuf Yuliy Frauenstädt tomonidan nashr etilgan tugallanmagan asarini tavsiflovchi ibora. To’g’ri bo’lish san’ati yoki To’g’ri bo’lmasdan qanday qilib bahsda g’alaba qozonish mumkin, unda u to’g’ri yoki noto’g’riligidan qat’iy nazar argumentni yutish uchun 38 ta strategiyani ta’kidlaydi.

Dialektik mantiq

Dialektik mantiqni Hegel taklif qilgan, ammo uning takliflarining bir qismi Aristotel va Geraklit tomonidan ilgari surilgan edi.

Dialektik mantiq qarama-qarshilikka javob beradigan g’oyalar va aqlni rivojlantirish dialektika. Shuning uchun sof mantiq va qarama-qarshiliklarning dialektik tahlili o’rtasida vositachilik mavjud.

Диалектизм

Диалектизм — это слова и их языковые свойства, которое есть только у определённого диалекта.

А диалект — это говор (способ произносить слова, разговаривать) или местная, локальная речь, которая присуща какой-то территории.

Диалектизмы — это не только слова, которые используются на определённой территории. Это ещё и манера произносить звуки, по-особенному склонять или спрягать слова и использовать словосочетания, которые другим народам могут показаться непонятными.

Они отличаются от литературного языка и либо непривычны многим, либо даже незнакомы.

  • делюга — так в Нижегородской области называют делового, трудолюбивого человека;
  • взадь — в Архангельской и Свердловской областях используют это слово, когда хотят сказать “назад, обратно”;
  • угры — это веснушки на лице (используют в низовье реки Печоры);
  • алачики — так в Сибири называют домашние красивые замшевые сапоги, украшенные шёлком.

Диалектные слова зависят не только от местности, но и от времени. Бывает, что эти слова и выражения использовали в прошлом, а сейчас так никто не говорит.

Например, в 30-х годах 19 века в Воронежской области можно было услышать такую фразу: “Я выпил чаю с угрызением”. Это означало с сахаром или сухарём.

Когда речь идет о диалектах и диалектных словах, то их изучением занимается диалектология.

Стилистика же изучает диалектизмы как лексические средства выразительности. Они используются в литературе, чтобы придать персонажу неповторимый присущий только ему образ.

Какие бывают виды диалектизмов в русском языке?

  • грамматические;
  • семантические;
  • словообразовательные;
  • лексикофонетические;
  • собственно лексические;
  • фразеологические.

Грамматические диалектизмы

Это такие диалектные слова, которые появились в результате изменения грамматической формы слова. То есть в разных диалектах (на разных территориях) слова по-разному склоняются или спрягаются, используются в разных родах (где-то это слово женского рода, а где-то мужского) и т. д.

  • глазы (вместо глаза);
  • лесы (вместо леса);
  • прямше (вместо прямее);
  • ради вас видеть (вместо рады);
  • он идёть (вместо идёт);
  • приехал с Москвы (вместо из Москвы);
  • заспатый (вместо заспанный);
  • подарок от сестре (вместо сестры);
  • у мене (у меня).

Семантические диалектизмы

Слова, у которых появляется иное значение, нежели в литературном языке.

  • губы (значит грибы);
  • худой (значит плохой);
  • темно (это очень);
  • залиться (это утонуть);
  • пахать (значит подметать).

Словообразовательные диалектизмы

Образуется новая форма слова (как правило, меняется суффикс). Вроде по звучанию похоже на литературный язык, но в то же время слово изменённое.

  • черница (черника);
  • сбочь (сбоку);
  • дожжок (дождик);
  • взгреметься (начать сильно греметь);
  • бечь (бежать);
  • сбочь (сбоку);
  • арестанец (арестант).

Этнографические диалектизмы

Слова, обозначающие какой-то предмет, явление. Но эти предметы и явления существуют только у определённого народа, в какой-то одной местности. У таких диалектных слов нет синонимов в литературном языке.

  • туес — со­суд из бе­ре­сты;
  • дверник — человек, который открывает дверь на свадьбе;
  • новина — небелёный холст.

Собственно лексические диалектизмы

Слова с абсолютно новыми корнями. Предмет называется так только в определённой местности. Но у этих диалектизмов всегда есть синонимы в литературном языке.

  • гугордать (горевать);
  • демрюк (тёмный, неразговорчивый человек);
  • тышкать (будить; ударять; упрекать);
  • убиратка (промокательная бумага);
  • кочет (петух);
  • векша (белка);
  • бурак (свекла).

Лексикофонетические диалектизмы

Слово по-другому произносится. Как правило, меняется произношение одной буквы.

  • слухать (слушать);
  • павук (паук);
  • пинжак (пиджак);
  • анбар (амбар);
  • вышня (вишня).

Фонетические диалектизмы

Дело только в произношении слова. Слова меняются из-за различного говора, а про людей говорят, что они акают, цокают, якают.

  • карова (так произносится, но пишется корова);
  • сястра (пишется сестра);
  • быстряе (быстрее);
  • доцка (пишется дочка);
  • завтре (завтра);
  • булошная (булочная).

Фразеологические диалектизмы

Местные устоявшиеся словосочетания. За пределами этой местности они если и известны, то не используются.

  • нести и с Дона и с моря (нести чушь);
  • армяк скроить (отказать в сватовстве);
  • взять в тям (понять, сообразить);
  • кислое молоко продавать (медленно, тихо идти, ехать).

Примеры диалектизмов из литературы

— “Здорово парнище!” — “Ступай себе мимо!”
— “Уж больно ты грозен, как я погляжу!
Откуда дровишки?” — “Из лесу, вестимо;
Отец, слышишь, рубит, а я отвожу”.

Николай Некрасов “Однажды, в студеную зимнюю пору…” из сборника “Крестьянские дети”

Диалектизмы: парнище — молодой человек, парень; вестимо — очевидно.

“Игольничек и ножинки, как милы! Жемчужинки, растёртые в белилы!”.

Александр Грибоедов “Горе от ума”

Диалектизм: в белилы; литературная норма — в белила.

“Старик затужил, заплакал, однако делать нечего, бабы не переспоришь”.

Русская народная сказка “Морозко”

Диалектизмы: затужил — стал печальным, загоревал; бабы, литературная норма — бабу.

“Да он славно бьется! — говорил Бульба, остановившись, — ей-Богу, хорошо! — продолжал он, немного оправляясь, — так, хоть бы даже и не пробовать. Добрый будет казак! Ну, здорово, сынку! Почеломкаемся!”.

Николай Гоголь “Тарас Бульба”

Диалектизм: почеломкаемся — поцелуемся.

“Мишка Кошевой вчерась целый вечер со мной просидел на дубах возля гамазинов“.

Михаил Шолохов “Тихий Дон”

Диалектизмы: вчерась — вчера; возля гамазинов —возле магазина, хлебного амбара.

Дата обновления 03/09/2020.

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.