Maruza 4 DINAMIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA QONUNLARI Reja

Газовая динамика

(Dynamics)

Динамика – это состояние движения, ход развития, изменение какого-либо явления под влиянием действующих на него факторов.

Динамика в разных науках

В физике

В астрономии

В науках о Земле

Динамика подземных вод

Динамика русловых потоков

В биологии

Популяционная динамика старения

Динамика растительности (синдинамика) — процесс постепенной трансформации растительных сообществ под действием внешних и внутренних факторов.

В технике

Динамика машин и механизмов

В музыке

Динамика в музыке — совокупность понятий и нотных обозначений, связанных с оттенками громкости звучания.

Динамика в физике

Динамика (греч. δύναμις — сила) — раздел механики, в котором изучаются причины возникновения механического движения. Динамика оперирует такими понятиями, как масса, сила, импульс, энергия.

Динамика, базирующаяся на законах Ньютона, называется классической динамикой. Классическая динамика описывает движения объектов со скоростями от долей миллиметров в секунду до километров в секунду.

Однако эти методы перестают быть справедливыми для движения объектов очень малых размеров (элементарные частицы) и при движениях со скоростями, близкими к скорости света. Такие движения подчиняются другим законам.

С помощью законов динамики изучается также движение сплошной среды, т. е. упруго и пластически деформируемых тел, жидкостей и газов.

В результате применения методов динамики к изучению движения конкретных объектов возник ряд специальных дисциплин: небесная механика, баллистика, динамика корабля, самолёта и т. п.

Основная задача динамики

Прямая задача динамики: по заданным силам определить характер движения тела.

Обратная задача динамики: по заданному характеру движения определить действующие на тело силы.

Законы Ньютона

Классическая динамика основана на трёх основных законах Ньютона:

1-й: Существуют такие системы отсчета, относительно которых поступательно движущееся тело сохраняет свою скорость постоянной, если на него не действуют другие тела или их действие скомпенсировано.

2-й: В инерциальной системе отсчета сумма всех сил, действующих на тело, равна произведению массы этого тела на векторное ускорение этого же тела (действие на тело силы, проявляется в сообщении ему ускорения).

3-й: Тела действуют друг на друга силами равными по модулю и противоположными по направлению

Если при этом рассматриваются взаимодействующие материальные точки, то обе эти силы действуют вдоль прямой, их соединяющей. Это приводит к тому, что суммарный момент импульса системы состоящей из двух материальных точек в процессе взаимодействия остается неизменным. Таким образом, из второго и третьего законов Ньютона могут быть получены законы сохранения импульса и момента импульса

Законы Ньютона в неинерциальных системах отсчета

Существование инерциальных систем отсчета лишь постулируется первым законом Ньютона. Реальные системы отсчета, связанные, например, с Землей или с Солнцем, не обладают в полной мере свойством инерциальности в силу их кругового движения. Вообще говоря, экспериментально доказать существование ИСО невозможно, поскольку для этого необходимо наличие свободного тела (тела на которое не действуют никакие силы), а то, что тело является свободным, может быть показано лишь в ИСО. Описание же движения в неинерциальных системах отсчета, движущихся с ускорением относительно инерциальных, требует введения т. н. фиктивных сил таких как сила инерции, центробежная сила или сила Кориолиса.

Ряды динамики

Ряды динамики, статистические ряды, характеризующие изменение (развитие) социально-экономических явлений во времени. Например, данные о производстве электричества в СССР за период 1928—73 представляют Ряды динамики

Производство электричества в СССР, млрд. кетЧч

Последовательно расположенные во времени статистические данные называются уровнями Ряды динамики Они должны быть сопоставимы между собой, особенно в территориальном разрезе, по кругу охватываемых объектов, методике расчёта, критической дате, структуре. Уровни Ряды динамики могут характеризовать величину явлении за некоторые отрезки времени (интегральные Ряды динамики) или на определённую дату (моментные Ряды динамики). Анализ Ряды динамики состоит в определении скорости и интенсивности развития рассматриваемого явления, нахождении основные тенденции его развития (тренда), измерении колеблемости уровней, установлении связи с развитием др. явлений, проведении сравнительного анализа развития разных стран или районов. Для анализа Ряды динамики определяются статистические показатели: абсолютные приросты, темпы роста и прироста, средние уровни ряда, средние абсолютные приросты, средние темпы роста и прироста. Абсолютным приростом называют разность между последующим и предыдущим уровнями, а темпом роста — их отношение. Темп прироста составит разность между темпом роста и 1 (в коэффициенте) или 100%. Средний уровень ряда для интервальных рядов определяется как средняя арифметическая, а для моментных рядов — по формуле:

где — средний уровень, y1. — начальный, а уп — конечный, n — число уровней. Средний абсолютный прирост определяется как частное от деления абсолютного прироста за весь период на число единиц времени в периоде. Средний темп роста вычисляется как средняя геометрическая темпов роста за отдельные отрезки времени или как корень, степень которого определяется числом периодов, а под корнем берётся темп роста за весь период.

Определение тренда ведётся выравниванием статистическим. Колеблемость уровней Ряды динамики измеряется средней из квадратов отклонений фактических уровней от тренда. Для установления связи развития данного явления с другими пользуются методом корреляции Ряды динамики, отличающимся от обычного возможностью автокорреляции, авторегрессии, переменной корреляции и временного лага. Для сравнительного анализа разных стран (районов) часто используется приведение к одному основанию, состоящее в определении темпов роста для двух или более стран за одинаковые отрезки времени. Сравнительный анализ развития лучше вести с расчётом показателей на душу населения. Всесторонний анализ Ряды динамики позволяет выявить закономерности развития отражаемых в них явлений.

Газовая динамика

Газовая динамика, раздел гидро-аэромеханики, в котором изучается движение сжимаемых газообразных и жидких сред и их взаимодействие с твёрдыми телами. Как часть физики, Газовая динамика связана с термодинамикой и акустикой.

Свойство сжимаемости состоит в способности вещества изменять свой первоначальный объём под действием перепада давления или при изменении температуры. Поэтому сжимаемость становится существенной лишь при больших скоростях движения среды, соизмеримых со скоростью распространения звука в этой среде и превосходящих её, когда в среде возникают большие перепады давления и большие градиенты температуры. Современная газовая динамика изучает также течения газов при высоких температурах, сопровождающиеся химическими (диссоциация, горение и др. химические реакции) и физическими (ионизация, излучение) процессами. Изучение движения газов при таких условиях, когда газ нельзя считать сплошной средой, а необходимо рассматривать взаимодействие составляющих его молекул между собой и с твёрдыми телами, относится к области аэродинамики разреженных газов, основанной на молекулярно-кинетической теории газов. Динамика сжимаемого газа при малых скоростях движения больших воздушных масс в атмосфере составляет основу динамической метеорологии. Газовая динамика исторически возникла как дальнейшее развитие и обобщение аэродинамики, поэтому часто говорят о единой науке – аэрогазодинамике.

Теоретическую основу газовая динамика составляет применение основных законов механики и термодинамики к движущемуся объёму сжимаемого газа. Навье – Стокса уравнения, описывающие движение вязкого сжимаемого газа, были получены в 1-й половине 19 в. Немецкий учёный Б.Риман (1860), английский – У. Ранкин (1870), французский -А. Гюгоньо (1887) исследовали распространение в газе ударных волн, которые возникают только в сжимаемых средах и движутся со скоростью, превышающей скорость распространения в них звуковых волн. Риман создал также основы теории неустановившихся движений газа, т. е. таких движений, когда параметры газового потока в каждой его точке изменяются с течением времени.

Фундаментальную роль в формировании Газовая динамика как самостоятельной науки сыграла опубликована в 1902 работа С. А. Чаплыгина «О газовых струях». Развитые в ней методы решения газодинамических задач получили впоследствии широкое распространение и обобщение. Плодотворный метод решения задач Газовая динамика предложили в 1908 нем. учёные Л. Прандтль и Т. Майер, исследовавшие частный случай течения газа с непрерывным увеличением скорости. В 1922 в работе «Опыт гидромеханики сжимаемой жидкости» советский учёный А. А. Фридман заложил основы динамической метеорологии. В 1929 нем. учёными Л. Прандтлем и А. Буземаном был разработан эффективный численно-графический метод решения широкого класса газодинамических задач, распространённый в 1934 сов. учёным Ф. И. Франклем на более сложные случаи течения газа. Эти методы широко применяются при решении задач Газовая динамика с помощью ЭВМ. В 1921 в СССР была создана, а в 1927 оформилась как научное учреждение газодинамическая лаборатория, деятельность которой совместно с Группой изучения реактивного движения (1932) заложила основы сов. ракетной техники.

Как самостоятельный раздел гидроаэромеханики Газовая динамика существует с 1930, когда рост скоростей в авиации потребовал серьёзного исследования влияния сжимаемости при изучении движения воздуха. В 1935 в Риме состоялся 1-й международный конгресс по Газовая динамика Интенсивное развитие Газовая динамика началось во время и особенно после окончания 2-й мировой войны 1939-45 в связи с широким использованием Газовая динамика в технике: применение реактивной авиации, ракетного оружия, ракетных и воздушно-реактивных двигателей; полёты самолётов и снарядов со сверхзвуковыми скоростями; создание атомных бомб, взрыв которых влечёт за собой распространение сильных взрывных и ударных волн. В этот период Газовая динамика выдающуюся роль сыграли исследования советских учёных С. А. Христиановича, А. А. Дородницына, Л. И. Седова, Г. И. Петрова, Г. Г. Чёрного и др., немецких учёных Прандтля, Буземана, английских учёных Дж. Тейлора, Дж. Лайтхилла, американских учёных Т. Кармана, А. Ферри, У. Хейса, китайского учёного Цянь Сюэ-сэня, а также учёных др. Стран.

Задачи газовой динамики при проектировании разнообразных аппаратов, двигателей и газовых машин состоят в определении сил давления и трения, температуры и теплового потока в любой точке поверхности тела или канала, омываемых газом, в любой момент времени. При исследовании распространения газовых струй, взрывных и ударных волн, горения и детонации методами Газовая динамика определяются давление, температура и др. параметры газа во всей области распространения. Изучение поставленных техникой сложных задач превратило современную газовою динамику в науку о движении произвольных смесей газов, которые могут содержать также твёрдые и жидкие частицы (например, выхлопные газы ракетных двигателей на жидком или твёрдом топливе), причём параметры, характеризующие состояние этих газов (давление, температура, плотность, электропроводность и др.), могут изменяться в широких пределах.

Для развития совресенной газовой динамики характерно неразрывное сочетание теоретических методов, использования ЭВМ и постановки сложных аэродинамических и физических экспериментов. Теоретические представления, частично опирающиеся на экспериментальные данные, позволяют описать с помощью уравнений движение газовых смесей сложного состава, в том числе многофазных смесей при наличии физико-химических превращений. Методами прикладной математики разрабатываются эффективные способы решения этих уравнений на ЭВМ. Наконец, из экспериментальных данных определяются необходимые значения физических и химических характеристик, свойственных изучаемой среде и рассматриваемым процессам (коэффициент вязкости и теплопроводности, скорости химических реакций, времена релаксации и др.).

Многие задачи, поставленные современной техникой перед газовой динамикой, пока не могут быть решены расчётно-теоретическими методами, в этих случаях широко пользуются газодинамическими экспериментами, поставленными на основе подобия теории и законов гидродинамического и аэродинамического моделирования. Газодинамические эксперименты в аэрогазодинамических лабораториях проводятся в сверхзвуковых и гиперзвуковых аэродинамических трубах, на баллистических установках, в ударных и импульсных трубах и на др. газодинамических установках специального назначения.

Законами газовой динамике широко пользуются во внешней и внутренней баллистике, при изучении таких явлений, как взрыв, горение, детонация, конденсация в движущемся потоке. Прикладная газовая динамика, в которой обычно применяются упрощённые теоретические представления об осреднённых по поперечному сечению параметрах газового потока и основные закономерности движения, найденные экспериментальным путём, используется при расчёте компрессоров и турбин, сопел и диффузоров, ракетных двигателей, аэродинамических труб, эжекторов, газопроводов и многих др. технических устройств.

Газодинамические исследования ведутся в тех же научных учреждениях, что и исследования по аэродинамике, а результаты их публикуются в тех же научных журналах и сборниках.

Источники

ru.wikipedia.org Википедия – свободная энциклопедия

bse.sci-lib.com Большая Советская энциклопедия

Maruza 4 DINAMIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA QONUNLARI Reja

Ma’ruza № 4 DINAMIKANING ASOSIY TUSHUNCHALARI VA QONUNLARI Reja: Ø Ø Ø Ø Dinamikaning asosiy tushunchalari va ta’riflari. Dinamikaning asosiy qonunlari. Inertsial sanoq sistemasi Mexanik o’lchov birliklari sistemasi. Moddiy nuqta harakatining dijferensial tenglamalari. Bog’lanishdagi nuqtaning harakat differentsial tenglamalari. Moddiy nuqta dinamikasining ikki asosiy masalasi.

Dinamika nazariy mexanikaning asosiy bo’limi bo’lib. unda jismlarning mexanik harakat qonunlari shu harakatni vujudga keltiruvchi kuchlarga bog’liq holda o’rganiladi. Mexanikaning asosiy, birlamchi tushunchasi bo’lgan kuch dinamikada moddiy jismlar harakatini o’zgartiruvchi ta’siri bilan aniqlanadi. Dinamikada jismlarga o’zgarmas kuchlardan tashqari miqdori va yo’nalishi o’zgaruvchan kuchlar ham ta’sir ko’rsatishi mumkin deb qaraladi. Kuchlar aktiv, faol yoki ‘assiv. chunonchi. bog’lanish reaktsiya kuchlari bo’lishi mumkin.

Massa jismlarning moddiy miqdor o’lchovi bo’lib, dinamikaning asosiy tushunchalaridan biri hisoblanadi. Jismning harakati faqat unga qo’yilgan kuchgagina bog’liq bo’lmay, uning inerlligiga ham bog’liq. Jismning inertligini miqdor jihatdan ifodalovchi fizikaviy kattalik jismning massasi deyiladi. Biz o’rganayotgan mexanika klassik mexanika bo’lib, bunda jismning tezligi yorug’lik tezligidan ancha kichik, uning massasi o’zgarmas, skalyar va musbat kattalik deb qaraladi. Harakatini o’rganishda o’lchamlari ahamiyatga ega bo’lmagan, lekin massaga ega moddiy jismga moddiy nuqta deyiladi. Moddiy nuqta asl ma’noda, biror jismni anglatgani uchun u shu jismning massasiga teng massaga va shu sababli, jism kabi ta’sirlasha olish xususiyatiga ega bo’ladi. Moddiy nuqta tushunchasiga binoan, mexanik sistema yoki jism massasi uni tashkil yelgan moddiy nuqtalar massalarining yig’indisi bilan aniqlanadi. Umumiy holda, jismning harakali faqat ushbu moddiy nuqtalar yig’indisigagina emas, ularning jism bo’ylab taqsimlanishi (jism shakli)ga ham bog’liq.

Dinamikaning masalasi jismga ta’sir etuvchi kuchlar bilan uning harakatining kinematik xarakteristikalari o’rtasidagi bog’lanish qonunlarini aniqlash va bu qonunlarni harakatning xususiy hollariga tatbiq etishdan iborat. Dinamika masalasini dinamikaning asoschisi Nyuton juda yaxshi ta’riflagan. U aytganki, dinamika «harakatning yuz berishiga ko’ra tabiat kuchlarini bilish, so’ngra bu kuchlar bilan tabiatning boshqa hodisalarini tushuntirishi» zarur.

Dinamikaning asosiy qonunlari. Dinamikaning asosida tajriba va kuzatishlarda aniqlangan va Galiley-Nyuton qonunlari deb ataluvchi quyidagi qonunlar yotadi. Bu qonunlarga asoslanib mantiqiy yo’l bilan matematika usullanni qo’llash natijasida dinamikaning turli teoremalari va tenglamalari keltirilib chiqariladi. Dinamikaning ushbu qonunlari birinchi bor Galiley va Nyuton tomonidan XVII asrda ta’riflangan. Bu qonunlarning to’g’riligi insonning amaliy faoliyatida, texnikaning rivojlanishida hamon kuzatilib kelinmoqda.

1 – qonun (inertsiya qonuni). Har qanday kuch ta’siridan holi etilgan moddiy nuqta tinch holatda yoki to’g’ri chiziqli tekis harakatda bo’ladi. Birinchi qonunda qayd etilgan holatda moddiy nuqtaga boshqa jismlar yoki nuqtalar ta’sir yetmaydi. ya’ni nuqtaga hech qanday ta’sir kuchlari qo’yilmagan yoki qo’yilgan kuchlar o’zaro muvozanatlashgan bo’ladi. Bu qonun mexanik harakatlarning eng soddasi — jismning yoki nuqtaning boshqa jismlardan to’la ajralgan sharoitdagi harakatini ifodalaydi. Qonunga muvofiq nuqtaning o’z holatini saqlash xususiyatiga uning inertligi deyiladi. Moddiy nuqtaning bunday holati inertsion holat, harakati inertsion harakat deyiladi. Birinchi qonunning o’zini esa inertsiya qonuni deb ataladi.

STATIKANING ASOSIY AKSIOMALARI Statikaning asosida isbot talab etilmaydigan, aksioma deb ataluvchi boshlang’ich haqiqatlar to’plami yotadi. Bu aksiomalar tajriba va kuzatishlarning natijasidir. Aksiomalarga asoslanib, statikaning mazmunini tashkil etuvchi teoremalar isbot qilinadi.

KUCHNING BIROR O’QQA NISBATAN MOMENTI KUCHNING SHU O’QDA YOTUVCHI NUQTAGA NISBATAN MOMENTI VEKTORLARINI MAZKUR O’QDAGI PROEKTSIYASIGA TENG. (2. 12) dan quyidagi natija chiqadi: Agar kuchning yelkasi h=0 bo’lsa, kuchning o’qqa nisbatan momenti 0 ga teng. Agar kuch o’qqa parallel bo’lsa, kuchning o’qqa nisbatan momenti 0 ga teng bo’ladi. Agar kuchning ta’siri chizig’i o’qni kesib o’tsa, kuchning o’qqa nisbatan momnti 0 ga teng bo’ladi(h=0).

4 -qonun (kuchlar ta’sirining o’zaro bog’liqmasiik qonuni). Bir necha kuch ta’siridagi moddiy nuqtaning tezlanishi uning har bir kuch ta’siridan oladigan tezlanishlarning vektorli yig’indisiga teng. To’rtinchi qonunga ko’ra nuqtaga ta’sir yetayotgan kuchlar sistemasini har doim teng ta’sir etuvchi kuch bilan almashtirish mumkin. Moddiy nuqtaga F 1, F 2…. . Fn kuchlar ta’sir etayotgan bo’lsin. U holda ularning teng ta’sir etuvchisi

Inertsial sanoq sistema deb, Yevklid fazoda tezlanishsiz harakatlanayotgan jism bilan biriktirilgan sanoq sistemaga aytiladi. Kuch qo’yilmagan har qanday moddiy nuqta inertsial sanoq sistemaga nisbatan faqat tinch holda yoki to’g’ri chiziqli tekis harakatda bo’ladi. Nyutonning birinchi qonuni ta’rifining mazmuni inertsial sanoq sistemasining haqiqatdan ham mavjud bo’lishini tasdiqlaydi. Umuman, Nyuton qonunlari faqat inertsial sanoq sistemalardagi kuzatishlar uchun to’g’ri.

Ikkinchi tur birliklar sistemasi. Birliklarning texnik sistemasi. Bu sistemada asosiy o’lchov birliklari sifatida uzunlik birligi 1 m, vaqt birligi 1 s va kuch birligi 1 kgk (kilogramm-kuch) olinadi. Bu sistemada massa hosilaviy birlik kabi asosiy tenglamadan quyidagicha aniqlanadi:

Bog’lanishdagi nuqtaning harakat differentsial tenglamalari. Bog’lanishdagi moddiy nuqta uchun bog’lanishlardan bo’shatish haqidagi aksioma va bog’lanish reaktsiya kuchlariga asoslanib moddiy nuqtaga qo’yilgan barcha kuchlar qatoriga reaktsiya N kuchlarini ham qo’shib erkin nuqta kabi (4. 8) tenglamani yozish mumkin. Koordinata sistemasidagi harakat differentsial tenglamalarni quyidagicha ifodalash mumkin.

Moddiy nuqtaning harakalida bog’lanish reaktsiya kuchlari. umumiy holda, nuqtaga qo’yilgan bog’lanishlarga va ta’sir etuvchi kuchlarga bog’liq bo’libgina qolmay, balki uning harakatining xarakteriga ham bog’liq. Masalan, nuqtaning havodagi yoki birorqarshilik ko’rsatadigan muhit ichidagi harakati tezligiga bog’liq bo’ladi.

Reaktsiya kuchlarining muhim tomoni shundaki, ular masalalarda avvaldan berilmaydi, balki dinamika masalalarini yechish natijasida moddiy nuqtaning harakati kabi, berilgan bog’lanishlarga ko’ra aniqlanadi. Dinamikada bog’lanishlarni, statikadan farqli ravishda, dinamik bog’lanishlar yoki dinamik bog’lanish reaktsiyalari deb ataladi

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

10 Münaqişələrin həll dinamikası

The münaqişə həll dinamikası münaqişənin ortaya çıxdığı və ya məqsədləri münaqişənin bir tərəfinin təhlili və / və ya həlli olan vəziyyətlər yaratmaq, məsələn qrupun müxtəlif üzvləri arasında ünsiyyət qurmaq, münaqişəyə başqa bir şəkildə baxmaq üçün empatiyanı təşviq etmək və s.

Bu dinamiklər təhsil sektorunda, uşaq və yeniyetmələrlə işdə geniş istifadə olunur. Onlar əla bir təhsil mənbəyidir və tənqidi ruhlarını bəsləyirlər.

Ayrıca, sosial azlıqlar və ya iş sektorları ilə işləmək kimi digər kontekstlərdə istifadə edilə bilər.

Budur on dinamika. Unutmayın ki, bir qrupla işləyərkən ehtiyacları və qarşınıza qoyduqları hədəflər barədə dəqiq olmalısınız. Dinamikləri hər zaman həmin kontekstə uyğunlaşdıra bilərsiniz.

Münaqişələrin həllinin 10 dinamikası

1- Fərdi motivasiya

• Məqsədlər:

a) Hər bir insanın digərlərindən fərqli olaraq bir sıra motivasiyaların necə olduğunu nümayiş etdirin.

b) Öz sinifinizlə eyni olmasa da, tamamilə əksinə olsa da, digər sinif yoldaşlarınızın fikrini anlamağı öyrənin.

• Lazım olan vaxt: təxminən 40 dəqiqə.
• Qrup ölçüsü: orta qrup, maksimum 30 nəfər.
• Yer: iki konsentrik dairənin meydana gələ biləcəyi geniş yer.
• Lazım olan materiallar: xüsusi olaraq yoxdur.
• İzləniləcək addımlar:

1. Vasitəçi təxminən 6 və ya 7 nəfərdən fəaliyyət göstərmək üçün könüllü olmağı xahiş edir. Qrupun motivasiya olması çox vacibdir ki, könüllü olmaq qərarını verənlər onlardır.
2. Hər kəsin bir-birinin üzünü görə bilməsi üçün bir dairədə oturmalarını xahiş edir. Sonra sinif yoldaşları ətraflarında başqa bir dairə quracaqlar ki, onları yaxşı eşidə bilsinlər.
3. Vasitəçi müzakirə üçün bir mövzu təqdim edir. Bu, həmin qrupda baş verən və ya bir növ gərginlik yaradan və ya uydurulmuş bir münaqişəli vəziyyət ola bilər.
4. Könüllülər vəziyyəti müzakirə edirlər.

• Qiymətləndirmə: könüllülər söhbəti bitirdikdə, aşağıdakı amillərin təhlil olunduğu bütün qrupla mübahisələr baş verəcəkdir:

a) Könüllülər niyə çıxmağa könüllü oldular və həmyaşıdları niyə getmədilər? Fəaliyyət üçün motivasiya nə idi.

b) Fikri sinif yoldaşlarının qalan hissəsi ilə üst-üstə düşmədikdə özlərini necə hiss etdilər. Fərqli fikirlər arasında hörmət varmı, həmyaşıdlarına şəfqət göstərdilər, kimsə başqalarını dinlədikdən sonra fikirlərini dəyişdi?

• Qeydlər: mübahisə və qiymətləndirmə zamanı vasitəçinin onu necə düzgün aparacağını, mövzunu dəyişdirməməsini və ya şiddətli və ya mənfi bir xarakter almasını bilməsi çox vacibdir.

2- hörümçək toru

• Məqsədlər:

a) Münaqişəni qrup şəklində həll etmək.

b) Qrup üzvləri arasında inamı və əməkdaşlığı təşviq etmək.

• Lazım olan vaxt: təxminən 20 dəqiqə.
• Qrupun sayı: maksimum 15 nəfər. İdeal yaş 12 yaşdan yuxarıdır.
• Yer: geniş yer, tercihen açıq havada. Arasına hörümçək toru qoyacaq iki dirək və ya ağac olmalıdır.
• Lazımi materiallar: hörümçək torunu yenidən yaratmaq üçün kifayət qədər uzun ip.
• İzləniləcək addımlar:

1. Qrupu idarə edən şəxs, fəaliyyətin nədən ibarət olduğunu izah edir, yəni hörümçək torunun bir tərəfindən digərinə toxunmadan və ya hərəkət etdirmədən keçməkdir. Bir mağarada olmağınız haqqında bir hekayə izah edərək yenidən yaradıla bilər və çölə çıxmaq üçün yeganə çıxış yolu budur.

• Müzakirə: Qrupun bütün üzvləri bir tərəfə gedə bildikdə, fəaliyyətin inkişafının təhlil olunduğu bir mübahisə keçiriləcək: hansı əməkdaşlıq və kömək mexanizmləri hazırlandı, fəaliyyət müddətində özlərini necə hiss etdilər , əvvəldən əldə edəcəklərini düşünsəydilər və s.
• Variantlar: Fəaliyyəti çətinləşdirmək istəsək, bir sıra variant əlavə edə bilərik. Bunlardan biri fəaliyyəti həyata keçirməli olduqları vaxtdır (məsələn, 10 dəqiqə), bu insanların sayından asılı olaraq dəyişəcəkdir. Digər bir variant da fəaliyyət müddətində şifahi ünsiyyət qura bilməmələridir, bu şəkildə hörümçək torundan keçməsinə kömək edəcək bir strategiya inkişaf etdirmə dinamikasını izah etdikdən bir neçə dəqiqə sonra təklif ediləcəklər.

3- Hakim

• Məqsədlər:

a) Bir qrupun bütün üzvləri arasındakı münaqişə vəziyyətini həll etmək.

b) Anlaşma və empatiyanı təşviq edin.

• Lazım olan vaxt: təxminən 40 dəqiqə.
• Qrup ölçüsü: sinif qrupu ölçüsü (20-30 nəfər arasında). Bu dinamik təhsil kontekstində çox faydalıdır.
• Yer: sinif otağı.
• Lazımi materiallar: yazı taxtası, qələm, kağızlar.
• İzləniləcək addımlar:

1. Qrupun inkişafına təsir göstərən problemli və ya ziddiyyətli bir vəziyyət var. Bu kontekstdə ümumiyyətlə müəllim olan qrupun vasitəçisi sinifdəki vəziyyəti qaldırır və birlikdə münaqişəni həll edəcəklər.
2. Bir nəfər vəziyyəti bildirməklə başlayır. Tələb olunarsa, həqiqətlər və ya əlaqəli insanlar daha sonra bu nöqtələrə qayıtmaq üçün lövhədə qeyd olunur.
3. Təlimatçı bütün maraqlı insanları müdaxilə etməyə və fikirlərini ifadə etməyə təşviq etməlidir.
4. Birlikdə problemi həll etmək üçün bir həll yolu alınmalıdır.

• Qeydlər: təlimatçı müzakirəyə rəhbərlik edərək və bütün qrupun iştirakını təşviq edərək mühüm rol oynayır. Eyni şəkildə, münaqişəni həll etmək üçün qərarlar qəbul edərkən bunu etməlisiniz ki, hamı bir öhdəlik əldə etsin.

Qərar verilən tədbirlərin təsirli olub olmadığını qiymətləndirmək üçün bir neçə gündən sonra mövzuya qayıtmaq üçün əlavə edə bilərsiniz.

4- Rol oyunu

• Məqsədlər:

a) Baş verən və ya fərziyyə vəziyyətini dramatikləşdirin.

b) Empatiyanı inkişaf etdirin.

• Lazım olan vaxt: təxminən 30 dəqiqə.
• Qrup ölçüsü: orta qrup, təxminən 20 iştirakçı.
• Yer: bir vəziyyəti yenidən yarada biləcəyi böyük bir yer və ya hərəkət tələb etmirsə, dairədə oturacaqları yer.
• Lazım olan materiallar: xüsusi olaraq yoxdur.
• İzləniləcək addımlar:

1. Vasitəçi baş vermiş münaqişəli vəziyyəti və ya hipotetik vəziyyəti qaldırır.
2. Qrupun böyüklüyü və bu qədər insan olmadığı təqdirdə, bəzi insanlar könüllü olacaqlar.
3. Rolunu dəyişdirəcək insanlar oynayacaqları insanla tanış olmaq üçün bir neçə dəqiqə vaxt qazanacaqlar. Bunun üçün vəziyyətin və personajların yazılı olması tövsiyə olunur. Hekayəni öyrənmək və qeydlər aparmaq üçün bir neçə dəqiqə vaxt verilir. Ayrıca, suallar verə biləcəklər.
4. Fəaliyyət keçir. Həmyaşıdları müşahidə edirlər, onlar da qeyd edə bilərlər.
5. Tamamlandıqdan sonra rollarını dəyişdirmiş və iştirak etməyənlərin ortaq anlaşma və razılığa gəlmək üçün bir mübahisə aparılır.

5- Piranhalar çayda

• Məqsədlər:

a) Ziddiyyətli bir həll yolu tapdıqdan sonra zərifliklə çıxın.

b) Qrupun müxtəlif üzvləri arasında əməkdaşlığı və köməyi təşviq edin.

• Lazım olan vaxt: təxminən 20 dəqiqə.
• Qrupun ölçüsü: təxminən 15 nəfər.
• Yer: geniş yer, tercihen açıq havada.
• Lazımi materiallar: parça və ya geniş xətt (yerə təbaşirlənə bilər), kitablar və ya digər əşyalar.
• İzləniləcək addımlar:

1. Vasitəçi çaydan (qeyd olunmuş yoldan) ayrılmadan keçməli olduqlarını izah edir. Bundan əlavə, bir sıra obyektləri bir yerdən başqa yerə daşımaq məcburiyyətində qalırlar. Biri çıxarkən, digəri fərqli, geri dönərkən. Hər bir şəxsə öz obyektləri təyin ediləcək və səhabələrdən heç biri daşıya bilməz.
2. Yoldan çıxan insan fəaliyyətə əvvəldən başlamalıdır.
3. Fəaliyyət hamı irəli-geri yolunu tapana qədər bitmir.

• Müzakirə: fəaliyyətin müzakirəsi üçün vaxt olacaq, bütün insanların fəaliyyətini qənaətbəxş şəkildə həyata keçirə bilməsi üçün hansı strategiyaların hazırlandığını, hansı obyektlərin daşınması daha asan və hansının daha çətin olduğunu və s.

6- Kooperativ Kresloları

• Məqsədlər:

a) Qrup üzvləri arasında əməkdaşlığı və köməyi təşviq etmək.

b) Problemli vəziyyəti birlikdə həll edin.

• Lazım olan vaxt: təxminən 20 dəqiqə.
• Qrup ölçüsü: orta qrup, təxminən 15 nəfər. Daha çoxu varsa, dinamika daha uzun çəkəcəkdir.
• Yer: bir stul dairəsinin yaradıla biləcəyi və üzvlərin rahat hərəkət edə biləcəyi böyük bir yer.
• Lazımi materiallar: hər bir iştirakçı üçün bir stul, musiqini çoxaltmaq və bütün iştirakçılar tərəfindən eşidilmək üçün bir cihaz.
• İzləniləcək addımlar:

1. Fəaliyyətin aparıcısı kreslo oyununu oynayacaqlarını, ancaq klassikdən fərqli bir versiyada izah edəcəkdir. Bunu etmək üçün oturacaqları üzlərinə baxan bir stul dairəsi yaratmalıdırlar. Bu oyunun çətinliyi hələ izah olunmayacaq.
2. Musiqi çalınır və dayandıqda hamı oturmalıdır.
3. Növbəti tur üçün bir kreslo çıxarılır. Yenə də musiqi səslənir və bütün iştirakçılar oturmalıdır. Heç kim dayana bilməz.
4. Çətinlik budur, heç bir üzv dayana bilməz. Daha çox stul çatışmadığı üçün hamı arasında bir həll tapmaq daha çətin olacaq.
5. Oyun hamının stulda oturması mümkün olmadıqda başa çatır.

• Müzakirə: bu oyunla bağlı vacib olan hər kəsin bir-birinə kömək etməsi və heç kimin ayrıseçkiliyə məruz qalmamasıdır.

7- Vərəqi çevirin

• Məqsədlər:

a) Həmkarlar arasında işi və əməkdaşlığı təşviq edin.

b) Münaqişəli vəziyyətin həll yollarını axtarın.

• Lazım olan vaxt: təxminən 45 dəqiqə.
• Qrupun ölçüsü: 10 ilə 15 nəfər arasındadır.
• Yer: geniş yer, açıq havada ola bilər.
• Lazımi materiallar: böyük bir təbəqə, davamlı bir kağız parçası ilə əvəz edilə bilər.
• İzləniləcək addımlar:

1. Fəaliyyətə rəhbərlik edən şəxs döşəməyə bir çarşaf qoyacaq və bütün üzvlərin üstündə dayanmalarını xahiş edəcəkdir. Məkanın yarısını tutmalıdırlar, uyğun deyilsə, fəaliyyət alt qruplarda aparılacaq və ya təbəqənin ölçüsü daha böyük olmalıdır.
2. Yerlərində olduqları zaman, birlikdə kimsədən düşmədən və ya yerə basmadan vərəqi çevirməli olduqları izah edilir.

• Müzakirə: sonunda, izlədikləri strategiyanın (lərin) müəyyənləşdirildiyi, həll yoluna necə gəldikləri, fəaliyyət müddətində planlarını dəyişdirməli olduqları təqdirdə bir mübahisə təşviq ediləcəkdir.
• Dəyişmə: fəaliyyətə əlavə bir çətinlik vermək istəyiriksə, fəaliyyətini başa çatdırmaq üçün müəyyən bir vaxta sahib olduqlarını və ya digər dinamiklərdə olduğu kimi, icrası zamanı danışa bilməyəcəkləri təlimatı əlavə edə bilərik.

8- Bir münaqişənin fantaziyası

• Məqsədlər:

a) Hər bir insana münaqişəni sərbəst həll etmə yolunu ifadə etməyə icazə verin.

b) Fərqli strategiyaları müəyyənləşdirin və ümumi bir strategiya hazırlayın.

c) Müzakirə yolu ilə qrup üzvləri arasında anlaşma və hörməti artırmaq.

• Tələb olunan vaxt: təxminən 60 dəqiqə.
• Qrup ölçüsü: 20-25 nəfərlik qrup.
• Yer: sinif otağı və ya bütün iştirakçıların oturduğu və onlara yazmaq üçün dəstək verəcək bir yerə sahib olduğu bir yer.
• Lazımi materiallar: hər biri üçün kağız və qələm. Həm də bir yazı taxtası.
• İzləniləcək addımlar:

1. Bütün insanlar oturur və təlimatçı aşağıdakı xəyalları təqdim edir:

“Özünüzü küçədə gəzirsiniz və uzaqlarda sizə tanış olan birisi görürsünüz. Birdən başa düşürsən ki, bu adamla səninlə ən böyük ziddiyyətlər var. Hər dəfə daha yaxın olduğunuzda və onunla rastlaşanda necə reaksiya verəcəyinizi bilmədiyiniz zaman fərqli alternativlər başınıza gəlir . Hansı birini seçdiyinizə qərar verin və hərəkətin necə inkişaf edəcəyini xəyalınızda yenidən yaratmaq üçün bir neçə dəqiqə ayırın. “

1. Bir neçə dəqiqədən sonra təlimatçı bu sözlərlə qayıdır: “Keçdi, bu adam getdi. Özünüzü necə hiss edirsiniz, davranış tərzinizdən məmnunluq səviyyəniz nədir?
2. Sonra aşağıdakılara əks olunması üçün 15-20 dəqiqə vaxt verilir:
3. Hərəkət etməyi düşündükləri alternativlər.
4. Hansı birini seçdilər və nə üçün.
5. Fantaziya nəticəsi ilə əldə etdikləri məmnuniyyət səviyyəsi.
6. Fəaliyyəti müzakirə etmək üçün 3 nəfərlik qruplarda bir neçə dəqiqəyə icazə verilir və həmin şəxslərdən biri bütün qrup müzakirəsinin sözçüsü kimi çıxış edəcəkdir.
7. Böyük qrup mübahisəsinə davam edirik, alternativləri fərqli qruplara bölməyə davam edə bilərik.

9- Bəli və Xeyr

• Məqsədlər:

a) Bir məsələ ilə bağlı fərqli mövqelərin yanaşmasını təşviq edin.

b) Rəylərin çevikliyini inkişaf etdirin.

• Tələb olunan vaxt: təxminən 40 dəqiqə.
• Qrupun sayı: təxminən 30 nəfər. Qrup daha kiçikdirsə, fəaliyyət daha az vaxt alacaq.
• Yer: iştirakçıların hərəkət edə biləcəyi sinif və ya geniş yer.
• Lazım olan materiallar: birində “YES”, digərində “YOX” yazılmış iki böyük kart.
• İzləniləcək addımlar:

1. EVET və YOX plakatlar sinifdə bir-birinə baxaraq yerləşdirilir. Sinif otağının aydın olması vacibdir.
2. Bütün iştirakçılar otağın mərkəzində yerləşdirilir. Sonra, vasitəçi bir cümlə deyəcək və hər kəs bu cümlə ilə razılaşıb-olmamasından asılı olaraq sinifdəki bir nöqtəyə getməlidir.
3. Bütün insanlar yerləşdikdə, özlərini bu məkanda yerləşdirmək üçün motivasiyalarını bir-bir mübahisə etməlidirlər.
4. Yenidən başqa bir cümlə ilə təkrarlanır və s. Dinamika performansı üçün ayrılmış vaxt bitənə qədər.

• Qeydlər: fəaliyyət müddətində insanlar fikirlərini dəyişdirərlərsə, sinif ətrafında sərbəst hərəkət edə və yerlərini dəyişdirə biləcəklər. Cümlələr iştirakçıların səviyyəsinə və yaşına uyğunlaşdırılmalıdır.

• Qiymətləndirmə: dinamikanı idarə edən şəxs, iştirakçıların təkamülündə fərqli meyarları qiymətləndirə bilər, bunlar arasında: elastiklik dərəcəsi, müxtəlif mövqelərin dialoq və uzlaşma qabiliyyəti və s.

10- Balonlar kimi şişirin

• Məqsəd: münaqişə vəziyyətində sakitləşməyi öyrənin.
• Lazım olan vaxt: təxminən 15 dəqiqə.
• Qrup ölçüsü: məhdudiyyətsiz.
• Yer: iştirakçıların bir dairə təşkil edə biləcəyi geniş yer.
• Lazımi materiallar: yoxdur.
• İzləniləcək addımlar:

1. Mübahisəli və ya problemli bir vəziyyətlə qarşılaşdığımızda bunun bizi fizioloji cəhətdən aktivləşdirən emosional bir reaksiya meydana gətirdiyi izah olunur. İzahat iştirakçıların səviyyəsinə və yaşına uyğunlaşdırılmalıdır.
2. Ardından, şar kimi şişirəcəyimiz izah ediləcək.
3. Başlamaq üçün ayaq üstə və gözlərinizi yumaraq dərindən nəfəs alın. Ağ ciyərlərini hava ilə doldurarkən, sanki şar kimi əllərini qaldırırlar. Bu addım bir neçə dəfə təkrarlanır ki, hər kəs bu işi düzgün yerinə yetirsin.
4. Sonra havanı sərbəst buraxırlar və şar kimi toplanmağa və yerə dəyənə qədər sönməyə başlayırlar. Bu məşq də təkrarlanır.

• Müzakirə: Bitirdikdən və rahatlama hissindən zövq almadan bir neçə dəqiqə keçdikdə, bu məşqlərin əsəbi olduqda özlərinə kömək edə biləcəyini düşündükləri soruşulur.

Digər maraq dinamikası

Gənclər üçün qrup dinamikası.

Özünə hörmətin dinamikası.

Emosional zəkanın dinamikası.

Qrup inteqrasiya dinamikası.

Komanda işinin dinamikası.

İstinadlar

1. Münaqişələrin həllinə tətbiq olunan qrup dinamikası.
2. Münaqişə həll oyun. Fikirlər otağı. Təhsil və Yaradıcılıq Portalı.
3. Sinifdə münaqişə həllinin əsas dinamikası. Valensiya Universiteti.
4. Sinifdəki münaqişə üzərində işləmək üçün sessiyalar. Çoxmədəniyyətli kontekstdəki problemlər. Gitanos.org.
5. Bu sizə tanış gəlir? Dinamika və Oyunlar. Unicef.