Sertifikatlaşdırmanın əsasları (dərs vəsaiti)
regional standartlar
Standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma haqqında ümumi arayış
səlahiyyətli təşkilat və ya orqanlar tərəfindən təsdiq edilən normativ sənəddir.
Standart kütləvi istifadə üçün nəzərdə tutulmuş məhsulların (işlərin, xidmətlərin)
keyfiyyətinə və təhlükəsizliyinə dair tələbləri müəyyən edir. Standartın
hazırlanması zamanı elmi, texniki və təcrübi fəaliyyətlərin dəqiq nəticələri əsas
Standartlar hazırlanarkən ölkənin daxili şərtləri, insan sağlamlığı və
məhsulun təhlükəsizliyi, istehsalın və ixracın inkişafı, idxalın yoxlanması,
istehlakçı məsələləri, keyfiyyət və ətraf mühit mövzuları nəzərə alınaraq
beynəlxalq (ISO, İEC) standartlarla yanaşı, digər inkişaf etmiş ölkələrin milli
standartları əsas götürülür. Standartın əsas xüsusiyyəti onun dəyişən şərtlərə və
inkişaf edən texnologiyaya uyğunlaşa bilmə qabiliyyətidir.
Standartlaşmanın faydaları
İstehsalçıya
İstehsalın müəyyən bir plan və ya proqrama uyğun təşkil edilməsinə kömək edir
Münasib keyfiyyətə və davamlı emala şərait yaradır
İtkiləri və qalıqları minimuma endirir
Anbarda saxlanmanı və daşınmanı asanlaşdırır, qalıqların azalmasına gətirib çıxarır
İstehlakçıya
Məhsulun keyfiyyətinin təhlükəsizliyini təmin edir
Müqayisəni və seçimi asanlaşdırır
Qiymət və keyfiyyət cəhətdən aldanmanın qarşısını alır
İstehlakçının məlumatlandırılmasında vacib rol oynayır
İqtisadiyyata
Keyfiyyəti təşviq edir, keyfiyyət göstəricisi aşağı olan istehsalda meydana gələcək
əmək, zaman və xammal itkisini aradan qaldırır
Sənayeni müəyyən bir hədəfə istiqamətləndirir, istehsalda keyfiyyətin inkişafına
İqtisadiyyatda tələb və təklif tarazlığının yaranmasına kömək edir
İdxal və ixraca üstünlük gətirir
Sənayenin alt bölmələrinin yaranmasına və inkişafına kömək edir
Keyfiyyətsiz malı dövriyyədən çıxarır
Cədvəl 1. Standartlaşmanın faydaları
Standartların növləri aşağıdakı kimi qruplaşdırılır:
Standartların növləri
xüsusiyyətinə görə
əsas standartlar
məhsul alqı-satqısında və müxtəlif xidmətlərdə
etmək üçün istifadə edilən ümumi standartlar
törəmə standartlar
əsas standartlardan istifadə etmək üçün yaradılan
Tətbiqedilmə
sahələrinə görə
müəssisə standartları
müəssisələrin hər hansı ehtiyaclarını qarşılamaq
üçün yaratdıqları standartlar
sənaye standartları
eyni məhsul istehsal edən sənaye quruluşlarının
məhsulları üçün hazırladıqları standartlar
regional standartlar
ticarət əlaqələri quran ölkələrin qarşılıqlı fayda
əldə etmək üçün aralarında razılaşaraq tətbiq
milli standartlar
dövlət daxilində istifadə olunan standartlar
dövlətlər arası
standartlar
müəyyən qrupa üzv ölkələr tərəfindən hazırlanan
və bu ölkələrdə tətbiq edilən standartlar
xüsusiyyətlərinə
məcburi standartlar
əsasən məhsulun təhlükəsizliyi ilə birbaşa
qüvvəyə minən, yerinə yetirilmədiyi zaman cəza
tədbirləri tətbiq edilən standartlar
ixtiyari standartlar
məcburi standartlar istisna olmaqla digər
Cədvəl 2. Standartların növləri
Standartlaşdırma tarixi
Standartlaşdırmanın tarixi insanlıq tarixi qədər qədimdir. Sənayedə isə
standartlaşdırma 4500 il əvvəl Misirdə piramidaların tikilməsində istifadə edilən
daşların ölçüsündə və Romada su kanallarının çəkilməsində meydana gəlmişdir.
Burada dövlət tərəfindən alınan su vergiləri istifadə olunan su kanalının
diametrinə görə hesablanırdı. Babildə isə 1,2,4,8 və s. miqdarında artan çəki
Ticarət əlaqələri inkişaf etdikcə dövlət orqanları tərəfindən nəzarətin
aparılması üçün vahid ölçü və ağırlıq sisteminə keçməsi zərurəti yaranmışdır. Əl
işləri üçün qoyulan qaydalar, formalaşan adət və ənənələr kimi tədbirlər hazırkı
dövrdə müasir mənada standartları formalaşdırmağa başlamışdır.
Sənayedəki əsas standartların hazırlanması və bu standartlara görə
istehsalın uyğunlaşdırılması tarixi XVIII əsrdə İngiltərədəki sənaye inqilabı ilə
başlamışdır. Müasir standartlaşdırmanın ilk nümunəsi 1793-cü ildə ABŞ
ordusunda tüfəng sifarişi nəticəsində yaradılmışdır.
XX əsrdən başlayaraq standartlar üzrə xüsusiləşmiş orqan və təşkilatlar
yaranmağa başlamışdır. Belə ki, 1901-ci ildə İngiltərədə Standartlar Birliyi
(indiki Britaniya Standartlar Birliyi), 1917-ci ildə Almaniyada Almaniya
Standartlar Birliyi, 1918-ci ildə ABŞ-da ABŞ Standartlar Komitəsi (indiki ABŞ
Mühəndislik Standartlar Komitəsi), 1922-ci ildə İsveçdə İsveç Standartlar
Komissiyası, 1926-cı ildə Fransada Fransa Standartlar Birliyi yaradılmışdır.
Bundan əlavə, 1919-cu ildə Hollandiya və İsveçrədə, 1920-ci ildə
Avstriyada, 1921-ci ildə Yaponiyada və 1925-ci ildə Rusiyada Beynəlxalq
Standartlaşdırma Qurumları yaradılmışdır. Bu sahədəki işlər İkinci Dünya
Müharibəsindən sonra daha da sürətlənmişdir.
Hazırda beynəlxalq bazarlarda rəqabətqabiliyyətli olmağın yolu
standartlara uyğun keyfiyyətli mal istehsal etmək və xidmət təqdim etməkdən
Ticarət üzrə beynəlxalq təşkilatlar da öz fəaliyyətlərində bu məsələyə
xüsusi əhəmiyyət verirlər. Belə ki, ÜTT-nin (Ümumdünya Ticarət Təşkilatı)
fəaliyyətinin 80%-i, İƏİT-nin (İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı)
fəaliyyətinin 50%-i, ASOİƏ-nin (Asiya və Sakit Okean İqtisadi Əməkdaşlığı)
fəaliyyətinin 25 %-i standartlarla bağlıdır.
Dünya standartlaşdırma təşkilatları və standartlar
ISO (International Organization for Standardization)
İnkişaf etmiş, qeyri-hökumət təşkilatı olan Beynəlxalq Standartlaşdırma
Təşkilatı (ISO) beynəlxalq standartları təmin etmək, beynəlxalq standartlar
yaratmaq məqsədilə 135 ölkənin beynəlxalq standart qurumlarının iştirakı ilə 23
fevral 1947-ci ildə qurulmuşdur.
Hazırlanan standartlar demək olar ki, sənayenin bütün sahələrini əhatə edir
(o cümlədən, materiallar texnologiyaları, mühəndislik texnologiyaları, xüsusi
texnologiyalar, kənd təsərrüfatı və qida sahəsindəki texnologiyaları, ərzağın
daşınması və bölüşdürülməsi, elektronika, informasiya texnologiyaları və
telekommunikasiya, tikinti, sağlamlıq və ətraf mühitin təhlükəsizliyi, ümumi
sahələr və infrastruktur, elm və xidmət sahəsi də daxil olmaqla 9 sahə).
ISO eyni zamanda standartların tərcüməsinə də məsuliyyət daşıyır. Hazırda
təşkilatın dünyanın bir çox ölkəsinin milli standartlar orqanlarından ibarət 166
Təşkilatın mərkəzi İsveçrənin Cenevrə şəhərində yerləşir və burada
(mərkəzi aparatda) 150-dən çox işçi daimi olaraq çalışır. Təşkilat daxilində
3.483 texniki orqan fəaliyyət göstərir. Təşkilat ilk standartını 1987-ci ildə nəşr
etmiş və 2013-cü ilin hesabatına əsasən indiyədək 19.977 standart və standart
tipli sənəd nəşr edilmişdir.
Təşkilatın bir çox məqsədi vardır:
Beynəlxalq əmtəə və xidmət mübadiləsini asanlaşdırmaq;
Elmi, texniki, iqtisadi sahələrdə qarşılıqlı razılaşmaları təmin etmək
üçün dünyada standartlar formalaşdırmaq;
Beynəlxalq standartları uyğunlaşdırmaq, birləşdirmək və tövsiyələr
Bütün üzvlərin razılığı ilə beynəlxalq standartlar yaratmaq;
Beynəlxalq aləmdə istifadə üçün əlverişli olan yeni standartların
Beynəlxalq və texniki qurumların işlərinə dair məlumat mübadiləsini
Standartlaşma ilə bağlı digər beynəlxalq qurumlarla əməkdaşlıq etmək,
standartlaşdırma ilə əlaqədar bu qurumların işini asanlaşdıracaq işlərdə
ISO-da standartların yaranma mərhələsi aşağıdakı kimidir:
ISO standartlarının əsasını idarəetmə sisteminin standartları təşkil edir.
İSO-nun əsas standartlar qrupu
Ətraf mühitin idarəedilməsi
Ərzaq təhlükəsizliyinin idarəedilməsi
Məlumat təhlükəsizliyinin idarəedilməsi
Davamlı tədbirlərin idarəedilməsi
Zaman və tarix format
Cədvəl 3. ISO standartlarının əsas qrupları ( Mənbə:
(International
Electrotechnical
– Beynəlxalq
Elektrotexniki Komissiya 1906-cı ildə Cenevrədə fəaliyyətə başlamışdır.
Elektrik, elektronika və elektromexanika sahələri üzrə beynəlxalq standartlar
hazırlayır. 51 üzvü vardır və bu günədək 4.500 standart hazırlanmışdır.
IFAN – Standartların Tətbiq Edilməsi üzrə Beynəlxalq Federasiya 1974-cü
ildə Parisdə yaradılmış və 21 üzvü mövcuddur. Beynəlxalq Standartların tətbiq
edilməsi üçün müvafiq konfranslar və tədbirlər təşkil edərək əməkdaşlığın
artırılması kimi fəaliyyətlərlə məşğuldur.
WPO (World Packaging Organization) – Qeyri-kommersiya və qeyri-
assosiasiyalarından, regional qablaşdırma federasiyalarından, digər maraqlı
tərəflərdən və ticarət assosiasiyalarından ibarət beynəlxalq federasiyadır. Dünya
Qablaşdırma Təşkilatının əsası 6 sentyabr 1968-ci ildə Tokio şəhərində
qoyulmuşdur. Təşkilatın 48 üzvü vardır. Məqsədi beynəlxalq səviyyədə
qablaşdırma və qablaşdırma məhsulları mövzularında fəaliyyət göstərmək,
yarışmalar və sərgilər təşkil edərək ətraf mühiti qoruyan ən yaxşı
qablaşdırmanın istifadəsini təşviq etməkdir.
Standardization)
Standartlaşdırma Komitəsi ISO-nun məqsədlərinə uyğun şəkildə 1960-cı ildə
qurulmuşdur. Mərkəzi Brüssel şəhərində yerləşir. Elektrik və elektrotexnika
mövzuları istisna olmaqla, digər mövzular üzrə standartlar hazırlayan regional
bir qurumdur. Təxminən 1.400 standartı mövcuddur.
CENELEC (European Committee for Elektrotecnical Standardization) –
Elektrotexniki Standartlar üzrə Avropa Komitəsi IEC-in məqsədlərinə oxşar
məqsədləri əsas tutaraq 1973-cü ildə qurulmuşdur. Mərkəzi Brüssel şəhərində
yerləşən bu regional qurum elektrik və elektrotexnika ilə əlaqədar standartlar
hazırlayır. Təşkilatın 1.200-ə yaxın standartı vardır.
ETSI (European Telecommunications Standars Institution) – Avropa
Telekommunikasiyalar Standartları İnstitutu telekommunikasiya sahəsində
standartlar hazırlayan regional təşkilat kimi fəaliyyət göstərir. 5 qitənin 64
ölkəsindən hökumətlər, hökumət orqanları, milli standartlaşdırma orqanları,
mobil operatorlar, istehsalçılar, istehlakçılar, xidmət təchizatçıları, elmi-tədqiqat
orqanları, universitetlər, məsləhətxanalardan ibarət 750 üzvü vardır.
təxminən 2.000-2.500 standart nəşr edir. Fəaliyyətə başladığı gündən (1988-ci
ildən) bu yana təxminən 30.000 standart nəşr etmişdir.
EOQ (European Organization for Quality) – Avropa Keyfiyyət Təşkilatı
1957-ci ildə fəaliyyətə başlamışdır. Regional bir quruluş olan EOQ-nun məqsədi
keyfiyyət, keyfiyyətli məhsul istehsalı və istifadəsi üzrə istehlakçılara və
istehsalçılara məlumatları çatdırmaq üçün müvafiq işlər görməkdir. Təşkilatın
hazırda 25 üzvü var.
Regionlararası Standartlar Birliyi – SSRİ-nin dağılmasından sonra Türkiyə
Standartlar İnstitutunun başçılığı ilə 1991-ci ilin 9-11 sentyabr tarixlərində
yaradılmışdır. 20 üzvü vardır.
SMIIC (Standardization and Metrology İnstitution of Islamic Countries) –
İslam Ölkələrinin Standartlaşdırma və Metrologiya İnstitutu İslam Əməkdaşlıq
Təşkilatının İqtisadi və Ticarət Əməkdaşlığı üzrə Daimi Komitəsinin təşəbbüsü
ilə yaradılmışdır. İnstitutun Əsasnaməsi COMCEC-in 15-ci görüşündə
İstanbulda 1999-cu ildə imzalanmışdır. Təşkilatın yaranmasında məqsəd bu
ölkələr arasında ticarət əlaqələrini inkişaf etdirməklə ümumi standartlar
yaratmaq, standartlar təşkilatı olmayan ölkələrin təşkilatını yaratmaq tədris işləri
ilə məşğul olmaq idi. Hazırda institutun 31 üzvü və 7 texniki komitəsi var.
Türkiyədə standartlaşdırma
XIII yüzilliyin ortalarından etibarən Türk cəmiyyətinin sosial, iqtisadi və
mədəni həyatında böyük rol oynamış Ağsaqqallar Şurası, tacirlər və sənətkarlar
arasında peşə əxlaqının qorunması, hiyləli işlərin qarşısının alınması üçün təsirli
bir mexanizm qurmuşdu.
Ancaq bugünkü standartlara uyğun ilk standart Türkiyədə 1502-ci ildə
Sultan II Bəyazit tərəfindən imzalanmış “Qanunnamə-i İhtisab-i Bursa” (Bursa
Bələdiyyə Qanunu) fərmanıdır. Standart və istehlakçı ilə bağlı münasibətlər
XVII əsrdən etibarən bazar nizamnamələri ilə tənzimlənmişdir. Respublika elan
olunduqdan sonra 1930-cu ildə “Ticarətdə Təğşişin Mən-i və İxracın Mürəkkəbə
və Qorunması Haqqında” 1705 saylı qanunla Standartlaşdırma ilə bağlı ilk işlərə
II Dünya müharibəsindən sonra isə bütün dünyada iqtisadiyyatın inkişaf
etdirilməsi ilə əlaqədar standartlaşdırma və keyfiyyətə nəzarət mövzuları
yenidən vaciblik qazandı və 1954-cü ildə Türkiyə Standartlaşdırma İnstitutu
yaradıldı. Hazırkı vəziyyətə 1960-cı ildə qəbul edilmiş 132 saylı qanunla
gətirilmişdir. Mərkəzi Ankara şəhərində yerləşən qurumda 1.500-ə yaxın işçi
çalışır. 40-a yaxın standartı vardır.
İnformasiya texnologiyaları, ətraf mühit, eletrik, elektrotexnika və
təhlükəsizlik, elektrik istehsalı, çatdırılması və bölüşdürülməsi, işıqlandırma,
binaların daxilinin köməkçi təchizat, keçiricilər, kabellər və izolyasiya
materialları, yüksək gərginlik ləvazimatları və ildırımdan qorunma sistemləri,
elektronika, sənaye xidmətləri, sosial xidmətlər, tikinti materialları, izolyasiya,
örtük və köməkçi vasitələr, akustika vasitələri, tikinti təhlükəsizliyi, kimya,
mədən, emal maşınları və dəstləri, avtomatika, maşın təhlükəsizliyi, təsisat,
isitmə, soyutma və havalandırma sistemləri, təzyiqli qablar, ərzaq, halallıq,
metallurgiya, milli təhlükəsizlik, şəxsi qoruyucu və oyun sahələrinin təchizatı,
yanğın, qablaşdırma, idarəetmə sistemləri, enerji və enerji sistemləri, meşə və
meşə məhsulları, neft-kimya, neft və neft məhsulları, sağlamlıq, tibbi, tekstil,
aqrar, elektrik və elektronika xidmətləri və mexanika və elektromexanika
xidmətləri üzrə standartlar hazırlayır.
Azərbaycanda standartlaşdırma
1906-cı ildə Bakıda 4 nəfərdən ibarət tərkibdə 25 №-li yoxlama köşkü
fəaliyyətə başlamışdır. Elə həmin ildə Qafqazda ilk dəfə olaraq, Bakı şəhərində
ölçmə və çəki vasitələrinin yoxlanması məntəqələri təşkil olunmuşdur. 1926-ci
ildə bütün ölkə ərazisində elektrik sayğaclarının dəqiqliyinin məcburi
yoxlanması barədə qərar qəbul olunmuşdur. 1931-ci ildə ölçmə və çəki
vasitələrinin yoxlanması palatası standartlaşdırma üzrə büro şəklində təşkil
olunmuş, 1966-cı ildə Azərbaycan SSR Nazirlər Soveti tərkibində yaradılmış
standartlaşdırma üzrə Komitəyə respublika əhəmiyyətli standartlara və ölçmə
vasitələrinə dövlət nəzarəti laboratoriyası, eyni funksiyalı Kirovabad rayonu
(hazırkı Gəncə şəhəri) laboratoriyası və 39 müvəqqəti məntəqə daxil edilmişdir.
Azərbaycan müstəqillik əldə etdikdən sonra respublikada standartlaşdırma
və metrologiya üzrə dövlət siyasəti Nazirlər Kabineti tərkibində fəaliyyət
göstərən Standartlaşdırma və Metrologiya Mərkəzi tərəfindən aparılmışdır.
2001-ci ildə Azərbaycan Respublikasının Standartlaşdırma, Metrologiya və
Patent üzrə Dövlət Agentliyi yaradılmışdır. 2008-ci ildə isə Dövlət Agentliyinin
bazasında Standartlaşdırma, Metrologiya və Patent üzrə Dövlət Komitəsi
Komitə texniki tənzimləmə, standartlaşdırma, metrologiya, uyğunluğun
qiymətləndirilməsi, akkreditasiya, keyfiyyətin idarə edilməsi və sənaye
mülkiyyəti obyektlərinin mühafizəsi sahələrində dövlət siyasətini və
tənzimlənməsini həyata keçirir.
2012-ci ildə isə Komitə yanında Texniki Tənzimləmə və Standartlaşdırma
üzrə Dövlət Nəzarəti Xidməti, Komitə yanında Dövlət Metrologiya Xidməti,
Komitə yanında Dövlət Akkreditasiya Xidməti və 2013-cü ildə isə Azərbaycan
Standartlaşdırma və Sertifikatlaşdırma İnstitutu yaradılmışdır. Komitənin 7 sahə
üzrə texniki komitəsi vardır.
Respublikada standartlaşdırma üzrə aşağıdakı normativ sənədlər tətbiq
1) Azərbaycan Respublikasının dövlət standartları;
2) texniki-iqtisadi və sosial informasiya təsnifatları;
3) sahə standartları;
4) müəyyən edilmiş qaydada tətbiq olunan beynəlxalq (regional) və
dövlətlərarası standartlar, normalar, qaydalar və tövsiyələr;
6) müəssisə standartları;
7) elmi-texniki və mühəndis cəmiyyətlərinin və digər ictimai birliklərin
Azərbaycan Respublikası dövlət standartlaşdırma sisteminin əsasını təşkil
edən 6 Dövlət standartı mövcuddur:
1. AZS 1.0-96, 4. AZS 1.4-96,
2. AZS 1.2-96, 5. AZS 1.5-96
3. AZS 1.3-96, 6. AZS 1.6-96
Komitənin normativ sənədlər fondunda 22.000 sənəd mövcuddur. Onlardan
720-i milli standartdır. Hazırda respublika ərazisində 4 beynəlxalq standart
(bank işi sahəsində) tətbiq edilib. 2013-cü ildə müxtəlif sahələr üzrə 81 standart
qəbul edilmişdir. 2014-cü il üzrə isə 138 standart hazırlanmışdır.
Ümumiyyətlə bir standartın hazırlanması təxmini olaraq 4-5 ay tələb edir
və 3 forma əsasında hazırlanır:
Beynəlxalq standartlar olduğu kimi, heç bir dəyişikliyə məruz
qalmadan tərcümə edilir,
Beynəlxalq standartlar əsasında milli standartlar hazırlanır,
Tamamilə ölkəyə xas olan qanunlar və xüsusiyyətlər nəzərə alınaraq
hazırlanır. Məsələn, dönər əti və şadlıq sarayları ilə bağlı olan
Sertifikatlaşdırma
Sertifikatlaşdırma latın dilindən təxmini tərcümədə “düzgün edilmiş”
mənasını verir. Beləliklə “sertifikat” istehsal edilmiş məhsulun və ya təqdim
edilən xidmətin bu sahədə mövcud olan standarta uyğunluğunu təsdiq edir.
İstehsalat müəssisəsi və ya xidmət göstərən müəssisə tərəfindən sertifikatın
alınması prosesinə sertifikatlaşdırma deyirlər. Bu termin ilk dəfə olaraq ISO-nun
Sertifikatlaşdırma Məsələləri üzrə Komitəsi (CASCO) tərəfindən istifadə
Məhsulun sertifikatlaşdırılması əhalinin həyatının, sağlamlığının, əmlakının
və ətraf mühit üçün təhlükəli olan məhsulun buraxılmasının və satışının
qarşısının alınması, istehlakçılara məhsulun səriştəli seçilməsində köməkliyin
göstərilməsi və müəssisələrin beynəlxalq-iqtisadi, elmi-texniki əməkdaşlıqda və
beynəlxalq ticarətdə iştirakı üçün şəraitin yaradılması üçün aparılır.
Sertifikatlaşdırmanın növləri
Uyğunluğun sertifikatlaşdırılması – lazımi tərzdə eyniləşdirilmiş məhsulun,
prosesin və ya xidmətin konkret standarta və ya digər normativ sənədə uyğun
olduğuna zəmanətin üçüncü tərəfin (istehsalçı – birinci tərəf, istehlakçı – ikinci
tərəf) inamlı sübut etməsidir.
Məcburi sertifikatlaşdırma – xüsusi səlahiyyət verilmiş orqan tərəfindən
məhsulların, proseslərin və ya xidmətlərin normativ sənədlərin məcburi
tələblərinə uyğunluğunun təsdiqidir.
Könüllü sertifikatlaşdırma – istehsalçının (ixracatçının, satıcının,
tədarükçünün), istehlakçının (istehlakçı cəmiyyətlərinin), həmçinin dövlət
orqanlarının (sifarişçinin) təşəbbüsü ilə könüllülük əsasında həyata keçirilən
Sertifikatlaşdırmanın tarixi
1920-ci ildə Alman Standartlaşdırma İnstitutu (DIN) Almaniyada DIN
standartlarına uyğunluq nişanı təsis etmiş və bu qaz avadanlıqlarından, su
təchizatı avadanlıqlarından və bir neçə digər məhsullardan başqa bütün növ
məhsullara şamil edilmişdir. Elə həmin illərdə Alman Elektrotexniki
Assosiasiyası tərəfindən (VDE) məişət elektrotexnika avadanlıqları,
elektrotexniki kabellər və şnurlar, elektromaqnit şüalanma avadanlıqları və
elektron texnikası məmulatları üzrə sertifikatlaşdırma sistemi yaradıldı.
Fransada NF (Fransız Standart) nişanının milli
sertifikatlaşdırma sistemi yaradıldı. Sistem ikinci dünya müharibəsindən sonra
praktiki fəaliyyət göstərməyə başladı. Hazırda bu sistem 75-dən çox
sertifikatlaşdırma sistemlərini özündə birləşdirir ki, onların da hər biri konkret
məhsul qruplarına aid edilir. Məsələn, məişət, cihaz və maşınlar üzrə 15
sertifikatlaşdırma sistemi fəaliyyət göstərir. 1981-ci ildən başlayaraq 18 milli
təşkilat Fransa hökuməti tərəfindən sertifikatlaşdırma üzrə səlahiyyətli orqan
kimi tanınmışdır. Onların içərisində ən nüfuzlusu AFNOR təşkilatıdır.
Burada vahid sertifikatlaşdırma qaydaları və ya sertifikatlaşdırma üzrə
vahid milli orqan yoxdur, müxtəlif istehsalçı assosiasiyalarının, şəxsi
kompaniyaların nəzdində yaradılmış yüzlərlə sistem fəaliyyət göstərir. ABŞ-da
sertifikatlaşdırma milli və beynəlxalq səviyyədə keyfiyyətə zəmanət rolunu
oynayır. Sertifikatlaşdırmanın məcburiliyini təyin edən qanunvericiliyin
olmamasına baxmayaraq, sığorta kompaniyasının milli laboratoriyası, Amerika
Qaz Sənaye müəssisələrinin laboratoriyası, Nebraska Ştatında yerləşən kənd
təsərrüfatı texnikasının sınaq mərkəzi kimi ümumi tanınmış təşkilatların
nəzdində yaradılmış sertifikatlaşdırma sistemləri böyük nüfuza malikdir.
Türkiyə Standartlar İnstitutunda 1964-cü ildə “Standarta Uyğunluq
Sertifikatlaşdırma (TSE MARKASI)” mexanizminin tətbiqi ilə standartlara
uyğunluq sertifikatlaşdırılması başlanılmışdır. Hazırda burada sertifikatlaşdırma
bir sıra istiqamət üzrə tətbiq edilir. Bu istiqamətlərin arasında istehsal yerlərində,
əmtəələrdə (maddə, məmulat, məhsul), idxal mallarında, laboratoriyalarda,
xidmət yerlərində, keyfiyyət sistemlərində, ətraf mühitin idarəedilməsi
sistemlərində sertifikatlaşdırma mövcuddur.
Azərbaycanda sertifikatlaşdırma
Nazirlər Kabinetinin 343 saylı 1 iyul 1993-cü il tarixli qərarı ilə
sertifikatlaşdırmanı həyata keçirmək üçün 1993-cü ildə Azərbaycan Dövlət
Sertifikatlaşdırma sistemi yaradılmışdır.
Sertifikatlaşdırma üzrə milli orqan, oxşar məhsulun sertifikatlaşdırılması üzrə
akkreditləşdirilmiş orqanlar, akkreditləşdirilmiş sınaq laboratoriyaları, keyfiyyət
akkreditləşdirilmiş orqanlar, məhsulun istehsalçıları və tədarükçüləri daxildir.
Ümumilikdə Azərbaycanda 20 akkreditləşdirilmiş orqan, 170 akkreditasiya
edilmiş laboratoriya (78 yeyinti məhsulları üzrə, 22 neft-kimya sahəsində, 17
maşınqayırma sahəsində, 12 inşaat materialları sahəsində, 40 kalibrləmə
laboratoriyası, 21 digər sahələr üzrə) fəaliyyət göstərir.
Azərbaycanda sertifikatlaşdırma sahəsində son illərdə sürətli inkişafın
olduğu müşahidə olunur. Sertifikatlaşdırma üzrə şirkətlərin fəaliyyəti 1993-cü
ildən başlamasına baxmayaraq, beynəlxalq standartlar üzrə sertifikatlaşdırma
demək olar ki, yalnız 2000-ci ildən etibarən başlamışdır. 2003-cü ilə qədər
beynəlxalq standart tətbiq edən şirkətlərin sayı 5, 2003-cü ildə 30, 2004-cü ildə
42, 2005-ci ildə 85, 2006-cı ildə 68, ümumilikdə isə 230 şirkət olmuşdur.
Ölkəmiz standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma sahəsində Ümumdünya
Ticarət Təşkilatı (WTO), BMT-nin Sənaye İnkişafı Təşkilatı (UNIDO),
Beynəlxalq Standartlaşdırma Təşkilatı (ISO), Avropa Standartlaşdırma Komitəsi
(CEN), Codex Alimentarius və Beynəlxalq Elektrotexnika Komitəsi (IEC),
Ümumdünya Əqli Mülkiyyət Təşkilatı (WIPO), Avropa Patent İdarəsi (EPO),
Avropa Patent Təşkilatı (EAPO), İslam Ölkələrinin Standart və Metrologiya
İnstitutu (SMIIC), Regionlararası Standartlaşdırma Birliyi (BASB), Avropa
Akkreditasiya Təşkilatı (EA) və Beynəlxalq Laboratoriya Akkreditasiyası
Əməkdaşlıq Təşkilatı (ILAC) ilə sıx əməkdaşlıq edir.
Dostları ilə paylaş:
Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2023
rəhbərliyinə müraciət
Sertifikatlaşdırmanın əsasları (dərs vəsaiti)
Hazırda xarici iqtisadi əlaqələrin durmadan genişləndiyi bir dövrdə məhsulun və xidmətlərin sertifikatlaşdırılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Belə ki, xarici bazara çıxarılan və ölkəyə idxal edilən məhsullar insanların həyatı, sağlamlığı, əmlakı və ətraf mühit üçün heç bir təhlükə yaratmamalıdır. Bu təhlükəsizliyi təmin etmək, məhsulun rəqabət qabilliyyətini yüksəltmək, bununla da istehsalatın rentabelliyini və effektivliyini təmin etmək məqsədilə məhsul sertifikatlaşdırılmalıdır. Kitabda sertifikatlaşdırılmanm müxtəlif növləri üzrə aparılan işlərin metodları və vasitələri geniş şərh olunur. Son zamanlar məhsulun sertifikatlaşdırılması ölkədə və xaricdə geniş yayılmışdır. Lakin hazırda bu sertifikatlaşdırmaya xidmətlərin, müəssisələrin keyfiyyət sistemlərinin ISO 9000 seriyalı standartlara uyğunluğunun və personalın sertifikatlaşdırılması da əlavə olunmuşdur. Bu işləri yerinə yetirmək üçün yüksək peşə hazırlığına malik, səriştəli kadıralın hazırlanması vacibdir. Bu kadrlar respublikada sertifikatlaşdırılmanm bütün növləri üzrə prosedurların və normativ-metodiki sənədlərin hazırlanması ilə məşğul olmalıdırlar. Respublikada yaranmış hazırki vəziyyət standartlaşdırma, sertifikatlaşdırma, metrologiya və keyfiyyətin idarə edilməsi sahəsində yüksək peşə hazırlığına malik mütəxəssislərin hazırlanmasının zəruriliyini ön plana çəkir. Bu mütəxəssislər ancaq sertifikatlaşdırma üzrə orqanlar və sınaq laboratoriyaları üçün deyil, həmçinin sənaye müəssisələri, xidmət sahələri üçün hazırlanmalıdırlar. Onlar bilavasitə müvafiq keyfiyyət səviyyəsinin təmin edilməsi mərhələsində işləyir və öz əməklərinin nəticələrini sertifikatlaşdırmaya hazırlamaqla məşğul olurlar. İndi iqtisadiyyatın elə bir sahəsi yoxdur ki, oraya standartlaşdırma və sertifikatlaşdırma toxunmasın. Odur ki, mütəxəssislərin bu sahədə kifayət qədər geniş təsəvvürləri olmalıdır ki, onlar məhsulun istehsalı və xidmətlərin göstərilməsi sahəsində daha düzgün, mütərəqqi qərarlar qəbul etsinlər və onları yüksək səviyyədə ölkədə və xaricdə realizə etsinlər. Lakin Azərbaycan dilində dərs vəsaiti çatışmadığına görə burada bir sıra çətinliklər meydana çıxır ki, bu da «Sertifikatlaşdırmanın əsasları» fənni üzrə dərs vəsaitinin hazırlanmasını qarşıya zəruri bir məsələ kimi qoymuşdur. Dərs vəsaiti yeddi bölmədən ibarətdir. Birinci bölmədə sertifikatlaşdırmanın mahiyyəti, qısa inkişaf tarixi, sertifikatlaşdırmanın aparılma qaydaları, onun tətbiq sahələri, sistemi və sxemləri, sertifikatlaşdırma prosesinin strukturu, akkreditləşdirmə və onun aparılma mərhələləri, akkreditləşdirmə orqanının təşkilati strukturu baxılmışdır. İkinci bölmədə sertifikatlaşdırma sınaqlarının əsas növləri, nəzarətin növləri, sertifikatlaşdırma zamanı aparılan sınaqların strukturu və məzmunu, məhsulun parametrlərinin ölçülmə texnikası, ölçmələrin təsnifatı, sertifikatlaş- dırmanın keyfiyyətinin idarə edilməsində statistik metodların tətbiqi şərh olunur. Üçüncü bölmədə sertifikatlaşdırmanın normativ- metodiki təminatının strukturu, sınaq laboratoriyalarının akkreditləşdirilməsi və fəaliyyət göstərməsi üçün zəruri sənədlər, sertifikatlaşdırma obyektlərinin və uyğunluğun qiymətləndirilməsi metodlarının standartlaşdırılması məsələlərinə böyük diqqət yetirilir. Dördüncü bölmədə sertifikatlaşdırmanın keyfiyyətinin təmin edilməsinin ümumi kriterləri, bu prosesin «keyfiyyət ilgəyi», sertifikatlaşdırma üzrə orqanların və sınaq laboratoriyalarının strukturu, iş prinsipi şərh olunur. Beşinci bölmə xarici ölkələrdə sertifikatlaşdırmanın aparılması prinsiplərinə, o cümlədən Almaniyada, Fransa da, Yaponiyada, ABŞ-da sertifıkallaşdırma üzrə əldə edilmiş təcrübənin şərhinə həsr edilmişdir. Altıncı bölmədə regional serlifikatlaşdırıma, o cümlədən Avropa İttifaqında və MDB-də tətbiq edilən sertifikatlaşdırımanın xüsusiyyətləri verilir. Yeddinci bölmə beynəlxalq sertifıkatlaşdırımaya həsr edilmişdir. Burada sertifikatlaşdırma sahəsində ISO-nun, BEKES-in, elektron-texniki məmulatların sertifikatlaşdırılması üzrə beynəlxalq sistemin sınaq laboratoriyalarının akkreditləşdirilməsı üzrə beynəlxalq konfrans və beynəlxalq akkreditləşdırmə sistemlərinin, BMT-nin Avropa İqtisadi Komissiyasının fəaliyyətində sertifikatlaşdırma məsələlərinə baxılır.
Yükləməyə Keç [1,47 Mb] [ : 469] –>
Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.