Baş pediatr peyvəndlə bağlı BÜTÜN SİRLƏRİ AÇDI: “Bunu açıqlasaq. ” – SENSASİYALI MÜSAHİBƏ

– Süd mütləqdir, amma neçə yaşa qədər. Bəziləri 3 yaşa qədər süd verir, psixoloqlar isə 2 yaşdan sonrakı dövrdə süd verməyin doğru olmadığını vurğulayır.

Niyə sidikdə epitel hüceyrələri var?

Epiteliya hüceyrələri dəriniz, qan damarları, sidik yolları və ya orqanlarınız kimi vücudunuzun səthlərindən gələn hüceyrələrdir. Bədəninizin içərisində və xaricində bir maneə rolunu oynayır və onu viruslardan qoruyurlar.

Sidikdə az sayda epitel hüceyrəsi normaldır. Çox sayda yoluxma, böyrək xəstəliyi və ya başqa bir ciddi tibbi vəziyyət əlaməti ola bilər. Bu səbəblə həkiminiz sidik mikroskopu altında sidik görüntüləmək üçün sidik testi və ya sidik analizi sifariş edə bilər.

Epitel hüceyrələrinin növləri

Epitel hüceyrələri ölçüsü, forması və görünüşü ilə fərqlənir. Sidikdə, mənşəyindən asılı olaraq üç növ epitel hüceyrəsi var:

• Böyrək borusu. Bunlar epitel hüceyrələrinin ən vacibidir. Artan say böyrək pozğunluğunu ifadə edə bilər. Onlara böyrək hüceyrələri də deyilir.
• Cırtdan. Bu ən böyük növüdür. Vaginadan və uretradan gəlir. Bu tip ən çox qadın sidikində olur.
• Keçid. Kişi uretrası ilə böyrək pelvisinin arasındakı yerdən gələ bilərlər. Onlara bəzən mesane hüceyrələri deyilir və yaşlı yetkinlərdə daha çox rast gəlinir.

Test nəticələrinizi başa düşmək

Sidik testi sidikdə “az”, “orta” və ya “çox” epitel hüceyrəsinin olduğunu göstərə bilər.

Epitel hüceyrələri təbii olaraq bədəninizdən kənarda qalır. Sidikdə yüksək bir güc sahəsinə (HPF) birdən beşə qədər skuamöz epitel hüceyrəsinin olması normaldır. Orta və ya çox sayda hüceyrənin olması aşağıdakıları göstərə bilər:

• bir maya və ya sidik yolları infeksiyası (UTI)
• böyrək və ya qaraciyər xəstəliyi
• müəyyən növ xərçəng

Sidikdəki epitel hüceyrələrinin növü də müəyyən şərtlərə siqnal verə bilər. Məsələn, çox miqdarda hemoglobin və ya qan hissəcikləri olan epitelial hüceyrələr, sidik zamanı yox idilərsə belə, sidikdə son zamanlarda qırmızı qan hüceyrələri və ya hemoglobin olduğunuzu ifadə edə bilər.

Bir HPF-də 15-dən çox böyrək borusu epitel hüceyrəsi böyrəyin düzgün işləməməsi deməkdir.

Sidikdə skuamöz epitel hüceyrələri yalnız nümunənin çirklənmiş ola biləcəyini ifadə edə bilər.

Sidikdə skuamöz epitel hüceyrələrini tapan bir sidik analizi norma deyildir, William Winter, MD, Shands Xəstəxanasının klinik kimyaçısı və Florida Universitetinin patologiya və pediatriya professoru, Healthline-a bildirib.

Sidik nümunəsi əldə etmək üçün təmiz tutma üsulu, adətən skuamöz epitel hüceyrələrinin sidikdə meydana gəlməsini maneə törədir. Təmiz tutma texnikasından istifadə edərkən, sidik nümunənizi vermədən əvvəl vajina və ya penisin ətrafındakı sahələri silmək üçün sterilizasiya edən bir parça veriləcəkdir. Bu, epiteliya hüceyrələri kimi dərinizdəki çirkləndiricilərin nümunənizdə görünməsinin qarşısını alır.

Doktorunuz, test nəticələrinizi və müalicəni tələb edən bir tibbi vəziyyətinizin olub olmadığını başa düşməyə kömək edə bilər. Bir səbəbi tapmaq üçün həkim əlavə müayinə sifariş edə bilər.

Epitel hüceyrələrinin artması üçün risk faktorları hansılardır?

Epitel hüceyrələrinin çox sayda olması üçün çox riskə məruz qala bilərsiniz:

• böyrək daşları var
• zəifləmiş bir immunitet sistemi var
• diabet var
• yüksək təzyiqə malikdir
• ailə xroniki böyrək xəstəliyi var
• genişlənmiş prostat var
• hamilədirlər
• Afrika, İspan, Asiya və Amerika hindu mənşəlidirlər

Əsas səbəbi müalicə etmək

Müalicə epitel hüceyrələrinin anormal sayının səbəbindən asılı olacaq. UTİ-lərin əksəriyyəti bakterialdır və bir antibiotik ilə müalicə edilə bilər. Daha çox su içmək müalicəni də sürətləndirə bilər. Viral UTİ üçün həkimlər antiviral dərmanlar təyin edə bilərlər.

Böyrək xəstəliyinin müalicəsi, qan təzyiqi, qan şəkəri və xolesterol səviyyələri daxil olmaqla xəstəliyin əsas səbəbini idarə etmək deməkdir. Doktorunuz, yüksək təzyiqiniz olmasa da xəstəliyin gedişatını yavaşlatmaq və ya böyrək funksiyasını qorumaq üçün qan təzyiqi dərmanı təyin edə bilər. Sağlam pəhriz və həyat tərzi dəyişiklikləri də vacibdir.

Həkiminiz sizə aşağıdakıları tövsiyə edə bilər:

• insulin enjeksiyonları vasitəsilə diabetə nəzarət edin
• xolesterolu yüksək olan qidaları azaldın
• duzun üstünə kəsin
• fiziki aktivliyi artırmaq
• məhdud alkoqol
• arıqlamaq
• təzə meyvələr, tərəvəzlər və bütün taxıllar olan ürək sağlam bir pəhriz başlayın
• Siqareti buraxmaq

İnfeksiya və xəstəliyin qarşısını alır

Nəmlənmiş vəziyyətdə saxlamaq, sidik infeksiyaları və böyrək xəstəliklərinin qarşısını almağın ən asan yollarından biridir. Gündə bir neçə stəkan su içməlisiniz, ancaq həkiminiz sizə ən uyğun olanı məsləhət verə bilər.

Zoğal meyvəsi suyu içmək və ya zoğal yeyərək, UTİ inkişaf riskini azaltmağa kömək edə bilər. Zoğal ağacı, kisənizin astarına yapışan bakteriyalardan qoruya biləcək bir kimyəvi maddədir. Bununla birlikdə, tibbi çarədə bu çarənin effektivliyi ilə bağlı hələ də mübahisələr var.

Görüş nədir?

Bir sidik analizi sidikdə epitel hüceyrələrini taparsa, ümumiyyətlə həyəcana səbəb olmaz. Çirklənmiş bir nümunənin nəticəsi ola bilər. Epitel hüceyrələri də UTI və ya böyrək pozğunluğu kimi əsas şərtləri aşkar edə bilər.

Yalnız həkiminiz test nəticələrinizi şərh edə və ən yaxşı hərəkət kursunuzu təyin edə bilər. Hətta bundan sonra da növbəti sınaq tələb oluna bilər.

Baş pediatr peyvəndlə bağlı BÜTÜN SİRLƏRİ AÇDI: “Bunu açıqlasaq. ” – SENSASİYALI MÜSAHİBƏ

Uşaqlar arasında müşahidə edilən yüksək hərarət, boğaz ağrısı son vaxtlar ailələri ən çox narahat edən məsələyə çevrilib. Günün aktual problemi, ondan qorunmaq yolları, eləcə də, uşaqların gec danışması, yeriməsi, peyvənd vurdurmaqla bağlı ikili yanaşma kimi valideynləri narahat edən suallara Səhiyyə Nazirliyinin baş pediatrı, Elmi Tədqiqat Pediatriya İnstitutunun direktoru, professor Nəsib Quliyev Publika.az-a müsahibəsində aydınlıq gətirib.

Baş pediatr ana südü və təbii yolla doğumun uşağın səhhətinə təsirləri, cərrahi yolla doğulan uşaqların ciyərində toplanan suyun yarada biləcəyi problemlər, yeni doğulan uşaqların başının ultrasəs müayinəsindən keçirilməsi və yeni doğulan uşağın 40 gün cəmiyyətdən təcrid edilməsinin səbəb ilə bağlı məqamlardan da danışıb.

– Nəsib müəllim, əvvəlcə başlayaq son günlər uşaqlar arasında temperaturla müşahidə edilən qrip, boğaz ağrısı, yüksək hərarət kimi şikayətlərdən. İddia olunur ki, bu xəstələrin sayında artım müşahidə edilir. Bu əlamətlər hansı növ virusa aiddir?

– Bu barədə son günlər mənə də mətbuatdan çox müraciətlər olur. Hesab edirəm ki, bu məlumatlar şayiədir. Tibb müəssisələrində belə bir narahatlıq yoxdur. Çünki bütün müəssisələrdə, eləcə də Pediatriya İnstitutunun da qəbul, poliklinik şöbəsində statistik məlumatlar toplanır. Xəstələnənlər jurnalistin yanına deyil, bu müəssisələrə gəlir. Son günlər uşaqlar arasında yayılan xəstəliklə bağlı məlumatlar uydurmadır. Yaz fəsli üçün bir sıra mövsümü xəstəliklər aktualdır. Bu sırada birinci allergik xəstəliklər, bir qisim isə vitamin çatışmazlığını göstərmək olar. Uşaqların qış fəslində əsasən qapalı mühitdə qalması, təzə meyvə-tərəvəzin az olması, soyuqdəymə xəstəliklərinin çoxalmasına görə də yaz gələndə bədəndə vitamin çatışmazlığı müşahidə edilir. Yaz fəslində yaranan allergik xəstəlikləri (pollinoz) hazırda yeni-yeni müşahidə edilir. Valideynlərə tövsiyə edirik ki, allergik xəstəliyi olan uşaqları varsa, qabaqlayıcı tədbirlər həyata keçirsinlər. Ailəsində allergiyası olanlara çiçəklər tozlanmamışdan əvvəl profilaktik tədbirlər görülməlidir. Allergiyası olanlara müvafiq preparatlarının, vitamin çatışmazlığı olanlara polivitaminlərin qəbulu ilə öncədən xəstəliklərin qarşısını almaq üçün tədbirlər görə bilərik. Ən çox allergiya törədən pomidor, çiyələk və portağalı rasiondan çıxarmaq lazımdır.

“Ailədə bu xəstəliklərdən əziyyət çəkən varsa. ”

– Dediniz ki, indi müşahidə olunan xəstəliklər vitamin çatışmazlığı və allergiyanın nəticəsidir. Lakin bu gün uşaqlar arasında müşahidə olunan yüksək temperatur, boğaz ağrısı, qrip əlamətləridir.

– Azyaşlı uşaqlar, xüsusən də, 1-5 yaşlılar arasında əsasən, payız-qış mövsümü, eləcə də bütün il ərzində angina xəstəliklərinə rast gəlinir. Hazırda da müşahidə olunan xəstəlik anginadır. Yüksək hərarət, boğaz ağrısı, qusmaq anginanın klassik əlamətidir. Sözügedən xəstəlik irsidir, ailədə bu xəstəliklərdən əziyyət çəkən varsa, bu uşaqlarda da müşahidə ediləcək. Elə uşaqlar var ki, onlarda heç vaxt angina müşahidə olunmur. Burun udlaqda olan limfoid toxuma inkişaf etdiyi 1-5 yaş dövründə anginaya daha çox təsadüf edilir, ona görə də xəstəliklər daha çox bu yaşda olan uşaqlarda müşahidə olunur.

– Müalicə necə olmalıdır?

– Uşaqlarda boğaz ağrısı, yüksək hərarət müşahidə olunan kimi həkimə müraciət edilməlidir. İlkin müalicə hərarətin aşağı salınmasına yönəlir, sonra sahə pediatrı, ehtiyac olarsa, lor müvafiq müalicə yazır. Anginanın rast gəlinmə tezliyi fərqlidir. 5 yaşa qədər uşaqlarda iltihablaşmış udlaq badamcıqlarını cərrahi yolla kənarlaşdırmaq məsləhət deyil. Limfoid toxumanın inkişaf dövrü olduğundan nəticə barədə əvvəldən məlumat verə bilmərik. Ancaq konservativ müalicə tədbirləri həyata keçirə bilərik. İllərlə aparılan bu cür tədbirlər nəticə vermirsə, müayinə nəticəsində udlaq badamcıqlıqları funksiyasını itirirsə, geriyə dönməyən dəyişiklik baş verib, udlağın qoruyucu funksiyası yoxdursa, o zaman 5 yaşdan sonra əməliyyat edilə bilər. Hər kəs bilməlidir ki, bədəndən hər hansı orqanın kənar edilməsi doğru deyil. Ancaq istisna hallarda bu əməliyyata icazə verilir. Udlaq badamcıqları viruslara qarşı filter funksiyasını yerinə yetirir, infeksiyanın daxili orqanlara yayılmasına mane olur.

“Uşaq 40 gün niyə cəmiyyətdən təcrid edilir?”

– Pediatriya İnstitutuna respublikanın müxtəlif bölgələrindən müraciət edirlər. Bəs yeni doğulan uşaqlarda hansı xəstəliklər müşahidə edilir?

– Yeni doğulanlarda əsasən, anadangəlmə xəstəliklər müşahidə olunur. Bunların da başında inkişaf qüsurları durur. Bətndaxilində hər hansı xəstəliyin əsası qoyulursa, inkişaf qüsuru olursa, doğulandan sonra bu, daha tez büruzə verir. Texnologiyanın inkişafı ilə bu problemləri ana bətnində müəyyən edə bilirik. Uşaqlar dünyaya gələndən sonrakı dövrdə (perenatal) həmçinin irinli-iltihabı xəstəliklər müşahidə edilir. Çünki uşaqlar dünyaya gələndə immun sistemi tam yetişməmiş olur, bu proses 2 yaşın sonunda formalaşır. Uşaqların doğulandan sonra 40 gün müddətində ətraf aləmdən təcrid edilməsi də bununla bağlıdır. 40-ı çıxmamış uşağın “üstünə getmək” olmaz ifadəsində bir məntiq də məhz tibbi baxımdan uşağın qorunması ilə bağlıdır. Elə şərait yaradılmalıdır ki, uşağın orqanizmində formalaşan bakterial flora anası ilə identik olsun. Uşağın nəfəs yollarına, mədə-bağırsağına sirayət edən bakteriyalar anadan keçməlidir. Çünki ananın bədənində həmin bakteriyalara qarşı immunitet var, ana südü ilə həmin immunitet uşağa ötürülür. Lakin bu bakterial komputasiya başa çatmamış yad insanlarla ünsiyyətdə olanda problem yaranır. Ona görə də bu, çox vacib məsələdir. 40-45 günlük ətrafdan təcrid edilmə təkcə bakteriya ilə bağlı deyil. Bu məsələ daha çox aktual olduğuna görə nümunə gətirdim.

– Bəzən cərrahiyyə yolla doğulan uşaqların cəmiyyətə adaptasiyasının daha gec olduğu deyilir.

– Bu gün cərrahi yolla uşaq dünyaya gətirmək cəmiyyətin bir bəlasıdır. Təbiət təbii yolla doğuşu tələb edir. İnsanın həyatı 3 – antenala (doğuşa qədər), intranatal dövr (doğuş prosesi), postnatal (doğulandan sonrakı) dövrlərə bölünür. Doğuş prosesi qısa olsa da, ayrıca bir dövr hesab olunur. Təbii doğuşun üstünlükləri çoxdur. Lakin uşaq süni yolla dünyaya gələndə ən azından onun ciyəri su ilə dolu qalır. Çünki bətndaxilində uşağın bütün boşluqları, eləcə də nəfəs yolları dölyanı maye ilə tutulur. Dölün hər kilosuna görə ciyərdə 30ml litr su olur. 3 kiloluq uşağın ciyərində azı 90-100 ml litr su olur ki, təbii doğuş prosesində doğuş yollarında uşaq cift vasitəsilə nəfəs alarkən onun döş qəfəsi sıxılır orada, eləcə də ağ ciyərində olan su kənarlaşdırılır. Həmin anda ağız və ya burundan tənəffüs olmadığından boğulma olmur. Ona görə də uşaq doğulan kimi qışqırır. Tibdə bu, ilk tənəffüsdür. Bu ilk tənəffüsün uşağın sonrakı həyatında rolu böyükdür. Cərrahi əməliyyatda isə uşaq ciyərləri suyun içərisində çıxarılır. Buna isə fetal mayenin ləngiməsi deyilir, nəfəs yollarında olan maye yerində qalır. Bu gün dünyada uşağın nəfəs yolları və ağciyərindəki həmin suyun çıxarmağa heç bir texnologiyanın gücü çatmır. Həmin uşaqlar doğulandan sonra inildəməyə başlayır. Çünki ciyər su ilə doludur, tənəffüs hərəkəti var, göbək ciyəsi kəsilib anadan ayrılmış olur, amma həzm mübadiləsi gedə bilmir. Ona görə də bu uşaqlarda adaptasiya uzun çəkir. Həmin maye ancaq qana sorulandan sonra tədricən uşağın tənəffüsü tənzimlənir.

Uşağın ən böyük düşməni anasıdır?

– Bu proses nə qədər davam edir?

– Bir neçə saatdan bir neçə günə qədər davam edə bilir. Bəzən heç adaptasiya getmir. Ona görə də məcbur qalıb aparatlara qoşulur, çətinliklə də olsa ciyərləri sudan təmizləyirlər. Uşağı dünyada hər kəsdən çox sevən ana onu cərrahiyə üsulu ilə dünyaya gətirmək istəyi ilə ona ən böyük düşmənçilik etmiş olur.

– Bəzən cərrahiyyə yolu ilə uşaq dünyaya gətirən qadınlar həm də ana südünün olmamasından şikayətlənirlər. Bu da cərrahi üsul seçiminin başqa bir fəsadıdır, yoxsa heç bir əlaqəsi yoxdur?

– Bu gün dünyada, həmçinin ölkəmizdə də qadınlar arasında ana südü ilə bağlı mənfi tendensiya özünü göstərir. Səhiyyə Nazirliyi də bununla bağlı çoxsaylı tədbirlər həyata keçirir. Amma bu tibbi məsələdən çıxıb, sosial məsələyə çevrilib. “Süd yoxdur” fikri tam əsassız ifadədir. Hamilə qadınlar hər kəsdən yaxşı bilirlər ki, mayalanma dövründən başlayaraq qadın uşaqlığındakı problemləri süd vəzlərində də hiss edirlər. Ana bilir ki, hamiləlik başlayan gündən süd vəzlərində proseslər gedir. “Kimsə 9 ay hamilə oldum, amma südüm olmadı”, – deyirsə bu, çox gülüncdür. “Bu uşaq dünyaya gətirdim, amma uşaq yox idi”, – kimi bir yanaşma olardı. Bu, mümkün deyil.

2 ildən çox süd verən ana

– Bəs necə olur ki, qadın uşaq dünyaya gətirir, necə etsə də süd olmur?

– Süd həmişə yaranır. Döl bətn daxilində olanda südün yaranması insan iradəsindən asılı olmadan baş verir. Uşaq doğulandan sonra ondan əmmə prosesi tələb olunur. Südün olması üçün uşağın ana ilə təmasda olması, ananın uşağı görməsi və uşağın əmmə aktı mütləqdir. Təsadüfi deyil ki, tibdə belə bir ifadə var “Ana südünün açarı uşağın ağzındadır”. Süd yoxdur ifadəsi subyektiv yanaşmadır. “Süd yoxdur”, deyənlər arasında aparan araşdırmada bildirilir ki, bunun başlıca səbəbi hamilə qadının uşağına süd vermək istəyinin olmamasıdır. Amma bunu özlərindən soruşsanız, qəbul etməyəcəklər.

– Süd mütləqdir, amma neçə yaşa qədər. Bəziləri 3 yaşa qədər süd verir, psixoloqlar isə 2 yaşdan sonrakı dövrdə süd verməyin doğru olmadığını vurğulayır.

– Elm göstərir ki, 2 il uşaq ana südündən həm qida, həm də qoruyucu vasitə kimi asılı vəziyyətdədir. 2 ildən çox süd verən ana ancaq mükafatlandırıla bilər. Təbiətin qanunu budur ki, uşaqlar 2 yaşı keçəndən sonra tədricən süddən imtina edir. Uşağın neçə yaşdan süddən ayrılması özünəməxsusdur. Dünyada iki uşağın böyümə zamanı bir-birini təkrarlaması mümkün deyil. Hətta eyni yumurta əkizlərində belə doğulandan sonrakı proses tam fərqli olur. Ona görə bütün uşaqlar 2 yaşında süddən ayrılmalıdır desək, doğru olmaz.

“Cəmiyyətin yarısı uşağını xəstə hesab edər”

– Uşağın danışması və yeriməsi ilə bağlı yanaşma necə olmalıdır? Bunlarla bağlı bir yaş norması varmı?

– Uşaqların danışması və yeriməsi yaşla yanaşı, genetik faktorlarla bağlıdır. Elə uşaq var ki, bir yaşında həm danışır, həm yeriyir, bəzən isə daha tez olur. Bunu dişin çıxmasına da aid edə bilərik. Uşaq 1 yaşında olanda 6 dişi normadır, 8 dişi varsa yaxşıdır, 10 dişi varsa əladır. Amma bütün bunlar genetik faktorlarla bağlıdır. Valideynlərə tövsiyə edərdim ki, uşağın danışması, yeriməsi, dişlərinin çıxması ilə bağlı ancaq mütəxəssis fikrinə əsaslansınlar. Uşaqlarda şifahi nitqin formalaşması baş beynin ali sinir fəaliyyəti ilə bağlıdır. Lakin gec danışması onun normal olmadığı anlamına gəlməməlidir. Yaxud əksinə tez danışması daha yaxşı inkişaf etməsi demək deyil. Bu məsələdə uşaqlar özlərindən əvvəlki nəslin genetik kodlarını əks etdirirlər.

– Bəzən uşaq 3 yaşına çatır, ancaq müəyyən səslər çıxarır, “ana”, “ata” kimi məhdud sayda söz bilir. Bu zaman da narahatlığa əsas yoxdur? Həmin yaşda uşağın leksikonunda neçə söz olmalıdır?

– Uşağın gec danışmasının səbəbi haqqında rəyi ancaq həkim pediatr və ya nevroloq müvafiq müayinələrdən sonra verə bilər. Hansı yaşda uşağın neçə söz danışması ilə bağlı orta statistik rəqəm deyə bilərəm. Lakin bunu norma kimi qəbul edib, qalanını patologiya hesab etsək, cəmiyyətin yarısı uşağını xəstə hesab edər. Ona görə də bu məsələdə fərdi yanaşma vacibdir. Uşağın hansı yaşda danışması, dişinin çıxması, yeriməsinin patologiya, yoxsa normal olduğunu həkim deməlidir.

“Belə diaqnoz qoyursa, demək uydurur”

– Həkim müayinəsi mütləqdir yəni.

– Azərbaycanda “Uşaqların icbari dispanserizasiyası haqqında” qanunun tələbələrinə görə 1 yaşa qədər uşaq azı 10 dəfə həkim müayinəsindən keçməlidir. 1-2 yaş arası azı ildə 4 dəfə, 2-3 yaş arası ildə 2 dəfə, 3 yaşından sonra ildə bir dəfə müayinədən keçməlidir. Bu baxışlar olandan sonra heç kim uşağının diqqətdən kənarda qaldığını deyə bilməz. Təəssüf ki, valideynlər bu məsələyə diqqətsizdir. Uşaq özəl klinikada doğulur, yerli poliklinikaya bu barədə məlumat vermirlər. Valideynlər bilməlidir ki, dünyaya gələn uşaq həkim nəzarətində olmalıdır. “İcbari Dispanserizasiya haqqında” qanun bizi əhatə edən heç bir dövlətdə yoxdur. Amma bəzən uşaq doğulanda qeydiyyata alınır, sonra uşağı başqa yerə aparırlar, müayinəyə gətirmirlər. Həkimlər onları poliklinikaya gəlməyə məcbur edə bilməz. Həkimdən uşağın hüququnun pozulmaması necə tələb edilirsə, eyni tələb valideynə qarşı da olmalıdır.

– Həkim müayinəsi vacibdir. Amma valideynlər də həkimlərin yersiz müayinələrindən, bütün uşaqlara eyni diaqnozu qoymalarından şikayətçidir. Nə üçün bütün yeni doğulan uşaqlara kəllədaxili təzyiq diaqnozu qoyulur? Son vaxtlar yeni doğulanların başının Ultrasəs Müayinəsi edilməsinin səbəbi nədir?

– Kəllədaxili təzyiq adlı diaqnoz yoxdur. Belə diaqnoz qoyursa, demək, uydurur. Texnologiyanın indiki inkişaf şəraitində yeni doğulan uşaqların təkcə başı deyil, bütün üzv və orqanları Ultrasəs müayinəsindən keçirilməlidir. Ultrasəs müayinəsi ən az zərərli müayinə üsuludur, həmin müayinə zamanı şüa olmur, sadəcə ultrasəs dalğaları var. Bu dalğalar bütün günü bizi əhatə edir. Baş beynin ultrasəs müayinəsi ona görə vacibdir ki, uşaq yeni dünyaya gələndə böyük əmgək açıq olur, ultrasəs dalğaları oradan keçə bilir. Sümük bağlanandan sonra beyni bu üsulla müayinə edə bilmərik.

Niyə peyvənd özəl klinikada bahadır? Keyfiyyət, yoxsa.

– Peyvəndlərlə bağlı də bu gün cəmiyyətdə ikifikirlilik var. Bəziləri peyvənd etdirir, bəziləri zərərli olduğunu düşünür. Bu yaxınlarda saytımıza yəhudi həkim müsahibəsində peyvəndə ehtiyac olmadığını demişdi. Bu fikirdə olanların sayı az deyil.

– Övladını qorumaq istəyən hər bir valideyn uşağını peyvənd etdirməlidir, bunun alternativi yoxdur. İsraildə peyvənd olunmayan uşaq yoxdur. Niyə peyvənd olunmamalıyıq? Elə xəstəliklər var ki, onlara tutulanda immunitet əldə etmək qəlizdir. Uşaqlarda difteriyaya qarşı immunitetin xəstəlik keçirərək yaranmasını istəyiriksə, onda hər 100 uşaqdan 45-i ölməlidir. Bu cür qorxunc yoluxucu xəstəliklərdən qorunmanın 1400 ildir ki, yeganə yolu peyvənddir. İlk dəfə VII əsrdə Hindistan, Çin, Orta Asiyada, Mancuriyada türk tayfaları tərəfindən tətbiq edilib. 1400 ildir yeganə profilaktik üsul olan peyvəndi bəyənmirəm ifadəsini ağıllı fikir deyə bilmərəm.

– Ömür boyu peyvənd olunmayan insanlar var ki, onlar heç bir xəstəliklərə yoluxmur, ya da yüngül keçirir. Bunu necə izah edək?

– Kimsə peyvənd olunmazsa, heç bir xəstəliyə tutulmursa, bu, hər kəsdə belə olacaq demək deyil. Suçiçəyi, qızılcaya qarşı peyvənd olunmayan, uşaq vaxtı o xəstəliyi keçirməyənlər mütləq keçirəcəklər. Yaş nə qədər çoxdur, bir o qədər ağır keçirəcək.

– Amma bu gün dövlət poliklinikalarına peyvənd üçün etibar olunmur. Daha çox özəllərə üz tuturlar, bunu poliklinika həkimləri də etiraf edir.

– Azərbaycanda dövlət vəsaiti hesabına 11 yoluxucu xəstəliyə qarşı peyvənd edilir. Həmin peyvəndlər tibb elminin ən son nailiyyətləri əsasında hazırlanmış vaksinlərlə həyata keçirilir. Özəl yaxşıdır, dövlət pisdir fikirləri xoşagəlməyən reklamın nəticəsidir. Azərbaycanda istifadə edilən peyvəndlər dünya standartlarından aşağı deyil. Hətta elə ölkələr var ki, xərcləri səbəbindən peyvənd tətbiq edə bilmir. Azərbaycanda bütün uşaqların sayına müvafiq, hətta itki də nəzərə alınmaqla peyvənd alınır. Bəzi özəl klinikalar peyvənddən qazanc məqsədilə istifadə edir. Peyvənd preparatını 50 manata alır 150-200 manata inyeksiya edirlər. Onlar peyvənd istehsal etmir, hazır aptekdən alırsa, nə üçün baha inyeksiya etməlidir? Özəl klinikalarda qiymətin baha olmasının bir səbəbi onların kontingentlərinin az olması ilə bağlıdır. Bu səbəbdən onlar peyvəndi təkdozalı almaq məcburiyyətində qalırlar. Təkdozalı peyvənd baha olur. Çünki 10 dozalıq vaksini 1flakonda almaqla, 1 dozalığı 1 flakonda almaq arasında 5 dəfə fərq olur. Flakona qablaşdırmaq preparatın özündən bahadır. Özəl klinikalar peyvəndin qiymətinin baha olmasının keyfiyyətlə əlaqəli olduğunu deyirlər. Əsas səbəbi isə sadə vətəndaş bilmir. Bundan başqa, dövlət həmin vaksinləri milyon dozalarla alır. Dövlət istehsal edən zavoddan alır, müqavilədə topdansatış qiymətinə razılaşdırılır. Özəl aptekdən 25 dollara alırsa, dövlət həmin vaksini zavoddan 5 dollara alır. Peyvəndin pisi yaxşısı yoxdur, çünki onlara nəzarəti vahid mərkəz Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının strateji texniki nəzarət qrupu tərəfindən edilir. Peyvənd istehsal edən zavod harada olsa da, onun keyfiyyətinə nəzarət eynidir. Peyvənd starteji məsələdir, onda səhvə yol vermək olmaz.

– Peyvəndin əks-təsiri ola bilərmi? Bəzən peyvəndin müxtəlif hərəkət pozğunluqlarına, autizmə səbəb olduğu deyilir.

– Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatı autizmlə bağlı məsələni araşdırdı. Məlum oldu ki, autizm ideyasını gündəmə gətirən professor bir vaksin hazırlayan şirkətlə danışığa gedib ki, başqa bir vaksin şirkətini “vurmaq” üçün onun autizmə səbəb olması barədə yalan məlumat yayıb. Ümumiyyətlə, vaksinasiyaya əks göstəriş azalıb. Onkoloji xəstəliklər, QİÇS xəstəliyi əlamətləri olarkən peyvənd seçim əsasında aparılır. Peyvəndin heç bir əks-göstərişi yoxdur.

Bakterial infeksiyalar 101

Bakteriyalar demək olar ki, hər yerdə yaşayan mikroskopik, tək hüceyrəli orqanizmlərdir. Bakteriyalar yer üzündə hər iqlimdə və yerdə yaşayır. Bəziləri havadan, digərləri suda və ya torpaqda yaşayır. Bakteriyalar bitki, heyvan və insanlarda və içərisində yaşayır. “Bakteriya” sözünün mənfi mənası var, lakin bakteriyalar əslində orqanizmlər və ətraf mühit üçün bir çox həyati funksiyanı yerinə yetirir. Məsələn, bitkilərin böyüməsi üçün torpaqdakı bakteriyalara ehtiyac var.

Bakteriyaların böyük əksəriyyəti insanlar üçün zərərsizdir və bəzi suşlar hətta faydalıdır. İnsanın mədə-bağırsaq traktında yaxşı bakteriyalar həzmə kömək edir və vitaminlər istehsal edir. Həm də toxunulmazlığa kömək edir, bədənin pis bakteriyalara və digər zərərli patogenlərə qarşı daha az qonaqpərvər olur. Mövcud olan bütün bakteriya növlərini nəzərdən keçirərkən nisbətən az adam insanları xəstələndirə bilər.

Bakterial infeksiya nədir?

Bakterial infeksiya zərərli bir bakteriya suşunun bədəndə və ya içərisində çoxalmasıdır. Bakteriyalar bədənin istənilən bölgəsinə yoluxa bilər. Sətəlcəm, menenjit və qida zəhərlənməsi zərərli bakteriyaların səbəb ola biləcəyi bir neçə xəstəlikdir. Bakteriyalar üç əsas formada olur: çubuq şəklində (basil), sferik (cocci) və ya spiral (spirilla). Bakteriyalar qram-müsbət və ya qram-mənfi olaraq da təsnif edilə bilər. Qram pozitiv bakteriyalar qalın bir hüceyrə divarına sahibdir, qram mənfi bakteriyalar isə yoxdur. Qram boyama, antibiotik həssaslığının təyin edilməsi ilə bakterial kulturasiya və genetik analiz kimi digər testlər, bakterial suşları müəyyənləşdirmək və uyğun müalicə kursunu təyin etmək üçün istifadə olunur.

Bakteriyalar və Virus

Bakteriya və viruslar müxtəlif patogen növləridir, xəstəlik yarada biləcək orqanizmlərdir. Bakteriyalar viruslardan daha böyükdür və özləri çoxalmağa qadirdir. Viruslar bakteriyalardan xeyli kiçikdir və öz-özünə çoxala bilmir. Bunun əvəzinə, viruslar bir sahibə yoluxaraq və özünün surətlərini çıxarmaq üçün ev sahibinin DNT təmir və replikasiya sistemlərindən istifadə edərək çoxalır.

Bakterial və ya viral infeksiyanın simptomları təsirlənən bədənin sahəsindən asılıdır. Bəzən ikisinin simptomları çox oxşar ola bilər. Məsələn, burun axıntısı, öskürək, baş ağrısı və yorğunluq ümumi soyuqdəymə (virus) və sinus infeksiyası (bakteriya) ilə baş verə bilər. Bir həkim xəstəliyin virus, bakteriya və ya başqa bir patogen və ya xəstəlik prosesi ilə əlaqəli olub olmadığını müəyyən etmək üçün digər simptomların varlığını (ateş və ya bədən ağrıları kimi), xəstəliyin uzunluğunu və müəyyən laboratoriya testlərindən istifadə edə bilər.

Bakterial dəri infeksiyaları

Bakterial dəri infeksiyaları ümumiyyətlə qram pozitiv suşlarından qaynaqlanır Stafilokok və Streptokok və ya digər orqanizmlər. Ümumi bakterial dəri infeksiyalarına aşağıdakılar daxildir:

• Selülit ümumiyyətlə toxunmağa isti olan ağrılı, qırmızı bir infeksiyaya səbəb olur. Selülit ən çox ayaqlarda olur, ancaq bədənin hər yerində görünə bilər.
• Follikulit sızanaq kimi görünən qırmızı, şişkin qabarıqlıqlara səbəb olan saç köklərinin infeksiyasıdır. Yanlış müalicə olunan hovuzlar və ya isti küvetlər follikulitə səbəb olan bakteriyaları saxlaya bilər.
• Impetigo ümumiyyətlə məktəbəqədər yaşlı uşaqlarda sızan yaralara səbəb olur. İmpetigonun bullous forması böyük qabarcıqlara səbəb olur, bullous olmayan forması isə sarı, qabıqlı bir görünüşə malikdir.
• Qaynar saç köklərində başlayan dərin dəri infeksiyalarıdır. Furunkullar dərinin altında irin yığana qədər irəliləyən möhkəm, qırmızı, yumşaq qabarıqlıqlardır.

Bakterial dəri infeksiyaları infeksiyaya səbəb olan gərginliyə görə oral və ya topikal antibiotiklərlə müalicə olunur.

Qida mənşəli bakteriya infeksiyaları

Bakterial infeksiyalar qida yoluxucu xəstəliklərin bir səbəbidir. Bulantı, qusma, ishal, qızdırma, üşütmə və qarın ağrısı qida zəhərlənməsinin ümumi əlamətləridir. Çiy ət, balıq, yumurta, quş əti və pasturrizasiya olunmamış süd məhsulları xəstəliklərə səbəb ola biləcək zərərli bakteriyaları saxlaya bilər.Antisanitariya şəraitində olan qidanın hazırlanması və istifadəsi də bakteriyaların böyüməsini təşviq edə bilər. Qida zəhərlənməsinə səbəb olan bakteriyalar bunlardır:

• Campylobacter jejuni (C. jejuni) tez-tez kramp və qızdırma ilə müşayiət olunan ishal xəstəliyidir.
• Clostridium botulinum (C. botulinum) güclü nörotoksinlər istehsal edən həyati təhlükəsi olan bir bakteriyadır.
• Escherichia coli (E. coli) O157: H7 ürək bulanması, qusma, qızdırma və qarın krampları ilə müşayiət olunan ishal (tez-tez qanlı) xəstəlikdir.
• Listeria monocytogenes (L. monocytogenes) qızdırma, əzələ ağrısı və ishala səbəb olur. Hamilə qadınlar, yaşlı insanlar, körpələr və immuniteti zəif olanlar bu infeksiyaya yoluxma riski ən yüksəkdir.
• Salmonella qızdırma, ishal və qarın kramplarına səbəb olur. Semptomlar ümumiyyətlə 4 ilə 7 gün arasında davam edir.
• Vibrio qəbul edildikdə ishala səbəb olur, eyni zamanda açıq yara ilə təmasda olduqda ağır dəri infeksiyalarına səbəb ola bilər.

Cinsi yolla keçən bakterial infeksiyalar

Bir çox cinsi yolla keçən xəstəliklər (CYBH) zərərli bakteriyaların təsirindən yaranır. Bəzən bu infeksiyalar heç bir əlamətlə əlaqələndirilmir, lakin yenə də reproduktiv sistemə ciddi ziyan vura bilər. Bakterial infeksiyaların yaratdığı ümumi CYBH-lərə aşağıdakılar daxildir.

• Xlamidiya adlı bir orqanizmin səbəb olduğu kişi və qadınlarda bir infeksiyadır Chlamydia trachomatis. Xlamidiya qadınlarda pelvik iltihab xəstəliyi (PID) riskini artırır.
• Qonoreya“alqış” ve “damla” olarak da bilinen, Neisseria gonorrhoeae’dan kaynaklanır. Kişilər və qadınlar yoluxa bilər. Qonoreya, qadınlarda pelvik iltihab xəstəliyi (PID) riskini də artırır.
• Sifilis kişilər və qadınları təsir edə bilər və Treponema pallidum bakteriyası səbəb olur. Müalicə olunmayan sifilis potensial olaraq çox təhlükəlidir və hətta ölümcül ola bilər.
• Bakterial vajinada patogen bakteriyaların çoxalmasına səbəb olan vajinoz (CDC bunu STD hesab etmir; ikinci mətn istinadına baxın).

Digər bakterial infeksiyalar

Zərərli bakteriyalar bədənin demək olar ki, hər sahəsini təsir edə bilər. Digər bakterial infeksiya növlərinə aşağıdakılar daxildir:

• Bakterial menenjit beyin qişasının, beyin qişasının şiddətli bir infeksiyasıdır.
• Otitis media orta qulağın infeksiyası və ya iltihabının rəsmi adıdır. Həm bakteriya, həm də virus körpələrdə və kiçik uşaqlarda tez-tez baş verən qulaq infeksiyasına səbəb ola bilər.
• Sidik yolu infeksiyası (UTI) sidik kisəsinin, sidik kanalının, böyrəklərin və ya üreterlərin bakterial infeksiyasıdır.
• Tənəffüs yollarının infeksiyaları boğaz ağrısı, bronxit, sinüzit və sətəlcəm daxildir. Bakteriya və ya viruslar tənəffüs yolu infeksiyalarından məsul ola bilər. Vərəm bakterial alt tənəffüs yolu infeksiyasının bir növüdür.

Antibiotiklər

Antibiotiklər bakterial infeksiyalarla mübarizə aparan dərmanlardır. Bakteriya hüceyrələrinin böyüməsi və çoxalması üçün lazım olan prosesləri pozaraq işləyirlər. Antibiotikləri tam olaraq təyin olunduğu kimi qəbul etmək vacibdir. Bunu etməmək bakterial infeksiyanı daha da pisləşdirə bilər. Antibiotiklər virusları müalicə etmir, ancaq bəzən “ikincil bakterial infeksiya” nın qarşısını almaq üçün viral xəstəliklərdə təyin edilir. İkincili infeksiyalar, kimsə mövcud bir xəstəlik səbəbindən zəifləmiş və ya güzəştli bir vəziyyətdə olduqda meydana gəlir.

Antibiotik Müqaviməti

Antibiotiklərin həddindən artıq istifadəsi və düzgün istifadə edilməməsi antibiotik müqavimətinin artmasına səbəb olmuşdur. Antibiotik müqaviməti bakteriyaların bir infeksiyanı aradan qaldırması lazım olan dərmanlara artıq həssas olmadıqda meydana gəlir. Antibiotiklərə davamlı bakterial infeksiyalar potensial olaraq çox təhlükəlidir və ölüm riskini artırır. ABŞ-da hər il təqribən 2 milyon insan antibiotikə davamlı infeksiyalardan əziyyət çəkir və bu vəziyyətə görə 23.000 insan ölür. CDC yalnız 14.000 ölüm səbəbiylə təxmin edir Clostridium difficile (C. difficile) digər bakteriyaların antibiotik bastırılması səbəbiylə meydana gələn infeksiyalara imkan verir C. difficile çoxalmaq. Antibiotikə davamlı infeksiyalar səbəbindən ölümlərin çoxu xəstəxanaya yerləşdirilən xəstələrdə və qocalar evində olanlarda olur.

Yaxşı bakteriya və probiyotiklər

Faydalı bakteriyalar insanın mədə-bağırsaq traktında yaşayır və həzm və toxunulmazlıqda vacib rol oynayır. Bir çox insan GI traktını antibiotiklərdən silinmiş faydalı bakteriyalarla doldurmaq üçün bir antibiotik kursunu bitirdikdən sonra qatıq yeməyin ağıllı olduğunu bilir. Bəzi tədqiqatlar göstərir ki, probiotiklər yoluxucu ishalın müddətini qısalda bilər. Antibiotik istifadəsi səbəbindən ishal xəstəliyi inkişaf riskini də azalda bilər. Probiyotiklər, əsəbi bağırsaq sindromu (İKS) ilə əlaqəli qaz, şişkinlik və qarın ağrısını azaldır. Davam edən araşdırmalar insan sağlamlığına ən faydalı olan bakteriya növlərini və dozalarını təyin etməyə çalışır.