Xsiyyət nəzəriyyələri

Fishbein və Ajzen (1975; Ajzen və Fishbein, 1980), yalnız ilk iki və ya üçünün üstün, qalanlarının lazımsız və ya əhəmiyyətsiz olduğuna inanırlar, baxmayaraq ki, empirik səviyyədə bu nöqtənin təyin edilməsi problemlidir. Görkəmli inanclarla yanaşı, ümumi əhali və ya nümunə götürdüyümüz əhalinin vacib inancları olan sözdə modal görkəmli inanclar da var. Verilən populyasiyanın təmsilçi nümunəsi tərəfindən ortaya çıxarılan ən tez-tez inanclar, eyni modal inanclardır.

Maddə ilə əlaqəli pozğunluqlar: münasibət-davranış nəzəriyyəsi

1970-ci illərin ortalarından bəri münasibət sahəsində böyük bir inqilab baş verdi. Əvvəllər qiymətləndirilən münasibət və müşahidə olunan həqiqi davranış arasında heç bir əlaqə olmasa da, Fishbein və Ajzen, Triandis və uzun bir və s. Kimi müəlliflərin impulsu əvvəlki bədbin panoramasını tamamilə dəyişdirdi. Bu gün mümkündür davranışı münasibətdən əhəmiyyətli dərəcədə proqnozlaşdırmaq və subyektin inancları və ya subyektiv norma, davranış niyyətləri və s. kimi əvvəlki və ya əlaqəli komponentlərdən. (Becoña, 1986). Bu Psixologiya-Onlayn məqalədə, haqqında danışacağıq Maddə ilə əlaqəli pozğunluqlar: münasibət-davranış nəzəriyyəsi.

Münasibət-davranış nəzəriyyələri

Bu kontekstdə, davranışdan əvvəl komponentlərdən proqnozlaşdırmanın mümkün olduğuna şübhə etmədən mümkün olan, analiz edildiyi yerdəki fərqli modellərin görünüşü olmuşdur. münasibət-davranış münasibətləri və ara elementlər sözügedən əlaqəni adekvat və proqnozlaşdırıcı şəkildə izah etmək üçün təqdim olunur.

Bunlar arasında, narkotik aludəçiliyi sahəsində ən aktual olan iki şey Fishbein və Ajzen’in əsaslı hərəkət nəzəriyyəsidir (Fishbein, 1967; Fishbein and Ajzen, 1975; Ajzen and Fishbein, 1980; Fishbein, 1980) və davranış nəzəriyyəsidir. Ajzen (1985, 1988). Səbəbli fəaliyyətin nəzəriyyəsi Fishbein (1967), daha sonra müəllifləri tərəfindən Fishbein və Azjen modeli adlandırılan (Fishbein and Azjen, 1972, 1975; Azjen and Fishbein, 1980; Fishbein, 1980) adlı ilk model son olaraq adlandırıldı. əsaslandırılmış fəaliyyət nəzəriyyəsi (Ajzen and Fishbein, 1980; Fishbein, 1980).

Bu modelin mərkəzi məqsədi davranışın predmetin münasibətindən və ya münasibətindən proqnozlaşdırılması həm subyektiv normalar, həm davranış niyyəti ilə vasitəçilik edir.

İnsanların ümumiyyətlə rasional olduqlarını və davranışlarını həyata keçirmək üçün əldə etdikləri məlumatlardan istifadə etdikləri fərziyyəsindən başlayır (Ajzen and Fishbein, 1980). Tutum komponentlərinin ənənəvi perspektivindən dördünü nəzərdən keçirirlər: təsir, idrak (fikir və inancları da əhatə edəcək), konasiya (davranış niyyətləri) və davranış (hərəkətlər yolu ilə müşahidə olunur). Nəzəri konsepsiyası aşağıdakı elementlərdən ibarətdir: münasibət, davranış inancları, bu davranış inanclarının qiymətləndirilməsi, subyektiv norma, normativ inanclar, yerləşmə motivasiyası, davranış niyyəti və davranış. İnsanlar eyni şey və atribut arasındakı inanclarının gücündə fərqli ola biləcəyi üçün Fishbein və Ajzen (1975) inancın gücünün və ya sadəcə subyektiv ehtimal ölçüsü ilə bağlı “inamın” ölçülməsini tövsiyə edirlər. həm obyektin, həm də atributun olacağı.

Üç növ inancları nəzərdən keçirirlər:

təsviri inanclar, birbaşa müşahidə meyvəsi;
nəticəsiz inanclar, iki mümkün mənbə tərəfindən əmələ gələn: ehtimallı bir tutarlılığa çevrilən sillogistik mülahizələr və Heider-in qiymətləndirmə tutarlılığına çevrilən səbəb səbəbi və tarazlıq anlayışına əsaslanan; Y
məlumat inancları, xarici mənbəyə görə və tez-tez təsvir inanclarına səbəb ola bilər. Digər tərəfdən, mövzunun münasibətlərini təyin edən inanclar, məlumat nəzəriyyəsini onlara tətbiq edərkən heç vaxt 5 +/- 4-dən çox olmayan görkəmli inanclardır.

Bu səbəbdən bunların çoxunu deyil, yalnız mövzunun həyatında vacib olanları istifadə etmək lazımdır. 9 rəqəminə qədər mövzunun görkəmli inancları hesab edilə bilər.

Fishbein və Ajzen (1975; Ajzen və Fishbein, 1980), yalnız ilk iki və ya üçünün üstün, qalanlarının lazımsız və ya əhəmiyyətsiz olduğuna inanırlar, baxmayaraq ki, empirik səviyyədə bu nöqtənin təyin edilməsi problemlidir. Görkəmli inanclarla yanaşı, ümumi əhali və ya nümunə götürdüyümüz əhalinin vacib inancları olan sözdə modal görkəmli inanclar da var. Verilən populyasiyanın təmsilçi nümunəsi tərəfindən ortaya çıxarılan ən tez-tez inanclar, eyni modal inanclardır.

Münasibət, mövzunun görkəmli inanclarının məhsulunun nəticəsidir, münasibətin davranış obyektini icra etmək xüsusiyyətlərinin və ya nəticələrinin qiymətləndirilməsi üçün. Münasibəti müəyyənləşdirməkdə inancların vacibliyini göstərdik, lakin bunun digər komponentini də nəzərə almalıyıq: qiymətləndirmə. Qiymətləndirmə sadəcə “respondentlərin iki qütblü qiymətləndirmə ölçüsündə yerləşməsindən” ibarətdir (Ajzen və Fishbein, 1980). Praktiki səviyyədə bu, ümumiyyətlə diferensial tərəzilərdən istifadə edilir.

Siqaret çəkmə davranışı üçün əsaslandırılmış fəaliyyət nəzəriyyəsinin fərqli komponentlərinin qiymətləndirilməsi nümunəsi

Davranış: Siqaret çəkənlərin sayı.
Davranış niyyəti: “Önümüzdəki 7 gündə siqaret çəkmək niyyətindəyəm” sualına yeddi nöqtə ilə bipolyar bir ehtimal şkalası (ehtimal-ehtimal olunmaz) istifadə edərək qiymətləndirilir.
Subyektiv norma: “Mənim üçün vacib olan bir çox insan düşünür ki, yaxın 7 gündə siqaret çəkməməyim lazım olduğunu düşünürəm” ifadəsinə 7 ballıq bipolyar tərəzi ilə (olmamalı idi) istifadə olunur.
Siqaret çəkməyə münasibət: “Önümüzdəki 7 gündə siqaret çəkməyim mənim üçün:” ifadəsinə 7 nöqtədən ibarət doqquz bipolyar tərəzi (məs. Yaxşı-pis) ilə qiymətləndirilir.
Davranış inancları: Bunlar əhali ilə əlaqəli inanclar üzrə 7 ballıq ehtimal miqyasında qiymətləndirilir (məsələn, siqaret çəkmək mənə zövq verir, siqaret mənə əyləncə verir və s.).
Normativ inanclar: Valideynləri, dostları, qohumları, siqaret çəkməyənlər və s.Kimi mövzu ilə əlaqəli insanlar üzərində 7 ballıq bipolyar tərəzi (mən olmalıyam / etməliyəm) istifadə edərək qiymətləndirilirlər.
Yerləşdirmək üçün motivasiya: Əvvəlki normativ inanclarla əlaqədar olaraq 7 ballıq bir ehtimal şkalası ilə qiymətləndirilir “ümumiyyətlə danışsaq, /. / edəcəyimi düşündüyünü etmək istəyirəm”.

Planlaşdırılmış davranış nəzəriyyəsi

Fishbein ilə birlikdə olan Ajzen (1988) əsaslandırılmış fəaliyyət nəzəriyyəsini inkişaf etdirdi və genişləndirdi, 1980-ci illərin ortalarında əvvəlki nəzəriyyənin davamı olaraq planlı davranış nəzəriyyəsini təklif etdi. Təqdim etdiyi yeni element, algılanan davranış nəzarətidir. Bundan və davranışa və subyektiv normaya münasibət ilə birlikdə davranış niyyətini proqnozlaşdırırlar. Öz növbəsində, bəzi hallarda qavranılan davranış nəzarəti də davranış niyyəti ilə yanaşı davranışın birbaşa proqnozlaşdırıcısı ola bilər.

Bu məqalə sadəcə məlumatlandırıcıdır, Psixologiya-Onlayn-da diaqnoz qoymaq və ya müalicə tövsiyə etmək gücümüz yoxdur. Xüsusi işinizi müalicə etmək üçün sizi psixoloqa getməyə dəvət edirik.

Bənzər daha çox məqalə oxumaq istəyirsinizsə Maddə ilə əlaqəli pozğunluqlar: münasibət-davranış nəzəriyyəsi, Klinik və Sağlamlıq Psixologiyası kateqoriyamıza girməyinizi tövsiyə edirik.

Şəxsiyyət nəzəriyyələri

Şəxsiyyət nəzəriyyələri bəzi fərdlər və digərləri arasındakı davranış dəyişikliyini izah etmək üçün psixologiyada qaldırılan bir sıra akademik konstruksiyalardır.

Psixologiyada şəxsiyyət bir fərdi bənzərsiz edən və həyati şərtləri qarşısında davranışlarını təyin edən subyektiv xüsusiyyətlərin məcmusu kimi başa düşülür.

Şəxsiyyət nəzəriyyələrinin öncüsü 1936-cı ildə bu mövzuda ilk kitabı nəşr etdirən və şəxsiyyəti öyrənməyin iki yolunu təklif etdiyi Amerikalı psixoloq Gordon Allport idi:

Nomotetik psixologiya: universal davranışları öyrənmək.
İdeoqrafik psixologiya: insanları fərqləndirən psixoloji xüsusiyyətləri öyrənir.

O vaxtdan bəri şəxsiyyətin öyrənilməsi müxtəlif sahələrdən: genetik, sosial, ekoloji və s.

Bu mənada, yeni müəlliflərin və ya tədqiqatların təklif etdiyi dəyişikliklərə və yeniləmələrə görə, öz növbəsində çoxsaylı variantlara sahib ola biləcək şəxsiyyət nəzəriyyələri var.

Freydin psixoanalitik nəzəriyyəsi

Psixoanalitik nəzəriyyə 20-ci əsrin əvvəllərində Vyana psixoloqu Ziqmund Freyd tərəfindən yaradılmışdır və şəxsiyyətin üç hissəsinin qarşılıqlı təsirini yaradır:

O: şəxsiyyətin dərhal məmnuniyyət axtaran hissəsidir.
Mən: nəfsin tələblərini real şəkildə təmin etməyə çalışan hissədir.
Super men: valideyn qəliblərindən təsirlənən əxlaqi və sosial aspektləri əhatə edir.

Eyni şəkildə, Freud erkən uşaqlıq mərhələsinin yetkin şəxsiyyətin inkişafı üçün vacib olduğunu və sonuncunun psixoseksual inkişafın 5 mərhələsini əhatə etdiyini iddia etdi:

Şifahi mərhələ: həyatın ilk 18 ayında ifadə edilir və körpə dünyanı ağızdan araşdırmağa çalışır.
Anal mərhələ: 3 ilə qədər davam edir və uşağın sfinkterlərini idarə etdiyi mərhələdir.
Fal mərhələsi: 6 ilə qədər davam edir və cinsi fərqləri araşdırmağa başlayır.
Gecikmə mərhələsi: yetkinlik yaşına qədər davam edir və təvazökarlıq hissinin inkişafı ilə xarakterizə olunur.
Cinsiyyət orqanı: yetkinlik dövründə yetkinliklə bitən fiziki və psixoloji dəyişikliklərə aiddir.

Alman psixoloq və psixoanalit Erich Fromm da humanist psixoanaliz nəzəriyyəsini yaratmaq üçün öz qiymətləndirmələrini əlavə etdi. Bu mənada Fromm, özünü libidoya dair postulatlardan uzaqlaşdırdı və özünü insanın azadlıq və sevgi kimi transsendental motivlərinə girməyə həsr etdi.

Fromm üçün psixoanalitikin məqsədi fərdin özünü tanımasına kömək etmək və şəxsi azadlığını tapmasına rəhbərlik etmək olmalıdır.

Jungian psixoanalitik nəzəriyyə

Freydin və onun psixoanalitik nəzəriyyəsinin ən görkəmli şagirdlərindən biri Carl Jung idi. Bununla birlikdə, Jung, kollektiv şüursuz konsepsiyasını qaldıraraq psixoanalizə öz töhfəsini verdi. Tədqiqatçıya görə, bütün fərdlər bir sıra ümumi zehni quruluşları paylaşır və bu quruluşlar xəyallarımızda qorunur.

Bundan əlavə, Jung iki əsas kateqoriyanın (intertsionallıq və ekstraversiya) və dörd funksiyanın (hisslər, düşüncə, intuisiya, hiss) birləşməsinə əsaslanan şəxsiyyət profillərini qaldırdı. Nəticə səkkiz şəxsiyyət növüdür.

Düşüncə-xarici

Xarici dünya ilə təcrübələrindən və başqaları ilə qarşılıqlı əlaqələrindən əldə etdikləri izahatlardan öz konstruksiyalarını yaradırlar.

Intuition-extrovert

Özlərinə və dünyaya nə töhfə verəcəklərinə inandıqları üçün təbii liderlik bacarıqlarına sahibdirlər.

Sentimental-xarici

Sosiallaşma üçün yüksək bacarıqlara sahib insanlardır. Onun reallığa yanaşması rasional deyil, daha duyğulu olur.

Ekstrovert hiss edirəm

Macəraçı insanlardır, dünya ilə əlaqələri yeni təcrübələrdən keçir. Onlar təbiətcə yerləri və fikirləri tədqiq edənlərdir.

İntrovert düşüncə

Onlar özləri haqqında dərin bir məlumatlılığın inkişafı ilə xarakterizə olunur. Özlərini əks etdirməyə meyllidirlər və nəticədə güclü və zəif tərəflərini müəyyənləşdirməyə imkanları var.

Intuition-introvert

Özlərini udma meylli və təbiətcə xəyalpərəst və xəyalpərəst insanlardır. Bu səbəbdən, gerçək dünyaya sığmaqda çətinlik çəkirlər.

Sentimental-introvert

Duygusal insanlar olsalar da, daxilən olanları, hiss etdiklərini ifadə etməyə mane olur, bu da sevgini ifadə etmək üçün müəyyən çətinliklərə səbəb ola bilər.

İntrovert hiss

Onlar dünyanı ondan algıladıqları stimullardan təcrübə edən insanlardır. Bununla birlikdə, fikirlərini və kəşflərini, əldə etdiklərini başqaları ilə çox vaxt bölüşmədikləri üçün daxili aləminin bir hissəsidir.

Pavlov və Skinnerin davranış nəzəriyyələri

Davranışçılıq, xarici stimulların şəxsiyyətin formalaşmasına və möhkəmlənməsinə təsir etdiyi fikrinə əsaslanan İvan Pavlov və Frederick Skinner tərəfindən yaradılmış şəxsiyyət nəzəriyyəsidir.

Pavlov və Skinner, elmi bir üsulla orqanizmin ətraf mühitlə qarşılıqlı təsirinin davranışına görə “mükafat” yaratdığını izah etdilər. Bu müsbət möhkəmləndirmə stimula cavabın təkrarlanmasını asanlaşdırdı.

Bu prosesin üç vacib elementi var idi:

Stimul: cavab verən bir mühitdən gələn siqnal (körpə onu tək buraxdıqları üçün ağlayır).
Cavab verin: stimulun yaratdığı hərəkətdir (ana qayıdır və qucağında daşıyır).
Nəticə: stimul və reaksiya arasındakı əlaqədir (körpənin anası onu tək qoyarsa, geri dönməsi üçün ağlamalı olduğunu öyrənir).

Daha sonra davranışçılıq iki cəhəti inkişaf etdirəcəkdi: digər şərtlər daxilində stimula cavabın daima istər-istəməz olduğunu ifadə edən klassik şərtləndirmə (Pavlov tərəfindən müdafiə olunur).

Skinner, öz növbəsində, stimula cavabın ən azından çox vaxt könüllü olduğunu irəli sürən operant kondisioner nəzəriyyəsinin yaradıcısı olacaqdır.

Psixologiya.
Klinik psixologiya.

Banduranın idrak nəzəriyyəsi

Albert Bandura, bir insanın ətraf aləmlə bağlı inanclarına və ya gözləntilərinə əsaslanan bir şəxsiyyət nəzəriyyəsi inkişaf etdirdi. Bu inanclara idrak deyilir, buna görə də onun nəzəriyyəsinə idrak nəzəriyyəsi deyildi.

Bundan əlavə, Bandura idrak proseslərinin şəxsiyyətdə əsas rol oynadığını iddia edir. Bu səbəbdən düşüncələr, yaddaş, duyğular və dəyər mühakimələri də insanların davranışlarına təsir göstərir.

Carl Rogers Humanist nəzəriyyəsi

Carl Rogers, şəxsiyyətin iradəsinə və dünyaya olan subyektiv baxışına əsaslanaraq şəxsiyyət seçimlərinin məhsulu olaraq inkişaf etdirilməsini təklif edir. Bu konstruksiya şəxsiyyətin humanist nəzəriyyəsi kimi tanınır.

Fərdin patologiyalarına söykənən psixoanalitik nəzəriyyədən fərqli olaraq, humanist nəzəriyyə, mənalı hədəflərə çatmaq üçün insanın ehtimal olunan ehtiyacının öyrənilməsinə yönəlmişdir.

Bu mənada, humanist psixoloqlar üçün hər bir fərddə az və ya çox dərəcədə ifadə olunan şəxsiyyətin dörd ölçüsü vardır:

Yekdilliklə yumor hissi: çox səmimi, şəffaf və siyasi olan insanların ölçüsüdür.
Reallıq və problem mərkəzlidir: ətraf mühitindəki qarşıdurmalara yönəlmiş insanlarda ifadə olunan bir ölçüdür.
Şüur: həyat hadisələrini sıx və transsendental şəkildə yaşayan insanlarda özünü göstərən ölçüdür.
Qəbul: həyat hadisələri ilə təbii olaraq axan insanlarda ifadə edilən ölçüdür.

Allport ideoqrafik nəzəriyyə

Amerikalı psixoloq Gordon Allport xüsusiyyətlər adlanan psixoloji quruluşların mövcudluğunu gündəmə gətirdi. Bu xüsusiyyətlər mərkəzi və ya ikincili ola bilər və funksiyaları müxtəlif vəziyyətlərdə oxşar şəkildə mənimsənilə biləcək şəkildə qıcıqlandırıcıları silməkdir.

Bu cavab sistemi fərdləri ətraf mühitə daha yaxşı uyğunlaşmağı bacarır və insanların özünü dərk etmə və özünə hörmət etmə proseslərinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərir.

Digər tərəfdən, Allport üçün bütün fərdlər həyati məqsədlərin yerinə yetirilməsinə yönəldilmişdir, bu səbəbdən də fərdi inkişaf proseslərində tam iştirak edən aktiv varlıqlardır. Bütün yanaşmaları onun ideoqrafik şəxsiyyət nəzəriyyəsində formalaşmışdı.

Kelly-nin fərdi konstruksiyalar nəzəriyyəsi

Fərdi konstruksiyalar nəzəriyyəsi olaraq da bilinir və bilişsel təsirləri olsa da, konstruktivist nəzəriyyənin postulatları ilə daha uyğun bir töhfə olaraq qəbul edilir.

Psixoloq George Kelly tərəfindən inkişaf etdirilən bu şəxsiyyət nəzəriyyəsi, insanların dünyanı eşq-nifrət, sevinc-kədər, sülh müharibəsi və s. Kimi ikitərəfli anlayışlardan anladığı fərziyyəsindən başlayır.

Bu mənada bir fərdin şəxsiyyəti bir sıra seçmə mərhələlərdən müəyyən edilə bilər. Ancaq maraqlı olan, insanın bu seçmə mərhələlərə təyin etdiyi mənadır, çünki bu, inancları və təcrübələri, yəni şəxsi quruluşları ilə müəyyən edilir.

Eysenck PEN Model

Amerikalı psixoloq Hans Eysenck, bir şəxsiyyətin şəxsiyyətini təyin edən üç vacib amilin mövcudluğuna əsaslanan PEN modelini təklif etdi: psixoterizm, ekstraversiya və nevrotikizm.

Eysenck PEN modeli, II Dünya Müharibəsində iştirak etmiş 700-dən çox əsgəri qiymətləndirdikdən sonra ortaya çıxdı. Bu tədqiqatdan aşağıda göstərildiyi kimi bioloji aspektlərlə əlaqəli üç ümumi amilin mövcudluğunu aşkar edən bir sıra məlumatlar əldə etdi.

Psixotizm

Sosial olmayan insanlar üçün xarakterik bir amildir, empati hissi azdır və cinayətkar davranışlara meylli və ya zehni xəstəliklərdən əziyyət çəkir. Eysenck üçün psixotizm, serotonin və dopamin kimi nörotransmitterlərlə əlaqəli idi.

Ekstraversiya

Ekstraversiya canlılıq, ünsiyyətcillik və nikbinliklə əlaqələndirilir, buna görə əks xüsusiyyətlərə sahib insanlar (passivlik, aşağı ünsiyyətlilik və pessimizm) intraverts hesab ediləcəklər. Eysenck üçün bu ikilik kortikal həyəcan səviyyələri ilə əlaqələndirilir.

Nevrozizm

Bu amil narahatlıq, şişirdilmiş emosional reaksiyalar və əsəbilik meyli ilə əlaqələndirilir. Bu, Eysenck PEN modelinə görə limbik sistemin həyəcan səviyyələri ilə əlaqəlidir. Bu sistemin aktivləşmə həddinin nə qədər aşağı olduğu, nevrotizmə meylinin bir o qədər artması.

Əksinə, limbik sistemin aktivləşmə həddindən daha yüksək olan insanlar daha çox emosional idarəyə sahibdirlər və fərqli vəziyyətlərə verdikləri cavab daha balanslıdır.

Darvinizmə əsaslanan şəxsiyyət nəzəriyyəsi

Bu nəzəriyyə, Darwinin növlərin mənşəyi və sonrakı təkamülü ilə bağlı araşdırmalarına əsaslanaraq şəxsiyyətin inkişafını izah edir.

Bu yanaşmaya görə şəxsiyyət təbii seçmə proseslərinin nəticəsidir. Bu, mövzunun həmrəylik, ünsiyyətlilik və liderlik kimi müəyyən bir mühitdə yaşamasına kömək edəcək xüsusiyyətlərin ifadəsini tələb edir.

Həmçinin baxın Təkamül psixologiyası.

Əsas rəhbərlik nəzəriyyələri

Liderlik nəzəriyyələri müəyyən insanların liderliyə necə və nə səbəb olduğunu izah etməyə çalışır. Belə nəzəriyyələr tez-tez liderlərin xüsusiyyətlərinə diqqət yetirir, lakin insanlar müxtəlif vəziyyətlərdə öz liderlik qabiliyyətlərini inkişaf etdirmək üçün insanların qəbul edə biləcəyi davranışları müəyyənləşdirməyə çalışırlar.

Liderlik psixologiyasına dair erkən müzakirələr tez-tez bu cür bacarıqların insanlarla doğma bacarıqları olduğunu göstərir.

Bəzi sonrakı nəzəriyyələr müəyyən xüsusiyyətlərə malik insanların təbiət liderlərinə kömək edə biləcəyini təklif edir, lakin bu təcrübə və situasiya dəyişənləri də kritik rol oynayır.

Liderlik nəzəriyyələrinə daha yaxından baxın

Son 100 il ərzində liderlik psixologiyasına marağın artması kimi, müəyyən liderlərin böyük lider olmağı necə və nəyə görə aydınlaşdırmaq üçün bir sıra müxtəlif liderlik nəzəriyyələri tətbiq edilmişdir.

Böyük bir lider nə edir? Bəzi şəxsiyyət xüsusiyyətləri insanları liderlik rollarına daha yaxşı uyğunlaşdırsınmı və ya vəziyyətin xüsusiyyətlərini müəyyən insanların daha çox məsuliyyət daşıyacağını ehtimal edə bilər? Ətrafımızdakı liderlərə baxdığımızda – işəgötürən və ya prezident olsun – biz bu şəxslərin nəyə görə bu cür mövqelərdə olduqlarını merak edəcəyik.

İnsanlar uzun müddət insanlıq tarixində liderliklə maraqlanırdılar, lakin bir çox formal rəhbərlik nəzəriyyələrinin ortaya çıxdığını nisbətən yaxın keçmişdir.

Yeddi əsrin əvvəllərində rəhbərliyə olan maraq artır. Erkən liderlik nəzəriyyələri rəhbərlər və izləyicilər arasında hansı xüsusiyyətləri diqqətə alaraq, sonrakı nəzəriyyələr situasiya faktorları və bacarıq səviyyəsi kimi digər dəyişənlərə baxdı. Öz liderlik tərzi haqqında daha çox məlumat əldə etmək istəyirsinizsə, bu viktorina daha çox məlumatı öyrənməyə kömək edə bilər.

Çox fərqli liderlik nəzəriyyələri ortaya çıxsa da, ən çox səkkiz əsas növlərdən biri kimi təsnif edilə bilər:

1. “Böyük insan” nəzəriyyələri

Heç birinin “başqasının gətirdiyi” kimi təsvir etdiyini eşitdinizmi? Bu baxımdan böyük liderlər sadəcə təbiətdən doğan liderləri edən xarakter, inam, kəşfiyyat və sosial bacarıq kimi zəruri daxili xüsusiyyətlərlə doğulur.

Böyük insan nəzəriyyələri rəhbərliyin bacarığı özünəməxsus olduğunu düşünür – böyük liderlər ancaq doğulmamışdır. Bu nəzəriyyələr çox vaxt böyük liderləri qəhrəmanlıq, mif və qələbəyə ehtiyac duyulduqda rəhbərliyə qalxmağı nəzərdə tutur. “Böyük adam” termini istifadə edilmişdir, çünki o zaman rəhbərlik xüsusilə hərbi rəhbərlik baxımından əsasən kişi keyfiyyəti kimi qəbul edilmişdir.

2. İrəli nəzəriyyələr

Bəzi yollarla Böyük İnsan nəzəriyyələrinə bənzər şəkildə, izah nəzəriyyələri insanları, liderliyə daha yaxşı uyğunlaşdıran bəzi xüsusiyyətləri və xüsusiyyətləri devraldığını güman edir. Trait nəzəriyyələri tez-tez liderlər tərəfindən paylaşılan xüsusi bir şəxsiyyət və davranış xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirir. Məsələn, ekstremasiya , özünə inam və cəsarət kimi xüsusiyyətlər, potensial olaraq böyük liderlərlə əlaqəli ola biləcək xüsusiyyətlərdir.

Xüsusiyyətlər liderliyin əsas xüsusiyyətlərindəndirsə, o zaman bu xüsusiyyətlərə sahib olan, lakin lider deyil olan insanları necə izah edək?

Bu sual, rəhbərliyi izah etmək üçün təsəvvür nəzəriyyələrini istifadə etməkdə çətinliklərdən biridir. Liderliyi ilə əlaqəli şəxsiyyət xüsusiyyətlərinə malik olan çox insanlar var, lakin bu insanların bir çoxu rəhbərlik mövqeləri tapmırlar.

Fövqəladə quruluş nəzəriyyələri

Fövqəladə liderlik nəzəriyyələri ətraf mühitlə bağlı olan xüsusi dəyişkənliklərə diqqət yetirir ki, hansı xüsusi liderlik stili vəziyyətə uyğun gəlir. Bu nəzəriyyəyə görə, hər vəziyyətdə liderlik tərzi yaxşı deyil.

Liderlik tədqiqatçıları White və Hodgson, həqiqətən effektiv liderliyin yalnız liderin xüsusiyyətləri ilə bağlı olmadığını, davranışlar, ehtiyaclar və kontekst arasında düzgün bir tarazlığı vurğulamaqdır.

Yaxşı liderlər öz ardıcıllarının ehtiyaclarını qiymətləndirə, vəziyyəti qoruya bilirlər və sonra onların davranışlarını uyğunlaşdırırlar. Müvəffəqiyyət rəhbərlik tərzi, ardıcıllıqların xüsusiyyətləri və vəziyyətin aspektləri daxil olmaqla bir sıra dəyişənlərdən asılıdır.

4. Situasiya nəzəriyyələri

Situasiya nəzəriyyələri liderlər situasiya dəyişkənlərinə əsaslanan ən yaxşı hərəkət növünü seçməyi təklif edirlər. Müxtəlif rəhbərlik üslubları müəyyən qərar növlərinə uyğun ola bilər. Məsələn, liderin bir qrupun ən bilikli və təcrübəli üzvü olduğu bir vəziyyətdə avtoritar tərz ən uyğun ola bilər. Qrup üzvləri ixtisaslı mütəxəssislər olduğu digər hallarda demokratik bir stil daha təsirli olardı.

5. Davranış nəzəriyyələri

Etibarlı davranış nəzəriyyələri böyük liderlərin doğulduğu deyil, inancına əsaslanır. Böyük İnsan nəzəriyyələrinin flip-side düşünün. Davranışçılığa köklənən bu liderlik nəzəriyyəsi, zehni keyfiyyətləri və daxili dövlətləri deyil, liderlərin hərəkətlərinə yönəlir. Bu nəzəriyyəyə görə, insanlar tədris və müşahidə vasitəsi ilə lider olmaq bacarığı əldə edə bilərlər.

6. İştirakçı nəzəriyyələr

İştirakçı liderlik nəzəriyyələri ideal rəhbərlik stilinin başqalarının nəzərə alınmasıdır. Bu liderlər qrup üzvlərindən iştirak və töhfələrini təşviq edir və qrup üzvlərinin qərar qəbuletmə prosesinə daha münasib və sadiq olduğunu hiss edirlər. Bununla yanaşı, iştirakçı nəzəriyyələrdə lider başqalarının girişinə icazə vermək hüququnu saxlayır.

7. İdarəetmə nəzəriyyələri

Tədqiqat nəzəriyyələri kimi tanınan idarəetmə nəzəriyyələri nəzarətin, təşkilatın və qrupun fəaliyyətinin roluna diqqət yetirir. Bu nəzəriyyələr rəhbərliklərə mükafat və cəzalar sistemində rəhbərlik edir. İdarəetmə nəzəriyyələri tez-tez biznesdə istifadə olunur; işçilər uğurlu olduqda, mükafatlandırılırlar; Onlar uğursuz zaman, onlar töhmət və ya cəzalandırılır. Etik liderlik nəzəriyyələri haqqında daha çox məlumat əldə edin.

8. Rabitə nəzəriyyələri

Həm də transformasiya nəzəriyyələri kimi tanınan əlaqələr nəzəriyyələri rəhbərlər və ardıcılları arasında yaranan əlaqələrə diqqət yetirir. Transformasiya liderləri qrup üzvlərinə vəzifənin vacibliyini və yaxşılığını görmələrinə kömək etməklə insanları ruhlandırır və ruhlandırır. Bu liderlər qrup üzvlərinin fəaliyyətinə yönəldilmişdir, həm də hər bir insanın potensialını yerinə yetirməsini istəyirlər. Bu üslublu liderlər tez-tez yüksək etik və mənəvi standartlara malikdirlər.

Bir sözdən

Liderlik haqqında çox müxtəlif düşüncə tərzləri var ki, bu da liderliyin şəxsiyyət xüsusiyyətlərinə odaklandığından, insanların rəhbərliklərini müəyyənləşdirməyə kömək edən vəziyyətin aspektlərini vurğulamaqdır. Çox şeylər kimi liderlik yüksək səviyyəli bir çox mövzudur və bəzi insanların böyük lider olmağına kömək edən bir çox amillərin qarışığıdır. İnsanlar üçün güclü liderləri öz bacarıqlarını inkişaf etdirməyin bir üsulu olan bəzi şeylər haqqında daha çox məlumat əldə edin.

> Gill, R. (2011). Liderlik nəzəriyyəsi və təcrübəsi. London: SAGE Yayınları.