Fizikanın müasir problemləri

Naxçıvan Dövlət Universiteti fizika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Xanəli Həsənov daşıyıcı raketlərin hərəkətinin spesifik xüsusiyyətlərini təhlil edib.

NDU-da “Fizika və astronomiyanın müasir problemləri” adlı onlayn respublika konfransı keçirilib

Naxçıvan Dövlət Universitetində (NDU) “Fizika və astronomiyanın müasir problemləri” mövzusunda vebinar təşkil edilib.

NDU-nun Televiziya, mətbuat və ictimaiyyətlə əlaqələr bölməsindən AZƏRTAC-ın Naxçıvan bürosuna bildirilib ki, vebinarda çıxış edən universitetin rektoru Elbrus İsayev ölkəmizdə elmin inkişafına göstərilən diqqət və qayğıdan danışıb. Qeyd edib ki, elmin inkişafı strategiyasının işlənilməsi istiqamətində müasir fizikanın və ona bağlı olan elmlərin tətbiqi sahələr ilə əlaqəsinin aydınlaşdırılması və bu əlaqələrin müəyyənləşdirilməsi yollarının axtarılması zərurəti gündəmdədir. Rektor elmin müxtəlif sahələrinin kəsişməsində aparılan tədqiqatların səmərəliliyinin artmasına öz töhfəsini verəcək bu cür vebinarların əhəmiyyətini önə çəkib.

Bildirilib ki, NDU-da bakalavr üzrə Fizika və Fizika müəllimliyi, magistratura üzrə Fizika fənninin tədrisi, metodikası və metodologiyası, Yarımkeçiricilər fizikası, doktorantura üzrə isə Nəzəri fizika, Yarımkeçiricilər fizikası, Bərk cisimlər fizikası ixtisasları üzrə kadr hazırlığı həyata keçirilir. Elbrus İsayev bu ixtisaslar üzrə təhsil alan tələbələrin müvafiq laboratoriyalarda keçdikləri təcrübi dərslərin əhəmiyyətindən danışıb, konfransın işinə uğurlar arzulayıb.

“Aerokosmik üsulların ətraf mühitin və zəlzələlərin öyrənilməsində istifadə edilməsi” mövzusunda çıxışında AMEA Geologiya və Geofizika İnstitutu, texnika üzrə elmlər doktoru, professor Fuad Hacızadə uzaqdan aerokosmik, həmçinin hava üsulları və kosmik metodlar barəsində məlumat verib.

Dünyanın ən böyük rəsədxanalarından biri AMEA-nın Nəsrəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının icraçı direktoru, professor Nəriman İsmayılov qeyd edib ki, rəsədxananın elmi fəaliyyətində ulduzlarda baş verən fiziki dəyişkənliklərin kompleks tədqiqi əsas yer tutur. Bu sahədə əsas tədqiqatlar ulduz atmosferlərində və qalaktikalarda baş verən qeyri-stasionar proseslərin öyrənilməsinə yönəlib. Tədqiqatlar əsasən rəsədxanadakı ulduz teleskoplarında alınmış müşahidə materialları əsasında aparılır.

Naxçıvan Dövlət Universiteti fizika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Xanəli Həsənov daşıyıcı raketlərin hərəkətinin spesifik xüsusiyyətlərini təhlil edib.

“Asteroid-komet təhlükəsi problemi” mövzusunda çıxışında AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin fizika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Qulu Həziyev yerin kosmik cisimlərlə-kometlər, asteroidlər, meteoritlərlə toqquşma təhlükəsi ilə bağlı anlayışın 1980-ci ildə irəli sürüldüyünü diqqətə çatdırıb. Bildirib ki, hazırda astronomlar belə asteroidləri müntəzəm surətdə müşahidə edirlər.

Vebinar iştirakçıları tərəfindən maraqla qarşılanan məruzələrin sonunda mövzu ilə bağlı suallar cavablandırılıb.

Konfransın “Fizikanın aktual problemləri” və “Astronomiyanın müasir problemləri” adlı iki bölmə iclasında Bakı Dövlət Universitetinin, AMEA-nın Geologiya və Geofizika İnstitutunun, Naxçıvan Bölməsinin Təbii Ehtiyatlar İnstitutunun, Nəsrəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının, AMEA-nın Fizika İnstitutunun, Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin, Gəncə Dövlət Universitetinin, AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin Batabat Astrofizika Rəsədxanasının əməkdaşları elmi mövzularla çıxış ediblər.

Fizikanın müxtəlif sahələri

Fizika, kimya və ya biologiya ilə əlaqəli olmayan cansız maddənin və enerjinin təbiəti və xüsusiyyətləri və maddi kainatın əsas qanunları ilə əlaqəli bir elm sahəsidir. Bu qədər böyük və müxtəlif bir araşdırma sahəsidir.

Bunu başa düşmək üçün elm adamları diqqəti intizamın bir və ya iki kiçik sahəsinə yönəltmişlər. Bu, onlara təbii sahə ilə bağlı mövcud olan biliklərin çoxluğuna qapılmadan bu dar sahədə mütəxəssis olmağa imkan verir.

Fizika sahələri

Fizika bəzən elmin tarixinə əsaslanaraq iki geniş kateqoriyaya bölünür: İntibah dövründən XX əsrin əvvəllərinə qədər yaranan tədqiqatları özündə birləşdirən Klassik Fizika; və o dövrdən başlayan tədqiqatları özündə cəmləşdirən Müasir Fizika. Bölünmənin bir hissəsi miqyaslı hesab edilə bilər: müasir fizika tinier hissəciklərinə, daha dəqiq ölçmələrə və dünyanın işləməyini necə öyrənməyimizə və anlamağımıza təsir edən daha geniş qanunlara diqqət yetirir.

Fizikanı bölməyin başqa bir yolu, nəzəri fizikaya (kainatın necə işlədiyinə dair üst-üstə qanunların qurulması) tətbiq olunan və ya eksperimental fizikadır (əsasən materialların praktik istifadəsi).

Fizikanın müxtəlif formalarını oxuduğunuz zaman bir-birinin üst-üstə düşdüyü aydın olmalıdır. Məsələn, astronomiya, astrofizika və kosmologiya arasındakı fərq bəzən demək olar ki, mənasız ola bilər. Hər kəsə, yəni fərqliliyi çox ciddi qəbul edə bilən astronomlar, astrofiziklər və kosmoloqlar istisna olmaqla.

Klassik Fizika

XIX əsrin əvvəllərindən əvvəl fizika mexanika, işıq, səs və dalğa hərəkəti, istilik və termodinamika və elektromaqnetizmin öyrənilməsinə cəmləşmişdi. 1900-cü ildən əvvəl öyrənilmiş klassik fizika sahələri (və inkişaf etdirməyə davam edir və bu gün də öyrədilir) daxildir:

Akustika: Səs və səs dalğalarının tədqiqi. Bu sahədə qazlar, mayelər və bərk maddələrdə mexaniki dalğaları öyrənirsiniz. Akustika seysmik dalğalar, şok və titrəmə, səs-küy, musiqi, rabitə, eşitmə, sualtı səs və atmosfer səsi üçün tətbiqləri əhatə edir. Bu şəkildə yer elmlərini, həyat elmlərini, mühəndislik və sənət sahələrini əhatə edir.
Astronomiya: Planetlər, ulduzlar, qalaktikalar, dərin kosmos və kainat da daxil olmaqla kosmosun tədqiqi. Astronomiya riyaziyyat, fizika və kimya istifadə edərək Yer atmosferindən kənarda hər şeyi başa düşmək üçün ən qədim elmlərdən biridir.
Kimyəvi fizika: Kimyəvi sistemlərdə fizikanın tədqiqi. Kimyəvi fizika, molekuldan bioloji sistemə qədər müxtəlif miqyaslarda mürəkkəb hadisələri anlamaq üçün fizikadan istifadə etməyə yönəlmişdir. Mövzular nano-strukturların və ya kimyəvi reaksiya dinamikasının öyrənilməsini əhatə edir.
Hesablama fizikası: Artıq kəmiyyət nəzəriyyəsi mövcud olan fiziki problemləri həll etmək üçün ədədi metodların tətbiqi.
Elektromaqnetizm: Eyni fenomenin iki tərəfi olan elektrik və maqnit sahələrinin tədqiqi.
Elektronika: Elektron axınının, ümumiyyətlə bir dövrə içərisində öyrənilməsi.
Maye Dynamics / Maye Mexanika: Bu vəziyyətdə maye və qazlar olduğu xüsusi olaraq təyin olunan “mayelərin” fiziki xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi.
Geofizika: Yerin fiziki xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi.
Riyazi Fizika: Fizika daxilində problemlərin həllində riyazi cəhətdən ciddi metodların tətbiqi.
Mexanika: İstiqamət çərçivəsində cisimlərin hərəkətinin öyrənilməsi.
Meteorologiya / Hava Fiziki: Hava fizikası.
Optika / İşıq Fiziki: İşığın fiziki xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi.
Statistik Mexanika: Kiçik sistemlərin biliklərini statistik olaraq genişləndirərək böyük sistemlərin tədqiqi.
Termodinamika: İstilik fizikası.

Müasir Fizika

Müasir fizika, atomu və onun tərkib hissələrini, nisbiliyi və yüksək sürətlərin qarşılıqlı təsirini, kosmologiya və kosmik tədqiqatı və nanometrlər və mikrometrlər arasında ölçüsü düşən kainatın parçaları olan mezoskopik fizikanı əhatə edir. Müasir fizikanın bəzi sahələri:

Astrofizika: Kosmosdakı cisimlərin fiziki xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi. Bu gün astrofizika çox vaxt astronomiya ilə bir-birini əvəz edir və bir çox astronomun fizika dərəcələri var.
Atom fizikası: Atomların, xüsusən atomun elektron xüsusiyyətlərinin, nüvəni tək sayan nüvə fizikasından fərqli olaraq öyrənilməsi. Təcrübədə tədqiqat qrupları ümumiyyətlə atom, molekulyar və optik fizikanı öyrənirlər.
Biofizika: Fərdi hüceyrələrdən və mikroblardan heyvanlara, bitkilərə və bütövlükdə ekosistemlərə qədər bütün səviyyələrdə canlı sistemlərdə fizikanın öyrənilməsi. Biofizika biokimya, nanotexnologiya və bio-mühəndislik ilə üst-üstə düşür, məsələn, DNT-nin quruluşunu rentgen kristalloqrafiyasından əldə etmək. Mövzulara bio-elektronika, nano-tibb, kvant biologiyası, struktur biologiya, ferment kinetika, neyronlarda elektrik keçiriciliyi, radiologiya və mikroskopiya aid edilə bilər.
Xaos: İlkin şərtlərə güclü həssaslığı olan sistemlərin tədqiqi, buna görə başlanğıcda cüzi bir dəyişiklik tez sistemdəki böyük dəyişikliklərə çevrilir. Xaos nəzəriyyəsi kvant fizikasının bir elementidir və göy mexanikasında faydalıdır.
Kosmologiya: Kainatın bütövlükdə, mənşəyi və təkamülü, o cümlədən Big Bang və kainatın necə dəyişməyə davam edəcəyi araşdırılması
Cryophysics / Cryogenics / Aşağı Temperatur Fiziki: Suyun donma nöqtəsindən xeyli aşağı temperaturlu vəziyyətlərdə fiziki xüsusiyyətlərin öyrənilməsi.
Kristaloqrafiya: Kristalların və kristal quruluşların tədqiqi.
Yüksək Enerji Fiziki: Fizikanın son dərəcə yüksək enerji sistemlərində, ümumiyyətlə hissəciklər fizikasında öyrənilməsi.
Yüksək təzyiq fizikası: Ümumiyyətlə maye dinamikası ilə əlaqəli son dərəcə yüksək təzyiq sistemlərində fizikanın öyrənilməsi.
Lazer fizikası: Lazerlərin fiziki xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi.
Molekulyar fizika: Molekulların fiziki xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi.
Nanotexnologiya: tək molekullardan və atomlardan dövrə və maşınlar qurma elmi.
Nüvə Fiziki: Atom nüvəsinin fiziki xüsusiyyətlərinin öyrənilməsi.
Hissə Fiziki: Əsas hissəciklərin və onların qarşılıqlı təsir qüvvələrinin öyrənilməsi.
Plazma Fizika: Plazma mərhələsində maddələrin öyrənilməsi.
Kvant Elektrodinamikası: Elektronların və fotonların kvant mexaniki səviyyədə qarşılıqlı təsirinin öyrənilməsi.
Kvant mexanikası / Kvant fizikası: Maddənin və enerjinin ən kiçik diskret dəyərlərinin, ya da kvantının əlaqəli olduğu elmin tədqiqi.
Kvant Optika: Kvant fizikasının işığa tətbiqi.
Kvant sahə nəzəriyyəsi: Kainatın fundamental qüvvələri də daxil olmaqla sahələrə kvant fizikasının tətbiqi.
Kvant çəkisi: Kvant fizikasının cazibə qüvvəsinə tətbiqi və cazibə qüvvəsinin digər əsas hissəciklərlə qarşılıqlı əlaqəsi.
Nisbi: Eynşteynin nisbi nəzəriyyə xüsusiyyətlərini göstərən sistemlərin tədqiqi, ümumiyyətlə işıq sürətinə çox yaxın sürətlə hərəkət etməyi özündə cəmləşdirir.
String nəzəriyyəsi / Superstring nəzəriyyəsi: Bütün fundamental hissəciklərin daha yüksək ölçülü bir kainatda bir ölçülü enerji tellərinin titrəməsi olduğu nəzəriyyəsinin tədqiqi.

Mənbələr və əlavə oxu

Simonyi, Karoly. “Fizikanın mədəni tarixi.” Trans. Kramer, David. Boca Raton: CRC Press, 2012.
Phillips, Li. “Klassik fizikanın əsla bitməyən konqresləri.” Ars Technica, 4 Avqust 2014.
Teixeira, Yaşlı Satış, Ileana Maria Greca və Olival Freire. “Fizika tədrisində Elm tarixi və fəlsəfəsi: Didaktik müdaxilələrin tədqiqat sintezi.” Elm və təhsil 21.6 (2012): 771–96. Çap et.

NDU-da “Fizika və astronomiyanın müasir problemləri” adlı onlayn respublika konfransı keçirilib – FOTOLAR

NUHÇIXAN İnformasiya Agentliyi xəbər verir ki, vebinarda universitetin rektoru Elbrus İsayev elmin müxtəlif sahələrinin kəsişməsində aparılan tədqiqatların səmərəliliyinin artmasına öz töhfəsini verəcək bu cür vebinarların əhəmiyyətindən danışıb. Qeyd edilib ki, ali təhsil ocağında bakalavr üzrə “Fizika” və “Fizika müəllimliyi”, magistratura üzrə “Fizika fənninin tədrisi, metodikası və metodologiyası”, “Yarımkeçiricilər fizikası”, doktorantura üzrə isə “Nəzəri fizika”, “Yarımkeçiricilər fizikası”, “Bərk cisimlər fizikası” ixtisasları üzrə kadr hazırlığı həyata keçirilir. Elbrus İsayev bu ixtisaslar üzrə təhsil alan tələbələrin müvafiq laboratoriyalarda təcrübi dərsləri keçdiklərini deyib, konfransın işinə uğurlar arzulayıb.

AMEA Nəsrəddin Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanasının icraçı direktoru, professor Nəriman İsmayılovun, Naxçıvan Dövlət Universiteti fizika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Xanəli Həsənovun, AMEA Naxçıvan Bölməsi fizika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent Qulu Həziyevin mövzu ilə bağlı çıxışları dinlənilib.