Fərhad və Şirin (Əlişir Nəvai)/Əsərin məxəzləri

Su gelmiştir, akar bütün coşkusuyla, ama iki seven genç yoktur artık bu dünyada. İkisini de gömerler yan yana. Her mevsim iki mezarda da birer gül bitermiş, sevenlerin anısına, ama iki mezar arasında bir de kara çalı çıkarmış. İki sevgiliyi, iki gülü ayırmak için.

TARİHÎ VE KÜLTÜREL ZENGİNLİKLER.

Amasya ve Gaziantep – Sakçagözü’nde bulunan figürler Anadolu’da geçen haliyle Ferhat İle Şirin’in Amasya ile ilintisi bulunmaktadır. Öykünün en eski Türkçe baskısı 1854 yılında, yeni harflerle de 1930 yılında yayımlanmıştır.

Ferhad, çalışırken Şirin’i görür ve ona âşık olur. Sarayları süsler, ve fırçasından dökülen zarafetin Şirin’e olan duygularının ifadesi olduğu söylenir.

Bu yalan habere inanan Ferhad, Şirin’in ölüm acısına dayanamaz ve dağları deldiği gürzünün canına kıymak amacıyla havaya fırlatır ve yere düşen gürzün altında intihar eder. Ferhad’ın ölüm haberini alan Şirin de bir hançerle kendini öldürür. İki sevgiliyi yan yana gömerler.

Ferhad ile Şirin’in mezarı

Bir söylence niteliği kazanan bu öyküye göre her bahar Ferhad’ın mezarı üstünde kırmızı bir gül, Şirin’in mezarı üstünde beyaz bir gül ve iki gülün arasında da bir diken biter. Ferhad ile Şirin’i sonsuza kadar ayıran bu diken kimine göre Mehmene Bânu, kimine göre Ferhad’a yalan haberi getiren yaşlı kadındır.

Ferhat, nakkaşlık yapan, Şirin’e sevdalı yiğit bir delikanlıdır. Saraylar süsler, fırçasından dökülen zarafetin Şirin’e olan duygularının ifadesi olduğu söylenir.
Amasya Sultanı Mehmene Banu’ya, kız kardeşi Şirin için, dünürcü gönderir Ferhat. Sultan; Şirin’i vermek istemediği için olmayacak bir iş ister delikanlıdan. ” Şehir’e suyu getir, Şirin’i vereyim” der, demesine de su, Şahinkayası denen uzak mı uzak bir yerdedir.
Ferhat’ın gönlündeki Şirin aşkı bu zorluğu dinler mi? Alır külüngü eline, vurur kayaların böğrüne böğrüne. Kayalar yarılır, yol verir suya. Zaman geçtikçe açılan kayalardan gelen suyun sesi işitilir sanki şehirde.
Mehmene Banu, bakar ki kız kardeşi elden gidecek, sinsice planlar kurarak bir cadı buldurur, yollar Ferhat’a. Su kanallarını takip edip, külüngün sesini dinleyerek Ferhat’a ulaşır. Ferhat’ın dağları delen külüngünün sesi cadıyı korkutur korkutmasına da, acı acı güler sonra da. “Ne vurursan kayalara böyle hırsla, Şirin’in öldü. Bak sana helvasını getirdim” der. Ferhat bu sözlerle beyninden vurulmuşa döner. “Şirin yoksa dünyada yaşamak bana haramdır” der. Elindeki külüngü fırlatır havaya, külüng gelir başının üzerine bütün ağırlığıyla oturur. Ferhat’ın başı döner, dünyası yıkılmıştır zaten “ŞİRİN !” seslenişleri yankılanır kayalarda.
Ferhat’ın öldüğünü duyan Şirin, koşar kayalıklara bakar ki Ferhat cansız yatıyor. Atar kendini kayalıklardan aşağıya. Cansız vücudu uzanır Ferhat’ın yanına.
Su gelmiştir, akar bütün coşkusuyla, ama iki seven genç yoktur artık bu dünyada. İkisini de gömerler yan yana. Her mevsim iki mezarda da birer gül bitermiş, sevenlerin anısına, ama iki mezar arasında bir de kara çalı çıkarmış. İki sevgiliyi, iki gülü ayırmak için.

FERHAT SU KANALI (AMASYA)

Ferhat Su Kanalı

Geç Hellenistik – Erken Roma dönemine ait olan bu kanal, antik Amasya kentinin su ihtiyacını karşılamak üzere, kayalar oyulup tüneller açılarak, yer yer duvar örülerek ve arazi eğimine uygun, terazi sistemine göre yapılmıştır.
“Ferhat Su Kanalı” adı da verilen bu kanallar, 6 km uzunluğundadır. Kanalın, Ferhatarası mevkiinde, karayoluna paralel olan yaklaşık 2 km uzunluğundaki bölümü dışarıdan kolayca izlenebilmektedir.
Ferhat dağının eteklerinde bulunmasından dolayı, ünlü halk hikayesi Ferhat ile Şirin’e atıfta bulunulmuştur.

Efsaneye göre Ferhat, Persler döneminde yaşamış ünlü bir nakkaştır. Sultan Mehmene Banu’nun kız kardeşi Şirin için yaptırdığı köşkün süslemelerini yaparken Şirin’i görür ve birbirlerine sevdalanırlar. Ferhat, Sultan’a haber salarak Şirin’i istetir. Sultan, kız kardeşini vermek istemez. Ferhat’ı oyalamak için Elma Dağı’nı delip şehre su getirmesini şart koşar. Ferhat, sevdanın verdiği aşkla dağları delmeye başlar. Mehmene Banu, dağı delip suyun akacağı kanalı tamamlamak üzere olan Ferhat’ın yanına yaşlı dadısını göndererek, Şirin’in öldüğü haberini ulaştırır. Ferhat, bu acı haber üzerine, elinde tuttuğu külüngü havaya atar, düşen külünk Ferhat’ın başına isabet eder ver Ferhat orada ölür. Ferhat’ın acı haberini alan Şirin korku ve heyecanla olayın geçtiği kayalığa gelir.Ferhat’ın öldüğünü görünce bu acıya dayanamaz ve kayalıklardan aşağı yuvarlanarak, orada can verir. Her iki sevgiliyi, can verdikleri kayalıklarda yan yana gömerler.

Derler ki, her bahar iki mezar üzerinde iki gül bitermiş. Tam birbirlerine kavuşmak üzereyken, mezarların ortasında bir kara çalı peyda olur, iki gülün kavuşmalarını engellermiş.

FERHAT’IN DAĞI DELDİĞİ GERÇEK Mİ?
İŞTE FOTOĞRAFLAR:

Fərhad və Şirin (Əlişir Nəvai)/Əsərin məxəzləri

Bəxtimin ulduzu parlaq nur-saçdı
Mənə yüksəklərdə bir büsat açdı.
Ulduzu göz yaşı edəndə fələk,
Süpürmüş o yeri pərilə mələk.
Onun səqfi idi o əyilmiş tağ,
Çərx olmuşdu ona atlas bir otaq.
Gecə məçmər idi, ay isə udu,
Ulduz – qığılçımı, günəş də odu.
Xoşdur bu məclisdə mənə əylənmək,
Sürtər ayağıma üzünü fələk,
Vərəqimdən alar səfanı səhər,
Gecə qələmimdən rəng alıb gəzər.
Yazı yazmaq üçün yonarkən qələm,
Yontusunu yığdı Utarid o dəm.
Qələm etməmişkən yazıya adət
Qapımdan içəri girdi səadət.
Şən üzlə eylədi dünyaları şad,
Məni təbrik edib, o eylədi yad:
«Nə arzun var onu tanrı yetirsin,
Uğruna sevdiyin şeyi gətirsin.
Fələk kimi yüksək himmət, bax budur.
Günəş kimi yeni niyyət, bax budur,
Bu himmətə alın surtər fələklər,
Günəş bu niyyətə afərin deyər.
Gözünü ən uca eyvana saldın,
Böyük bir təpənin torpağın aldın.
Görüm qızıl olsun tutduğun torpağ.
Səpdiyin qətrələr incitək parlaq,
Himmət məclisində hər kim içsə cam,
Bu camla arzusu tapar sərəncam.
Alsa hansı bir quş himmətdən qanad.
Alçaq yuvalara etməz iltifat.
Nəsri-tayir açar himmətlə qanad,
Göyün məclisində oynar gecə şad,
Əl açsa himmətlə hər kim dünyada,
Şübhəsiz yetişər hər bir murada.
üksəklik himmətdən olmuşdur nişal,
Himmətsizi alçaq etmişdir zaman.
Milçək tez uçmağı bacardığından,
Yerdə kəzən bir fil acizdir ondan.
Müşgün xoş qoxusu göylərə çatdı,
Qaranlıq şamını ulduz parlatdı.
Kim lağım atmağı etmişsə peşə,
Diriykən məzarə girər həmişə,
Belə bir himmət ki, sən zahir etdin,
Şübhə yox, dünyada məqsədə yetdin,
Sən ancaq tanrıya təvəkkül eylə,
Onuntək əvvəldən təhəmmül eylə!
Çünki bu evdə sən toxusan ipək,
Gərək nəqş oluna onda hər bəzək,
Nəzmin qulaqlarda xoş olsa əgər,
Alar əfsanədən nəş’ə könüllər,
Tarixdə nə varsa topla bir yerə,
Bir tarix yarat ki, tarixə girə.
Bəlkə ondan tapdın elə gözəl söz
Ki, dəyməmiş olsun ona başqa göz,
Yazdığın nəzmə ver eylə yaraşıq,
Olsun əsərimə görənlər aşiq.
Söz yaz ki, yazmamış onu xəlayiq,
Sözü təkrar etmək sənə nə layiq?
Xoş olmaz ellərdən geri at sürmək,
El yüyürən yoldan bir də yüyürmək.
Kirmə o bağa ki, başqası girmiş,
Açılan güllərin hamsını dərmiş,
Bu bağda tapmazsan açılmış gül sən,
Dünya bağında tap çox gül, çox çəmən».
Dedikcə bu sözlər beynimə batdı,
Bütün bu mə’nalar könlümə yatdı,
Bu düşüncə etdi qəlbimi şeyda,
Tarix eşqi saldı başıma sevda.
Tarixi diqqətlə tamam oxudum.
Hər hadisə oldu mənimçün mə’lum.
Bir neçə söz tapdım, kamımca oldu,
Camım mən istəyən şərabla doldu.
Bu dürrləri sapa düzdüyü zaman,
Onda bilər nədir qulaqdan asan.
Keçmiş ellər Əgər çox dürrlər almış,
Qiymətli incilər hələ də qalmış.
Budur nəhayəti olmayan dəniz,
Çatmaq mümkün deyil dibinə hərkiz,
Əliboş mən də bu dəryaya girdim,
Bu söz bəzəyini ələ gətirdim.
Bu bağa qısqanar Çin nəqqaşları,
Atəş rəngindədir gülü, gülzarı.
İnsan bu gülşənə gələndən bəri
Bir söz eşitməmiş qüssədən qeyri.
Onlar eşq əhlinin əfsanəsidir.
Məhəbbət əhlinin nişanəsidir.
Kimin bu badədən qədəhi dolmuş,
Həmişə Xosrovun məddahı olmuş.
Söyləmiş ölkəsi, ayini belə,
Ordusu beləydi, təmkini belə.
Bə’zən dünya gəzən Şəbdizdən deyər,
”Gah gənci-badavər məğamı söylər.
Kef məçlisindəki gözəl süfrələr
Gözəl saraylarda möhnət törədər.
İçib gah Baribüd nəğməsilə mey,
Şapur dastanından deyər peyapey.
Büzürkümmid ona hikmət arayan,
Könlünü açmaqda işə yarayan.
Məryəmin qoynunda gah tapar aram,
ŞƏgər halvasından gah alar o kam.
Gah Xasrovtək Şirin eşqiylə yaşar,
Bə’zən kəniz, bə’zən yartək yanaşar.
Bu nazla bəslənən şahzadə yəqin,
Dünyada qüssədən, dərddəndir əmin.
Arada söyləyib bir-iki dastan,
Zavallı Fərhaddan vermişlər nişan.
Qart daşları çapan bir dağ gövdəli,
Şirinin qəmindən olmuşdur dəli.
Yüyürmüş vəsl üçün bir neçə gün o,
Onu daş içində öldürtmüş Xosrov.
Belə nəqş eyləmiş bu rəsmi qələm,
Bu dastanı belə eşitmiş aləm,
Ancaq ki, nəzmdə hər mahir nəqqaş,
Duzüb söz sapına qiymətli qaş-daş,
Onu dərk etməkdən düşüncə heyran,
Ona vurğun olur ağıllı insan.
Onların nəzminə etdikcə diqqət
Bildim qarşımdadır böyük əziyyət.
Başqa cürə lazım bildim tərhini,
Bu mehnətnamənin yazdım şərhini.
Demirəm sözlərim dürr tək yaxşıdır.
Daş da olsa şe’rim çaxmaq daşıdır.
Od rəngli olsa da gər lə’l-parə,
Çaxmaq daşı kimi saçmaz şərarə.
Çaxmaq daşı deyil, bu- mehnət dağı,
Qəmlər burda qoymuş dağ üstə dağı.
Bu qəm dağı içrə dərdü mühəndən,
Mümkün deyil qaçım mən Kuhkəndən;
Nizami ardınca getdisə Xosrov,
Əgər o şah isə, bu oldu xosrov.
Bu işdə uyuşdu iki yekanə,
Xosrovdan dedilər gözəl əfsanə.
Mənim tək yazığa eşq etdi bidad,
Salıb qəm dağına, eylədi Fərhad.
Yern var qaldırsam ahu fəğanı,
Desəm Fərhad üçün mən bu dastanı.
Yazım can lövhindən iki rəvayət,
Fərhadla Şirindən edim hekayət,
Tişəsi sinəmdən çıxartsa fəğan,
Onu itiləsin gərək bu suhan.
Gəncədə bəslənən o böyük ustad,
Bu xoş əfsanəni belə etmiş yad.
Demiş, yazıq Fərhad daşlar çapardı,
Sanma bu sənətdə bir misli vardı.
Şirinin qəlbində varmış bu məraq,
Qart daşlar bağrında çəkdirə bir arx,
Bu işçin arardı bir əhli-hünər,
Şapur ona verdi Fərhaddan xəbər.
Fərhadçın Şapuru Şirin yolladı,
Şapur da tez gedib tapdı Fərhadı.
Pərdə arxasında Şirin durarkən,
Şirin dillə ona iş buyurarkən,
Bu xoş səsi duyan o xəstə Fərhad,
Aşiq oldu ona, qopartdı fəryad,
Səbrini itirdi,qərarı getdi,
İş bir yerə çatdı, həyatı bitdi.
Lakin hindistanlı mahir sənətkar,
Bu qəm dastanını edəndə izhar,
Bu qüssə üstündə işlətdi qələm,
Açdı bu səhfədən bir başqa aləm
Hansı bir sözü ki, gördü müvafiq,
Onu əsərinə bildi o layiq.
Gövhər dəryasında qələmi üzdü,
Əsərinə belə incilər düzdü
Ki, nəslən çatardı o, sultanlara,
Xəta mülkündəki böyük xanlara.
Hər sözü hünərdən verərdi xəbər,
Alnında parlardı şahlıqdan asər.
Bəllidir insaiın lakin adəti,
Mə’lumdur bəşərin bu xasiyyəti.
Könlü hər bir işə göstərsə maraq,
Çətindir vzünü ondan qurtarmaq.
həvəs nizə alıb, göstərərsə zor,
Əvvəl ağlın eylər gözlərini kor.
Nəfsilə vuruşan basılar, inan,
Bu işdə tən durar dərvişlə sultan.
Onun qəlbindəki coşqun bir həvəs,
Hünərlər yaratdı Fərhada əbəs.
Oğlunu bu sayaq görüncə xaqan,
Çox çalışdı onu qaytarsın yoldan,
Gördü mümkün deyil, çün tərki-adət,
İnsanda fitridir nikbət, səadət.
Bu işdə oldusa çox fikrə düçar,
Şahlıq namusuna bu iş gəldi ar.
Çox seyirlər etdi özkə diyara,
Bu müşkül bəlayə tapmadı çara.
Axırda oğlundan əl üzdü bütün,
Onu səyahətə sövq etdi bir gün.
Hünərlə at sürdü Əşrəf meydana,
Bu sözü başqa cür çəkdi bəyana.
Bu qəmli dastanı yazmışlar belə,
Yazan adam bəlli deyildir mənə.
hər üç şair bundan bir qədəh içdi,
Arada bununçün ixtilaf düşdü.
Xosrov bu qüssəni istərkən yazmaq,
Qabaqca yazandan o verdi soraq.
Bu müqəddəs işə eylərkən rəğbət,
Başdan başlamağı bildim məsləhəq.
Bir sözü bilməsən ta başdan-başa,
Ortadan oxusan o gəlməz xoşa.
Olsa «iyman» sözü rəhmətdən nişan,
Əlifsiz yazılsa, oxunar «yaman».
Şəmsi hər bir adam qızıl edər hiss,
Vaşdan «şi»ni atsan, dönüb olar mis.
Möhnət gecəsinə şam işıq saçar,
Kəsilsə şö’ləsi qaranlıqlaşar.
Qəm şamı salmışdır canıma atəş,
Can da bu yanmaqda olmuş mənə əş,
Başında olmasa gər zərli bayraq,
Etməz şəbistanı şam belə parlaq.
Mənim can evimi işıqlandıran,
O təraz şamına var ümid inan,
Günəştak göylərdə cövlan edəçok,
Aləmi nuruna heyran edəcək.
O işıq şamını dur gətir saqi!
Şam deyil, o parlaq günəşdir baqi.
Günəş yayılarkən ucalıqlara,
Mən də Fərhad kimi çıxım dağlara.

Naviqasiya menyusu

• Bu səhifə sonuncu dəfə 30 dekabr 2018 23:09 tarixində redaktə edilib.
• Mətn Creative Commons Attribution-ShareAlike lisenziyası altındadır, bəzi hallarda əlavə şərtlər tətbiq oluna bilər. Ətraflı məlumat üçün istifadə şərtlərinə baxın.

• Gizlilik siyasəti
• Vikimənbə haqqında
• Məsuliyyətdən imtina
• Mobil görüntü
• Tərtibatçılar
• Statistikalar
• Kuki məlumatı

Ferhat İle Şirin Efsanesi ve Amasya

En acıklı aşk öykülerinden biridir şüphesiz, Ferhat ile Şirin’in hikayesi. Amasya’nın güzel coğrafyasında yaşandığı söylenen buruk bir efsanedir. Benzeri diğer hikayelerde olduğu gibi bunda da birbirine kavuşamayanların trajedisi gözler önüne serilir. Siz de araç kiralama seçeneklerinden faydalanarak Ferhat ile Şirin efsanesinin doğduğu bu şehri keşfetmeye ne dersiniz?

• 1 Ferhat ile Şirin Hikayesi Nedir?
• 2 Ferhat İle Şirin Efsanesi
• 3 Ferhat ile Şirin Hangi Yıllarda Yaşadı?
• 4 Ferhat ve Şirin’in Konu Olduğu Filmler

Ferhat ile Şirin Hikayesi Nedir?

İranlı ve Türk divan şairleri tarafından mesnevi şeklinde yazdıkları Ferhat ile Şirin efsanesi Balkanlar, Türkiye, İran, Azerbaycan ve Orta Asya’ya göre değişimlere uğramıştır. Ancak bu durum hikayenin ne anlaşılmasını ne dilden dile anlatımını etkilememiştir.

Ferhat İle Şirin Efsanesi

Ferhat ile Şirin hikayesi doğru mu ve Ferhat ile Şirin nereli soruları epey popülerken hikayeye biraz değinmek istedik. Eğer yolunuz Amasya’ya düşerse araç kiralama yaparak konforla şehri gezerken bu efsanenin izlerini de sürün.

Boşuna söylenmemiş: Aşk Engel Tanımaz!

Genç Ferhat, adı Şirin olan Amasya Sultanı Mehmene Banu’nun kız kardeşine ilk görüşte aşık olmuştur. Ferhat son derece yiğit ve bir o kadar da söz dinlemez bir delikanlı olarak bilinir.

Mesleği nakkaşlık olan Ferhat kendi dönemindeki sarayların ve dini yapıların duvarlarına çeşitli süslemeler yaparak hayatını geçindirir. Onun süslediği tüm saraylar için de Şirin’e olan aşkından dolayı çok güzel süslemeler yaptığı söylenir.

Amasya Sultanı Mehmene Banu’ya, kız kardeşi Şirin için, dünürcü gönderir Ferhat. Ancak Mehmene Banu da Ferhat’a aşıktır. Kız kardeşini sevse de Ferhat’a olan aşkı daha da ağır basar. Kız kardeşini Ferhat’a vermek istemez. Bunun için de Ferhat’a yapamayacağını düşündüğü bir iş verir. Bu işi yaparsa ancak kız kardeşini vereceğini söyler. Bunun üzerine Ferhat’a “şehre suyu getirirsen sana kızı veririm.” der. Bu olay üzerine Ferhat eline alır kazmayı ve dağ yollarına düşer. Fakat suyu şehre yönlendirmesi gereken yer bugün Şahin Kayası olarak da bilinen yerdir ve burası da çok uzak bir yerdir.

Ferhat yine de pes etmez ve kayaları kırarak yolunda ilerler. Koca dağı yara yara geçen Ferhat, zamanla dağda suya yol açar. Bu arada Mehmene Banu da bir cadı buldurarak ondan Ferhat’ı durdurması için bir çare bulmasını ister. Cadı gider ve delikanlıya seslenir ” Kayalara neden böyle hırsla vuruyorsun, Şirin öldü bak sana da onun helvasını getirdim.” der. Bu olay üzerine Ferhat Şirin’in yokluğu ile kazmayı bir kenara fırlatır. Ancak kazma bir şekilde döner ve Ferhat’ın başına saplanır. Şehre getirmeye çalıştığı su ile birlikte bedeni de kayalıklardan dökülür. Bunun üzerine Şirin de ulaşır kayalıklara. Sevdiğinin cansız bedenini görünce o da kendini atar kayalıklara.

Su gelmiştir, akar bütün coşkusuyla, ama iki seven genç yoktur artık bu dünyada. İkisini de gömerler yan yana. Her mevsim iki mezarda da birer gül bitermiş, sevenlerin anısına, ama iki mezar arasında bir de kara çalı çıkarmış. İki sevgiliyi, iki gülü ayırmak için.

Ferhat ile Şirin Hangi Yıllarda Yaşadı?

Ferhat ile Şirin’in hangi yıllarda yaşadığı tam olarak bilinmemekle birlikte hikaye birçok kültürde bilinmektedir.

Bazen ufak farklılıklarla değişen hikaye yüzyıllardır dilden dile anlatılıyor. Ancak konunun ilk defa 10. Yüzyılda Firdevsi’nin Şehnamesi’nde işlendiği söylenenler arasındadır.

Ferhat ve Şirin’in Konu Olduğu Filmler

• 1970 yılı Türkiye-İran ortak yapımı, Ferhat ve şirin efsanesini konu alan aşk filminin yönetmenliğini Esmail Kushan yapmış. Dönemin çok izlenen filminin başrollerinde Cüneyt Arkın Ferhat’ı, Nilüfer de Şirin’i canlandırarak bu güzel aşk filmine hayat vermişler.
• Ferhat ile Şirin efsanesini konu alan diğer bir film 1978 yılında çekilen yine ortak bir yapım. Türkiye- Rusya ortak yapımı filmin başrollerinde Türkan Şoray var.
• 2019 yılında Ölümsüz Aşk filmi de Ferhat ve şirini konu alan bir başka film. “Tüm gerçek aşklar sona erdiğinde efsane yeniden doğdu” sloganıyla çekilen film efsaneyi günümüze uyarlayarak ilgi odağı olmuş.
• Ferhat ve Şirin’i konu alan birçok farklı eser de mevcut. İçlerinde birisi mutlaka okunması gereken bir eser. Nâzım Hikmet’in 1948 yılında yazdığı üç perdelik tiyatro oyunu bu anlamda ön plana çıkan güzel bir eser.