Press "Enter" to skip to content

AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti

456. Qış geyimlərində materialın qalınlığına verilən əlavə neçə amildən asılıdır?

Fənn: Geyimin konstruksiyası

E) dis astarı
209. Şalvarda sərbəstlik üçün verilən əlavə neçə sm arasında dəyişir?
A) 2-6 B) 6-7,5 sm C) 7,0-8,5 D) 0,58-0,75 E) 0,5÷1,0
210. Şalvarın aşağı kənardan eni nədən asılı olaraq dəyişir?

A) fasondan, ölçü və uzunluqdan

B) oturacaq xəttindən

C) bel çevrəsindən

D) materialın qalınlığından

E) addım xəttindən

211. Geyim sözünün düzgün tərifini göstərin?

A) geyim –insanın öz bədəninə ətraf mühitin müxtəlif təsirlərindən müdafiə üçün geydiyi məmulat, yaxud məmulatlar məcmusudur

B) geyim-müəyyən bir zamanda ən çox yayılan, kütlə arasında populyarlaşan və qəbul olunan bir şeydir

C) geyim-tətbiqi incəsənətdə insanın təbii formasının yeniləşməsinə keçən formaların dəyişməsidir

D) geyim-bir neçə məhsuldan olan vahid tamamlanmış bir bütövlükdür

E) uzun sürməyən geyim –məişətin xarici formalarında nümayiş olunan, müxtəlif zövqlərin müəyyən ictimai mühitdə uzun sürməyən domenantlığı

212.Geyimin funksiyalarını sadalayın?

A) qoruyucu, estetik, dini- mistik, sosial

B) qoruyucu estetik

C) qoruyucu, sosial

D) estetik, dini mistik

E) sosial, dini-mistik

213. Geyimin əsas qoruyucu funksiyası nədən ibarətdir?

A) geyim-insan inkişafının erkən mərhələlərində yaranan, ətraf mühitin təsirlərindən qoruyan süni insan bədəninin örtüyüdür

B) geyim-insan inkişafının erkən mərhələlərində yaranan, fiziki təsirlərdən qoruyan süni insan bədəninin örtüyüdür

C) geyim-insan inkişafının erkən mərhələlərində yaranan, kimyəvi təsirlərdən qoruyan süni insan bədəninin örtüyüdür

D) geyim-insan inkişafının erkən mərhələlərində yaranan, təbiət təsirlərindən qoruyan süni insan bədəninin örtüyüdür

E) geyim-insan inkişafının erkən mərhələlərində yaranan, mexaniki təsirlərdən qoryan süni insan bədəninin örtüyüdür
214. Geyimin estetik funksiyası nədən ibarətdir?

A) süni örtükləri sadə bitki, heyvan, ovçuluq səhnəsi, məişət naxışları ilə bəziyərək ibtidai insan geyiminin bədii obraz həllindən

B) süni örtükləri sadə bitki, heyvan, ovçuluq səhnəsi, məişət naxışları ilə bəziyərək ibtidai insan geyiminin dini-mistik həllindən

C) süni örtükləri sadə bitki, heyvan, ovçuluq səhnəsi, məişət naxışları ilə bəziyərək iptidai insan geyimin eskiz həllindən

D) süni örtükləri sadə bitki, heyvan, ovçuluq səhnəsi, məişət naxışları ilə bəziyərək iptidai insan geyimin mulyaj həllindən

E) süni örtükləri sadə bitki, heyvan, ovçuluq səhnəsi, məişət naxışları ilə bəziyərək iptidai insan geyiminin layihələndirməsindən

215.Geyim dəsti nəyə deyilir?

A) bir neçə əşyanın tamamlanmış bir bütövlüyə yığımı

B) insan bədənini örtən əşyalar məcmusu

C) müəyyən iş üçün nəzərdə tutulmuş, eyni materialdan hazırlanmış geyim əşyalarının dəsti

D) vahid, bədii bütövlük təşkil edən əşyalar məcmusu

E) baş geyimləri, ayaqqabı, əlcək və s. daxil olmaqla insan bədənini örtən əşyalar toplusu

216.Geyimin dini-mistik funksiyası nə ilə əlaqəlidir?

A) geyim, dini-mistik semantikalı motivləri olan ornamentlərlə bəzədilərək

B) dinin təsiri ilə geyim daha böyük məna-mistik məna əldə edir

özünəməxsus tilsimə çevrilir

C) əjdadlarımızın dediyinə görə geyim insanı təbiətin qəzəbli qüvvəsindən qorumalı və örtməlidir

D) əjdadlarımızın dediyinə görə geyim insanı ətraf mühitin təsirindən qorumalıdır

E) dinin yaranması ilə geyim daha böyük məna simvolik-mərasim mənası əldə edir
217.Geyimim sosial funksiyası nədən ibarətdir?

A) cəmiyyətdə siniflərə bölünmənin meydana gəlməsi ilə insanın bu və ya digər sinifə yaxud peşə qrupuna mənsubluğundan

B) hər təbəqənin kostyumuna müxtəlif fərqləndirici işarələr gətirən “milli hissə” prinsipi yaranır

C) hər təbəqənin kostyumuna müxtəlif fərqləndirici işarələr gətirən “peşəkar hissə” prinsipi yaranır

D) hər təbəqənin kostyumuna müxtəlif fərqləndirici işarələr gətirən “mistik hissə” prinsipi yaranır

E) hər təbəqənin kostyumuna müxtəlif fərqləndirici işarələr gətirən “dini hissə” prinsipi yaranır

218 Geyimin bədii konstruksiyalaşdırılması nədir?

A) sonraki sənaye istehsalatı üçün geyim modelləri

B) geyimin ayrıca formalarının hazırlanması

C) geyimin hazırlanmasında dəbin güdülməsi

D) geyimin hazırlanmasında dəbin güdülməsi və geyim materialın hazırlanması

E) geyim materialının hazırlanması

219.Geyimin forması nədən ibarətdir?

A) formanın əsas elementləri, elementin birləşmə formasının kompozision vəsaitlərindən, formayaatmanın bədii sistemlərindən

B) formanın bölünməsi, dizayn məhsulundan

C) rəssamın şəxsi təcrübəsi, yeni texnologiyalar, materiallar, avadanlıq

D) rəssamın şəxsi təcrübəsindəm

E) elementin birləşmə formasının kompozision vəsaitlərindən

220.İnsanın qarderobunun formalaşmasına ətraf mühitin hansı xüsusiyyətləri təsir edir?

A) təbiət sosial, professional xüsusiyyətlər

C) professional xüsusiyyətlər

221. XX yüzillikdə geyimin hansı dayaqlı üslubları formalaşır?

A) klassik, idman, romantik, folklor

B) klassik, folklor, idman

C) “fantazi”, idman, bədii

D) “xibbi”, konservativ stil, avanqard

E) klassik, pomantik, romantik

222. Klassik üslubun formalaşmasını hansı dövrə aid etmək olar?

A) XIX əsrin sonu-XX əsrin əvvəli

B) XVII əsrin sonu- XVIII əsrin əvvəli

C) XX əsrin əvvəli

D) XX əsrin sonu

E) XVIII əsrin sonu- XIX əsrin əvvəli

223. İdman üslubunda geyimin hazırlanması üçün hansı parçalardan istifadə edilir?

A) təbii və qarışıq liflərdən, ipək parçadan, kətandan, yun, nadir hallarda ipək

B) iki parça bir arada istifadə edilir: incə ipək və sərt pambıq kətan, təbii xəz və yuyulmuş cins, qələz zərxara və ciddi ingilis tvidi

C) keyfiyyətinə görə ən möhkəm, nəcib parçalardan: təbii yun, ipək kətan, həmçinin təbii parçaları yaxşı əvəz edən qatışıq, süni parçalardan

D) yüngül, havalı, plastik parçalardan- təbii ipək, viskoz

E) sərt formayaradan parçalar-zərxara, kapron

224. Klassik üslubda geyimin hazırlanması üçün hansı parçalardan istifadə edilir?

A) keyfiyyətinə görə ən möhkəm, nəcib parçalardan: təbii yun, ipək kətan, həmçinin təbii parçaları yaxşı əvəz edən qatışıq, süni parçalardan

B) təbii və qarışıq liflərdən, ipək parçadan, kətandan, yun, nadir hallarda ipək

C) sərt formyaradan parçalar-zərxara, kapron

D) iki parça bir arada istifadə edilir: incə ipək və sərt pambıq kətan, təbii xəz və yuyulmuş cins, qələz zərxara və ciddi ingilis tvidi

E) yüngül, havalı, plastik parçalardan- təbii ipək, viskoz

225. Romantik üslubunda geyimin hazırlanması üçün hansı parçalardan istifadə edilir?

A) təbii ipək, yaxud viskoz kimi yüngül axarlı, yumşaq plastikaya malik parça, bərk və həcmli forma yaradan materiallar materiallar-zərxana, orqanza, kapron

B) təbii və qarışıq liflərdən, ipək parçadan, kətandan, yun, nadir hallarda ipək

C) sərt formyaradan parçalar-zərxara, kapron

D) iki parça bir arada istifadə edilir: incə ipək və sərt pambıq kətan, təbii xəz və yuyulmuş cins, qələz zərxara və ciddi ingilis tvidi

E) keyfiyyətinə görə ən möhkəm, nəcib parçalardan: təbii yun, ipək kətan, həmçinin təbii parçaları yaxşı əvəz edən qatışıq, süni parçalardan

226.Eskizin tərtib olunması neçə mərhələdən ibarətdir?

A) üç mərhələdən

B) altı mərhələdən

C) iki mərhələdən

D) beş mərhələdən

E) dörd mərhələdən

227.Kişi geyimlərində ən çox hansı stildən istifadə olunur?

228.Klassik geyimi tamamlayan hansı aksessuarlar daha xasdır?

A) qalstuk, şərf, şlyapalar, “kişi bijuteriyası

B) papaqlar, yüngül şərfər, yaylıqlar,və əlbətdəki muncuq-bijuteriyalar, qolbaqlar

sırgalar, broşlar və s.

C) qalstuklar, yaylıqlar, muncuq-bijuteriyalar, qolbaqlar,sırgalar, broçğşlar və s.

D) yalnız funksional aksessuarlar

E) bijuteriya, şərflər, örpəklər, müxtəlif baş geyimləri, toxunmuş əşyalar

229.Geyimə olan estetik tələb?

A) ictimaiyyətin qəbul etdiyi xüsusi standart bir şey

B) hamı tərəfindən qəbul edilməyən müəyyən bir kütlə üçün nəzərdə tutulan tələb

C) hamı tərəfindən qəbul edilən qeyri-standart bir şey

E) ictimaiyyətin qəbul etdiyi qeyri-standart bir şey
230. Ülgülər çıxarılarkən parçada nə nəzərə alınmalıdır?

A) əriş, arğac, saplarının istiqaməti

C) parçanın kənarı

D) parçanın uzunluğu

231.Paltoda aşağı qatlama payı ülgüdə neçə sm nəzərdə tutulur?

232. Astar hissələrinin ülgüləri nəyə əsasən dəqiqləşdirilir?

A) üst hissəyə görə

B) yapışqanlı araqatına görə

C) parçanın dartılmasına görə

D) heç birinə görə

233. Döş çevrəsi kimlərdə 3 ölçüdə götürülür?

234.Antropoloji quruluşa görə insan bədən tipi neçə cür olur?

E) 4
235. İnsan bədən quruluşunun proporsiyaları hansılardır?

E) broxmorflu
236. Dolixomorflu insan bədən quruluşu nə anlamı verir?

A) ayaqlar uzun, bədən qısa

B) ayaqlar çox qısa

C) bədən çox qısa

237.Broximorflu bədən quruluşlu insanlar hansı formaya malik olurlar?

A) bədən uzun, ayaqlar qısa

D) hər ikisi bərabər

238.Mezamorflu bədən quruluşlu insanlar hansı formaya malik olurlar?

A) bədən uzunluğu ilə ayaqların uzunluğu bərabər

B) bədən uzun, ayaqlar qısa

C) ayaqlar uzun, bədən qısa

239. Bədən uzunluğu qolixomorflu insanlarda ümumi uzunluğun neçə%-ni təşkil edir?

E)32,5
240. Diz nöqtəsinin hündürlüyü necə şərti işarələnir?

E) Hbh
241. Hd-hansı ölçü əlamətinin şərti işarəsidir?

A) diz nöqtəsinin hündürlüyü

B) belin diametri

C) qarının ən hündür nöqtəsi

D) oma nöqtəsinin hündürlüyü

242.Diz nöqtəsinin hündürlüyü necə ölçülür?

A) şaquli istiqamətdə döşəmədən diz nöqtəsinə qədər ölçülür

B) belin ən hündür nöqtəsindən dizə qədər olan məsafə

C) boyunun ən hündür nöqtəsindən döşəməyə qədər olan məsafə

D) dizin ən hündür nöqtəsindən topuğa qədər olan məsafə

E) başın təpə nöqtəsindən dizə qədər olan məsafə

243. Boğaz nöqtəsinin hündürlüyü hansı şərti işarə ilə işarələnir?

E) Hd.u
244. Boğaz çevrəsi hansı şərti işarə ilə işarələnir?

E) Cfi
245. Döş çevrəsi hansı şərti işarə ilə işarələnir?

E)Cfi
246.II döş çevrəsi hansı şərti işarə ilə işarələnir?

E) Ça
247. Cizgi torunun 3-3 xətti necə adlanır?

B) iki döş xətti

248. Cizgi torunun 4-4 xətti necə adlanır?

B) iki döş xətti

249.Cizgi torunun 5-5 xətti necə adlanır?

A) məmulatın aşağı xətti

250. Kürəyin orta xətti nə cür işarələnir?

251. Kürəyin enini təyin edən xətt hansıdır?

252. Ətəyin enini təyin edən xətt hansıdır?

253. Həyatda hansı boyuzunluqlu insanlara daha çox rast gəlinir?

254. Hər hansı bir əlamətin artması digər əlamətin azalması hansı normal bölüşdürmə qanunauyğunluğudur?

255. Normal bölüşdürmə qanununauyğunluğunda hər hansı bir əlamətin artması digərinin necə olmasına səbəb olur?

256. Korreksiya əmsalı necə işarələnir?

E) Rq.k
257. Bədənin ölçü əlamətləri arasındakı korelyasiya əmsalının böyüklüyü necə olur?

A) 1-dən kiçikdir

B) 1-ə bərabərdir

C) 5-dən böyükdür

D) 5-ə bərabərdir

E) 1-dən böyükdür
258.İnsan bədəninin ölçüləri nəyə tabedir?

A) qanuna uyğunluqlara

B) boy uzunluğuna

C) omba çevrəsinin ölçüsünə

D) yaşa və cinsə

E) döş çevrəsinin ölçüsünə

259. Normal bölüşdürmə düdikdə nə başa düşülür?

A) göstəricilərin böyüklüyü

B) döş yarım çevrəsinin ölçüsü

C) təsadüfün tezliyi

E) oma yarımçevrəsinin ölçüsü

260.Normal bölüşdürmə üçün hansı göstərici əhəmiyyət daşıyır?

A) kvadratik əyinti

B) bərabərlik qanunu

261. Ən kiçik ən böyük döş çevrəsi olan insanlar hansı boy uzunluğuna uyğun gəlir?

B) kiçik boy uzunluğuna malik insanlar

E) böyük boy uzunluğuna malik olan insanlar

262. Döş çevrəsi 88 sm, uzunluq 167sm olduqda 1000 adamdan neçəsinin bu ölçüyə malik olmaq ehtimalı var?

E) 100
263. Təsadüfün tezliyi hansı göstəriciyə aiddir?

A) normal bölüdürmə qanunauyğunluğuna

B) boy uzunluğuna

C) döş çevrəsinə

D) omba çevrəsinə

E) çəkiyə
264. Normal bölüşdürmə qanunauyğunluğunda X-nəyi ifadə edir?

A) əlamətinin keyfiyyətinin dəyişməsini

B) təsadüfün tezliyi

E) kvadratik əyinti

265. Geyimin konstruksiyalaşması zamanı məmulatın eninə verilən dekorativ konstruktiv əlavələr hansı ölçülər üçün nisbətən az götürülür?

A) böyük ölçülər üçün

B) kiçik ölçülər üçün

C) orta ölçülər üçün

D) bütün ölçülər üçün sabitdir

E) böyük və kiçik ölçülər üçün

266. Geyimin konstruksiyasında əsasən cizgi hansı üsulla aparılır?

A) texniki hesabatla

D) riyazi yolla və ölçmə ilə

E) kürəyin və ətəyin hesabına əsasən

267. Bazis toru hansı xətlərin kəsişməsindən alınır?

A) şaquli və üfüqi xətlərin

B) şaquli xətlərin

C) çevrəvi xətlərin

D) pependikulyar xətlərin

E) üfüqi xətlərin

268. Cizgi toru necə üfüqi xətdən ibarətdir?

E) 3
269. Cizgi toru neçə şaquli xətdən ibarətdir?

E) 2
270. Cizgi torunun 1-1 xətti necə adlanır?

A) rostok xətti (VII boyun fəqərə sümüyü)

271. Cizgi torunun 2-2 xətti necə adlanır?

A) iki döş xətti

272. Bədən uzunluğu broximiorflu insanlarda ümumi uzunluğun neçə %-ni təşkil edir?

E) 15
273. Bədən uzunluğu mezamorflu insanlarda umumi uzunluğun neçə faizini təşkil edir?

E) 15
274. Dolixomorflu insanlarda ayaqların uzunluğu umumi uzunluğun neçə %-ni təşkil edir?

E) 51
275. Broximorflu insanlarda ayaqların uzunluğu umumi uzunluğun neçə %-ni təşkil edir?

E) 53
276. Yeni doğulmuş uşağın baş çevrəsi nəyə bərabər olur?

A) döş çevrəsinə

B) ayaqların uzunluğuna

C) boyun çevrəsinə

E) oma çevrəsinə

277. Statistikaya görə insanların neçə %-də sağ döş yarım çevrəsi sola görə böyük olur?

E) 60
278. Neçə % insanlarda sağ qol sol qola görə uzun olur?

E) 85
279. 70 % insanlarda sağ döş yarım çevrəsi sola nəzərən neçə sm böyük olur?

280. Aşağıdakı ölçü əlamətlərindən hansı fiqurun sağ tərəfində təyin edilir? 1.qolun ölçü əlamətləri 2.ayağın ğlçü əlamətləri 3. hündürlük 4.kürəyin ölçü əlamətləri

E) 2,4
281. Çevrəvi, uzununa və eninə ölçü əlamətləri nə ilə ölçülür?

A) polotno santimetr lenti ilə

B) marten sistemi ilə

E) antrometrlə ilə
282. Hündürlük ölçü əlaməti hansı hərflə işarə olunur?

E) C
283. Uzunluq ölçü əlaməti hansı hərflə işarə olunur?

E) UQ
284. Hansı ölçü əlaməti “H” hərfi ilə işarə olunur?

E) mərkəzlər arası məsafə

285. Hansı ölçü əlaməti təyin olunarkən şaquli istiqamətdə döşəmədən təpə nöqtəsinə qədər ölçülür?

B) boğaz əsası nöqtəsinin hündürlüyü

D) qolun şaquli diametri

E) çiyin nöqtəsinin hündürlüyü

286. Boy uzunluğu ölçü əlamətinin şərti işarəsi hansıdır?

E) Ub
287. Hansı ölçü əlaməti təyin olunarkən şaquli istiqamətdə döşəmədən boğaz əsasına qədər ölçülür?

A) boğaz əsası nöqtəsinin hündürlüyü

C) qolun şaquli diametri

D) təpə nöqtəsinin hündürlüyü

E) çiyin nöqtəsinin hündürlüyü
288. Hç aşağıdakı ölçü əlamətlərindən hansının şərti işarəsidir?

A) çiyin hündürlüyünün

B) döşün hündürlüyünüün

C) kürəyin eninin

D) qolun şaquli diametrinin

E) bilək çevrəsinin

289. “Dq.ş” aşağıdakı ölçü əlamətlərindən hansının şərti işarəsidir?

A) qolun şaquli diametrinin

B) çiyin hündürlüyünün

C) kürəyin eninin

E) döşün dirsəyə qədər uzunluğunun

290. “Eq”aşağıda ölçü əlamətlərindən hansının şərti işarəsidir?

A) qolun şaquli diametrinin

B) çiyin hündürlüyünün

C) kürəyin eninin

E) qolun dirsəyə qədər uzunluğunun

291. Hbx –hansı ölçü əlamətinin ölçü işarəsidir?

A) bel xəttinin hündürlüyü

B) diz nöqtəsinin hündürlüyü

292. III döş çevrəsi hansı şərti işarə ilə işarələnir?

E) Çz
293. Bel çevrəsi hansı şərti işarə ilə işarələnir?

E) Bc
294. Siluetə verilən əlavə və ya siluet formasının əlavəsi nədən asılıdır? 1.geyimin görünüşündən 2.modadan 3.məmulatın materialından 4. modelin bədii tərtibatından

295. Dekorativ konstruktiv əlavələr nə zaman müəyyənləşdirilir?

A) rəssam modelçilərin və konstruktorların model üzərində yaradıcılıq işləri aparan zaman

B) modelin bədii tərtibatı zamanı

C) geyimin döş çevrəsinə əlavələr verilən zaman

D) umumi modelin hazırlanması zamanı

E) materialın gətirilməsi və ölçülərin götürülməsi zamanı

296. Dekorativ konstruktiv əlavələrin düzgün təyin edilməsi nədən asılıdır?

A) rəssam və konstruktorların təcrübəsindən

B) modelin eskizinin düzgün qurulmasından

C) materialın düzgün seçilməsindən

D) ölçülərdən və geyimin yaş həddindən aslı olaraq dəyişməsindən

E) geyimin siluetindən

297.Hansı üsul ilə geyimin ölçü və uzunluğu müəyyən edilir?

A) müntənasib hesablama üsulu ilə

B) konstruktiv ölçmə üsulu ilə

C) mulyaj üsulu ilə

D) miqyaslı hissə üsulu ilə

E) şərti hesablama üsulu ilə

298. Korotkovun biçim sistemində ölçülərarası boy neçə sm –dir?

E) 32
299. Biçim sisteminin ADR metodunda ölçülərarası hər boy neçə sm-dır?

E) 32
300. Biçim sisteminin Çexoslovakiya üsulunda ölçülərarası hər boy neçə sm-dir?

E) 32
301. Biçim sisteminin TİMETİ tipik metodkasında ölçülərarası hər boy neçə sm-dir?

E) 75
302. Alim Q.İ.Turxana görə konstruksiyalaşma prosesi üçün hesabı formulaları neçə yerə bölmək olar?

E) 8
303. Hansı alimin fikrincə konstruksiyalaşma prosesi üçün hesabı formulaları 3 yerə bölmək olar?

E) C.Vernadskinin
304. Detalın ölçüsü, fiqurun ölçü əlaməti və sərbəst oturması üçün pay arasında əlaqə düsturu hansıdır?

E) P=R+M
305. 1-ci görünüşdə detalın ölçüsü hansı düsturla təyin olunur?

E) P=R+M
306. 1-ci görünüşdə detalın ölçüsünün təyin edən R=M+P düsturunda M nəyi ifadə edir?

A) fiqurun ölçü əlamətinin

B) sərbəst oturma üçün verilən payı

C) geyimin ölçüləri arasındakı məsafəni

D) geyimdə ölçüləri

E) deyim detallarının quruluşunu

307. 1-ci görünüşdə detalın ölçüsünün təyin edən R=M+P düsturunda P nəyi ifadə edir?

A) fiqurun ölçü əlamətinin

B) sərbəst oturma üçün verilən payı

C) geyimin ölçüləri arasındakı məsafəni

D) geyimdə ölçüləri

E) deyim detallarının quruluşunu

308. 2-ci görünüşdə detalın ölçüsü hansı düsturla təyin olunur?

E) P=R+M
309. Detalın ölçüsünü təyin edən R=aM+bP+c düsturunda M nəyi ifadə edir?

A) fiqurun ölçü əlamətini

B) geyim detallarının quruluşunu

C) geyimin ölçüləri arasındakı məsafəni

D) geyimdə ölçüləri

E) sərbəst oturma üçün verilən pay
310. Detalın ölçüsünü təyin edən R=aM+bP+c düsturunda P nəyi ifadə edir?

A) sərbəst oturma üçün verilən pay

B) fiqurun ölçü əlamətini

C) geyimin ölçüləri arasındakı məsafəni

D) geyimdə ölçüləri

E) geyim detallarının quruluşunu

311. Azərbaycan neçənci əsrdə şərqin ən böyük ipəkçilik ölkəsi kimi tanındı?

E) XVI
312. Üçüncü görünüşdə geyim detalının ölçüsü hansı düsturla ölçülür?

E) P=R+M
313. Detalın ölçüsünü təyin edən P=aP+b düsturunda a,b nəyi ifadə edir?

A) detalın ölçüsü ilə digər detalın ölçüsü arasındakı əlaqə əmsalı

B) sərbəst oturma üçün verilən pay

C) geyimin ölçüləri arasındakı məsafəni

D) geyimdə ölçüləri

E) geyim detalının quruluşunu

314. Neçənci ildə TİMETİ apardığı tədqiqatlar nəticəsində və modalar evinin bir neçə illik təcrübəsi əsasında kostyumların tipik konstruksuyası işlənib hazırlanmışdır?

E) 1946
315. Geyimin görünüşü və ölçüləri nədən aslı olaraq dəyişir? 1.tətbiqindən 2. təyinatından 3görünüşündən 4. ölçülərindən

E) 1,3
316. Kürək və ətək əsasında ilkin cizgilər neşə mərhələdə qurulur?

E) 4
317. Kütləvi istehsalat üçün yeni modellərin konstruksiyasının işlənmə mərhələləri neçə mərhələdə aparılır? Aşağıdakılardan hansı birinci mərhələdə yerinə yetirilir?

E) 6
318. Hansı ölçü əlamətləri fiqurun sağ tərəfində təyin edilir?

A) cüt ölçü əlamətləri

B) tək ölçü əlamətləri

C) əlin ölçü əlamətləri

D) diametrik ölçülər

E) hündürlük nöqtəs

319. Hündürlük nöqtəsi nə ilə ölçülür?

A) antrometr metrik sistemi ilə

B) santimetr lenti ilə

320. Hansı qabırğalar qeyri-həqiqi və ya yalançı qabırğalar adlanır?

A) 8,9,10 cüt qabırğalar döş sümüyü ilə 7 cüt qabırğanın qığırdağı ilə birləşərək

B) yuxarı 7 cüt qabırğaların qığırdaqları birbaşa döş sümüyü ilə birləşir

C) aşağı 7cüt qabırğaların qığırdaqları birbaşa döş sümüyü ilə birləşir

E) 11,12 cüt qabırğalar döş sümüyü ilə birləşmədiklərinə görə

321. Hansı qabırğalar sərbəst qabırğalar adlanır?

A) 11,12 cüt qabırğalar döş sümüyü ilə birləşmədiklərinə görə

B) yuxarı 7 cüt qabırğaların qığırdaqları birbaşa döş sümüyü ilə birləşir

C) aşağı 7cüt qabırğaların qığırdaqları birbaşa döş sümüyü ilə birləşir

D) 11,12 cüt qabırğalar döş sümüyünə birləşdiyinə görə

E) 8,9,10 cüt qabırğalar döş sümüyü ilə 7 cüt qabırğanın qığırdağı ilə birləşərək

322. Diz qapağı nədən əmələ gəlib?

A) bazunun 4 başlı əzələnin vətər sümükləşməsindən

B) bazunun 3 başlı əzələnin vətər sümükləşməsindən

C) baldırın 3 başlı vətər sümükləşməsindən

D) baldırın 2 başlı əzələnin vətər sümükləşməsindən

E) bazunun 2 başlı əzələnin vətər sümükləşməsindən

323. İnsan skeletinin hansı sahələrində yerləşən əzələlər bədən fiqurasını formalaşdırır?

A) ətraflarda, bədəndə, qabırğalarda

B) kürəkdə, baldırda

C) sinədə, baldırda

D) çanaqda, qolda, əldə, ayaqda

E) çiyində, döçdə, boyunda

324. Xarici formasına görə kişi bədən tiplərini göstərin.

A) döş tipi, əzələ tipi, qarın tipi

B) döş tipi, oma tipi

C) qarın tipi, bel tipi

D) qol tipi, boğaz tipi, döş tipi, əzələ tipi, qarın tipi

E) baldır tipi, bel tipi, əzələ tipi, qarın tipi

325. Mütənasibliyə görə insan bədəni hansı tiplərə bölünür?

A) dolixomorflu, broximoflu, mezamorflu

B) dolixomorflu, broximoflu, mezamorflu

C) kraximorflu, deozamorflu, broximoflu

D) metamorflu, deozamorflu, xlorimoroflu

E) bariamorflu, deozamorflu, darixomorflu

326. “Total” morfoloji əlamətlər üzrə normal insanın orta boy uzunluğu kişilərdə neçə smm-dir?

327. “Total” morfoloji əlamətlər üzrə normal insanın orta boy uzunluğu qadın neçə smm-dir?

328. Hal-hazırda nümunəvi qadın fiquru üçün neçə ölçü baza konstruksiyası hazırlanmışdır?

E) 30
329. Hal-hazırda nümunəvi kişi fiquru üçün nüçə ölçü baza konstruksiyası hazırlanmışdır?

E) 63
330. Hal-hazırda nümunəvi qız fiquru üçün neçə ölçü baza konstruksiyası hazırlanmışdır?

E) 35
331. Hal-hazırda nümunəvi oğlan fiquru üçün neçə ölçü baza konstruksiyası hazırlanmışdır?

E) 10
332. Hansı yaxalığın əsas mahiyyəti boğaza tam oturmasıdır?

A) dayanıqlı yaxalığın

B) bağlı boğazlı tikilən yaxalığın

C) açıq boğazlı tikilən yaxalığın

D) qatlamalı yaxalığın

E) motros yaxalığın

333. Hansı yaxalıq kişi geyimlərində klassik yaxalıqlara aiddir?

A) dayanıqlı yaxalıq

B) bağlı boğazlı tikilən yaxalıq

C) açıq boğazlı tikilən yaxalıq

D) boğaz kəsiyinə toxunan yaxalıq

E) motros yaxalıq

334. İnsan bədənində skelet əzələlərinin sayı nə qədərdir?

A) 600-ə qədərdir

B) 500-ə qədərdir

C) 800-ə qədərdir

D) 700-a qədərdir

E) 400-ə qədərdir

335. Xüsusi fərdi mühafizə geyimləri neçə qrupa bölünür?

E) 25
336. Xüsusi fərdi mühafizə geyimləri neçə yarımqrupa bölünür

337.“Lektra” hansı ölkədə istehsal olunur?

E) Türkiyə
338. “İnvestronika” hansı ölkədə istehsal olunur?

339. Fason nə deməkdir?

A) eyni adlı qruplarada geyimin forma, biçim və başqa xüsusiyyətlərinə görə fərqliliyi

B) gələcəkdə ona əsasən tikiş fabrikində, moda evlərində, evdə əşyalar hazırlanan yeni növü forması, materialı işləməsi olan geyim nümunəsi

C) bir neçə əşyanın tamamlanmış bir bütövlüyə yığımı

D) vahid, bədii bütövlük təşkil edən əşyalar məcmusu

E) geyim ilə əşyaların, onu tamamlayan seçimlərin vahid bir bütövlük kimi uyğunlaşdırılması

340. Geyim dəsti nəyə deyilir?

A) bir neçə əşyanın tamamlanmış bir bütövlüyə yığımı

B) insan bədənini örtən əşyalar məcmusu

C) müəyyən iş üçün nəzərdə tutlumuş, eyni materialdan hazırlanmış geyim əşyalarının dəsti

D) vahid, bədii bütövlük təşkil edən əşyalar məcmusu

E) baş geyimləri, ayaqqabı, əlcək və s. əşyalar daxil olmaqla insan bədənini örtən əşyalar toplusu

341. Geyim forması nədən ibarətdir?

A) formanın əsas elementləri, elementin birləşmə formasının kompozisyon vəsaitlərdən, forma yaratmanın bədii sistemlərindən

B) formanın bölünməsi, dizayn modelinin məhsulundan

C) rəssamın şəxsi təcrübəsi, yeni texnologiyalar, materiallar, avadanlıq

D) rəssamın şəxsi təcrübəsindən

E) elementin birləşmə formasının kompozisyon vəsaitlərdən

342. Hansı terminlə jaket və ətək, və ya pencək, jilet və şalvar komplekti adlandırılır?

343. Konstruksiya nədən ibarətdir?

A) formanın bölünməsi, dizayn modelinin məhsulundan

B) forma yaratmanın bədii sistemlərindən

C) elementin birləşmə formasının kompozisyon vəsaitlərdən

D) dizayn modelinin məhsulundan

E) formanın əsas elementlərindən

344. Kostyum nəyə deyilir?

A) insan bədənini örtən əşyalar məcmusu,baş geyimi,ayaqqabı,əlcək və s. daxili oilmaqla

B) bir neçə əşyanın tamamlanmış bir bütıvlüyə yığımı

C) müəyyən iş üçün nəzərdə tutulmuş eyni materialdan hazırlanmış geyim əşyalarının dəsti

D) vahid,bədii bütıvlük təşkil edən əşyalar

345. Qarnitur nəyə deyilir?

A) müəyyən iş üçün nəzərdə tutulmuş, eyni materialdan hazırlanmış geyim əşyalarının dəsti

B) bir neçə tamamlanmış bir bütövlüyə yığımı

C) baş geyimləri, ayaqqabı əlcək və s. əşyalar daxil olmaqla insan bədənəni örtən əşyalar toplusu

D) vahid,bədii bütövlülk təşkil edən əşyalar məcmusi

E) insan bədfənini örtən əşyalar məcmusu

346. Məhsul konstruksiyasının erqonomikliyi nədir?

A) rahatlıq,insan orqanizminin imkanlarına uyğunluq,konstruksiyanın qavramasının sadəliyi

B) işləmək qabiliyyəti və konstruksiyanın möhkəmliyi

C) materialın,avadanlığın və iş qüvvəsinin minimal xərclənməsi

D) formanın onun bədii məzmununa uyğynluğu

E) işləmək qabiliyyəti

347. Məhsul konstruksiyasının effektivliyi nə deməkdir?

A) işləmək qabiliyyəti və konstruksiyanın möhkəmliyi

B) rahatlıq, insan orqanizmin imkanlarına uyğunluq,konstruksiyanın qavranmasınımn sadəliyi

C) formanın insanın mənəvi imkanlarına və dərketmə ehticlarına uyğunluğu

D) formanın insanın mənəvi imkanlarına və dərketmə ehtiyaclarına uyğunluğu

E) formanın onun bədii məzmununa uyğunluğu

348. Məhsul konstruksiyasının qəanətçiliyi nə deməkdir?

A) materialın avadanlığın və iş qüvvəsinin minimal xərclənməsi

B) formanın onun bədii məzmununa uyğunluğu

C) işləmək qabiliyyəti və konstruksiyanın möhkəmliyi

D) işləmək qabiliyyəti

E) formanın insanın mənəvi imkanlarına və dərketmə ehtiyaclarına uyğunluğu

349. Texniki konstruksiyalaşdırmanın məqsədi nədir?

A) işləmə funksiyasının həyata keçirilməsi

B) texniki formaların yaradılması

C) bədii funksiyaların həyata keçirilməsi

D) bədii və işləmə funksiyaların həyata keçirilməsi

E) əyani mühit elementlərinin yaradılması

350. Paltar geyən şəxsin yaşında vgeyimin təyinatından asılı olaraq geyimlər hansı tələblərə cavab verməlidir? 1.texniki 2: gigiyenik 3. antropometrik 4.estetik

E) 2,3,4
351. Açıq boğazlı yaxalıqlarda otlyot xəttinin uc nöqtələrini nəyə nəzarən təyin edirlər?

A) ön xəttin ortasına

B) qol dibi xəttinə

C) ətəyin orta xəttinə

D) bel yarım dairəsinə

E) kürək xəttinə
352. Hansı yaxalıqda otlyot xəttinin uc nöqtələərini ön xəttin ortasına nəzərən təyin edirlər?

A) açıq boğazlı yaxalıqlarda

B) bağlı boğazlı yaxalıqlarda

C) oval formalı yaxalıqlarda

D) dairəvi yaxalıqlarda

E) enli yaxalıqlarda

353. Hansı yaxalıqlarda otlyotun qatlanmasını ətəyin orta xəttinə nəzarən təyin edirlər?

A) bağlı boğazlı yaxalıqlarda

B) açıq boğazlı yaxalıqlarda

C) aralı formalı yaxalıqlarada

D) dairəvi yaxalıqlarda

E) enli yaxalıqlarda

354. XVI –XVII əsrlərdə boğaz hansı yaxalıqlarla tam örtülürdü?

C) kiçik, qırmızı

A) materialın qalınlığına veriən sərbəstlik payı

B) məmulatın qol dibi dərinliyinin qalınlığı

E) məmulatın qolun aşağı hissəsinə verilən qatlama payı

A) fiqurun ölçüləri

B) nümunənun uzunluğu

C) modelin indeksiyası

D) materialın qalınlığına veriən payı

E) nümunənin eni

A) materialın qalınlığına veriən payı

B) nümunənun uzunluğu

C) modelin indeksiyası

D) fiqurun ölçüləri

E) nümunənin eni

A) nümunənin ölçüləri

B) nümunənun uzunluğu

C) modelin indeksiyası

D) fiqurun ölçüləri

E) nümunənin eni

359. Məmulatın enində ətəkdə oturmaya verilən uzatma payı nə qədərdir?

E) 1,5sm
360. Şalvarda bel xəttində oturmaya verilən uzatma payı nə qədərdir?

E) 1,5sm
361. Şalvarda yancaq xətlərində oturmaya verilən uzatma payı nə qədərdir?

E) 1,5sm
362. Qatlamalı dayanaqlı yaxalıqlar hansı geyimlərdə tətbiq edilir?

A) kişi üst köynəklərində

B) qadın donlarında

E) paltolarda
363. Qatlamalı yaxalıqlar neçə hissədən hazırlanır?

E) 5
364. Sərt yatımlı yaxalıqlar necə olur? 1.çiyinə yatır 2. sərt formalı olur 3.qatlamalı olur 4. çiyinə yatmır

E) 2,4
365. Bütöv biçimli yaxalıq necə olur?

A) liflə birgə biçilir

B) iki hissədən ibarət olur

C) iki hissədən ibarət olur, lifdən tam fərqli biçilir

D) heç bir variant düzgün deyil

E) lifdən tam fərqli biçilir

366. Şal yaxalıq hansı formalı yaxalıqlara aiddir?

367. Məmulatın cizgi sxemində əsas hissələr hansılardır? 1. manjet 2.ətək 3.kürək 4.yaxalıq 5.cib

E) 1,2
368. Geyimin müxtəlif görünüşləri üçün ümumi elementləri nə özündə birləşdirir?

A) ətək və kürək

E) yaxalıq
369. Əsas nəyə əsasən qurulur? 1.insan bədən quruluşu, fiqurun ölşülərinin 2.geyimin forması 3.Detalların təsvir konstruksiyası 4.məmulatın texnoloji emal xüsusiyyətləri 5.təyin olunmuş əlavələr

A) sadalananların hər biri

E) 1,4,5
370. Əsasın tərkibinə nələr daxildir? 1.şaquli xətlər 2.üfiqi xətlər 3.üst kontur 4.kürək və ətək xətti 5.qarsaqlar alt ciblər

E) 1,2,3
371. Cizginin qurulması üçün ölçülər nəyə əsasən götürülür?

A) vahid metodikaya

B) tipin insan bədəninə görə

C) əlavə paylara və fərdi ölçülərinə görə

D) fərdi ölçülərinə görə

372. Metodikaya əsasən ölşülərin sayı necə dəyişir?

A) 10-12-dən 16-17-ə qədər

B) 10-12-dən 18-19-a qədər

C) 10-12-dən 16-17-ə qədər

D) 10-12-dən 20-21-ə qədər

E) 10-12-dən 15-16-a qədər

373. Geyim detallarının cizgisi qurulduğu zaman əlavələr hansılardaır? 1.tikişə 2.sərbəst oturmaya 3.geyimin dekorativ-konstruktiv formalaşmasına və materialın qalınlığına verilən paylar

E) 1,3
374. Kağız üzərində məmulatın hissələrinin çıxarılması nə adlanır?

E) foto
375. Ülgü nəyə əsasən çıxarılır?

A) ölçü və uzunluq

E) ölçü
376. Ülgülər çıxarılarkən tikiş payları nəzərə alınırmı?

D) heç gərək deyil

E) alınmaya da bilər
377. Geyimin bütün növlərini onların istifadə sahələrindən asılı olaraq neçə siniflərə bölünür?

E) 3
378. Neçənci əsrdə liflərin forması dəyişdi və qarsaq qol dibində yerləşdirildi?

A) XX əsrin 30-cu illərində

B) XX əsrin 40-cı illərində

C) XX əsrin 60-cı illərində

D) XX əsrin 70-ci illərində

E) XX əsrin 50-ci illərində
379. Lif əsas neçə hissədən ibarətdir?

A) kürək və ətək

C) qol və ciblər

E)kürək və yaxalıq

380. Lifin ön hissəsinin konstruksiyasının əsas xüsusiyyəti yuxarı hissədə döş nahiyəsində lifə lazımi formanı vermək üçün nə önəmlidir?

D) yaxalıq və kəsiklər

381.Hansı stil formasında qarsaq çiyin xəttində yerləşdirilir?

D) fantastik və xüsusi geyimlərdə

382. Çiyin xəttində olan qarsaqlar hansı stildə istifadə edilir?

C) xüsusi geyimlərdə

D) fantastik və xüsusi geyimlərdə

383. Klassik stildə qarsaqlar lifin hissəsində yerləşdirilir?

A) çiyin hissədə

C) döş və bel hissədə

E) beldə
384. Qarsaqlar neçə cür olurlar?

A) bütün sadalananlar

B) görünən, gizli

D) biçmə və qarsaq drapirovkalı

E) gizli kəsiklərdə-relyef tikişlərində
385. Fiquraya tam oturmuş lif döşün və belin formasını nə vasitəsilə alır?

C) büzmə və qatlamalar

386. Qarsağın çəpinin böyüklüyünü çiyin kəsiyi üzrə düzgün yerləşdirmək üçün qarsağın istiqamətini hara yönəltmək lazımdır?

A) döşün çıxıntısına

E) qol dibinə doğru

387. Bədənə tam oturmuş lifin forması nədən asılıdır?

A) yuxarıda sadalananlar

B) bel qarsaqlarının çəpinin dərinliyindən

C) qarsağın yerləşməsindən

E) qarsağın uzunluğundan

388. Bel xətti üzrə qarsaqlar necə götürülür?

A) ensiz və ya enli, uzun və qısa

E) uzun
389. Qarsaqlar geyimin hansı hissələrində istifadə olunur?

A) ətək, kürək, qol

E) kürək
390. Lifin bədənə tam yatması üçün hansı tikiş xəttindən istifadə edilir?

A) relyef tikişlərindən

B) yan tikişlərindən

D) tesmalardan və bəzək tikişlərə aiddir?

E) bəzək tikişlərindən

391. Relyev tikişləri hansı tikişlərə aiddir?

A) konstruktiv- dekorativ

D) bəzək tikişləri

E) əsas tikişlər

392Konstruktiv-dekorativ tikişlər başqa sözlə necə adlandırılır?

A) relyef tikişləri

B) bəzək tikişləri

C) əsas tikişlər

D) əlavə tikişlər

E) dekorativ tikşlər

393. Qarsaqlardan kişi çalvarının hansı hissəsində istifadə edilir

A) belin ön və arxa hissəsində

B) aşağı nissədə

E) dizdə
394. Əgər qarsaqlar yan tikişə tərəf çəkilirsə, onda fiqur formasını necə dəyişir?

A) fiqur enləşir

C) fiqur kiçilir və uzanır

D) heç bir təsir ğöstərmir

E) fiqur kiçilir
395. Bədənə tam oturmuş lifin ətək hissəsində neçə qarsaq yerləşdirmək olar?

E) 3
396. Modelin konstruksiya edilmə prosesi hansı tələblərin həllini özündə birləşdirir? 1.bədii 2.texniki 3. mexaniki

E) 1
397. Geyimlərin kütləvi istehsalında nə mühüm əhəmiyyət kəsb edir?

A) konstruksiyanın layihələndirilməsi

B) konstruksiyanın formalaşması

C) konstruksiyanın prinsipləri

E) konstruksiyanın tikişləri

398. Standartlaşdırmaya hansı proses daxildir?

A) ğeyim istehsalında standartın müəyyənləşdirilməsi və tətbiqi prosesi,ayrı-ayrı qovşaqların və hissələrin inifikasiya edilməsi daxildir

B) ğeyim istehsalında standartın müəyyənləşdirilməsi daxildir

C) ğeyim istehsalında ayrı-ayrı qovşaqların və hissələrin inifikasiya edilməsi daxildir

D) ğeyim istehsalında ayrı-ayrı qovşaqların unifikasiya edilməsi daxildir

E) ğeyim istehsalında standattın müəyyənləşdirilməsi və tətbiqi prosesi daxildir

399. Dövlət standartları sayəsində geyimin konstruksiyasının layihələşdirilməsi üçün hansı sahə standartlı hazırlanmı.dır7 1.SSt 17-325-86 2.SST 17-326-86 3.SST 17-327=86

E) 1,2,3
400. Ölçü hansı parametrlərlə təyin edilir? 1.bel 2. omba dairələri 3. boy 4. model 5. köks dairəsi

E) 1,2,3
401. Geyim istehsalı üçün neçə nümunəvi kişi fiquru nəzərdə tutulmuşdur?

E) 110
402. Geyim istehsalı üçün neçə nümunəvi qadın fiquru nəzərdə tutulmuşdur?

E) 102
403. Neçə nümunəvi kişi fiquru üçün geyimlər şkala üzrə nəzərdə tutulan qaydada hazırlanır?

E) 40
404. Neçə nümunəvi qadın fiquru üçün geyimlər şkala üzrə nəzərdə tutulan qaydada hazırlanır?

E) 20
405. Qədi insanlar geyimdən hansı məqsədlə istifadə edirlər? 1.təkçə geyim xatirinə2.mühafizə üçün.geyimi geyinən şəxsin sosial startusunu nümayiş etdirmək üçün 4.geyimi geyinən şəxsin estetik zövqünü nümayiş etdirmək üçün

406. Kişi geyimi layihə etmək üçün ölçü nişanlarına uyğun – köks dairəsi əsasən neçə sm qəbul etmişdir?

A) 88, 92, 96, 100. 120sm

B) 86, 88, 90, 92. 110sm

C) 70, 80, 90, 100. 130sm

D) 73, 76, 79, 82. 112sm

E) 85, 90, 95, 100. 125sm

407. Kişi geyimini layihə etmək üçün ölçü nişanlarına uyğun – boy əsasən əsasən neçə sm qəbul edilmişdir?

A) 158, 164, 170. 188sm

B) 155, 160, 156, 170. 190sm

C) 160, 162, 164. 184sm

D) 166, 166, 172, 178. 190sm

E) 163, 168, 173, 178. 189sm

408. Qadın geyimini layihə etmək üçün ölçü nişanlarına uyğun – köks dairəsi əsasən neçə sm qəbul edilmişdirr?

A) 84, 88, 62. 120sm

B) 86, 88, 90, 92. 110sm

C) 70, 80, 90, 100. 130sm

D) 73, 76, 79, 82. 112sm

E) 85, 90, 95, 100. 125sm

409. Qadın geyimini layihə etmək üçün ölçü nişanlarına uyğun – boy əsasən əsasən neçə sm qəbul edilmişdir?

A) 146, 152, 158, 158. 176sm

B) 163, 168, 173, 178. 179sm

C)160, 164, 168, 172. 174sm

D)160, 172, 164, 174. 184sm

E)155, 160, 165, 170. 180sm

410. Məişət geyimləri neçə yarımsinifə bölünür?

E)3
411. Çeşidinə görə məişət geyimləri hansı yarımsiniflərə bölünür? 1.üst geyimləri 2. yüngül geyimlər 3. alr geyimlər 4. yataq məmulatı 5. korset məmulatı 6. baş geyimləri 7. mövsümü geyimlər

E) 2, 2,3,5,6,7
412. Üst geyimlərə hansı geyimləri misal çəkmək olar 1.sarafan 2.palto 3.şalvar 4.plaş 5.jaket 6.pencək

413. Yüngül geyimlərə hansı geyimləri misal çəkmək olar? 1. don 2. sarafan 3. gödəkçə 4. xalat 5. bluzka 6.önlük

414. Alt geyimlərə hansı geyimləri misal çəkmək olar? 1. pijama 2. qısa-şalvar 3. alt köynəyi 4.çimərlik kostyumu 5.körpə əskisi

E) 1,3,5
415. Yataq məmulatlarına hansı məmulatları misal çəkmək olar? 1. döşəkağı 2. bələkağı 3.yorğan 4. körpə üçün konvert 5. düyməsiz körpə köynəyi 6. körpə əskisi

E) 1,3,5
416. Korset məmulatlarına hansı məmulatları misal çəkmək olar? 1. büsthalter 2. kombinasiya 3. yarımkorset 4. corab kəməri 5. bel kəməri 6. başlıqlı mələfə

417. Baş geyimlərinə hansı geyimləri misal çəkmək olar? 1. furayka 2. kəmər – darbalaq 3. şlem 4. kepka 5. araqçin

E) 1,3,5
418. Yuxarı sinif şagirdləri üçün döş çevrəsi neçə sm olur?

E) 66-76sm
419. Konstruksiya nədir?

A) elementin birləşmə formasının kompozision vəsaitləridir

B) formayaratmanın bədii sistemləridir

C) formanın bölünməsi, dizayn modelinin məhsuludur elementin birləşmə formasının kompozision vəsaitləridir

D) dizayn modelinin məhsuludur

E) formanın əsas elementləridir

420. Müəyyən iş üçün nəzərdə tutulmuş, eyni materialdan hazırlanmış geyim əşyalarının dəstinə nə deyilir?

E) dəst
421. Uşaqda boyun əyriliyi (lordos) nə zaman formalaşır?

A) 3-4 aylığında uşaq başını dik saxlayarkən

B) 6 aylığında uşaq oturarkən

C) 3-4 aylığında uşaq başını dik saxlayarkən, 6 aylığında uşaq oturarkən

D) 6 aylığında uşaq oturarkən, 9 aylığında uşaq ayaq üstə durmağı və yeriməyi öyrənərkən

E) 9 aylığında uşaq ayaq üstə durmağı və yeriməyi öyrənərkən
422. Uşaqda döş əyriliyi (kifoz) nə zaman formalaşır?

A) 6 aylığında uşaq oturarkən

B) 3-4 aylığında uşaq başını dik saxlayarkən

C) 3-4 aylığında uşaq başını dik saxlayarkən, 6 aylığında uşaq oturarkən

D) 6 aylığında uşaq oturarkən 9 aylığında uşaq ayaq üstə durmağı və yeriməyi öyrənərkən

E) 9 aylığında uşaq ayaq üstə durmağı və yeriməyi öyrənərkən

423. Xarici forma nədir?

A) geyimin xarici cizgilərinin mütənasibliyi

B) geyimin kompozisyasının əsas elementlərindən biri

C) geyimin silueti

D) modanın təsiri

E) geyimin daxili cizgilərinin mütənasibliyi

424. Boşluga hansı uygundur. geyimin kompazisiyanın əsas elementlərindən biridir

C) xarici görünüş

D) xarici və daxili forma

425. Aşağıdakılardan hansı geyimin kompozisiyanın əsas elementlərindən biridir?

A) konstruktiv xətt

B) xarici görünüş

D) geyimin mütənasibliyi

426. Əşyanın dəqiq forması hansı üsulla alınır?

C) mütənasib hesablama ilə

D) konstruktiv ölçmə ilə

E) miqyaslı hissə ilə

427. Aşağıdakı boşluğa uyğun variantı seçin.

B) miqyaslı nissə

C) şərti hesablama

D) mütənasib hesablama

E) konstruktiv ölçmə

428. Hansı üsulla detalların biçimini əldə etmək üçün parça və ya kağız kəsiyi maniken və ya insan fiquru üzərinə sərilərək, bədən quruluşuna və fasona cavab verən kontur alınır?

B) miqyası hissə üsulu ilə

C) kontruktiv ölçmə üsulu ilə

D) şərti hesablama üsulu ilə

E) müntənasib hesablama ilə

429. Aşağıdakı üsullardan hansıda heç bir hesablama aparılmır?

A) mulyaj üsulunda

B) misyaslı hissə üsulunda

C) konstruktiv ölçmə üsulunda

D) şərti hesablama üsulunda

E) müntənasib hesablama üsulunda

430. Hansı üsulda detalın forması biçim zamanı nümunə üzərində yoxlamada dəqiqləşdirilir?

A) mulyaj üsulunda

B) misyaslı hissə üsulunda

C) konstruktiv ölçmə üsulunda

D) şərti hesablama üsulunda

E) müntənasib hesablama üsulunda

431. Xarici görünüş daha çox nə ilə izah olunur? 1.geyimin daxili forma siluetləri: geyimin silueti 3. geyimin xarici forma siluetləri 4. geyimin həcmli forması
A) 1,2

E) 2,4
432. Ülgülər fabikdə hansı sexdə hazırlanır?

C) hazırlıq sexi

433. Ülgüləri kim hazırlayır?

434. Ülgülər necə növ olur?

A) əsas və köməkçi

435. Ülgülər neçə komplekt hazırlanır?

E) 7
436. Ülgü komplektləri hansı sexlərdə olmalıdır? 1)2-si eksperimental sexdə parça şarf normasını hesablamaq üçün; 2.1-ihazırlıq sexində 3.2-i komplekt biçim sexində

A) yuxarıda sadalananların

E)2
437. Ülgülər nədən hazırlanır?

A) yuxarıda sadalanların hamısı

D) kağız və parçalar

438. Uzun paltarları və hündür daban ayaqqabı nə vaxt geyinmək münasibdir?

A) adətən mərasimlərə gedərkən, bayram günlərində

B) hər zaman münasib sayılır

C) xüsusi günlərdə, bəzən də işə gedəndə

D) yalnız bayramlarda

E) vacib iş görüşlərində

439. İnsanın estetik zövqünü tələbini geyimdə ödəmə xüsusiyyəti necə adlanır?

440. Geyim ilə bədən forması və ölçüləri arasındaki qarşılıqlı əlaqəni müəyyənləşdirməyə imkan verən elm hansıdır?

441. Məmulatın nəyi texniki təsvirdə göstərilir

A) hansı ölçü və uzunluqda hazırlanması

B) hansı ölçüdəhazırlanması

C) harada hazırlanması

E) hansı uzunluqda hazırlanması

442. Boğaz əsası nöqtəsindən öndən bel xəttinə qədər olan məsafənin şərti işarəsi hansıdır?

E) uq
443. Arxadan bel xəttindən böğaz əsası nöqtəsinə qədər olan məsafənin şərti işarəsi hansıdır

E) ukb
444. Şalvar üçün yançaq yarımçevrəsinə verilən əlavənin böyüklüyü neçə sm-dir?

445. Kürəkdə belin uzunluğuna verilən əlavə pay necə işarələnir?

E) Əkbu
446. Kürəkdə bağaz əsasını qalxmasına verilən əlavə pay necə işarə edilir?

447. Öndən belin uzunluğuna verilən əlavə pay necə işarələnir?

448. “Əöbu” aşağıdakılardan hansının şərti işarəsidir?

A) öndən belin uzunluğuna verilən əlavə pay

B) kürəkdə çiyin nöqtəsinin

C) çiyin altlığının

D) çiyin altlığına görə qoldibinin uzadılmasının

E) kürəkdə belin uznluğunun

449. Boy uzunluğu necə ölcülür?

A) şaquli istiqamətdə döşəmədən təpə nöqtəsinə qədər

C) şaquli istiqamətdə döşəmədən boğaz əsasına qədər ölçülür

D) başı təpə nöqtəsindən topuğa qədər olan məsafə

E) çiyinin ən hündür nöqtəsindən döşəməyə qədər

450. Bu şərti işarəsi hansı ölçü əlamətini təyin edir?

B) beldən döşəməyə qədər olan məsafə

C) topuğa qədər olan məsafə

E) təpənin ən hündür nöqtəsindən

451. Boğaz əsası nöqtrəsinin hündürlüyü hansı şərti işarə ilə işarələnir?

452. Hb.on şərti işarəsi hansı ölçü əlamətini göstərir?

A) boğaz əsası nöqtəsinin hündürlüyü

B) çiyinin hündürlüyü

C) diz nöqtəsinin hündürlüyü

D) dizdən döşəməyə qədər olan məsafə

E) çiyin yarımçevrəsi

453. Hçn-hansı ölçü əlamətinin göstəricisidir?

A) çiyin nöqtəsinin hündürlüyü

B) döşəmədən omanın hündür nöqtəsinəqədər olan məsafə

C) döş nöqtəsinin hündürlüyü

D) çiyin yarımçevrəsi

454. “Çiyin nöqtəsinin hündürlüyü” necə təyin edilir?

A) şaqulu istiqamətdə döşəmədən çiyin nöqtəsinə qədər ölçülür

B) şaquli istiqamətdə döşəmədən VII fəqərə sümüyünə qədər olan məsafə ölçülür

C) çiyindən düz xəttinə qədər olan məsafə

D) çiyinin ən hündür nöqtəsindən bel xəttinə qədər olan məsafə

E) lapatkarası məsafə

455. Geyimin daxili və xarici ölçüləri arasında fərqin böyüklüyü aşağıdakılardan hansı ilə təyin edilir?

A) materialın qalınlığı

B) materialın sıxlığı

C) məmulatın ölçüsü

D) məmulatın oda davamlılığı

E) materialın davamlılığı

456. Qış geyimlərində materialın qalınlığına verilən əlavə neçə amildən asılıdır?

E) 4
457. Eyni daxili görüşə malik olan geyimlərin xarici forması nədən asılı olaraq dəyişir?

A) geyimin inkişagf mərhələsindən

B) geyimin quruluşundan

C) geyimin xarici formasından

D) geyimin siluetindən

E) geyimin daxili formasından
458. Detalları parçadan biçərkən nə üçün çiyin tikişlərindən başlayaraq əriş və arğac saplarının istiqaməti düzdün seçilməlidir?

A) onların düzdün formalaşması üçün

B) materialın itkiyə məruz qalması üçün

C) geyimin həcmli formasını almaq üçün

D) əriş sapı istiqamətində tikişlərin sayı az olsun deyə

E) tikişlərin möhkəm olması üçün

459. Mulyaj sözünün mənası nədir?

E) dəqiq
460. Mulyaj üsulu indiyə qədər hansı geyimlərin hazırlanmasında digər üsullarla birləşərək modelləşmə və konstruksiyalaşma ilə tətbiq edilir?

A) teatr kostyumlarının

B) idman geyimlərinin

C) məişət geyimlərinin

D) idman və məişət geyimlərinin

E) ziyafət geyimlərinin
461. Mulyaj üsulu daha çox hansı geyimlərlə tətbiq edilir? (Dəqiq cavabı seçin.)

A) qadın yüngül geyimlərində

B) kişi geyimlərində

C) idman geyimlərində

D) ziyafət geyimlərində

E) yataq geyimlərində

462. Hansı üsul daha çox qadın yüngül geyimlərində tətbiq edilir?

B) miqyaslı hissə üsulu

C) konstruktiv ölçmə üsulu

D) şərti hesablama üsulu

E) müntənasib hesablama üsulu

463. Hansı üsulun yaranması ilə mulyaj üsulu aradan qaldırıldı?

A) hesablama üsulu

B) miqyaslı hissə üsulu

C) konstruktiv ölçmə üsulu

D) konstruktiv ölçmə üsulu

E) müntənasib hesablama üsulu

464. Hesablama üsulu nə zaman yaranmışdır?

A) XX əsrin ortalarında

B) XIX əsrin sonunda

C) XX əsrin sonunda

D) XX əsrin sonunda

E) XXI əsrin əvvəllərində

465. Hesablama üsulu hansı ölkədə yaranmışdır?

466. Azərbaycanda ən geniş yayılmış üsul hansıdır?

A) biçmə hesabı üsulu

B) miqyaslı hissə üsulu

D) biçmə hesabı üsulu

E) müntənasib hesablama üsulu

467. Xarici ən geniş yayılmış üsul hansıdır?

A) biçmə hesabı üsulu

B) biçmə hesabı üsulu

C) miqyaslı hissə üsulu

D) müntənasib hissə üsulu

468. . Qış geyimlərində materialın qalınlığına verilən əlavə hansı amillərdən asılıdır? 1. parçanın qalınlığından 2. materialın sıxlığından 3. isti araqatından 4. məmulatın ölçüsündən
A) 1,3

E) 2,4
469. Geyimin konstruksiyasında təcrübi olaraq materialın hər bir mm qalınlığa verilən əlavə neçə sm qəbul olunmuşdur?

E) 0,4
470. Geyimin konstruksiyasında təcrübi olaraq materialın neçə mm qalınlığına verilən əlavə o,5 sm qəbul olunmuşdur?

A) hər bir mm qalınlığına

B) hər iki mm qalınlığına

C) hər dörd mm qalınlığına

D) hər beş mm qalınlığına

E) hər üç mm qalınlığına
471. Kostyumluq materialın qalınlığı neçə mm-dir?

472. Paltoluq materialın qalınlığı neçə mm-dir?

473. Yüngül yay paltolarında materialın qalınlığlna verilən əlavə neçə sm-dir?

474. Kostyumluq materialların konstruksiyalaşması zamanı materialın qalınlığına verilən əlavə neçə sm-dir?

475. Mövsümi paltoda materialın qalınlığına verilən əlavə neçə sm-dir?

476. Çox qatlı üst geüimlərdə daxili və xarici qatlar arasında hansı materiallar yerləşir?1.asterlıq 2.araqatı 3.üst parça 4.ornamentlər

E) 2,3,4
477. Kişi qış paltosunda materialın qalınlığına verilən ümumi əlavə neçə sm-dir

E) 0,9-1,2
478. Jaketlərdə materialın qalınlığına verilən ümumi əlavə neçə sm-dir?

E) 8
479. Pencəklərdə materialın qalınlığına verilən ümumi əlavə neçə sm-dir?

E) 8
480. Yay paltosunda materialın qalınlığına verilən ümumi əlavə neçə sm-dir?

E) 8
481. Kişi qış paltosunda isti araqatının qalınlığı neçədir? (sm)

E) 2
482. Qadın qış paltosunda isti araqatının qalınlığı neçədir?

E) 7
483. Çiyin nöqtəsinin hündürlüyü hansı şərti işarə ilə işarələnir?

E) Hz.s
484. Döş giləsi nöqtəsinin hündürlüyü necə təyin edilir?

A) şaquli istiqamətdə döşəmədən döş giləsi nöqtəsinə qədər ölçülür

B) iki döş giləsi arası məsafə ölçülür

C) döş çevrəsi ölçülür

D) diz nöqtəsindən döş giləsinə qədər olan məsafə ölçülür

E) çiyinin ən hündür nöqtəsindən döş giləsinə olan məsafə ölçülür

485. Bel xəttinin hündürlüyü hansı şərti işarə ilə işarələnir?

486. Aşağıdakılardan hansı geyimin həcmli formasını və onun xarici cizgilərinin müntənasibliyi ilə xarakterizə olunur?

A) siluet xətlər

C) daxili konstruktiv xətlər

D) geyimin müntənasibliyi

487. Aşağıdakı boşluğa uyğun variantı seçin. geyimin həcmli forması və onun xarici cizgilərinin müntənasibliyi ilə xarakterizə olunur?

Geyimin əsas detalı hansıdır? 1.kürək 2.tikiş xətləri. 3. ətək 4. qollr 5.geyimin yan hissəsi 6. yaxalıqlar

E) 2,5,3,6
488. Aşağıdakılardan hansı geyimin əsas detalına aid deyil.

E) ətək
489. Kürəkdə qol dibi dərinliyi necə hesablanır?

E) AQ=Hq.d.b
490. Bel xəttinin vəziyyətini təyin etmək üçün hansı düstürdan istifadə edilir?

491. “Bazis cizgi” torunda yançaq xəttinin vəziyyəti hansı düsturla təyin edilir?

492. Pencək və jaket üçün məmulatın uzunluğu hansı düsturla təyin olunur?

493. Palto və don üçün məmulatın uzunluğu təyin olunan düsturu göstərin

494. Kürəyin enini təyin edən xətt hansı formula ilə təyin olunur?

495. Ətəyin enini təyin edən xətt hansı formula ilə təyin olunur?

496. Rostokun (boyun dibi) ölçüləri TİMETİ-nin tipologiyası ilə necə hesablanır?

eninin 0,4 (hündürlüyü)

eninin 0,4 (hündürlüyü)

eninin 0,5 (hündürlüyü)

497. Kişi geyimləri üçün qoldibi dərinliyi hansı emprik formula ilə təyin olunu?

E) C2Q1=Çdll+Eə+7,4
498. Qadın geyimləri üçün dərinliyi eni necə təyin olununr?

499. Uşaq geyimləri üçün qoldibi dərinliyi necə təyin olununr?

500. Ətəkdə boğaz kəsiyinin dərinliyi necə təyin olununr?

Qeyd: Düzgün cavab: A) bəndi

AZƏrbaycan respublikasi təHSİl naziRLİYİ azərbaycan döVLƏT İQTİsad universiteti

SUMMARY……………………………………………………………. 79
Giriş
Yeniyetmə qızlar üçün xəz yaxalıqlı paltolar öz formasından asılı olaraq geyim malları içərisində, eyni zamanda tikili mallar daxilində mühüm yer tutan mal qrupudur.

Müasir yeniyetmə qızlar üçün xəz yaxalıqlı paltolarda estetik xassə göstəriciləri daha çox tələb olunur.

Mövzunun aktuallığı – Müasir dövrümüzdə hər yaş qrupuna ,çox təyinatlı geyim ,yeniyetmələr üçün hər təyinatlı geyimlərin yarandığı bir vaxtda ,yeniyetmə qızlar üçün xəz yaxalıqlı paltoların bədii tərtibatı və bədii layihələndiriməsində müasir modaya və hər zövqə uyğun tikili,tikiş sektorunda çalışan mütəxəssislərin qarşısında duran aktual problemlərdəndir.

Tədqiqatın predmet və obyekti – Dissertasiya işində ,tikiş məmulatlarının hazırlanması,yeniyetmə qızlar üçün xəz yaxalıqlı paltonun bədii layihələndirilməsində müəssisələrin əsas sexlərinin əsas material sərfi və model və bədən ölçülərindənasılı olaraq konstruksiya edilmənin işləməsi (geniş şəkildə)tədqiq edilmişdir.

Tədqiqatın əsas məqsəd və vəzifələri – Bu dissertasiya işimin əsas məqsədi istehlak bazarına daxil olacaq yeniyetmə qızlar üçün xəz yaxalıqlı paltonun bədii layihələndirilməsində texnoloji ardıcıllığın tərtibinin öyrənilməsindən ibarətdir.

Təqdiqatın informasiya bazası və işlənməsi metodları – Nəzərdən keçirilən mövzunun məlumat bazası,moda və tikiş sahəsinə aid olan internet saytları və portalları,tikiş sənayesinə aid xarici və yerli ədəbiyyat materiallarından ibarətdir.İşimin yazılmasında bazar iqtisadiyyatına keçid şəraitində respublikanın daxili bazarında yeniyetmə qızlar üçün xəz yaxalıqlı paltoların müasir vəziyyətinə aid materiallardan və s. istifadə edilmişdir.

Tədqiqatın elmi yeniliyi-Magistr dissertasiya işinin elmi yeniliyi,yeniyetmə qızlar üçün xəz yaxalıqlı paltonun bədii layihələndirilməsində texnoloji ardıcıllığın tərtibinin müasir üsul və vasitələrlə,müasir bədən ölçmə metod və müasir texnologiya ilə paltonun ardıcıl yığımının və yeni baza konstruksiyasının təkmilləşdirilməsidir.

Tədqiqatın təcrübi əhəmiyyəti – Dissertasiyada araşdırılan xəz yaxalıqlı paltonun bədii layihələndirilməsinin texnoloji ardıcıllığı və bu kimi bir çox toxunulan məsələlər,müasir qaydalarla konstruksiya edilmə ,əsas baza konstruksiyasının qurulması və müasir qaydalarla qadın bədən ölçülərinini çıxardılması tikiş sahəsi və sənayesində çalışan mütəxəssislər tərəfindən istifadə edilə bilər.

    1. Tikiş məmulatlarının keyfiyyət göstəriciləri

    Keyfiyyət nədir? Keyfiyyət məmulatın dünya bazarında rəqabət qiymətinin ən obyektiv texniki tərəqqinin estetik mədəniyyətini yüksəltmək üçün bir varlıqdır.Keyfiyyət məhsulun elə bir meyarıdır ki,onun sahəsində məhsulun inkişaf etdirilməsində mühüm rol oyanayır.İstənilən istehsal sahələrinin hamısında nəinki kəmiyyət miqdarı əsasdır,hətta keyfiyyətlə əlaqədar olmalıdır.

    Məmulatın keyfiyyətinə,onun dünya bazarında rəqabət qiyməti,ən obyektiv elmi-texniki tərəqqinin ümumi göstəricilərini əhatə edən istehsalın təkmilləşməsinini səviyyəsinin, mədəniyyəti, büruzə verən bir varlıq kimi baxırıq.Məmulatın keyfiyyətinin yüksəldilməsinin problemləri texniki-sosial–iqtisadi və siyasi əhəmiyyət kəsb edir.

    Geyimin keyfiyyətinə olan əsas tələbat onun emalının ilk mərhələlərində daha son mərhələlərinə qədər olan dövr nəzərdə tutulur,keyfiyyətli məhsul əhalinin artmaqda olan tələbatını daha geniş tərzdə ödəməlidir.

    Keyfiyyətə ölçülərin sayı da təsir edir,müəssisə çalışır ki,ölçülərin sayını azaltsın,istehlakçılar isə geyimin daha dəqiq keyfiyyətli alınması üçün ölçülərin sayının artmasına çalışırlar.Ümumiyyətlə ölçü tipologiyasında müxtəlif ölçü əlamətləri fəaliyyət göstərir.

    Bunlar iki, əsas ölçüdən ibarətdir.

    1.Əsas aparıcı ölçü əlamətləri

    2.Köməkçi ölçü əlamətləri.Əsas ölçü əlamətlərinə uzunluq ölçüləri ,çevrə ölçüləri və eninə ölçülər aiddir.

    Köməkçi əlamətlərinə isə diametrik və proyeksiyalı ölçü əlamətləri daxildir.

    Məs;aşağıda P-boy uzunluğu ilə ölçü sayından asılı olaraq tam qrafiki göstərilmişdir.

    Buradan görünür ki,nömrə yeni ölçülər artdıqca boy uzunluğu da artır.

    Sxem1.Boy uzunluğunun ölçüdən asılılığı
    Tikiş məmulatlarının keyfiyyət səviyyəsini qiymətləndirilməsində əsasən orqonoleptik və ölçü üsullarından istifadə olunur.

    Tikiş məmulatlarının xarici görkəminin keyfyyəti insan qamətinə necə oturması və ütülənməsi səviyyəsi ilə müəyyən edilir.Bunu isə müqavvaya geyindirməklə insan qamətini,boyunu xatırladan görkəmlə qiymətləndirmək olar.

    Məmulatın keyfiyyətinin xarakterizə edən əlamətləri geyimin silueti,proporsiyası,cizgilərinin konstruksiya həlli,qovşaq hissələri,istifadə olunan materialının tərtibatı aiddir ki,bu əlamətlər isə nümunə etalon və normativ texniki sənədlərin tələblərinə uyğun olmalıdır.Bu məsələlərlə bağlı son 15-20 il ərzində xeyli sayda elmi tədqiqat işləri də aparılmalıdır.Təcrübədə bu məqsəd üçün orqonoleptik və ölçmə amillərindən istfadə edilir. Yaxann uclarının qatlanması xətləri təsdiq edilmiş nümunə-etalonun normalarından kənarlaşmamalıdır. Bunun təyini metodu orqonoleptik və ölçü metodudur.Yoxlama zamanı məmulatın üz və astarlı materialları xarici görkəmini nəzərdən keçirilir və standartların norması və xətlərinə uyğun oaraq hazır məmulatlatrın sortlaşdırıması prinsipinə cavab verməlidir.Yoxlama vəsaiti kimi nümunə-etalon,xətkeş,sm-ə bürnmüş lent,lupa istifadə edilir.Daha sonra məmulatın ayrı-ayrı qovşaqları və hissələrinin hazırlanması keyfiyyəti nəzərdən keçirilir.İlk məqamda qoşa detalların forması və yerləşməsi simmetrikliyi yoxlanılmalıdır.

    Yoxlama vasitəsi kimi nümunə-etalon,müqavva,xətkeş,sm-ə bürünmüş lent,üçbucaq,transportir kimi ölçə alətlərindən istifadə edilir.

    Ciblərin simmetrikliyini çiynin və boğazının tikişi xəttinin birləşdiyi küncündən,yaxud da cibin ön tərəflərinin ortasından qabaq küncünə qədər məsafəni ölçməklə təyin edirlər.

    Məmulatda əmələ gətirilmiş qatlanmaların,relyef bəzək işlərinin yerləşməsi düzgünlüyü məmulatın kənarlarından ölçməklə və yaxu da qatlanma və relyef işlərin arasındakı məsafəni ölçməklə təyin edirlər.

    Keyfiyyəti xarakterizə edən amillər məmulatın detallarının konstruksiya ölçülərinin nümunə etalona uyğun gəlməsi,detalların qıraqlarının kontur cizgilərinini pozulmamalı və əyilməməlidir.

    Qeyd etmək lazımdır ki,tikiş mallarının istehsalında müxtəlif naxış tərtibatına malik olan parça materiallarından istifadə edilir.Bu zaman orqanoleptik və ölçmə metodundan istifadə olunur.

    Məmulatın xarici görünüşünə baxmaqla ciblərin qapağının,üstündəın qoyulan ciblərin,yaxanın uclarının,şalvarın manjentinini və s.vəziyyəti müəyyən edilir. Tikiş məmulatlarının keyfiyyətinin qiymətləndirilməsində tikiş və sırıqların vəziyyəti də nəzərdən keçirilmişdir.Tikiş yerlərində sapların dartılması vəziyyətini baxmaqla müəyyənləşdirirlər.Yoxlama ərəfəsində xətkeşdən,sm-ə bürünmüş lentdən,parçsa üçün olan lupadan istifadə olunur.

    Tikiş məmulatının keyfiyyət səviyyəsini xarakterizə edən əlamətləri: tikiş addımlarının buraxılmaması,material və tikiş saplarınını nə həddən çox dartılması və nə də zəif dartılması hallarınını olmaması,tikiş xətlərinin detaklları kənarlarından da məsafədə yerləşməsi vəziyyəti,tikiş addımlarınını sayı və tikiş xəttinin eni tikiş xəttinin qurtardığı yerlərdə bərkidilməmənin olub-olmaması,sapların rəngi və dəstinin sayı aiddir. Bütün bunları qüvvədə olan normativ-texniki sənədlərinn tələblərinə müvafiq qaydada yoxlanılmalıdır.

    Düzbucaqlı formasya malik olan ilgəklərin düzbucaqlı üçbucağa qoymaqla,köndələn qoyulmuş ilgəkləri isə transporterlə yoxlayıb nöqsanın olub-olmamasını təyin edir.İlgəklərin kənarlarının əyilməsini,furnitura detallarının bərkidilməsini xarici görünüşünə baxmaqla və tikişlərin sayına görə təyin edirlər.

    Yoxlanma vəsaiti kimi materiala aid xətkeş,sm-ə bölünmüş lent və parça üçün lupadan istifadə olunur.

      1. Qadın geyimlərinin bədii tərtibatının analizi

      Geyim insan həyatında əsas vacib əşyadır və o insanın şəxsi istifadəsində olmalıdır.Geyim insan bədəninin hər hansı bir hissəsini və ya bütün hissəsini örtür.Geyim anlayışına həmçinin baş örtükləri,ayaqqabı,əlcək və s.də daxildir.Geyim müxtəlif bəzək əşyaları ilə dolğunlaşdırılır.Alt geyim dərinin üzərindən,üst geyim isə,alt geyimin üzərindən geyilir.

      Geyimin əsas funksiyası insan bədənini xarici mühitdən qorumaq və estetik gözəl göstərməkdir.

      Hal-hazırda bütün ölkələrdə müasir geyimin əsasını avropa üslubu təşkil edir. Geyimin inkişafı ilə yanaşı ona olan tələbat da artır.Bu tələbatlar aşağıdakılardır:

      Estetik tələbat –geyimdən gözəl,zövqlü,müasir modaya uyğun olmağı tələb edir.

      Gigiyenik tələbat-geyimdən gigiyenik olmağı tələb edir.Belə ki,geyim insan bədəninin 80%-ni örtdüyünə görə orqanizmin fəaliyyətinin yaxşılaşdırılması üçün sünimikro-mühit yaradır.İnsan bədənini ətraf mühitdən qoruyur(soyuqdan,istidən,günəş şüalarından,yağışdan və s.) orqanizmin normal fəaliyyətini təmin edir (dərinin nəfəs almasını,tərin ifrazını və s.) istilik balansının saxlanılmasını (bədəndə stabil hərarət ) hiqroskopikliyini tənzimləyir.

      Erqonometrik tələbat geyimin insan bədəninə uyğun olmasını,rahatlığını,hərəkət zamanı sərbəstliyini təmin edir.

      Texnoloji tələbatda-geyimin hazırlanması zamanı müasir texnika və texnolohiyadan istifadə etməklə yeni hazırlanma metodikası müəyyənləşdirilir. İqtisadi tələbat – geyimin hazırlanmasına sərf olunan vaxt,geyimin keyfiyyəti və s.daxildir.

      Sxem 2.Geyimin funksiyası
      Geyimlər aşağıdakı siniflərə bölünür.

      Məişət geyimləri-məişətdə istifadə edilən bütün geyimlər (gündəlik,gəzinti,istirahət üçün və s.)daxildir.

      Xüsusi geyimlər-xüsusi işlərdə insan bədəninin qorunması üçün istifadə edilən geyimlər (yanğın söndürənlərin,neftçilərin və s.)daxildir.

      İstehsalat geyimləri – istehsalatda işçilərin geyimlərinin qorunması üçün istifadə edilən geyimlər(xalatlar,önlüklər,kombinezonlar və s.)daxildir.

      Mülki geyimlər – hərbiçilərin,dəniz donanması işçilərinin,polislərin təyyarəçilərin və s. geyimləri daxildir.

      Geyimlər görünüşlərinə görə – qış,yay və mövsümü,təyinatına görə isə ziyafət üçün,gündəlik,istirahət və idman üçün olur.

      Geyimlər çiyinli və kəmərli məmulatlara bölünürlər.Çiyinli məmulatlara paltar,palto,pencək,jaket və s.kəmərli məmulatlara isə şalvar,yubkavə s.daxildir.

      Mütəxəssislər geyimin meydana gəlməsinin üç əsas amilini qeyd edirlər:

      – Təbiətin iqlim təsirlərindən qorumaq zərurəti ilə;

      – Etik normalara əməl edilməsi məqsədilə;

      – İnsanların zamn keçdikcə inkişaf edən estetik zövqlərini təmin etmək məqsədilə.

      Geyimin konstruksiyasının qurulmasında əsas məqsəd stil və modanın istiqamətlərinə uyğun olan bədii modellərin tərtib edilməsindən ibarətdir.

      Stil-obraz sisteminin ümumiliyini,bədii ifadə üslubunu və ideya tərkibini özündə birləşdirən bir anlayışdır.

      İdman stilində olan məmulatların əksəriyyətinə xas olan xassələrdən təmiz utilitar detalların olması,istismar edilməsinin rahatlığı və çox funksionallığını göstərmək olar.

      Romantik stildə hazırlanmış modellərin əksəriyyəti dekorativ detallı və bəzəkli olur.

      Məmulatların bədii modelləşdirilməsində yeni stil həllinin axtarışı modanın perspektivli istiqamətinə əsasən həyata keçirilir.Stildən fərqli olaraq modanın dəyişməsi qısa vaxt ərzində məmulatın xarici formasının səthi dəyişməsi ilə xarakterizə olunur.Modanın proqnozlaşdırılması yüksək tələbatı olan məmulat çeşidinin formalaşmasına kömək edir.

      Müasir modanı xarakterizə edən əsas kriterilər məmulatın komplektliliyi,çoxsaylı funksionallığı və səmərəli olmasıdır.

      Məmulatın komplektliliyi geyim ansamblına uyğun gələn,vahid stildə modelləşdirilməsi deməkdir.

      Məmulatın çoxfunksionallığı və onun modelinin bir neçə geyim ansambılları ilə uyğunluğu və bu məqsədlə müxtəlif məqamlarda istifadə edilməsinin mümkün olmadırı.

      Məmulatın səmərəliliyini onun utilitar funksiyası ilə müəyyən edirlər.Səmərlilik məmulatın əsas və köməkçi materiallarının qənaətlə istifadə edilməsidir.

      Texniki tapşırıqlarda yeni tərtib edilən məmulata verilən texniki tələbləri iqtisadi göstəricilər və tərtib edilmə mərhələləri konkretləşdirir.

      Hazırda istehlakçıların yüksək səviyyəli tələbləri,yeni çeşidin tərtib edilməsi üçün texniki tapşırığın birinci dərəcəli əhəmiyyəti vardır.Texniki tapşırığın obyektivliyi yalnız müasir üsullardan istifadə edilməsi sayəsində təmin oluna bilər.Texniki tapşırığın tərtib edilməsi üçün əvvəlcədən modanın perspektivli istiqamətini,istehsalın material-texniki təminatını,bazarın konyukturunu və məmulata olan tələbata dair tədqiqat işləri aparılır.

      Perspektivdə məmulatların bədii modelləşdirilməsi və istehsal edilməsi məqsədilə avtomatik layihələndirilmə sistemindən (ALS) istifadə edilə bilər.

      Texniki tapşırıq rəssamı müəyyən məmulatın tərtib edilməsi üçün onun fikrinin bu məsələnin həll edilmısinə istiqamət verən əsas mənbədir.

      Modelin eskizində məmulat modelinin bədii tərtibi,onun xarici görünüşünü əks etdirən (tənasüblük,forma,dekar,faktura,material)əsas elementləri göstərilir.

      Eskizin yerinə yetirilməsi texnikası üçün qrafik,bədii,aplikasiya və s. sərbəst üsullardan istifadə edilə bilər.Eskizi maştab üzrə və ya təbii ölçüdə tərtib etmək olar.

      Eskizin tərtib edilməəsi yaradıcı prosesdir.Modelçi-rəssam məmulatın geyimin ansamlında tutduğu rolu və məmulatın bədii tərtibatının əsaslarını yaxşı dərk etməsidir.

      Eskizin ən yaxşı tərtib variantı 1:1 miqyasında,iki və ya üç proyeskiyalarda və ya izametriyada çəkilməsi məqsədə uyğun hesab edilir.Belə tərtib edilmə sayəsində məmulatın konstruktiv elementləri,detallarının forma və ölçüləri nisbətən yaxşı və dəqiq əks olunur.

      Rəssam tərəfindən tərtib edilən eskizdə məmulatın ölçülərinə əməl edilməsi məqsədilə əsas və köməkçi (uzunluq,en,hündürlük) ölçülər göstərilir.

      Tamamlanmış,sonuncu eskizin tərtibin tərtib edilməsi üçün onun yeni forması olan modul torundan istifadə edirlər.

      Funksiya nöqteyi-nəzərincə eskizlər müxtəlif ola bilər.Hər hansı bədii vasitəsilə çəkilmiş qaralama eskizləri-foreskizlərindən formanın yaradılma prosesində istifadə olunur.Foreskizdən eskizə keçid birdən-birə olmur.Bunun üçün çoxlu ideyanı tam aydınlaşdırmaq,çoxlu sayda foreskizlər çəkmək lazımdır.

      Tapşırıqdan asılı olaraq eskizdə layihənin funksional tərəfləri müəyyənləşdirilə bilər.Belə ki,əgər eskiz məmulatın hazırlanmasına xidmət edirsə,onda rəssam xətti-konstruktor tərəfinə xüsusi fikir verməli,yəni,fikrini modelin daxili siluetinə yönəltməlidir.Bu eskiz işçi eskiz sayılır və modelin konstruksiyasını,onun ayrı-ayrı detallarını əks etdirir.

      Bəzi eskizləri yeni nümunələrin aşkar edilməsi,axtarılması məqsədilə tərtib edirlər.Bu halda eskizlər rəngli olur və bunun ifadəli olması üçün qrafiki qaydalardan istifadə edirlər.Nəyahət,reklam funksiyasını daşıyan,qrafiki yollarla yerinə yetirilən eskizlərdən istifadə edilə bilər.

      Eskiz üzərində işlənməsi müəyyən ardıcllığı olan mərhələlərdən ibarətdir.Formanın axtarışı müxtəlif yollarla həyata keçirilə bilər.Lakin bu eskizin əvvəlində qarşıya qoyulan ideyadan asılı olaraq həll olunmalıdır.

      Tərtibatçı məmulatın tərtibatına başlamazdan əvvəl görülənişlərin əsas istiqamətini müəyyən etməlidir.Etalon axtarışlarını bir çox eskizlərdə,sxemlərdə əks etdirərək modelin obrazını,bunlardan ən yaxşısını onun üzərində gələcəkdə işləmək üçün seçib ayırır.

      Axtarışlar iki istiqamətdə aparılır.Bunlardan biri funksional(funksiya təhlili) və forma nöqteyi-nəzərincə(formanın təhlili)aparılır.Funksiyanın təhlilinin məqsədi məmulatın təyinatının uyğunluğu və onun funksiyasının müəyyən edilməsinə imkan verir. Burada məmulatın həcminin fəzada quruluşu,mütənasibliyi,miqyası təhlil edilir.

      Məmulatın tərtibatından əvvəl rəssam-konstruktor tapşırığa əsasən məmulatın dünya bazarına çıxarılması üçün analoji məmulatın yeni formasını,onun istismar xassəsinin yaxşılaşdırılmasını,əmək və material sərfinin aşağı salınmasını göstərməlidir.

      Bu məsələlərin həlli üçün məmulatın xassəsi hərtərəfli təhlil olunmalıdır.Təhlil nəticəsində ölkəmizdən və xarici dövlətlərdən texniki və iqtisadi cəhətdən fərqli olan,konstruksiyasının informasiyalarından istifadə edilməlidir.

      İnformasiyanın öyrənilməsi,onun yalnız mexaniki olaraq qeydə alınması deil,həm də yaradıcılıq fikrini formalaşdıran bir əsas kimi qəbul edilməlidir.İnformasiyanın öyrənilmə mərhələsindən sonra analoji məmulatın xassələri analitik təhlil edilməlidir. Bu təhlil mərhələsində bədii tərtibat prosesinbin mahiyyətindən irəli gələn,məmulatın funksional–texniki xassələri müəyyən edilir.

      Bədii tərtibatın müxtəlif mərhələlərində layihəçi-rəssam mühəndis-konstruktorla,texnoloqla və iqtisadiyyatçı ilə sıx əlaqədə olmalıdır.Bu əlaqə modelin qarşısında qoyulan bütün məsələrin həll edilməsində kimi davam etdirilməlidir.

      Bədii tərtibatın tamamlama mərhələsində məmulatın təcrübə nümunəsinə uyğun olmasına nəzarət edilməlidir.

      İstehlakçı tərəfindən müasir geyimə,ayaqqabıya və digər çox işlənən istehlak predmetlərinə getdikcə yüksək tələblər verildiyindən bunlar gözəlliyi və yüksək dərəcədə rahatlıqları ilə seçilməlidir.Sənayedə kütləvi istehsal edilən məmulatların keyfiyyətinin yaxşılaşdırılmasına,çeşidinin genişləndirilməsinə,tərtib edilmə vaxtının qısqaldılmadına,əhalinin bu məmulatlara olan tələbatlatınn ödənilməsinə dair mühüm işlər görülür.

      Hazırda bədii tərtibat sənaye məmulatlarının keyfiyyətini təmin edən üsul kimi öz geniş tətbiqini tapmışdır.

      Dizayndan bütün predmet aləminin tərtibatfəaliyyətində istifadə edilir.Tərtibatçının əsas vəzifəsi predmetləri ardıcıl qaydasına salmaq,bunları nisbətən yüngülləşdirmək və istifadəsinin rahatlılığını təmin etmək üçün,maşın və avadanlıqların idarə edilməsini yüngülləşdirmək,ətraf mühit ilə estetik təsirini təmin edilməsindən ibarətdir.Bununla əlaqədər olaraq sənaye istehsalı layihəçi-rəssamın şəxsiyyətini ön plana çəkir.

      Dizayn məhsullarının yaradılmasında istehlak və istehsal ənənəainin öz yeri vardır.Hər iki fəaliyyət növündə texniki və bədiiyaradıcıclıq hökmranlıq edir.Sənayeyə tətbiq edilən bədii tərtibat üsulunun yeni əhatə sahəsi özünə mıxsus dəsti xətti vardır.Bu dəsti xətti sənaye məmulatlarının səmərəli layihələndirilməsinin ümumilikdə vahid prosesini əmələ gətirən texniki və bədii tərtibatının ümumilikdə vahid prosesini əmələ gətirən texniki və bədii tərtibatı ilə izah etmək olar.Bu kompleks prosesdə texniki tərtibat predmetin məqsədəuyğunluğunu əmələ gətirir.Bədii tərtibatda isə əsas predmet rahat və gözəl etməklə ictimai təkibini tamamlayır.

      Geyimin bədii tərtibatı layihə qabağı təhlildən başlayır.Layihəqabağı təhlil ölkə və xaricdə istehsal edilən geyim nümunələrinin ən yaxşısının öyrənilməsi məqsədi ilə təhlil edilir.Burada nümunənin ictimai zərurəti,yəni,bunların sosioloji keyfiyyəti qiymətləndirilir.Həm də ictimai tələblərin öyrənilməsi üçün məmulatın buraxılışının həcmi müəyyən edilir.

      Bu problemin həll edilməsinə ictimaiyyətin rəyi kömək edir,bunun üçün sənaye modelləri istehsala tətbiq edilməzdən əvvəl geniş təhlil olunmalıdır.Tələblərə ən çox uyğun gələn kütləvi istehlakçıda moda haqqında ümumiləşdirilmiş təsəvvürə uyğun olur.

      Müasir tərtibat prosesinin xüsusiyyəti hər bir predmetin,eyni zamanda geyimin iki ictimai dəyəri (aksioloji )və morfoloji tərəflərindən baxılmalıdır.

      Göstərilən hər bir modelləşdirmə üsulu ilə bağlıdır.Birinci üsul A aksioloji sahənin istifadə edilməsi ilə bağlıdır,yəni çox sayda ictimai dəyərlərin elementləri ilə təyinatı,funksiyası,əhəmiyyətliliyi,dəyəri,bu və ya digər morfoloji kombinasiya ilə bağlıdır.

      İkinci üsul M morfoloji sahənin istifadə edilməsi ilə bağlıdır,yəni əşyanın maddi-fəza aləminin təşkilinə aid olan çox sayda müxtəlif elementləri daxildir.A və M elementlərinin sahələri ya uyğun dəlillərlə və ya tədqiq edilən strukturlarda,çertyojlarda,sxemlərdə,qrafikalarda dizayner tərtibinin xəyalən abstraksiyasıdır,yəni analoji vəziyyətlərdə müəyyən məlumat və obraz haqqında təsəvvür alınmasından ibarətdir.Bu abstraksiyalar layihəsinin predmet dünyasının əhatəsində olan spesifik münasibətlərinə əsasən yaranır.

      Tərtibatçı fəaliyyətinin sferasına nə düşürsə bunlar polyarizasiyaya məruz qalaraq iki hissəyə bölünür.Bunların biri məmulatın faydalı funksiyası və sosial dəyəridir.Dəyər hissəs dəyərin maddi-fəza substraktını – məmulatın M morfologiyasını ifadə edir.

      Belə əşyalardan olan geyim təhlil edilir,sonra isə yalnız xüsusi layihə vasitələrindən istifadə edilməsi sayəsində sintez edilə bilər;A tipli abstraksiyaya-təyinata uyğun,texniki tərəqqi,istifadədə rahatlığı,erqonomik tələblərə uyğun və digər dəyərlərini göstərmək olar.

      M tipində olan abstraksiyaya – material,konstruksiya və digər qeyri-dəyərli xassəsi olanları göstərmək olar.

      Tərtibatçı bir tərəfdən aksioloji sahənin elementləri ilə əməliyyat apararaq müxtəlif nümunələri yarada bilər.Məsələn,geyimin optimal forması və bunların uzunluğu,qolluğun qol dibi ilə optimal birləşdirilməsi,materialla məmulatın rənginin optimal həlli və b. Aksioloji sahədən alınmış bu bütöv nümunələr a “aksiolojimlər” adlanır.

      Obyektin birinci tərtibat mərhələsinin qarşısında duran əsas məqsəd əvvəlki çıxış vəziyyətinin hansı tipoloji tərtibat qrupuna aid olduğunu,bunların hansı elementlərə və əməliyyatlara daxil olmasını,bu əməliyyatların necə yerinə yetirilməsini,istehlak tələblərinə uyğun gəlməsi nöqteyi-nəzərincə bunların qiymətləndirilməsini müəyyən edir.

      Belə təhlilin məqsədi tərtibatın sintezləşdirmə mərhələsində real vəziyyətin “müavini” kimi iştirak edən,vəziyyəti ilə fəaliyyətli tanış olmaq və onun modelinin qurulmasından ibarətdir.

      Ümumi dəlillər (məsələn, fəaliyyətdə olan məmulat əyinə rahat deyildir) tərtibatçıya lazımi qədər məlumat verilə bilməz. O,ilk növbədə müəyyən etməlidir ki,söhbət geyimin hansı tipi haqqında gedir,bununla əlaqədar olaraq məmulatın strukturu,funksiyası,konstruksiyası haqqında lazım olan bütün dəlilləri dəqiqləşdirməli,istismar proseslərini,həm də morfoloji strukturunun,funksional proseslərinin və dəyərlərinin məlumat toplusu olmalıdır.Bundan əlavə tipləşdirilmiş çıxış(əvvəlki)vəziyyətini qiymətləndirmək üçün situasiyasının əhəmiyyətinə görə sırasını təyin etmək lazımdır.

      Əvvəlki vəziyyəti,məsələn paltonu etalonla müqayisə edərək tərtibatçı bir tərəfdən bunun nümunədən pis və ya yaxşı olmasını,digər tərəfdən isə onun forma və tipinin xüsusiyyətlərini müəyyən edir.

      Nəticədə,müəyyən edilir ki,xəz palto köhnəldiyinə görə istehsaldan çıxarılaraq istismar üçün nisbətən rahat,istehsal edilməsi sadə olan yenisi ilə əvəz olunmalıdır.Bununla belə tərtibatçı yaxşı nümunə formaları və kompozisiyaları haqqında məlumat əldə edərək istismarın komfortluğunu və rahatlığını təmin edir.

      Tərtibatçı obyektin layihələndirilməsini (əvvəlki vəziyyəti modelləşdirilməsini)məmulata iki müxtəlif vaxtdan asılı olaraq iki üsulla yerinə yetirilir:birincidə hərəkəti funksiyadan (mənfəət) formaya (morfologiyaya)doğru təsbit edir.Bu metodiki gedişin hər birinin öz xüsusiyyəti və üstünlüyü də vardır.

      Bədii tərtibat prosesində tərtibatçının özünəməxsus təfəkkürü aşkar olunur.

      Tərtibatçının qabiliyyəti nəticəsində obyektin strukturunun təşkilindən ,bunların uyğun formalara və obyektin ictimai-dəyəri səviyyəsinə və əksinə verilən funksiyalardan və faydalılıq dərəcəsindən predmetin əyani formalarına sərbəst keçmək qabiliyyətinə malikdir.

      Tərtibatçı yaradcılıq prosesində hər bir predmetə uyğun səviyyədə yanaşaraq gözəllik qanununa əsasən ətraf mühiti formalaşdırmaq qabiliyyətinə malikdir.

      Rəssam perspektivli modanın istiqamətinə uyğun geyimi,ayaqqabını,akssesuarların yaradılmasında sənaye məmulatının keyfiyyətinin qiymətləndirilməsi üçün obyektiv əsas olan bir neçə prinsipləri nəzərə almalıdır.

      a) Utilitar keyfiyyətlərin formalaşdırılmasının effektivliyi(işləmə qabiliyyəti,etibarlılığı),erqonomikliyi (insanla əşya arasındakı qarşılıqlı əlaqəsi rahatlığı,insan orqanizminə və bədənə uyğunluğu,rəftar edilməsini yüngülləşdirə bilən konstruksiyasının sadəliyi),texnolojililiyi(səmərəli emal üsulunun seçilməsi),konstruktivliyi(konstruksiya ilə materialın forma təşkilinin qaydaları ilə qarşılıqlı əlaqələrinə doğru yönəlmişdir);

      b) Estetik keyfiyyətlərin formalaşdırma prinsipləri(bədii formanın əmələ gəlməsi),obrazlıq (formanın bədii tərkibinə uyğunluğu),kommunikativliyi (formanın insanın mənəvi və istehlak tələblərinə uyğunluğu),plastikliyi (formanın materiallarla qarşılıqlı qarşılıqlı əlaqəsi),tektonikliyi(formanınn texnologiya ilə qarşılıqlı əlaqəsi),təşkilliyi (formanın materialın fəza üsulunun təşkilinin qaydaları ilə qarşılıqlı əlaqəsi –kompozisiyası ilə);

      c) Bədii tərtibat üçün spesifik olan məzmunu (itilitar və estetik funksiyaların vahidliyi),tektonikliyi(konstruksiya ilə formanın vahidliyi),iki keyfiyyətin birləşməsi,nümunələr tirajının artırılması,nəzərə alınan bütün keyfiyyətlər bütövlükdə məmulatın bədii-estetik keyfiyyətlərini yaradır.Bu keyfiyyətlər modelin ifadəlik göstəricilərinin struktur sxeminə kifayət qədər ətraflı daxil edilməlidir.

      Tərtibatçı yaradıcılıq prosesində hər bir predmetə uyğun səviyyədə yanaşaraq gözəllik qanununa əsasən ətraf mühiti formalaşdırmaq qabiliyyətinə malikdir.

      Konstruksiyasi hisobi asoslari

      ta’lim vazirligi, O‘rta maxsus kasb-hunar ta’lim markazi. – Toshkent :

      Noshir, 2013. – 288 b.

      Taqrizchilar:

      A.A.Xodjayev– texnika fanlari doktori, proffesor, (TAQI)

      I.U.Ibragimov– pedogogika fanlari nomzodi, dotset(Toshkent

      qurilish kammunal kasb-hunar kolleji)

      Mazkur darslikda qurlish amaliyotida metall, temirbeton, tosh-g‘isht va

      yog‘och konstruksiyalaring qo‘llanishi, ularni hisoblash va konstruksiyalarini

      lohalashni o‘rganish, turli xildagi konstruksiyalar, bino va inshootlarining texnik

      holatini tekshirish va baholay olish, yuk ko‘taruvchi konstruksiyalar haqida

      Ushbu darslik kasb-hunar kollejlari 3580303-„Turar joy va jamoat binolarida

      foydalanish va ro‘yxatdan o‘tkazish“ mutaxassisligi haqida qurilishga oid

      ixtisoslik bo‘yicha ta’lim olayotgan o‘quvchilar uchun mo‘ljallangan.

      ISBN: 978 -9943-4198-4-1

      © «NOSHIR» nashriyoti, 2013

      Qurilish konstruksiyalari fani muhandislarni shakllantiradigan

      fanlardan biri bo‘lib, uning asoslarini chuqur o‘zlashtirmoq har

      qanday binokor uchun zarurdir.

      Qurilish konstruksiyalarini loyihalash nazariyasi texnika fanlari

      sohalaridan biri bo‘lib, tejamkor va mustahkam elementlar yaratish

      ustida ish olib boradi.

      Mustahkamlik, bikrlik hamda ko‘pga chidamlilik qurilish

      konstruksiyalariga qo‘yiladigan asosiy talablardir. Binokor kons-

      truksiyaning shunday yechimini topishi kerakki, bunda konstruk –

      siya ham yuqoridagi talablarga javob bersin, ham tejamli bo‘lsin. Bu

      esa masalani samarali loyihalash muammosiga olib keladi. Qurilish

      konstruksiyalarini loyihalash nazariyasi tatbiqiy fan bo‘lganligi

      sababli mexanika, matematika, materiallar qarshiligi singari asosiy

      tabiiy fanlarning qonun-qoidalariga asoslanadi.

      Qurilish tajribasi shuni ko‘rsatdiki, hozirgi zamon kapital qu-

      rilishining asosini qurilish konstruksiyalari tashkil etadi. Demak,

      binokorlar oldida qurilish konstruksiyalarining texnik-iqtisodiy

      ko‘rsatkichlarini yaxshilash, buyumlarning tannarxini arzonlashti-

      rishdek muhim vazifa turibdi. Bu vazifani ijobiy hal etish uchun quri –

      lish konstruksiyalariga daxldor bo‘lgan nazariy va amaliy bilimlarni

      chuqur o‘rganish talab etiladi.

      Darslik olti qismdan iborat:

      Birinchi qism «Qurilish konstruksiyalarini hisoblash va loy-

      Ikkinchi qism«Metall konstruksiyalar»

      Uchinchi qism«Temirbeton konstruksiyalar»

      To‘rtinchi qism « Tosh va armotosh konstruksiyalar»

      Beshinchi qism « Yog‘och konstruksiyalar»

      Oltinchi qism «Zamin va poydevorlar» konstruksiyalarini

      hisoblash va loyihalashning nazariy va amaliy masalalarini o‘z

      ichiga olgan bo‘lib, unda konstruksiyalarini loyihalash asoslari,

      yuklar va ta’sirlar, konstruksiyalarini chegaraviy holatlar bo‘yicha

      hisoblash usullari yoritilgan.

      Mazkur darslik, “Qurilish konstruksiyalarni hisoblash asoslari”

      fanini o‘rganishdan maqsad–bo‘lajak mutaxassis qurilish amaliyoti –

      da metall, temirbeton, tosh-g‘isht, yog‘och konstruksiyalarining

      qo‘llanilishiga doir bilimlarni egallashi, ularni hisoblash va

      konstruksiyalashni o‘rganishi, turli xildagi konstruksiyalar, bino

      va inshootlarning texnik holatini tekshirish va baholay olishi, yuk

      ko‘taruvchi elementlarni zamonaviy va kelajakda uchraydigan

      konstruktiv xillari bilan tanishtiradi va ulardagi hosil bo‘ladigan

      kuchlanganlik holatini aniqlaydi. Elementlarda yuklar eng noqulay

      birgalikda ta’sir etishligidan hosil bo‘ladigan hisobiy kuchni

      aniqlashni va shunga mos samarali kesim yuzani tanlashni o‘rgatadi.

      Nazariy mavzular yanada tushunarli bo‘lishi uchun darslikda

      misol va masalalar yechishga keng o‘rin berilgan va shularga

      tegishli bo‘lgan rasm, jadval va sxemalar keltirilgan.

      Mazkur darslikning 2, 3, 4, 5, 6, 7 – boblari Q.A.Saydullayev,

      11, 12, 13, 14 boblari Sh.R. Nizomov, so‘z boshi, kirish 1, 8, 9,

      10-boblar S.A. Yusufxo‘jayevlar, 15,16,17,18,19,20,21-boblar esa

      Sh.R. Nizomov va S.A. Yusufxo‘jayevlar tomonidan birgalikda

      Darslikning sifatini yaxshilash yuzasidan bildiriladigan barcha

      fikr -mulohazalar mualliflar tomonidag minnatdorchilik bilan qabul

      Qurilish sohasida yuqori malakali kadrlar tayyorlashni tashkil

      etishni takomillashtirish va sifatini oshirish hozirgi kunda ta’lim

      mazmunini tashkil qiladi. Chunki, ta’lim muassasasida olingan

      ilm kelajakda mutaxassisning salohiyatini va jamiyatdagi o‘rnini

      Mamlakatimizning ishlab chiqarishiga zamonaviy texnologiya-

      larning kirib kelishi va ularning talablariga javob beradigan bino

      va inshootlarni loyihalash talab etiladi. Buning uchun binokor

      quruvchi kadrlar yetarli bilim saviyasiga ega bo‘lishlari lozim.

      O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2009-

      yil 20-martdagi 80 – sonli “O‘rta maxsus, kasb – hunar ta’limi

      muassasalari uchun darsliklar va o‘quv qo‘llanmalarini nashr etish

      dasturi to‘g‘risidagi” qarorining ijrosini ta’minlash maqsadida

      Toshkent arxitektura-qurilish instituti “Qurilish konstruksiyalari”

      kafedrasida shu soha bo‘yicha ko‘p yillik tajribalariga tayangan

      holda “Qurilish konstruksiyalarni hisoblash asoslari” fanidan

      Mazkur darslikning maqsadi o‘quvchiga qurilish konstruksiya-

      larini hisoblash usullari va loyihalash asoslarini o‘rgatishdan iboratdir.

      Bunda konstruksiyaning yuk ko‘tarish qobiliyatini aniqlash, yangi kon-

      struktiv yechimlarni ishlab chiqishda, seysmik hududlarda binolar-

      ning umrboqiyligini ta’minlash hamda konstruksiyalarning tashqi

      omillarga bo‘lgan ta’siri o‘rganiladi.

      Mustahkamlik, bikrlik hamda ko‘pga chidamlilik qurilish

      konstruksiyalariga qo‘yiladigan asosiy talablardir. Binokor –

      quruvchi konstruksiyaning shunday yechimini topishi kerakki, bunda

      konstruksiya ham yuqoridagi talablarga javob bersin, ham tejamli

      bo‘lsin. Bu esa masalani optimal loyihalash muammosiga olib keladi.

      Darslikning metall konstruksiyalari qismida dotsent Q.A

      Saydullayev. Yog‘och konstruksiyalari” qismida dotsent S Tursunov

      vaY. M. Mahkamov hamdazamin va poydevorlar” qismida esa dotsent

      S.S Sayfutdinov tomonidan qilingan ilmiy ishlar matinlaridan

      Mualliflar darslikni tayyorlashda va matnni kompyuterga

      kiritishda yordamlashgan assistent R.Q. Jumaniyozovga o‘zlarining

      samimiy minnatdorchiliklarini bildiradilar.

      Kitobda birliklarning Xalqaro tizimi (SI) dan hamda ST SEV

      1565-79 ning va ISO 3898 raqamli “Belgilar va asosiy ramzlar”

      Xalqaro standartlarning yangi tizimidan foydalanildi.

      Darslik 3580303 – “Turar joy va jamoat binolaridan foydalanish

      va davlat ro‘yxatidan o‘tkazish inspektori” akademik litsey va kasb-

      hunar kolleji o‘quvchilari hamda undan qurilish sohasi bo‘yicha

      ta’lim olayotgan kollej o‘quvchilar ham foydalanishlari mumkin.

      1-QISM. QURILISH KONSTRUKSIYALARI HISOBI

      1-BOB. QURILISH KONSTRUKSIYALARINI

      HISOBLASH VA LOYIHALASH TARTIBI

      1.1. Konstruksiyalarni hisoblash va loyihalashning maqsadi

      va vazifalari

      Qurilish konstruksiyalari loyihalash deganda, ularning statik

      (yoki dinamik) kuchlarga, elementning kesim yuzasini hisoblash

      va loyihalash tushuniladi.

      Umuman qurilish konstruksiyalarini hisoblash ikki bosqichdan

      1.Elementlardagi kuchlanishni aniqlash va bu kuchlanish asosida

      kesim yuzasini topish;

      2.Konstruksiyaning egilishini me’yoridan oshmasligini tekshi-

      rish Loyihalangan konstruksiyalarning samaradorligi ularning tex-

      nik – iqtisodiy ko‘rsatkichlari darajasiga qarab baholanadi.

      Beton qurilish materiallari ichida eng ko‘p qo‘llaniladi. Beton

      narxi boshqa materiallarga nisbatan ancha arzon. Zero uning mexanik

      xususiyati po‘latnikiga qaraganda ancha farq qiladi. Bunday holatda

      betonga teng keladigan material yo‘q. Uning tarkibiga hamma yerda

      mavjud bo‘lgan mahalliy materiallar kiradi. Yana bir ma’qul bo‘lgan

      tomoni shundan iboratki, beton mustahkamligi yildan yilga ortib

      boradi. Bu xususiyat temirbeton konstruksiyalarining uzoq davrga

      chidamli ekanligini ko‘rsatadi. Betonning arxitektura va konstruktiv

      imkoniyatlari haqida gapirmasa ham bo‘ladi.

      Hisoblashda ko‘zda tutilgan asosiy maqsad, temirbeton kon-

      struksiyalari yuk ostida ishlaganda ularni eng tejamli o‘lcham-

      larini tanlash va shu bilan birga xavfsizlik, ishonchlilik va

      uzoqqachidamlilik talablariga javob berishiga erishishdir.

      Hisoblashning asosiy vazifasiga tashqi yuk ta’siridan konstruksiya

      elementlarida hosil bo‘ladigan zo‘riqishlarni aniqlash talab etilgan

      kesim yuzalar,armaturalar miqdorini hamda konstruksiya ishchi

      chizmalarini tayyorlashdagi zarur ma’lumotlarni aniqlash kiradi.

      Konstruksiyani hisoblash qurilish me’yorlari talablari asosida

      amalga oshiriladi. Qurilish me’yorlari va qoidalari – QMQ qurilish

      konstruksiyalari nazariyasining amaliy natijasi hisoblanib, u kon-

      struksiyalarni loyihalashda, qurishda va foydalanishda erishilgan

      yutuqlarni o‘zida aks ettiradi. Elementning normal kesim yuzasining

      samarali shakli va o‘lchamlarini, betonning optimal sinfini, ishchi

      armaturaning sinfi, kesim yuzasini va elementni yorilishga bardoshiga

      va bikrligini hisobga oladigan kesim yuzasi, hisobiy kesim yuza

      deyiladi. Konstruksiya deganda, element qismlarini birlashtirish

      tushuniladi. Konstruksiyalash esa binolarni konstruktiv xal etish,

      ularning elementlaridan ishchi, montaj armaturasini joylashning

      samarali sxemasini belgilash, opalobka va armatura konstruksiya

      uzellari va elementlari chizmalarini ishlab chiqishdan iborat bo‘ladi.

      Konsruksiyalarning loyihalash, kesim yuzasi haqidagi ma’lumotlar

      asosida, me’yor talablarni hisobga olgan holda bino va inshootni

      qurish va ishlatish jarayonida mustahkamligi, yoriqbardoshligi va

      bikrligini ta’minlaydigan hisobiy kuchni aniqlashdan iborat bo‘lishi

      1.2 Qurilish konstruksiyalariga qo‘yiladigan talablar

      Qurilish konstruksiyalari ularga qo‘yiladigan funksional, tex-

      nik, iqtisodiy, estetik va boshqa talablarni hisobga olgan holda

      Funksional talablarga ko‘ra har bir konstruksiya qanday

      maqsadga mo‘ljallangan bo‘lsa, shunga mos bo‘lishi hamda bino

      yoki inshootda bajarilayotgan texnologik jarayonlarning qulay va

      xavfsiz bo‘lishini ta’minlashi lozim.

      Texnik talablar konstruksiyaning zarur mustahkamligi, bikrligi

      va uzoqqa chidashini ta’minlashga qaratiladi.

      Qurilish konstruksiyalariga qo‘yiladigan muhim talablarga

      tayyorlash va ishlatishdagi tejamliligi, industrialligi va texnologi-

      Zavodlarda tayyorlangan elementlardan iborat yig‘ma

      konstruksiyalar bu talablarni to‘liq qanoatlantiradi.

      Iqtisodiy talablar konstruksiya materiali, uning tipi (masalan,

      fermalar yoki to‘sinlar) va asosiy o‘lchamlari (masalan, to‘sin

      balandligi va eni) ni tanlashga katta ta’sir ko‘rsatadi.

      Konstruktiv yechimlar konstruksiyalarni muayyan shart-

      sharoit-larda ishlatishning texnik-iqtisodiy jihatdan maqsadga

      muv-ofiqligiga asoslangan holda, material va energiya sarfini,

      shuningdek, sermehnatligini hamda qurilish obyekti narxini

      maksimal darajada kamaytirishni hisobga olgan holda tanlangan

      bo‘lishi kerak. Bunga quyidagilarni amalga oshirish orqali erishish

      mumkin:samarali qurilish materiallari va konstruksiyalaridan

      – konstruksiyalarning massasini kamaytirish;

      – materiallarning fizik-mexanik xususiyatlaridan to‘liq foyda-

      – mahalliy qurilish materiallarini ishlatish;

      – asosiy qurilish materiallarini tejamkorlik bilan sarf qilishga oid

      tegishli talablarga rioya qilish.

      Loyihalashda yechimlarning bir necha variantlari tuzilib, ularda

      konstruksiyalarni tayyorlash va qurishdagi materiallar, energiya,

      mehnat sarfi, qurilish narxi va muddatlariga oid ko‘rsatkichlar

      aniqlanadi; konstruksiyaning me’moriy ko‘rkamligi ham e’tiborga

      olinadi. Variantlarni taqqoslash orqali eng maqbul yechim tanlab

      Konstruksiyalarning tejamliligi ularga qo‘yiladigan asosiy

      talablardan biri hisoblanadi. Tejamlilik – materiallar sarfi va

      tannarxi, konstruksiyalarni tayyorlash, qurilish maydoniga tashib

      keltirish, montaj qilish va ulardan foydalanishdagi xarajatlarga

      Bu tanishuv parchasidir. Asarning to‘liq versiyasi

      Бу танишув парчасидир. Асарнинг тўлиқ версияси

      Это был ознакомительный отрывок. Полную версию можно

      Do’stlaringiz bilan baham:

      Ma’lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2023
      ma’muriyatiga murojaat qiling

      Related posts:

      1. Açıq drs azrbaycan dilindn 3-sinif
      2. 3 qrup ixtisaslar
      3. Azərbaycan dilində qrammatik sinonimlik
      4. Fransız dili dərsliyi

Published in ! Без рубрики

Comments are closed, but trackbacks and pingbacks are open.