Gürcüstanda etnik azərbaycanlıların ibtidai təhsil problemləri – ARAŞDIRMA

Axar.az xəbər verir ki, tədqiqatda ölkədə yaşayan etnik azlıqların daha çox öz dini təşkilatlarına güvəndiyi əks olunub. Ondan sonrakı yerlərdə Avropa Birliyi, polis və KİV qərarlaşıb.

Gürcüstanda etnik azlıqlarla bağlı ŞOK TƏDQİQAT

Axar.az xəbər verir ki, tədqiqatda ölkədə yaşayan etnik azlıqların daha çox öz dini təşkilatlarına güvəndiyi əks olunub. Ondan sonrakı yerlərdə Avropa Birliyi, polis və KİV qərarlaşıb.

Etnik azlıqlar daha az Gürcüstandakı siyasi partiyalara, Türkiyə, Ermənistan, Azərbaycan, Rusiya hökumətlərinə, eləcə də Gürcüstan hökuməti, parlamenti və prezidentinə güvəndiklərini bildiriblər. Bununla belə, entik azlıqların arasında da bu sistemlərə, təşkilatlara qarşı yanaşmada müəyyən fərqlərin mövcud olduğu müəyyən olunub. Məsələn, ölkədəki erməni icması ən az Türkiyə hökumətinə güvəndiyini açıqlasa da, Azərbaycan icması üçün bu sırada Ermənistan, kistlərdə Rusiya, osetinlərdə isə Ermənistan və Azərbaycan dayanır.

Tədqiqatda həmçinin etnik azlıqların parlamentdə ən yaxşı təmsil olunduqları çağırışın 2016-cı ilə aid olduğu bəlli olub. Belə ki, bu çağırışda parlamentdə 11 etnik azlıq nümayəndəsi özünə yer edib və bu da ümumi deputatların 7,3%-ni təşkil edib.

Etnik azlıq nümayəndələrinin 74,5%-i Gürcüstandakı parlament seçkisində iştirak etdiklərini desələr də, onların 91,5%-i seçki kampaniyalarının planlaşdırılmasında heç vaxt iştirak etməyib. Etnik azlıqların fikrincə, Gürcüstanın siyasi məkanında etnik azlıqların maraqlarını ifadə edən siyasi partiya yoxdur. Belə ki, etnik azlıq nümayəndələrinin 70%-nin iddiasına görə, partiyalar heç bir formada etnik azlıqlarla əməkdaşlıq etmək istəmir. Azlıqların nümayəndələrinin cəmi 12,6%-i siyasi partiyalara güvəndiklərini bəyan edib.

Etnik azlıqların daha çox yaşadığı Qardabani, Marneuli, Bolnisi, Dmanisi, Çalka, Ahalsıx, Axalkalaki, Ninoçminda kimi bölgələrdə yerli özünüidarəetmə orqanları ilə bağlı vəziyyət bərbad gündədir. Belə ki, ümumilikdə 8 bölgədəki özünüidarəetmə orqanlarının məclislərində ortalama olaraq hər 779 gürcüyə 1 nümayəndə düşdüyü halda, ermənilər üçün bu ortalama 1116 nəfərdir. Ən bərbad göstərici isə azərbaycanlılarla bağlıdır. Belə ki, azərbaycanlılar üçün bu ortalama göstərici 2945 təşkil edir. Etnik azlıq nümayəndələrinin 83,6%-i heç vaxt yerli özünüidarəetmə orqanlarının illik büdcə müəyyənləşdirilməsi, şəhər şurasının iclasında iştirak və sairə kimi tədbirlərində iştirak etməyib.

Tədqiqat zamanı bəlli olan başqa məqam gürcü diliylə bağlı olub. Belə ki, müəyyən edilib ki, gürcü dilinin bilik səviyyəsi nə qədər yüksəkdirsə, o qədər də şəxslərin siyasi proseslərdə iştirak imkanları artır. Gürcüstandakı etnik azlıqlar arasında gürcü dilinin bilmə səviyyəsinə görə ilk yerdə kistlər (tədqiqatda bunun üçün nəzərdə tutulan 25 baldan 22,11-ni toplayıblar – red.) qərarlaşıblar. Ondan sonrakı yerlərdə osetinlər (21,67 bal) qərarlaşıblar. Azərbaycanlılarda bu göstərici 9,67 təşkil edib.

Əvvəlki xəbər

Azərbaycanlı hakim UEFA-dan təyinat aldı

Gürcüstanda etnik azərbaycanlıların ibtidai təhsil problemləri – ARAŞDIRMA

Tbilisi. 24 yanvar. REPORT.AZ/ Gürcüstanda yaşayan milli azlıqların təhsil problemi aktuallaşıb. “Report”un Gürcüstan bürosu xəbər verir ki, son illərin araşdırmaları ölkədə yaşayan etnik toplumların heç də hamısının ibtidai təhsil ala bilmədiyini göstərir. “Açıq Cəmiyyət-Gürcüstan” Fondunun son bir neçə ildə apardığı araşdırma zamanı məlum olub ki, etnik azlıqların nümayəndələrinə keyfiyyətli təhsil vermək üçün dövlət tərəfindən həyata keçirilmiş tədbirlərə baxmayaraq, hələ də gənclərin təhsil problemləri mövcuddur. Etnik azlıqlardan olan şagirdlər öz gürcü həmyaşıdları ilə müqayisədə ümumi təhsilə daha az qoşulmuş olurlar. Etnik azərbaycanlı uşaqların yalnız 86 faizi, etnik erməni uşaqların isə 93 faizi ibtidai təhsil alır. Etnik azlıqların nümayəndəsi olan yeniyetmələrin yalnız 59 faizi ümumi təhsilin orta pilləsinə qoşulublar. Eyni dövrdə isə gürcü yeniyetmələrin 85 faizi orta təhsil pilləsində oxuyurmuş. (International Institute for Education Policy, Planning and Management, 2011). Şagirdlərin də ümumi təhsildə iştirakında etnik kimliyə görə fərq var. Belə ki, etnik azlıqlardan olan şagirdlərin qarşısında duran problemlər, əsasən, qeyri-gürcü dilli məktəblərdə təhsilin keyfiyyəti və ali təhsilin əlçatan olması ilə əlaqəlidir. Əgər ümumi təhsilin keyfiyyətinin dolayı göstəricisi kimi məktəbin buraxılış və attestat, həmçinin vahid milli imtahanları götürsək, aydın görünər ki, qeyri-gürcü dilli məktəblərdə təhsilin keyfiyyəti gürcü dilli məktəblərlə müqayisədə çox aşağıdır. Məktəbin attestat imtahanlarında qeyri-gürcü dilli məktəblərin məzunları arasında qeyri-kafi qiymət alanların faiz göstəricisi müxtəlif fənlərə görə 8,23 faizdən 29,95 faizədək dəyişir. Etnik azlıqların şagirdləri ümumi təhsil pilləsində başqa problemlərlə də üz-üzədirlər. Bu, ilk növbədə, təhsil resurslarının nə qədər əlçatan olmasına aiddir. Gürcü dilindən tərcümə olunmuş dərsliklərin keyfiyyəti əksər hallarda aşağı səviyyədədir və orada yazılanları şagirdlər hətta öz dillərində belə başa düşə bilmirlər. Əsasən, mülki təhsil fənlərinin öyrədildiyi “Bilingual dərsliklər” adlandırılan dərsliklərə gəldikdə isə, onu demək olar ki, kitabda verilmiş bu formalı mətnlər müvafiq dil biliyi olmadığına görə şagirdlər üçün, bəzən hətta müəllimlər üçün belə anlaşılmaz olaraq qalır. Müvafiq olaraq, şagirdlər bu kimi mətnlərin verildiyi kitablardan tam biliyi əldə edə bilmirlər. Doğma dildə yazılmış və ya tərcümə olunmuş bədii ədəbiyyat etnik azlıqların şagirdləri üçün hər zaman əlçatan deyildir. Əksər hallarda məktəb kitabxanalarında belə resurslar çatışmır və ya ümumiyyətlə yoxdur. Etnik azlıqların nümayəndələrinin tədris prosesində əhəmiyyətli problem kimi dərsdə iştirak və məktəbdən yayınmanın qarşısının alınması hərəkət mexanizmləri durur. Dərslərə qeyri – müntəzəm davamiyyət isə son nəticədə təhsili buraxmaqla da bağlı ola bilir. Gürcüstanın Milli Statistika Xidmətinin məlumatlarına əsasən 2015-2016-cı tədris ilinin başlanğıcında 12 441 şagird təhsilini yarımçıq buraxıb ki, bu da 2014-2015-ci tədris ilində təhsil alan şagirdlərin ümumi sayının 2,3 faizi deməkdir. Gürcüstanın başqa bölgələri ilə müqayisədə Kvemo Kartlidə (3,8 faiz) və Samtsxe-Cavaxetidə (2,1%) təhsili buraxmaq göstəricisi daha yüksəkdir. Bu isə o deməkdir ki, etnik azlıqların kompakt yaşadıqları bölgələrdə müxtəlif səbəblərdən daha çox şagird təhsildən yayınır. Kvemo Kartli bölgəsi İHHŞ “Təhsilin İdarə Olunmasının Məlumat Sistemi”nin məlumatlarına əsasə, 2015-2016-cı tədris ilində Kvemo Kartli bölgəsində təhsilini yarımçıq qoyan şagirdlərin 20 faizi səbəb kimi xaricə getməyi göstərir. Samtsxe-Cavaxetidə bu kimi şagirdlərə düşən pay isə 34 faizdir. Həmçinin Kvemo Kartli bölgəsində işə başlamaq məqsədilə də təhsildən yayınan şagirdlər çoxdur – 18 faiz. Samtsxe-Cavaxetidə isə məktəbdən çıxıb gedən şagirdlərin yalnız 7 faizi işə başlamaq məqsədini göstərib. Gürcüstanın Əmək Məcəlləsinə görə, gecə işləməyin qadağan olunmasına baxmayaraq, 10-17 yaş arasında olan işləyən uşaqların 31,5 faizi bəzən gecələr də işləməli olur. Ən çox uşaq Samtsxe-Cavaxetidə (15,1%) işləyir və erməni uşaqlar öz azərbaycanlı və gürcü həmyaşıdları ilə müqayisədə daha çox müxtəlif işlər görməli olurlar. “Report”un araşdırmasına görə, bu gün Gürcüstanda 2 min 85 dövlət məktəbi var. Bu məktəblərdə 575 mindən çox şagird təhsil alır. Məktəblərin yalnız 119-u azərbaycanlıların yığcam yaşadıqları bölgələrdədir. Gürcüstanda azərbaycanlıların yığcam yaşadıqları bölgələrdə onların öz ana dillərində və ya qarışıq dillərdə (Azərbaycan dilində, gürcü-Azərbaycan, Azərbaycan-erməni, Azərbaycan-rus-gürcü) təhsil verən 119 məktəb fəaliyyət göstərir. Amma bu 119 məktəbin heç də hamısında təkcə azərbaycanlılar təhsil almırlar. Məsələn paytaxt Tbilisidəki 73 saylı Azərbaycan məktəbində azərbaycanlılarla yanaşı gürcü və ruslar da təhsil alırlar. Amma burada azərbaycanlılar çoxluq təşkil etdiyi üçün məktəb Azərbaycan məktəbi adlanır. Paytaxtdakı 64 saylı məktəbdə isə azərbaycanlılar, ruslar, ermənilər və gürcülər bir yerdə bərabər hüquqda təhsil alırlar. Paytaxtın İsani-Samqori rayonundakı məktəbdə də azərbaycanlılarla gürcülər bərabər təhsil alırlar. Əhalisinin 85 faizindən çoxunun azərbaycanlılar təşkil etdiyi Marneuli rayonunda 51 məktəb var. Bunlardan 2-də azərbaycanlılarla yanaşı ermənilər, 2-də azərbaycanlı və ruslar, 4-də isə azərbaycanlılar və gürcülər bir yerdə təhsil alırlar. Qalan 43 məktəbdə isə sırf azərbaycanlı uşaqlar təhsil alırlar. Marneulidə yalnız erməni uşaqların təhsil aldıqları 6 məktəb var. Soydaşlarımızın yığcam yaşadıqları Bolnisi rayonunda isə 19 Azərbaycan məktəbi var. Bunlardan 2-sində gürcülərlə azərbaycanlılar birgə təhsil alırlar. Kvemo Kartli bölgəsinin Qardabani rayonunda 13 Azərbaycan məktəbi var. Bunların da 7-də azərbaycanlılarla gürcülər birgə bilik alırlar. Dmanisi rayonunda 17 belə məktəb var. Onlardan 16-da azərbaycanlılar, 1-də isə gürcü və azərbaycanlı uşaqlar bir yerdə təhsil alırlar. Azərbaycanlıların yığcam yaşadıqları Tetri Tskoro rayonunda 1 Azərbaycan və bir gürcü-Azərbaycan məktəbi var. Laqodexi rayonundakı 5 Azərbaycan məktəbindən 1-də soydaşlarımızla gürcülər elmin sirlərini birlikdə öyrənirlər. Gürcüstanın iri şəhərlərindən olan Rustavidə azərbaycanlılar iki məktəbdə gürcülərlə bir yerdə təhsil alırlar. Bu gün Gürcüstanın Saqorejo rayonunda 4 Azərbaycan və iki qarışıq (gürcü-Azərbaycan) məktəbi var. Tsalka rayonunda da iki Azərbaycan məktəbi var ki, bunların da birində gürcü və azərbaycanlı uşaqlar bir yerdə oxuyurlar. Gürcüstanın Elm, Təhsil və İdman Nazirliyindən bildiriblər ki, ölkə vətəndaşlarının hamısının eyni səviyyədə təhsil almaq hüququ vardır. Onların heç biri diskriminasiyaya məruz qala bilməzlər. Ali və orta məktəblərdə təhsilin keyfiyyətini yüksəltmək üçün Gürcüstan hökuməti bir sıra proqramlar həyata keçirir. Azərbaycan dövləti də qonşu Gürcüstanda yaşayan soydaşlarımızın təhsil problemlərinin həllinə biganə qalmır. Gürcüstandakı soydaşlarımızın Azərbaycan dilində dərsliklərlə təmin olunmasının əsası 1994-cü ildə ulu öndər Heydər Əliyev tərəfindən qoyulub. Bu gün Prezident İlham Əliyev də bu işə xüsusi diqqət göstərir. Dövlət başçısının tapşırığına əsasən Təhsil Nazirliyi Gürcüstanda yaşayan azərbaycanlıların təhsil problemlərini diqqətlə öyrənib və onların dərsliklərlə təminatı istiqamətində mühüm addımlar atır. Nazirlik Gürcüstana 2016-2017-ci tədris ili üçün bu ölkədəki azərbaycandilli məktəblərin I, II, III, V, VII və IX sinifləri üçün 14 adda 16 900 ədəd Azərbaycan dili və ədəbiyyatı dərslikləri, eləcə də müəllimlər üçün metodik vəsaitlər göndərib. Ümumilikdə, isə 1994-cü ildən bu günədək Gürcüstandakı soydaşlarımıza I-XI sinif şagirdləri üçün 560 mindən çox müxtəlif adda dərs vəsaiti göndərilib. Bu kitablar Gürcüstanda yaşayan azərbaycanlı şagirdlərin mükəmməl təhsil almalarında mühüm rol oynayacaq.

Gürcüstanda etnik münaqişələr

Açar sözlər: Gürcüstan, Abxaziya, Acarıstan, Cənubi Osetiya, Cənubi Qafqaz, muxtariyyət, etnik münaqişələr
Key words: Georgia, Abkhazia, Adjara, South Ossetia, South Caucasus, autonomy, ethnic conflicts
Ключевые слова: Грузия, Абхазия, Аджария, Южная Осетия, Южный Кавказ, автономия, этнический конфликт

Tarix boyu Qafqaz ərəb, rus və türklərin qurduğu böyük dövlətlər arasında bufer zona olmuşdur [7, s.60]. Qafqazın bu quruluşu onun kiçik bir hissəsini təşkil edən Gürcüstana da aiddir. Qonşu ölkələrin şəxsiyyətlərini daşıyan xalqlar Gürcüstanın sərhəd bölgələrində yaşayırlar. Türkiyə ilə sərhədində müsəlmanların yaşadığı “Acarya”, Ermənistan ilə sərhədində ermənilərin yaşadığı “Cavaxeti”, Dağıstanla olan sərhədində dağıstanlılar yaşadığı “Kaxeti”, Azərbaycan ilə sərhədində azərbaycanlıların yaşadığı “Kveto Kartli” bölgəsi vardır. Bu sahələr kəskin bıçaq silsiləsinə bənzəyir. Bir tərəfdən qonşu ilə münasibətləri asanlaşdırır və yaxınlaşdırır, digər tərəfdən qonşusuna soydaş bəhanəsi ilə müdaxilə etməyə imkan verir. Gürcüstanda, bütün regionda olduğu kimi, fərqli etnik ünsürlər bir araya gəlmişdir [4, s.333]. Bunlardan ən əhəmiyyətlisi Megreller, Svan, Abxaz, Osetinlər, İnquşlar, Acarlar və sayı getdikcə azalan Batlardır. Megreller və Svan cəmiyyətin əksəriyyətini təşkil edən və sistemdə problem yaşamayan qruplardır.

Həm xristian, həm də sünni müsəlman əhalidən ibarət abxaz əhalisi Abxaziya bölgəsində muxtar respublika kimi yaşayır. Bu gün abxaz əhalisi daha çox Türkiyədə yaşayır. Abxaziya isə pravoslav xristian olaraq qalır və Abxaziyanın abxaz əhalisi cəmi 17% azlığı təşkil edir [6, s.29].