Hicran mirzəyeva iqt dövlət tənzimlənməsi

Tarixən ABŞ hökumətinin biznes işlərinə münasibətdə siyasəti fransızca «laissez-faire» – «onu özbaşına burax» ifadəsi ilə müəyyənləşib. Bu konsepsiya Adam Smitin iqtisadi nəzəriyyələrindən götürülüb; 19-ci əsrdə yaşamış bu şotlandın əsərləri Amerika kapitalizminin inkişafına güclü təsir göstərib. Smitin inancına görə, şəxsi maraqların cilovu sərbəst buraxılmalıdır. Onun dediyinə görə, bazarlar sərbəst olarsa və rəqabətə əsaslanarsa, öz maraqlarına uyğun motivə edilən özəl şəxslərin əməyinin məcmusu cəmiyyət üçün daha çox fayda verəcəkdir. Smit bəzi dövlət müdaxiləsi formalarına, xüsusilə də azad sahibkarlıq üçün zəmin yaradan qanunlara üstünlük verirdi. Ancaq məhz «laissez-faire» praktikalarını müdafiə etməsi Amerikada – fərdə inam və hakimiyyətə qarşı inamsızlıq üzərində qurulan bir ölkədə ona böyük şöhrət qazandırmışdı. Halbuki «laissez-faire» praktikaları şəxsi maraqların bir sıra hallarda yardım üçün dövlətə müraciət etməsinə mane olmurdu. 19-cu əsrdə dəmir yol şirkətləri hökumətdən torpaq qrantları və ictimai subsidiyalar almışdı. Kəskin xarici rəqabətlə üzləşən sənaye sahələri xarici ticarət siyasəti vasitəsilə qoruna bilmələri üçün dəfələrlə dövlətə müraciət etmişlər. Demək olar ki, bütünlüklə şəxsi əllərdə olan Amerika kənd təsərrüfatı bütün dövrlərdə dövlət yardımından yararlanmışdır. Digər sənaye sahələri də dövlətdən vergilərin azaldılmasından tutmuş birbaşa subsidiyalara kimi bir sıra yardımlar almağa çalışmış və buna nail olmuşlar.
Özəl sənayenin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi iki kateqoriyaya – iqtisadi və sosial tənzimləməyə bölünür. İqtisadi tənzimləmə başlıca olaraq qiymətlərə nəzarət etməyə çalışır. Nəzəri cəhətdən alıcıları və müəyyən şirkətləri (adətən kiçik biznes müəssisələrini) daha qüdrətli şirkətlərdən qorumaq məqsədilə qəbul edilən iqtisadi tənzimləmə qanunlarına adətən bazarda tam rəqabət şəraitinin mövcud olmaması və bu səbəbdən onun öz-özünü qoruya bilməməsi ilə bəraət qazandırılır. Bununla belə, bir çox hallarda iqtisadi tənzimləmə qaydaları şirkətləri, onların özlərinin ifadəsi ilə desək, bir-birləri ilə destruktiv rəqabətdən qorumaq üçün qəbul edilir. Sosial tənzimləmə isə təhlükəsiz iş yerləri və təmiz ətraf mühit kimi qeyri-iqtisadi məqsədləri inkişaf etdirir. Sosial tənzimləmələr zərərli korporativ davranışlara yol verilməməsinə və ya onların qadağan olunmasına, yaxud sosial cəhətdən arzuolunan davranışların təşviq olunmasına yönəldilir. Məsələn, hökumət fabrik və zavodların havaya buraxdığı tullantılara nəzarət edir və öz işçilərinə müəyyən standartlara müvafiq sağlamlıq və pensiya müavinətləri təklif edən şirkətlərin vergilərini azaldır.
Amerika tarixi «laissez-faire» prinsipləri ilə hər iki dövlət tənzimləməsi tipinin vacibliyi arasında təkrar-təkrar kəskin tərəddüdlərə şahid olmuşdur. Son 25 il ərzində həm liberallar, həm də mühafizəkarlar eyni şəkildə iqtisadi tənzimləmənin bəzi kateqoriyalarının ixtisarı və ya tamamilə ləğvinə çalışmışlar; onların fikrincə, bu tənzimləmələr alıcıların mənafeyi baxımından şirkətləri rəqabətdən düzgün qorumur. Ancaq siyasi liderlərin sosial tənzimləmələrlə bağlı görüşləri kəskin sürətdə bir-birindən fərqlənir. Liberallar müxtəlif qeyri-iqtisadi məqsədləri təşviq edən dövlət müdaxilələrinə daha çox üstünlük verdikləri halda, mühafizəkarlar bu məsələyə daha çox biznes müəssisələrinin rəqabət gücünü və səmərəsini azaldan zorakı bir müdaxilə kimi baxırlar.

Prezident Dövlət Miqrasiya Xidmətinin əməkdaşlarını təltif etdi

Dövlət Miqrasiya Xidmətinin (DMX) əməkdaşları ali xüsusi rütbələr, eləcə də orden və medallarla təltif olunublar.

Prezident.az-ın məlumatına görə, bununla əlaqədar Prezident İlham Əliyev müvafiq sərəncamlar imzalayıb.

Sərəncama görə, DMX rəisinin müavini Elman Məmməd oğlu Əliyevə II dərəcəli dövlət miqrasiya xidməti müşaviri, DMX-nin Bakı şəhər regional miqrasiya baş idarəsinin rəisi İslam Məsum oğlu Ağayevə III dərəcəli dövlət miqrasiya xidməti müşaviri ali xüsusi rütbəsi verilir.

Digər bir sərəncamla xidməti vəzifələrini yerinə yetirərkən fərqləndiklərinə görə DMX-nin aşağıdakı əməkdaşları orden və medallarla təltif edilirlər:

3-cü dərəcəli “Vətənə xidmətə görə” ordeni ilə:

Abdullayev İsmayıl Əli oğlu;

“Miqrasiya orqanlarında qulluqda fərqlənməyə görə” medalı ilə:

Bədəlov Ayxan Əli oğlu

Əliyev Amid Həbib oğlu

Hüseynov İlyas Fətulla oğlu

Hüseynova Nigar Elxan qızı

Quliyev Sunay Arif oğlu

Quliyev Vəli Nüsrəddin oğlu

Mirzəyev Vüqar Həmid oğlu

Səttarova Əfsanə Ziyadxan qızı

Şahmarov Elnur Qaçay oğlu

Tağıyev Faiq Arif oğlu.

Hicran Mirzəyeva

Hicran Mirzəyeva — İqtisad elmləri üzrə fəlsəfə doktoru.

Mirzəyeva Hicran Əmirxan qızı 1979-cu ildə sentyabrın 4-də Sumqayıt şəhərində anadan olmuşdur. 1986-1996- cı illərdə Sumqayıt şəhər Tofiq İsmayılov adına 29 saylı orta məktəbi bitirmişdir. 1997-ci ildə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin “Ərzaq mallarının əmtəəşünaslığı” fakültəsinə daxil olmuş, 2001-ci ildə bakalavr pilləsini başa vurmuş, həmin ildə Azərbaycan Dövlət İqtisad Universitetinin magistraturasına daxil olmuş və 2003-cü ildə magistr dərəcəsi almışdır. 2003-2009-cu illərdə Azərbaycan Elmi-Tədqiqat Kənd Təsərrüfatının İqtisadiyyatı və Təşkili İnstitutunda böyük elmi işçi, aparıcı elmi işçi, kadr işləri üzrə baş mütəxəssis, “Ümumi” şöbənin müdiri vəzifələrində işləmişdir. 2009-2010-cu illərdə Azərbaycan Respublikası Auditorlar Palatasında aparıcı mütəxəssis və baş mütəxəssis, 2010-cu ildə isə “Aqrarkredit” Qapalı Səhmdr Cəmiyyətində mühasib vəzifəsində işləmişdir. 2004-cü ildə Az.ETKTİ və Tİ-da dissertanturaya qəbul olmuş və 2010-cu ildə həmin institutda fəaliyyət göstərən ixtisaslaşdırılmış dissertasiya şurasında namizədlik işini müdafiə edərək iqtisad üzrə fəlsəfə doktoru alimlik dərəcəsi almışdır. [1] Bu müddətdə respublika və xarici ölkələrin nüfuzlu nəşrlərində 20-dən çox elmi məqaləsi dərc olunmuşdur. 2010-cu ildən Azərbaycan Əmək və Sosial Münasibətlər Akademiyasında akademik məsləhətçisi, 2011-ci ildən isə “İqtisadiyyat və inzibati idarəetmə” fakültəsinin dekanı vəzifəsində işləyir. [2]

İstinadlar

1. ↑ [ELMLƏR DOKTORU HAZIRLIĞI ÜZRƏ DİSSERTANTLAR BARƏDƏ MƏLUMAT (2011-ci il)]
2. ↑ Universitet-İş Dünyası Əlaqələri Dəyirmi Masa – 1 [ölü keçid]

• “AQRAR İQTİSADÇI ALİMLƏR”, Kitab, Bakı-2012, “Şərq-Qərb” Nəşriyyat Evi.

September 06, 2021
Ən son məqalələr

Kaolinit

Kaor (rayon)

Kap Vert yarımadası

Kap alabayquşu

Kap dırnaqsız samuru

Kap dəniz pişiyi

Kap yarımadası

Kap şiri

Kapadokiya

Kapadokya

Ən çox oxunan

Pirsaat burnu

Pirsaat su anbarı

Pirsaatçay

Pirsaatçay xanəgahı

Pirsinq

hicran, mirzəyeva, iqtisad, elmləri, üzrə, fəlsəfə, doktoru, hicran, əmirxan, qızı, mirzəyevadoğum, tarixi, sentyabr, 1970, yaş, doğum, yeri, sumqayıt, azərbaycan, ssrivətəndaşlığı, azərbaycanmilliyyəti, azərbaycanlıelm, sahəsi, iqtisadiyyatelmi, dərəcəsi, iqt. Hicran Mirzeyeva Iqtisad elmleri uzre felsefe doktoru Hicran MirzeyevaHicran Emirxan qizi MirzeyevaDogum tarixi 4 sentyabr 1970 51 yas Dogum yeri Sumqayit Azerbaycan SSR SSRIVetendasligi AzerbaycanMilliyyeti azerbaycanliElm sahesi IqtisadiyyatElmi derecesi Iqtisad elmleri uzre felsefe doktoru Is yeri Azerbaycan Emek ve Sosial Munasibetler AkademiyasiTehsili Azerbaycan Dovlet Iqtisad UniversitetiHeyati RedakteMirzeyeva Hicran Emirxan qizi 1979 cu ilde sentyabrin 4 de Sumqayit seherinde anadan olmusdur 1986 1996 ci illerde Sumqayit seher Tofiq Ismayilov adina 29 sayli orta mektebi bitirmisdir 1997 ci ilde Azerbaycan Dovlet Iqtisad Universitetinin Erzaq mallarinin emteesunasligi fakultesine daxil olmus 2001 ci ilde bakalavr pillesini basa vurmus hemin ilde Azerbaycan Dovlet Iqtisad Universitetinin magistraturasina daxil olmus ve 2003 cu ilde magistr derecesi almisdir 2003 2009 cu illerde Azerbaycan Elmi Tedqiqat Kend Teserrufatinin Iqtisadiyyati ve Teskili Institutunda boyuk elmi isci aparici elmi isci kadr isleri uzre bas mutexessis Umumi sobenin mudiri vezifelerinde islemisdir 2009 2010 cu illerde Azerbaycan Respublikasi Auditorlar Palatasinda aparici mutexessis ve bas mutexessis 2010 cu ilde ise Aqrarkredit Qapali Sehmdr Cemiyyetinde muhasib vezifesinde islemisdir 2004 cu ilde Az ETKTI ve TI da dissertanturaya qebul olmus ve 2010 cu ilde hemin institutda fealiyyet gosteren ixtisaslasdirilmis dissertasiya surasinda namizedlik isini mudafie ederek iqtisad uzre felsefe doktoru alimlik derecesi almisdir 1 Bu muddetde respublika ve xarici olkelerin nufuzlu nesrlerinde 20 den cox elmi meqalesi derc olunmusdur 2010 cu ilden Azerbaycan Emek ve Sosial Munasibetler Akademiyasinda akademik meslehetcisi 2011 ci ilden ise Iqtisadiyyat ve inzibati idareetme fakultesinin dekani vezifesinde isleyir 2 Istinadlar Redakte ELMLER DOKTORU HAZIRLIGI UZRE DISSERTANTLAR BAREDE MELUMAT 2011 ci il Universitet Is Dunyasi Elaqeleri Deyirmi Masa 1 olu kecid Edebiyyat Redakte AQRAR IQTISADCI ALIMLER Kitab Baki 2012 Serq Qerb Nesriyyat Evi Menbe https az wikipedia org w index php title Hicran Mirzeyeva amp oldid 6006653, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

ABŞ iqtisadiyyatının dövlət tənzimlənməsi

Tarixən ABŞ hökumətinin biznes işlərinə münasibətdə siyasəti fransızca «laissez-faire» – «onu özbaşına burax» ifadəsi ilə müəyyənləşib. Bu konsepsiya Adam Smitin iqtisadi nəzəriyyələrindən götürülüb; 19-ci əsrdə yaşamış bu şotlandın əsərləri Amerika kapitalizminin inkişafına güclü təsir göstərib. Smitin inancına görə, şəxsi maraqların cilovu sərbəst buraxılmalıdır. Onun dediyinə görə, bazarlar sərbəst olarsa və rəqabətə əsaslanarsa, öz maraqlarına uyğun motivə edilən özəl şəxslərin əməyinin məcmusu cəmiyyət üçün daha çox fayda verəcəkdir. Smit bəzi dövlət müdaxiləsi formalarına, xüsusilə də azad sahibkarlıq üçün zəmin yaradan qanunlara üstünlük verirdi. Ancaq məhz «laissez-faire» praktikalarını müdafiə etməsi Amerikada – fərdə inam və hakimiyyətə qarşı inamsızlıq üzərində qurulan bir ölkədə ona böyük şöhrət qazandırmışdı. Halbuki «laissez-faire» praktikaları şəxsi maraqların bir sıra hallarda yardım üçün dövlətə müraciət etməsinə mane olmurdu. 19-cu əsrdə dəmir yol şirkətləri hökumətdən torpaq qrantları və ictimai subsidiyalar almışdı. Kəskin xarici rəqabətlə üzləşən sənaye sahələri xarici ticarət siyasəti vasitəsilə qoruna bilmələri üçün dəfələrlə dövlətə müraciət etmişlər. Demək olar ki, bütünlüklə şəxsi əllərdə olan Amerika kənd təsərrüfatı bütün dövrlərdə dövlət yardımından yararlanmışdır. Digər sənaye sahələri də dövlətdən vergilərin azaldılmasından tutmuş birbaşa subsidiyalara kimi bir sıra yardımlar almağa çalışmış və buna nail olmuşlar.
Özəl sənayenin dövlət tərəfindən tənzimlənməsi iki kateqoriyaya – iqtisadi və sosial tənzimləməyə bölünür. İqtisadi tənzimləmə başlıca olaraq qiymətlərə nəzarət etməyə çalışır. Nəzəri cəhətdən alıcıları və müəyyən şirkətləri (adətən kiçik biznes müəssisələrini) daha qüdrətli şirkətlərdən qorumaq məqsədilə qəbul edilən iqtisadi tənzimləmə qanunlarına adətən bazarda tam rəqabət şəraitinin mövcud olmaması və bu səbəbdən onun öz-özünü qoruya bilməməsi ilə bəraət qazandırılır. Bununla belə, bir çox hallarda iqtisadi tənzimləmə qaydaları şirkətləri, onların özlərinin ifadəsi ilə desək, bir-birləri ilə destruktiv rəqabətdən qorumaq üçün qəbul edilir. Sosial tənzimləmə isə təhlükəsiz iş yerləri və təmiz ətraf mühit kimi qeyri-iqtisadi məqsədləri inkişaf etdirir. Sosial tənzimləmələr zərərli korporativ davranışlara yol verilməməsinə və ya onların qadağan olunmasına, yaxud sosial cəhətdən arzuolunan davranışların təşviq olunmasına yönəldilir. Məsələn, hökumət fabrik və zavodların havaya buraxdığı tullantılara nəzarət edir və öz işçilərinə müəyyən standartlara müvafiq sağlamlıq və pensiya müavinətləri təklif edən şirkətlərin vergilərini azaldır.
Amerika tarixi «laissez-faire» prinsipləri ilə hər iki dövlət tənzimləməsi tipinin vacibliyi arasında təkrar-təkrar kəskin tərəddüdlərə şahid olmuşdur. Son 25 il ərzində həm liberallar, həm də mühafizəkarlar eyni şəkildə iqtisadi tənzimləmənin bəzi kateqoriyalarının ixtisarı və ya tamamilə ləğvinə çalışmışlar; onların fikrincə, bu tənzimləmələr alıcıların mənafeyi baxımından şirkətləri rəqabətdən düzgün qorumur. Ancaq siyasi liderlərin sosial tənzimləmələrlə bağlı görüşləri kəskin sürətdə bir-birindən fərqlənir. Liberallar müxtəlif qeyri-iqtisadi məqsədləri təşviq edən dövlət müdaxilələrinə daha çox üstünlük verdikləri halda, mühafizəkarlar bu məsələyə daha çox biznes müəssisələrinin rəqabət gücünü və səmərəsini azaldan zorakı bir müdaxilə kimi baxırlar.

Dövlət müdaxiləsinin inkişafı

Birləşmiş Ştatların yarandığı ilk illərdə hökumət liderləri biznes işinin tənzimlənməsindən geniş ölçüdə kənarda qalırdılar. Ancaq 20-ci əsrə yaxınlaşdıqca ABŞ sənayesinin qüdrətli korporasiyaların əlində cəmləşməsi kiçik müəssisələri və alıcıları qorumaq məqsədilə dövlət müdaxiləsinin güclənməsinə səbəb oldu. 1890-cı ildə Konqres İnhisarçılıq Əleyhinə Şerman Aktını – iri inhisarları parçalamaqla rəqabətin və azad sahibkarlığın bərpa edilməsi məqsədini güdən qanun aktını qəbul etdi. 1906-cı ildə o, qida və dərman maddələrinin düzgün etiketləşdirilməsini və ət məhsullarının satışdan əvvəl yoxlanılmasını tələb edən qanunları təsdiq etdi. 1913-cü ildə hökumət ölkənin pul kütləsini tənzimləmək və bank fəaliyyətlərinə müəyyən nəzarəti həyata keçirmək üçün yeni federal bank sistemi – Federal Ehtiyatlar İdarəsini yaratdı.
Dövlətin iqtisadiyyatda rolu ilə bağlı ən böyük dəyişikliklər prezident Franklin D. Ruzveltin Böyük depressiyadan sonra qəbul etdiyi «Yeni kurs» dövründə baş verdi. Həmin dövrdə, 1930-cu illərdə Birləşmiş Ştatlar ən ağır iqtisadi böhran keçirmiş və öz tarixində ən yüksək işsizlik səviyyəsinə düçar olmuşdu. Amerikalıların çoxu bu qənaətə gəlmişdi ki, əl-qolu bağlanmayan kapitalizm uğursuzluqla nəticələnib. Buna görə də onlar məhrumiyyətlərin azaldılması və öz-özünü məhv edən rəqabət təsəvvürü yaradan amillərin aradan qaldırılması üçün nəzərlərini hökumətə dikdilər. Ruzveltlə Konqres dövlətin iqtisadiyyata güclü müdaxiləsini təmin edən çoxlu qanunlar çıxardılar. Bu qanunlar digər şeylərlə yanaşı, səhm alqı-satqısını tənzimlədi, işçilərin həmkarlar ittifaqı yaratmaq hüququnu qəbul etdi, əməkhaqqı və iş saatları normalarını müəyyənləşdirdi, işsizləri pul müavinətləri, qocaları pensiya gəlirləri ilə təmin etdi, kənd təsərrüfatı üçün subsidiyalar müəyyən etdi, bank depozitlərini sığortaladı və Tennessi vadisində geniş səlahiyyətli regional inkişaf idarəsi yaratdı.
1930-cu illərdən sonra işçilərin və alıcıların qorunması üçün bir çox qanun və tənzimləmə qaydaları qəbul olunub. Həmin qanunlara görə, işəgötürənlər muzdla işə götürdükləri insanlara qarşı onların yaşına, cinsinə, irqinə və ya dini inancına əsasən ayrı-seçkiliyə yol verməməlidirlər. Uşaq əməyi ümumən qadağan olunur. Müstəqil həmkarlar ittifaqlarının təşkilatlanmaq, öz şərtlərini irəli sürmək və tətil etmək hüququna zəmanət verilir. Hökumət iş yerlərinin təhlükəsizliyi və sağlamlıq məcəllələri nəşr edir və onları qüvvəyə mindirir. Demək olar ki, ABŞ-da satılan hər bir məhsul dövlət tənzimləməsinin bu və ya digər qaydasına məruz qalır; qida məhsulları istehsalçıları hər bir bankanın, yeşiyin və ya qutunun üstündə onun içində nə olduğunu dəqiq bildirməlidirlər; heç bir dərman maddəsi ciddi yoxlamadan keçirilməyənədək satıla bilməz; avtomobillər təhlükəsizlik standartlarına uyğun istehsal olunmalı, havanı çirkləndirmə standartlarına cavab verməlidir; malların qiyməti dəqiq göstərilməlidir; reklam və elan verənlər istehlakçıları yanıltmamalıdırlar.
1990-cı illərdən Konqres ticarətdən kommunikasiyaya, nüvə enerjisindən məhsulun təhlükəsizliyinə və səhiyyədən iş imkanlarına qədər müxtəlif sahələrdə 100-dən çox federal tənzimləmə agentliyi yaratmışdır. Onların ən yenilərindən biri 1966-cı ildə yaradılan və təyyarələrin təhlükəsiz idarəolunmasını tənzimləyən Federal Aviasiya İdarəsi, digəri isə 1971-ci ildə yaradı­lan, avtomobil və sürücü təhlükəsizliyinə nəzarət edən Milli Şose Yolları Nəqliyyatı Təhlükəsizliyi İdarəsidir. Onların hər ikisi federal Nəqliyyat Nazirliyinin tərkibinə daxildir.
Tənzimləmə agentliklərinin əksəriyyəti elə qurulub ki, onlar prezidentdən və nəzəri cəhətdən siyasi təzyiqlərdən təcrid olunublar. Bu agentlikləri üzvlərini prezidentin təyin və Senatın təsdiq etdiyi müstəqil idarə heyətləri idarə edir. Qanuna görə, bu idarə heyətlərinə hər iki partiyadan komissarlar daxil edilməlidir və onlar bu vəzifələri yalnız əvvəlcədən təsbit olunmuş müddət üçün – adətən beş ildən yeddi ilədək daşıya bilərlər. Hər bir idarənin adətən 1.000 nəfərdən çox ştatlı işçisi olur. Konqres bu idarələrə maliyyə vəsaiti ayırır və onların işinə nəzarət edir. Bəzi hallarda tənzimləmə idarələri məhkəmələr kimi fəaliyyət göstərir. Onlar məhkəmə proseslərinə bənzər dinləmələr keçirir və çıxardıqları qərarlar federal məhkəmələr tərəfindən yenidən nəzərdən keçirilə bilər.
Tənzimləmə idarələrinin rəsmən müstəqil olmasına baxmayaraq, Konqres üzvləri adətən öz seçicilərinin mənafeyi naminə komissarlara təsir göstərməyə çalışırlar. Bir qisim tənqidçilərin iddialarına görə, biznes dünyası bəzən onları tənzimləyən idarələr üzərində hədsiz təsirə malik olur: agentliklərin yüksək səviyyəli rəsmi məmurları tənzimlədikləri biznes müəssisələrindən intim bilgilər tələb edirlər və yaxud onların çoxuna vəzifə müddətləri bitən kimi həmin sənaye sahələrində yüksək məvacibli iş təklif olunur. Ancaq şirkətlərin də öz narazılıqları var. Başqa şeylərlə yanaşı, bəzi şirkətlər əsasən bundan şikayətlənirlər ki, biznes fəaliyyətilə bağlı hökumət tənzimləmələri elə mürəkkəbi qurumamış köhnəlib yararsız hala düşür, çünki biznes şərtləri həddən artıq sürətlə dəyişir.

Federal hökumətin inhisarlara nəzarət səyləri

ABŞ-da inhisarlar dövlətin ictimai mənafe naminə tənzimləməyə can atdığı ilk biznes təsisatları arasındadır. Kiçik şirkətlərin daha böyük bir şirkətdə birləşməsi bəzi çox iri korporasiyalara qiymətləri «özü müəyyənləşdirmək» və rəqabəti istədiyi kimi «qayçılamaq» imkanı yaradır. İslahatçılar bu fikirdədirlər ki, bu cür praktikalar istehlakçıları qəti şəkildə yüksək qiymət və məhdud seçim qarşısında qoyur. 1890-cı ildə qəbul edilən İnhisarçılığa Qarşı Şerman Aktı bəyan edir ki, heç bir şəxs və ya biznes müəssisəsi ticarəti inhisara ala və yaxud onu məhdudlaşdırmaq üçün kiminləsə birləşə və ya əlbir ola bilməz. 1900-cü illərin əvvəllərində hökumət Con D. Rokfellerin «Standard Oil Company» şirkətini və bir neçə digər iri firmanı parçalamaq üçün bu qanundan istifadə etdi və onları öz iqtisadi qüdrətindən sui-istifadədə günahlandırdı.
1914-cü ildə Konqres İnhisarçılıq Əleyhinə Şerman Aktının müddəalarını daha da qüvvətləndirmək məqsədilə tərtib olunmuş daha iki qanunu təsdiq etdi: İnhisarçılıq Əleyhinə Kleyton Aktı və Federal Ticarət Komissiyası Aktı. Kleyton Aktı ticarətin qeyri-leqal məhdudlaşdırılması deyildikdə nələrin nəzərdə tutulduğuna daha geniş aydınlıq gətirdi. Qanun bəzi satıcılara digərləri üzərində üstünlük verən qiymət ayrı-seçkiliyini qanundankənar elan etdi; istehsalçıların yalnız rəqiblərinin məhsullarını satmamağa razı olan dilerlərə mal satmalarını nəzərdə tutan müqavilələrə qadağa qoydu; rəqabəti zəiflədən bəzi müəssisə birləşmələri tiplərini və digər fəaliyyətləri qadağan etdi. Federal Ticarət Komissiyası Aktına əsasən biznes sahəsində ədalətsiz və antirəqabət yönümlü praktikaların qarşısını almaq üçün hökumət komissiyası yaradıldı.
Tənqidçilərin fikrincə, hətta inhisarçılıq əleyhinə bu iki yeni qanun belə tam səmərəli olmamışdır. Ölkədə polad istehsalının yarıdan çoxuna nəzarət edən ABŞ Polad Korporasiyası 1912-ci ildə inhisarçılıqda günahlandırıldı. Lakin bu korporasiyaya qarşı qaldırılan iddia 1920-ci ilədək süründürüldü və həmin il ABŞ Ali Məhkəməsi ticarəti «hədsiz dərəcədə» məhdudlaşdırmadığı üçün ABŞ Polad Korporasiyasının inhisarçı olmadığı barədə qərar çıxardı və ondan nümunə kimi istifadə edildi. Məhkəmə böyüklüklə inhisarçılıq arasındakı fərqi diqqətlə araşdırdı və bu qənaətə gəldi ki, korporativ böyüklük heç də hökmən pis olmaq deyildir.
II Dünya müharibəsindən sonra hökumət inhisarçılıq əleyhinə mübarizəni davam etdirdi. Federal Ticarət Komissiyası və Ədliyyə Nazirliyinin İnhisarçılıq Əleyhinə Mübarizə Bölməsi potensial inhisarları nəzarətdə saxlayır və rəqabətin istehlakçılara zərər vuracaq qədər zəifləməsinə səbəb ola biləcək müəssisə birləşmələrinin qarşısını almaq üçün müəyyən tədbirlər görür. Aşağıdakı dörd hadisə hökumətin bu səylərinin əhatə dairəsini göstərir:
• 1945-ci ildə Amerika Alüminium Şirkətinin cəlb olunduğu məhkəmə işində federal apelyasiya məhkəməsi inhisarçı praktikalara görə ciddi təhqiqata məruz qalmazdan əvvəl firmanın bazardakı səhmlərin hansı böyük həcminə sahib olmasını hesabladı. Məhkəmə bu göstəricinin «60 və ya 65 faiz olduğu təqdirdə inhisarçılıq üçün kifayət edəcəyinin şübhəli olduğunu, 33 faiz olduğu təqdirdə isə heç cür kifayət etmədiyini» vurğulayaraq həmin həcmi 90% həddində müəyyən etdi.
• 1961-ci ildə elektrik cihazları sənayesi sahəsində bir neçə şirkət qiymətləri müəyyən etməklə rəqabəti məhdudlaşdırmaqda gü­nahkar bilindi. Həmin şirkətlər istehsalçılara vurduqları iri ziyanı ödəməyə razı oldular və bəzi şirkət rəhbərləri həbs edildi.
• 1963-cü ildə ABŞ Məhkəməsi belə bir qərar çıxardı ki, iri həcmdə bazar səhmlərinə sahib olan firma birləşmələri rəqabət əleyhdarı hesab edilməyə də bilər. Bu məhkəmə işi Filadelfiya Milli Bankı ilə bağlı idi. Məhkəmənin çıxardığı qərara görə, əgər müəssisələrin bir-biriylə birləşməsi bazarda hədsiz dərəcədə paya nəzarət edən şirkətin meydana çıxmasına səbəb olarsa və bu birləşmənin zərərli olmadığını sübut edən heç bir dəlil yoxsa, həmin birləşmə ləğv edilməlidir.
• 1997-ci ildə federal məhkəmə bu qənaətə gəldi ki, hətta topdansatış ticarəti ümumən bir əldə cəmləşdiyi halda belə ofis ləvazimatları satan «supermağazalar» kimi topdansatış məntəqələri fərqli iqtisadi bazarlarda rəqabət aparırlar. Məhkəmə qeyd etdi ki, bu bazarlarda iki güclü firmanın birləşməsi rəqabət əleyhdarı kimi qiymətləndirilməlidir. Bu məhkəmə işinə ev üçün ofis ləvazimatları şirkəti «Staples» və tikinti ləvazimatları şirkəti «Home Depot» cəlb olunmuşdu. Nəzərdə tutulan birləşmə ləğv edildi.
Bu nümunələrdən də göründüyü kimi, inhisarçılıq əleyhinə qanunların hansı hallarda pozulmuş olduğunu müəyyənləşdirmək heç də həmişə asan iş deyil. Qanunların şərhlərində fərqliliklər mövcuddur və şirkətlərin bazarın işinə qarışa biləcək qədər güclənib-güclənmədiyi dəyərləndirilərkən çox vaxt təhlilçilərin fikri eyni olmur. Bundan əlavə, şərtlər durmadan dəyişir, bir dövrdə inhisarçılıq əleyhinə qanunlar üçün təhlükə törədə biləcək şirkət sazişləri başqa bir dövrdə o qədər də təhlükəli olmur. Məsələn, 1900-cü illərin əvvəllərində «Standard Oil» inhisarının hədsiz dərəcədə güclənməsiylə bağlı narahatlıq Rokfellerin neft imperiyasının çoxsaylı şirkətlərə, o cümlədən sonralar «Exxon» və «Mobil» kimi neft şirkətlərinə çevrilən şirkətlərə parçalanması ilə nəticələndi. Ancaq 1990-cı illərin sonlarında «Exxon» və «Mobil» şirkətləri birləşməyi planlaşdırdıqlarını bəyan edəndə, hökumət bu birləşməni təsdiq etməzdən əvvəl bəzi güzəştlər tələb etsə də, bu hadisə o qədər də ciddi ictimai qəzəb doğurmadı. Çünki yanacağın qiymətləri aşağı idi və digər iri neft şirkətləri rəqabətə davam gətirəcək qədər güclü idilər.

Nəqliyyatın derequlyasiyası

İnhisarçılıq əleyhinə qanunlar rəqabətin güclənməsinə yardım etsə də, digər tənzimləmələrin çoxu əks effektə malik olmuşdur. Amerikalıların 1970-ci illərdə baş verən inflyasiya ilə bağlı narahatlığı artdıqca qiymət rəqabətinin azalmasına səbəb olan tənzimləmə qaydaları yenidən nəzərdən keçirilməyə başlandı. Hökumət şirkətləri bazarın təzyiqindən qoruyan tənzimləmələrlə bağlı nəzarəti bir sıra hallarda yüngülləşdirmək qərarına gəldi.
Tənzimləmələrin aradan qaldırılmasının ilk hədəfi nəqliyyat sahəsi oldu. Cimmi Karterin prezidentliyi dövründə (1977-1981) Konqres aviasiya, avtomobil yolları və dəmir yoluna dair qoruyucu tənzimləmələrin əksəriyyətini ləğv edən bir sıra qanunlar qəbul etdi. Şirkətlərə özləri seçdikləri istənilən hava, şose və ya dəmir yolu marşrutlarından istifadə etməklə rəqabət aparmaq və göstərdikləri xidmətlərə daha sərbəst şəkildə qiymət qoymaq imkanı verildi. Nəqliyyatın derequlyasiyası prosesində Konqres son nəticədə iki başlıca iqtisadi tənzimləyicini – 109 yaşlı Ştatlararaşı Kommersiya Komissiyasını və 45 yaşlı Mülki Aeronavtika İdarəsini ləğv etdi.
Derequlyasiya tədbirlərinin təsirini dəqiq qiymətləndirmək çətin olsa da, onlar aid olduqları sənaye sahələrində nəhəng çevriliş yaratdı. Misal üçün hava yollarına nəzər salaq. Burada dövlət nəzarəti aradan qaldırıldıqdan sonra aviaşirkətlər yeni, o qədər də tanış olmayan bir şəraitdə özlərinə münasib yol tapmaq uğrunda mübarizəyə başladılar. Həmkarlar ittifaqlarının üzvü olmayan, azmaaşlı pilotları və işçiləri daha çox işə götürən və ucuz, «bərbəzəksiz» xidmətlər təklif edən yeni rəqiblər meydana çıxdı. Dövlət tərəfindən müəyyən edilən gediş haqlarının onların bütün xərclərini ödəyə biləcəklərinə zəmanət verildiyinə öyrəşmiş olan iri, nəhəng şirkətlər rəqabətə davam gətirməkdə çətinlik çəkməyə başladılar. Amerikalıların çoxu üçün hava yolu ilə sərnişin səyahətinin sinonimi olan «Pan American World Airways» şirkəti və hər il digər istənilən Amerika şirkətindən daha çox sərnişin daşıyan «Eastern Airlines» şirkəti də daxil olmaqla, onların bəziləri uğursuzluğa düçar oldu. Ölkənin ən iri təkbaşına hava yolları təsisatı «United Airlines» çətinliyə düşdü və yalnız öz işçilərinin onu satın almağa razı olmaları nəticəsində qurtula bildi.
Bu vəziyyət istehlakçılara da təsir etdi. Çoxları yeni meydana çıxan şirkətləri və xidmət seçimlərini çaşqınlıqla qarşıladı. Gediş haqqı qiymətlərinin dəyişməsi də çoxlarının, özü də bəzi istehlakçıların mənfi mənada heyrətinə səbəb oldu. İnhisarçılar və dövlət tərəfindən tənzimlənən şirkətlər gediş haqqı normalarını müəyyən edərkən adətən hər bir fərdi xidmətin öz haqqını ödəyəcək qədər gəlir gətirib-gətirməməsindən o qədər də narahat olmadan öz ümumi gəlir ehtiyaclarını qarşılayacaqlarından əmin idilər. Hava yolları dövlət tərəfindən tənzimlənərkən ölkədaxili və digər uzun məsafəli marşrutların və daha böyük metropol ərazilərindəki xidmətlər üçün ümumən bu marşrutların faktiki maya dəyərindən xeyli çox məbləğdə, maya dəyəri yüksək olan qısa məsafəli uçuşlar və əhalinin az sayda məskunlaşdığı regionlara uçuşlar üçün isə xeyli aşağı məbləğdə qiymət müəyyən edilirdi. Derequlyasiya tədbirlərindən sonra kiçik rəqiblər qiymətlərin süni surətdə qaldırıldığı yüksək həcmli və daha gəlirli bazarlara üz tutmaqla uğur qazanacaqlarını anlayan kimi bu sistem ortadan qalxdı.
Köhnə aviaşirkətlər bu «hücumun» qarşısını almaq üçün uçuş haqlarının qiymətlərini aşağı salanda onlar geri çəkilməyə və hətta bu xidməti buraxıb kiçik, azgəlirli bazarlara üz tutmaq qərarına gəldilər. Həmin xidmətlərin bəziləri sonralar «daimi sərnişinlər» üçün yeni aviaşirkətlər kimi bərpa olundu və bir çox hallarda iri nəqliyyat agentliklərinin bölmələri kimi yenidən yüksəlişə keçdi. Bu kiçik aviaşirkətlər tezliyi və rahatlığı nisbətən aşağı olan xidmətlər (reaktiv təyyarələr əvəzinə köhnə propeller təyyarələri) təklif etsələr də, bazarlar əsasən də hava xətlərini itirməkdən qorxduqları üçün hələ də bu xidmətlərin bəzisindən istifadə edir.
Nəqliyyat şirkətlərinin çoxu əvvəlcə derequlyasiya tədbirlərinə qarşı çıxdı, amma sonralar onları, xoşları gəlməsə də, qəbul etdilər. İstehlakçılara gəldikdə isə, onlar haqda məlumatlar çox qarışıqdır. Derequlyasiyanın ilk günlərində meydana çıxan ucuz qiymətli hava xətlərinin çoxu yox oldu və digər hava xətlərində birləşmə dalğaları müəyyən bazarlarda rəqabəti zəiflətdi. Buna baxmayaraq, analitiklərin ümumi rəyi belədir ki, uçuş biletlərinin qiymətləri indi daha ucuzdur və əgər tənzimləmələr davam etsəydi, onlar indikindən çox baha olardı. Hava yolları ilə səyahətdə isə böyük bir canlanma yaşanır. Derequlyasiya tədbirlərinin qəbul edildiyi 1978-ci ildə sərnişinlər ABŞ hava xətlərində ümumən 226,8 milyon mil (362,8 milyon kilometr) yol qət etmişdilər. 1997-ci ildə bu rəqəm, demək olar ki, üç dəfə artaraq 605,4 milyon milə (968,64 milyon kilometrə) çatmışdır.

Telekommunikasiyalar

1980-ci illərə qədər ABŞ-da «telefon şirkəti» termini «Amerika Telefon və Teleqraf» təşkilatının sinonimi kimi işlədilirdi. «AT&T», demək olar ki, telefon biznesinin bütün aspektlərinə nəzarət edirdi. Onun dövlət tərəfindən tənzimlənən və «Baby Bells» kimi tanınan regional filialları spesifik sahələrdə əməliyyat aparmaqda müstəsna hüquqa malik idi. Federal Kommunikasiya Komissiyası ştatlar arasında uzun məsafəli telefon danışıqlarının qiymətlərini müəyyən edir, ştat səviyyəli tənzimləmə agentlikləri isə yerli və ştatdaxili uzun məsafəli telefon danışıqlarının qiymətlərini təsdiqləyirdi.
Dövlət tənzimləməsi belə fikrə əsaslanırdı ki, telefon şirkətləri də, elektrik müəssisələri kimi, təbii inhisarlardır. Əyalətlərə çox sayda fərqli telefon xətlərinin çəkilməsini tələb edən rəqabət mənasız və səmərəsiz bir iş hesab olunurdu. 1970-ci illərdə, güclü texniki tərəqqi telekommunikasiya sahəsində də sürətli yüksəliş vəd etməyə başlayanda bu düşüncə də dəyişməyə başladı. Müstəqil şirkətlər «AT&T» ilə rəqabət apara biləcəklərini bəyan etdilər. Ancaq bunu da bildirdilər ki, telefon monopoliyası onlara öz geniş şəbəkəsinə qoşulmağa icazə verməməklə bu şirkətlərin əl-qolunu bağlayır.
Telekommunikasiya sahəsində derequlyasiya iki qəti mərhələdə baş verdi. 1984-cü ildə məhkəmə «AT&T»ni öz regional filiallarından ən çəkməyə məcbur edərək bu telefon nəhənginin inhisarına son qoydu. «AT&T» uzun məsafəli telefon biznesində ən əhəmiyyətli pay sahibi olaraq qalsa da, «MCI Communications» və «Spring Communications» kimi güclü rəqiblər bu biznes sahəsinin müəyyən hissəsini ələ keçirməyə nail oldular və həmin prosesdə rəqabətin qiymətləri aşağı saldığını və xidmət keyfiyyətini yüksəltdiyini nümayiş etdirdilər.
On il sonra təzyiq daha gücləndi və «Baby Bells»lərin yerli telefon xidmətləri üzərindəki inhisarını dağıtdı. Kabel televiziyası, sellüloz (xətsiz) xidmət, internet və çox güman ki, digər yeniliklər də daxil olmaqla, yeni texnologiyalar yerli telefon şirkətlərinə alternativlər təklif etdi. Ancaq iqtisadçılar bildirdilər ki, yerli inhisarların hədsiz dərəcədə güclü olması bu alternativlərin inkişafına mane olur. Xüsusilə də onlar deyirdilər ki, rəqib şirkətlər, heç olmasa, tədricən köhnə şirkətlərin telefon şəbəkələrinə qoşulmasalar, onların heç bir şansı qalmayacaq, çünki «Baby Bells» müxtəlif yollarla buna israrla müqavimət göstərməyə çalışırdı.
1996-cı ildə Konqres Telekommunikasiyalar haqqında Qanun Aktı qəbul etdi. Bu qanun «AT&T» kimi uzun məsafəli şirkətlərin, eləcə də kabel televiziyası və digər yeni fəaliyyətə başlayan şirkətlərin yerli telefon biznesinə daxil olmasına icazə verdi. Qanunda deyilirdi ki, regional inhisarlar yeni rəqiblərin onların telefon şəbəkələrinə bağlanmalarına icazə verməlidir. Regional firmalarda rəqabətə xoş münasibət oyatmaq üçün qanun hökmranlıq etdikləri sahələrdə yeni rəqabət yaranan kimi onların da uzun məsafəli telefon biznesinə daxil ola biləcəklərini bəyan edirdi.
1990-cı illər başa çatsa da, bu yeni qanunun hansı təsirə malik olduğunu qiymətləndirmək hələ çox tezdir. Ancaq bəzi müsbət əlamətlər özünü göstərir. Çox sayda kiçik şirkətlər xüsusilə də aşağı qiymətə daha çox istehlakçı toplaya bildikləri şəhər yerlərində yerli telefon xidmətləri təklif etməyə başlamışlar. Sellüloz telefon abunəçilərinin sayı sürətlə artmışdır. Saysız-he­sabsız internet xidməti provayderləri ailələrin kütləvi surətdə internetə qoşulmalarını təmin etmişdir. Ancaq Konqresin qabaqcadan görə bilmədiyi və yaxud istəmədiyi şeylər də baş vermişdir. Çox böyük sayda telefon şirkətləri birləşmiş və «Baby Bells»lə rəqabəti əngəlləmək üçün bir sıra maneələr yaratmışdır. Bu səbəbdən regional firmaların uzun məsafəli telefon xidmətlərinə yayılması ləng getmişdir. Digər tərəfdən, derequlyasiya bəzi istehlakçılar, xüsusilə də ev telefonlarından istifadə edənlər, telefon xidmətləri əvvəllər bu biznes sahəsi tərəfindən subsidiyalaşdırılan kənd yerlərində yaşayanlar və bəzi şəhər istehlakçıları üçün qiymətlərin aşağı düşməsinə deyil, yuxarı qalxmasına səbəb olmuşdur.

Ətraf mühitin qorunması

Ətraf mühitin mühafizəsiylə bağlı tənzimləmə praktikaları Birləşmiş Ştatlarda nisbətən son dövrlərdə intişar tapsa da, sosial məqsədlər naminə iqtisadiyyata dövlət müdaxiləsinin ən yaxşı nümunəsidir.
1960-cı illərdən başlayaraq sənayedəki yüksəlişin ətraf mühitə təsiri amerikalıları getdikcə daha çox narahat etməyə başladı. Məsələn, sayı xeyli çoxalmış avtomobillərin mühərriklərindən çıxan işlənmiş qazlar böyük şəhərlərdə smoq və digər hava çirklənməsi formalarının əmələ gəlməsinin başlıca günahkarı elan edildi. Çirklənmə iqtisadçıların «zahiri əlamət» adlandırdığı şeyi – real gerçəkliyin məntiqə uyğun qiymətini təmsil edir və o, sonralar aradan qaldırıla bilər, amma cəmiyyət bütövlükdə buna dözməlidir. Bazar qüvvələri bu cür problemlərlə məşğul ola bilmədiyi üçün ətraf mühiti mühafizə mütəxəssislərinin əksəriyyəti belə hesab edir ki, dövlət Yer kürəsinin kövrək ekosistemlərinin mühafizə edilməsində – hətta bu iş iqtisadiyyatın inkişafında bəzi qurbanlar tələb etsə belə – mənəvi məsuliyyət daşıyır. Nəticədə Təmiz hava haqqında 1963-cü il Aktı, Təmiz su haqqında 1972-ci il Aktı və Təhlükəsiz içməli su haqqında 1974-cü il Aktı da daxil olmaqla, hava çirklənməsinə nəzarətə dair çoxlu qanun qəbul edilmişdir.
Ətraf mühiti mühafizə tərəfdarları özlərinin ən böyük məqsədinə – ABŞ Ətraf Mühiti Mühafizə Agentliyinin (ERA) təsis edilməsinə 1970-ci ilin dekabrında nail olmuşlar; həmin agentlik ətraf mühitin mühafizəsiylə məşğul olan çoxsaylı federal proqramları vahid bir idarə tərkibində birləşdirmişdir. ERA dözülməsi mümkün olan çirklənmə hədlərini müəyyənləşdirir, onlara riayət olunmasına nəzarət edir və hava çirkləndiricilərinin standartlara uyğun hala gətirilməsi üçün cədvəllər hazırlayır; irəli sürülən tələblərin əksəriyyəti son vaxtların məhsulu olduğu üçün sənaye müəssisələrinə standartlara uyğunlaşa bilmələri üçün məntiqə uyğun olaraq bir neçə il vaxt verilir. ERA həmçinin ştatların, yerli hökumətlərin, özəl və yerli qrupların, təhsil institutlarının araşdırmalarını və onların çirklənmə əleyhinə səylərini əlaqələndirmək və himayə etmək səlahiyyətinə malikdir. ERA-nın regional ofisləri ətraf mühitin mühafizəsinə dair müfəssəl regional proqramlar işləyib hazırlayır, təklif edir və həyata keçirir.
Agentliyin fəaliyyətə başladığı vaxtdan bəri toplanmış materiallar ətraf mühitin qorunması işinin keyfiyyətində əhəmiyyətli irəliləyişlər olduğunu göstərir; məsələn, ölkə miqyasında havaya atılan bütün tullantıların həcmi faktiki olaraq aşağı düşmüşdür. Buna baxmayaraq, 1990-cı illərdə amerikalıların çoxu bu fikirdə idi ki, hava çirklənməsinə qarşı mübarizədə daha ciddi addımlar atılmasına ehtiyac var. Konqres Təmiz hava haqqında 1963-cü il Aktına vacib əlavələr qəbul etdi və onlar prezident Corc Buş (1989-1993) tərəfindən imzalanaraq qanun qüvvəsinə mindi. Qanunvericilik, digər işlərlə yanaşı, turşu yağışları deyilən yağışa səbəb olan kükürd 4-oksid tullantılarının xeyli azaldılmasını təmin etmək üçün bazara əsaslanan yeni sistem yaratdı. Ümumi rəyə görə, bu çirklənmə növü meşə və çöllərə, xüsusilə də Birləşmiş Ştatların şərq hissəsinə və Kanadaya ciddi ziyan vurur.

Bundan sonra nələr ola bilər?

Liberallarla mühafizəkarlar arasında sosial tənzimləmələrlə bağlı fikir ayrılığı digər tənzimləmə növlərinə yayılsa da, ətraf mühitin mühafizəsi, iş yerlərinin sağlamlığı və təhlükəsizliyi sahələrində, çox güman ki, daha dərin ziddiyyət təşkil edir. 1970-ci illərdə hökumət daha fəal sosial tənzimləmə siyasəti yeridirdi, ancaq respublikaçı prezident Ronald Reyqan (1981-1989) 1980-ci illərdə bu nəzarət sistemlərinin çoxunu cilovlamağa çalışdı və bu sahədə bəzi nailiyyətlər əldə etdi. Milli Şose Yolları Nəqliyyatı Təhlükəsizliyi İdarəsi (NHTSA), Məşğulluğun Təhlükəsizliyi və Sağlamlığı İdarəsi (OSHA) kimi tənzimləmə agentlikləri öz fəaliyyətlərini xeyli dərəcədə zəiflədilər və öz varlıqlarını, məsələn, avtomobil istehsalçılarından yeni maşınlarda qoruyucu hava balonları (qəza zamanı maşının içərisindəkiləri qorumaq üçün dolaraq açılan təhlükəsizlik vasitəsi) quraşdırmağı tələb edən federal standartların NHTSA tərəfindən müəyyən edilib-edilməməsi ilə bağlı disputlar kimi epizodik hallarda göstərdilər. Son nəticədə avtomobillərdə həmin qoruyucu vasitənin quraşdırılması tələbi qəbul olundu.
Sosial tənzimləmə 1993-cü ildə Demokratlar Partiyasından olan prezident Klinton administrasiyası iş başına gələndən sonra yenidən vüsətə keçmək şansı qazandı. Lakin 1995-ci ildə son 40 il ərzində ilk dəfə olaraq Konqresə nəzarəti ələ alan respublikaçılar bir daha tənzimləmə tərəfdarlarını qəti surətdə müdafiəyə çəkilməyə məcbur etdilər. Bu da OSHA kimi agentliklərin yeni tənzimləmə məsələlərində daha da ehtiyatlı davranmalarına səbəb oldu.

1990-cı illərdə ERA tənzimləmə qaydalarına riayət olunmasını ciddi şəkildə tələb etmək əvəzinə, qanunvericilərin güclü təzyiqi nəticəsində biznes müəssisələrindən yalnız bu qaydalara əməl olunmasını xahiş etməklə kifayətlənməyə başladı. Agentlik avtomobil və elektrik avadanlıqları istehsalı müəssisələrinə havaya buraxdıqları kiçik his hissəciklərini azaltmaq üçün təzyiq göstərdi, çirkli və gübrəli su tullantılarına nəzarətlə məşğul oldu. Bununla belə, ətraf mühiti mühafizə tərəfdarı olan və prezident Klinton dövründə hər iki müddət üçün vitse-prezident vəzifəsini icra edən Albert Qor qlobal istiləşməni cilovlamaq məqsədilə havaya atılan zəhərli maddələrin azaldılması, havanı daha az çirkləndirən super səmərəli avtomobillər istehsal edilməsi, işçilərin kütləvi marşrutlardan istifadəyə stimullaşdırılması kimi məsələlərdə ERA-nın yürütdüyü siyasəti müdafiə etdi. Bu arada hökumət tənzimləmə məqsədlərinə nail olmaq üçün qiymət mexanizmlərindən istifadə etməyə çalışdı; bu yolla o, bazar qüvvələrinə daha az dağıdıcı təsir göstəriləcəyinə ümid edirdi. Məsələn, hökumət şirkətlərin bir-birinə kredit satmalarına icazə verən hava çirklənməsinə qarşı kredit sistemi işləyib hazırladı. Hava çirklənməsinin önlənilməsi ilə bağlı tələbləri, ən azı, baha olması səbəbindən yerinə yetirə bilməyən şirkətlər öz kreditlərini başqalarına sata bilərdilər. Hökumət rəsmiləri bu yolla çirklənməyə nəzarətlə bağlı bütün məqsədlərə ən səmərəli şəkildə nail olunacağına ümid bəsləyirdi.
İqtisadi derequlyasiya 1990-cı illərin sonuna yaxın bəzi problemlər doğurdu. Ştatların çoxu elektrik enerjisi müəssisələrinə tənzimləmə nəzarətini ləğv etdi və bu da xidmət sahələrinin parçalanması səbəbindən çox mürəkkəb məsələyə çevrildi. İctimai və özəl müəssisələrin bir-birinə qarışması və elektrik enerjisi istehsal edən qurğuların quraşdırılması dövründə çəkilən xərclərin həddən artıq çox olması isə bu mürəkkəbliyi daha da qatılaşdırdı.

• Teqlər:
• bazar iqtisadiyyatı
• , iqtisadiyyatın tənzimlənməsi