Hənəfi

Şafei məzhəbinin banisi sayılan Məhəmməd İbn İdris əl-Qüreyşi əl- Haşimi 150/767-ci ildə Qəzzə şəhərində (Fələstin) anadan olmuşdur. İmam Malikdən şəxsən Müvəttəni dinlədi, Süfyan İbn Üyeynədən (v. 198/813) hədis rəvayət etdi. İmam Məhəmməddən də İraq fiqhini öyrəndi. Beləliklə də İraq fiqhi ilə Hicaz fiqhini özündə cəmləşdirdi. O, Bağ- dadda təqribən iki il qaldı sonra Məkkəyə gedərək orada otuz il tədris fəaliyyəti ilə məşğul oldu. İmam Şafei hicri 195-ci il tarixdə yenidən Bağdada gəldi. İkinci gəlişində İraq və Hicaz fiqhini dərindən tədqiq edərək fiqhdə özünəməxsus üsulunu ortaya qoymağa başladı.

Henefiler – Wikipedia

Hənəfi məzhəbi — 4 sünni məzhəbindən biri. Əhli-sünnə yolunun davamçılarının böyük hissəsi bu məzhəbi yaşayır. Məzhəbin qurucusu böyük İslam alimi Əbu Hənifədir (əsl adı Numan bin Sabit) (699-767).

İslam dünyasının xəritəsi. Hənəfilər (yaşıl rəngdə) Türkiyədə, Yaxın Şərqin şimalında, Mərkəzi Asiya və Hindistanda üstünlük təşkil edirlər.

Hənəfilik Türkmənistan, Əfqanıstan, Türkiyə, Hindistan, Pakistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Tacikistan, İordaniya, Tatarıstan, Başqırdıstan, Suriya, İraqın mərkəzi şəhərləri (Ramadi, Bağdad, Tiqrit), İranın Xorasan əyalətində, Cibuti, Bosniya və Herseqovina, Banqladeş, Şri-Lanka və Çinin Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunda yayılmışdır. Hənəfi məzhəbi dörd sünni məzhəbinin əhali baxımından ən genişidir. Davamçıları bütün İslam aləminin %56-ni təşkil edirlər. Hənəfi məzhəbi Abbasilər Xilafətinin və Osmanlı dövlətinin rəsmi məzhəbi olmuşdur [mənbə göstərin] .

Mündəricat

• 1 Hənəfi məzhəbinin əsasları
• 2 Hənəfi məzhəbi məktəbləri
• 3 Hənəfi məzhəbində namaz
• 4 İstinadlar
• 5 Xarici keçidlər

Hənəfi məzhəbinin əsasları

Sünni məzhəblərinin yayıldığı bölgələr

Hənəfi məzhəbi Şeyxülislam İmam-Əzəm Əbu Hənifənin ictihadları əsasında formalaşmışdır. Onun tələbələri Əbu Yusuf, Şeyx Züfar və Məhəmməd bin əl-Hasan tərəfindən İmam-Əzəmin fikirləri saxlanılmış, sistemləşdirilmiş və gələcək İslam nəsillərinə ötürülmüşdür. Hənəfi məzhəbində hökm vermənin əsasları:

1. Quran
2. Sünnə (səhabələrdən gələn hədislər)
3. İcma
4. Qiyas

2007-ci ildə Hənəfi məzhəbi Tacikistanın rəsmi məzhəbi elan edilmişdir. [1] . Bundan başqa Hənəfi məzhəbi Qafqaz və Balkanlarda çox yayılmışdır.

Hənəfi məzhəbi məktəbləri

Ortodoksal İslam məzhəbi olan Hənəfi məzhəbinin dünyada minlərlə məktəbi, mədrəsəsi və universiteti var. Məzhəbin ən nüfuzlu məktəblərindən biri Hindistanda yerləşən “Darül-Elm Deobəndir”. Bu mədrəsədə hənəfilərlə bərabər maturidilər və sufilər də dini təhsil alir.

Hənəfi məzhəbində namaz

Hənəfi məzhəbində kişilər namaz qılarkən əlləri göbəyin altında, qadınlar isə sinənin üstündə bağlamalıdırlar.

İstinadlar

1. ↑2009 год объявлен в Таджикистане Годом Имома Аъзама [ölü keçid]

Hənəfi məzhəbi

Hənəfi məzhəbi — 4 sünni məzhəbindən biri. Əhli-sünnə yolunun davamçılarının böyük hissəsi bu məzhəbi yaşayır. Məzhəbin qurucusu böyük İslam alimi Əbu Hənifədir (əsl adı Numan bin Sabit) (699-767).

İslam dünyasının xəritəsi. Hənəfilər (yaşıl rəngdə) Türkiyədə, Yaxın Şərqin şimalında, Mərkəzi Asiya və Hindistanda üstünlük təşkil edirlər.

Hənəfilik Türkmənistan, Əfqanıstan, Türkiyə, Hindistan, Pakistan, Qazaxıstan, Qırğızıstan, Özbəkistan, Tacikistan, İordaniya, Tatarıstan, Başqırdıstan, Suriya, İraqın mərkəzi şəhərləri (Ramadi, Bağdad, Tiqrit), İranın Xorasan əyalətində, Cibuti, Bosniya və Herseqovina, Banqladeş, Şri-Lanka və Çinin Sincan-Uyğur Muxtar Rayonunda yayılmışdır. Hənəfi məzhəbi dörd sünni məzhəbinin əhali baxımından ən genişidir. Davamçıları bütün İslam aləminin %56-ni təşkil edirlər. Hənəfi məzhəbi Abbasilər Xilafətinin və Osmanlı dövlətinin rəsmi məzhəbi olmuşdur [Mənbə göstərin] .

Mündəricat

• 1 Hənəfi məzhəbinin əsasları
• 2 Hənəfi məzhəbi məktəbləri
• 3 Hənəfi məzhəbində namaz
• 4 İstinadlar
• 5 Xarici keçidlər

Hənəfi məzhəbinin əsasları

Sünni məzhəblərinin yayıldığı bölgələr

Hənəfi məzhəbi Şeyxülislam İmam-Əzəm Əbu Hənifənin ictihadları əsasında formalaşmışdır. Onun tələbələri Əbu Yusuf, Şeyx Züfar və Məhəmməd bin əl-Hasan tərəfindən İmam-Əzəmin fikirləri saxlanılmış, sistemləşdirilmiş və gələcək İslam nəsillərinə ötürülmüşdür. Hənəfi məzhəbində hökm vermənin əsasları:

1. Quran
2. Sünnə (səhabələrdən gələn hədislər)
3. İcma
4. Qiyas

2007-ci ildə Hənəfi məzhəbi Tacikistanın rəsmi məzhəbi elan edilmişdir. [1] . Bundan başqa Hənəfi məzhəbi Qafqaz və Balkanlarda çox yayılmışdır.

Hənəfi məzhəbi məktəbləri

Ortodoksal İslam məzhəbi olan Hənəfi məzhəbinin dünyada minlərlə məktəbi, mədrəsəsi və universiteti var. Məzhəbin ən nüfuzlu məktəblərindən biri Hindistanda yerləşən “Darül-Elm Deobəndir”. Bu mədrəsədə hənəfilərlə bərabər maturidilər və sufilər də dini təhsil alir.

Hənəfi məzhəbində namaz

Hənəfi məzhəbində kişilər namaz qılarkən əlləri göbəyin altında, qadınlar isə sinənin üstündə bağlamalıdırlar.

İstinadlar

1. ↑ 2009 год объявлен в Таджикистане Годом Имома Аъзама [ölü keçid]

Xarici keçidlər

• Rus dilində Hənəfi məzhəbinin fətvaları
• İslam Alimlərinin Həyatı (Azərbaycan dilində)
• Zia-ul-Ummat website (ingiliscə) 2016-01-13 at the Wayback Machine
• Shariah Board (Hanafi) Audio Fatawa in many languages (free online)
• Azəricə Hənəfi Məshəbi Fətvalari

September 05, 2021
Ən son məqalələr

Sıxlıq

Sıxyarpaq gəvən

Sıxçiçəkli kəpənəkçiçəyi

Sıyeva dupka

Sıyıq

Sızma cərəyanından mühafizə avtomatı

Sıçuan

Sığınacaq hüququ

Sığınacaq (film, 2007)

Sığıncaq

Ən çox oxunan

Kinq (şir)

Kinq Konq (film, 2005)

Kinq Pauer stadionu

Kinqmen rifi

Kinqstaun

hənəfi, məzhəbi, islam, islam, tarixiinancın, əsaslarıallah, quran, peyğəmbər, həcc, namaz, zəkat, azan, zikr, ictihad, cihadetiqad, məzhəblərikəlam, əşərilər, matüridilər, qədərilər, mötəzililər, cebrilər, mürcilər, müşəbbihilərsiyasət, məzhəblərisünnilər, hə. Islam Islam TarixiInancin esaslariAllah Quran Peygember Hecc Namaz Zekat Azan Zikr Ictihad CihadEtiqad mezhebleriKelam Eseriler Maturidiler Qederiler Motezililer Cebriler Murciler MusebbihilerSiyaset mezhebleriSunniler Henefiler Malikiler Safiiler Henbeliler Zahiriler Sieler Imamiler Ceferiler Exbariler Usuliler Seyxiler Eleviler Ensariler Qizilbaslar Zeydiler Ismaililer Qermetiler Xasxasiler Fethiler Xettabiler Vaqifiyye Rafiziler Batiniler Qeysaniler Xurremiler Bazigiyye Qurabiyye Xariciler Ecrediler Meymuniler Se lebiler Ezreqiler Beyhesiler Ibadiler Necedat SufrilerYeni mezheblerSelefiler Vehabiler Kadiyanilik Babilik Behailik Hemcinin baxSufiler Yesevilik Neqsibendilik Suhreverdilik Xelvetilik Sefevilik Bayramilik Bektasilik Celvetilik Cerrahilik Cistiyye Ehqaqiye Gulsenilik Hurufilik Kubravilik Melametilik Meyvazhi Movlevilik Nemetullahiyye Noqtevilik Qelenderilik Qadiriyye Rifailik Rovseniler Senusiler Saziliyye Zahidiyye Nuseyriler Druzlar Islam felsefesiHenefi mezhebi 4 sunni mezhebinden biri Ehli sunne yolunun davamcilarinin boyuk hissesi bu mezhebi yasayir Mezhebin qurucusu boyuk Islam alimi Ebu Henifedir esl adi Numan bin Sabit 699 767 Islam dunyasinin xeritesi Henefiler yasil rengde Turkiyede Yaxin Serqin simalinda Merkezi Asiya ve Hindistanda ustunluk teskil edirler Henefilik Turkmenistan Efqanistan Turkiye Hindistan Pakistan Qazaxistan Qirgizistan Ozbekistan Tacikistan Iordaniya Tataristan Basqirdistan Suriya Iraqin merkezi seherleri Ramadi Bagdad Tiqrit Iranin Xorasan eyaletinde Cibuti Bosniya ve Herseqovina Banqlades Sri Lanka ve Cinin Sincan Uygur Muxtar Rayonunda yayilmisdir Henefi mezhebi dord sunni mezhebinin ehali baximindan en genisidir Davamcilari butun Islam aleminin 56 ni teskil edirler Henefi mezhebi Abbasiler Xilafetinin ve Osmanli dovletinin resmi mezhebi olmusdur Menbe gosterin Mundericat 1 Henefi mezhebinin esaslari 2 Henefi mezhebi mektebleri 3 Henefi mezhebinde namaz 4 Istinadlar 5 Xarici kecidlerHenefi mezhebinin esaslari Redakte Sunni mezheblerinin yayildigi bolgeler Henefi mezhebi Seyxulislam Imam Ezem Ebu Henifenin ictihadlari esasinda formalasmisdir Onun telebeleri Ebu Yusuf Seyx Zufar ve Mehemmed bin el Hasan terefinden Imam Ezemin fikirleri saxlanilmis sistemlesdirilmis ve gelecek Islam nesillerine oturulmusdur Henefi mezhebinde hokm vermenin esaslari Quran Sunne sehabelerden gelen hedisler Icma Qiyas2007 ci ilde Henefi mezhebi Tacikistanin resmi mezhebi elan edilmisdir 1 Bundan basqa Henefi mezhebi Qafqaz ve Balkanlarda cox yayilmisdir Henefi mezhebi mektebleri RedakteOrtodoksal Islam mezhebi olan Henefi mezhebinin dunyada minlerle mektebi medresesi ve universiteti var Mezhebin en nufuzlu mekteblerinden biri Hindistanda yerlesen Darul Elm Deobendir Bu medresede henefilerle beraber maturidiler ve sufiler de dini tehsil alir Henefi mezhebinde namaz RedakteHenefi mezhebinde kisiler namaz qilarken elleri gobeyin altinda qadinlar ise sinenin ustunde baglamalidirlar Istinadlar Redakte 2009 god obyavlen v Tadzhikistane Godom Imoma Azama olu kecid Xarici kecidler RedakteRus dilinde Henefi mezhebinin fetvalari Islam Alimlerinin Heyati Azerbaycan dilinde Zia ul Ummat website ingilisce Arxivlesdirilib 2016 01 13 at the Wayback Machine Shariah Board Hanafi Audio Fatawa in many languages free online Azerice Henefi Meshebi FetvalariMenbe https az wikipedia org w index php title Henefi mezhebi amp oldid 5730449, wikipedia, oxu, kitab, kitabxana, axtar, tap, hersey,

ne axtarsan burda

en yaxsi meqale sayti, meqaleler, kitablar, oyrenmek, wiki, bilgi, tarix, seks, porno, indir, yukle, sex, azeri sex, azeri, seks yukle, sex yukle, izle, seks izle, porno izle, mobil seks, telefon ucun, chat, azeri chat, tanisliq, tanishliq, azeri tanishliq, sayt, medeni, medeni saytlar, chatlar, mekan, tanisliq mekani, mekanlari, yüklə, pulsuz, pulsuz yüklə, mp3, video, mp4, 3gp, jpg, jpeg, gif, png, şəkil, muisiqi, mahnı, kino, film, kitab, oyun, oyunlar.

İslam

İlk fiqh məzhəbi olan Hənəfi məzhəbi Əbu Hənifəyə nisbət edildiyi üçün bu adı almışdır. Əbu Hənifənin əsl adı Numan İbn Sabit İbn Zütadır. 80/699-cu ildə Kufədə dünyaya gəlmiş və 150/767-ci ildə Bağdadda vəfat etmişdir. Əslən türk və fars olduğuna dair fikirlər vardır. Varlı bir ailədə dünyaya gələn Numan İbn Sabit əvvəlcə Kufədə Qurani-Kərimi əzbərlədi, sonra da sərf, nəhv, şeir, ədəbiyyat, cədəl və kəlam elmlərini öyrəndi. Kufə, Bəsrə və İraqın adlı-sanlı ustadlarından hədis dinlədi. Ustadı Həmmad İbn Əbi Süleymandan (v.120/738) on səkkiz il dərs oxuyaraq fiqh elmində mütəxəssis oldu. Onun elmi ustadı Həmmad vasitəsilə İbrahim ən-Nəxəi (v. 95/714), Əlqəmə (v. 62/681) və Əsvəd (v. 95/714) yolu iləAbdullah İbn Məsud (v. 32/652), Hz. Əli (v. 40/660) və Hz. Ömər (v. 23/643) kimi səhabədən olan müctəhidlərə əsaslanır. O, eyni zaman- da Həzrət Cəfər əs-Sadiq və Həzrət Məhəmməd Baqirin elmindən də istifadə etmişdir.

Əbu Hənifə Kufədə həm ailə peşəsi olan paltar ticarəti ilə məşğul olur, həm də elmi tədqiqatlarını mütəmadi olaraq davam etdirirdi. Onun müxtəlif təsbitləri, müamilələri qavraması və cəmiyyətə yaxşı bələd olmasında nəzəri biliklərlə yanaşı, bunları gündəlik həyatda tətbiq edən tacirlərin arasında olmasının böyük rolu vardır. O, dürüstlüyü ilə tanınmış və yalan, hiylədən uzaq durmuş, həmçinin gülər üzü, şirin söhbəti ilə məşhur olmuşdu. Az danışar, lakin fiqhdən soruşulduqda sel kimi coşardı.

Ustadı Həmmadın vəfatında Əbu Hənifə 40 yaşında idi. Onun kür- süsünə çıxıb dərs verməyə başladı. Dərsləri müzakirə tərzində keçir- di. Məsələni ortaya qoyar, beləliklə o mövzu müzakirə edilər, hər kəs həmin mövzuda öz fikrini bəyan edər, ən axırda da Əbu Hənifə öz fikrini izah edər və həmin məsələ haqqında qərar verilərdi. İmam Məhəmməd bu elmi məclislərdə müzakirə edilən mövzuları qələmə alardı. Hənəfi məzhəbinin Zahirur-Rəvayə adı verilən və təvatür yolu ilə rəvayət edilən ilktəməl əsərlərində Əbu Hənifə, İmam Məhəmməd vəƏbuYusifin rəyləri yeralmışdır. Bu əsərlər aşağıdakı altı kitabdır:

əl-Əsl (və ya əl-Məbsut), əl-Camius-Səğir, əl-Camiul-Kəbir, əs-Siyə- rus-Səğir, əs-Siyərul-Kəbir və əz-Ziyadat.

Zahirur-Rəvayə kitabları Əbu Fəzl Məhəmməd əl-Mərvəzi (v. 334/945) tərəfindən ixtisar edilərək birləşdirilmiş və əsər “Kafi” adını almışdır. Bu əsər daha sonra Şəmsul-Əimmə əs-Sərəxsi (v. 490/1097) tərəfindən şərh edilmiş “Məbsut” adlı bu əsər 30 cild olaraq çap edilmişdir.

Əbu Hənifə çox sayda tələbə yetişdirmişdir. Onun dərs halqalarında yetişən tələbələrinin sayı 4.000 civarında olduğu və bunlardan qırxının müctəhid dərəcəsinə çatdığı rəvayət edilir. Onlardan dördü çox məşhur olmuşdur:

a. Əbu Yusif Yaqub İbn İbrahim əl-Kufi (v. 182/798) Harun Rəşid dövründə baş qazı olmuşdur. Hənəfi məzhəbinin əsaslarını tədvində, cəmiyyət həyatına tətbiqində və dünyaya yayılmasında onun böyük rolu olmuşdur. Mal və vergi sistemi ilə bağlı “Kitabul-Xərac” adlı əsəri Türk dilinə tərcümə edilmişdir.

b. İmam Məhəmməd İbn Həsən əş-Şeybani (v. 189/805) ilkelmini Əbu Hənifədən əxz etdi. Əbu Yusifin yanında elmini tamamladı. Hənəfilərin ən mötəbər əsəri sayılan Zahirur-Rəvayə kitablarını qələmə aldı.

c. İmam Züfər İbn Hüzeyl İbn Qeys (v. 158/775) İsfahanda anadan ol- muş Bəsrədə vəfat etmişdir. Eyni zamanda hədis elmi üzrə mütəxəssisdi, sonra rəy ictihadında məşhur oldu. Qiyası müvəffəqiyyətlə tətbiq etdi. Mütləq (müstəqil) müctəhiddir.

ç. Həsən İbn Ziyad əl-Lülüi (v. 184/800) ilkin mərhələdə Əbu Hənifənin daha sonra Əbu Yusif və İmam Məhəmmədin tələbəsi olmuşdur. Hədis elmi ilə və Əbu Hənifənin fikirlərini rəvayət etməklə məşhur olmuşdur. Ancaq İmam Züfər ilə Həsən İbn Ziyadın fikirləri ilk Zahirur-Rəvayə kitab- larına daxil edilməmişdir.

Əbu Hənifəni tələbələri və cəmiyyət rəhbər (imam) kimi tanımış və ona “ən böyük imam” mənasında “İmamı-Əzəm” adını qoymuşlar. İmamı-Əzəmin ortaya qoyduğu hüquq məktəbinə “Hənəfi məzhəbi”, bu məzhəbə tabe olanlara da “hənəfi” deyilir.

Hənəfi məzhəbi əwəlcə İraqda qurulmuş və Abbasilər dövründə Əbu Yusifin “qazıl-quzat” (baş qazı) olması ilə dövlətin əsas fiqh məzhəbi olmuşdur. Xüsusilə şərqdə yayılaraq Xorasan və Mavəraunnəhrdə çox inkişaf etmişdir. Bu bölgədə çox sayda hənəfi fəqihi yetişmişdir. Osmanlı dövləti qurulub Hənəfi məzhəbini dövlətin rəsmi məzhəbi olaraq mənim- səməsi ilə təsir sahəsi daha da artmışdır. Bu gün Türküstan, Hindistan, Pakistan, Əfqanıstan, Türkiyə və Balkan yarımadasında Hənəfi məzhəbi geniş vüsət tapmışdır.

2. Maliki Məzhəbi

Böyük hədis və fiqh alimi Malik İbn Ənəsə nisbət edildiyi üçün bu adla adlanmışdır. İmam Malik İbn Ənəs 93/712-ci ildə Mədinədə dünyaya gəlmiş və 179/795-ci ildə həmin yerdə vəfat etmişdir. Mədinə həmin dövrdə Hz. Peyğəmbərin hədisləri, səhabə və tabiun fitvaları baxımından mərkəz sayılırdı. İmam Malik məhz bu elm mühitində İbn Hürmüz, İbn Ömərin azad etdiyi Nafi, İbn Şihab əz-Zöhri, Yəhya İbn Səid və Rəbiə İbn Əbdürrəhman kimi məşhur tabiun alimlərindən hədis və fiqh elmlərini əxz etdi. Artıq müəyyən yaşa çatdıqda da Mədinədə Məscidi-Nəbəvidə dərs və fitva verməyə başladı. Ətrafında geniş bir elm halqası meydana gəldi və tələbələr yetişdirdi.

İmam Malikin nəslərdən hökm çıxarmada; Kitab, sünnə, icma, səhabə sözü (rəyi), adət-ənənə ilə birlikdə qiyas, istehsan, məsalehi-mürsələ, səddi-zərai kimi fəri dəlillərə də müraciət etdiyi nəzərə çarpır. İmam Malikin fiqhinin ən bariz cəhəti Mədinə xalqının tətbiqatını (əməlini) dəlil kimi qəbul etməsidir. O xəbəri-vahidin məqbul sayılması üçün mədi- nəlilərin əməli ilə zidd düşməməsini şərt qoşmuşdur. Onun fikrinə görə, Hz. Peyğəmbəron il onların arasındayaşamış, adət-ənənələrini görmüş, İslama zidd olanları ortadan qaldırmış, zidd olmayanları da təsdiq etmişdir. Belə olan təqdirdə onların əməlinin təvatür dərəcəsində sayılmasını əsas hesab etmişdir.

Məşhur tələbələri bunlardır: Əbdürrəhman İbn Qasım (v. 132/749) Malikdən iyirmi il fiqh oxudu; Leys İbn Səddən (v. 175/791) elm əxz etdi, Maliki məzhəbinin məşhur “Müdəvvənə” adlı əsərini rəvayət etdi. Bu əsəri Səhnun (v. 240/854) ondan alaraq fiqhin tərtibatına görə nizama saldı. Yəhya İbn Yəhya (v. 234/849) Maliki məzhəbini Əndəlüsdə yayan bir fəqihdir. Əşhəb İbn Əbdiüləziz (v. 204/819) Malik və Leysin yanın- da fiqh elmində mütəxəssis oldu. “Müdəvvənə” və “Muvatta” əhkam hədislərini və bunlarla bağlı Maliki fiqhini əhatə edən məzhəbin iki təməl kitabı sayılır.

Maliki məzhəbi əvvəlcə Hicaz bölgəsində yayılmış sonra İmam Malikin Əsəd İbn Fürat, Abdullah İbn Vəhb və Əbdürrəhman İbn Qasım kimi tələbələri vasitəsilə Misir, Şimali Afrika və Əndəlüsdə yayılmışdır. Hətta bu məzhəb bir müddət Əndəlüs Əməvi dövlətinin rəsmi məzhəbi olmuşdur. Hal-hazırda Misirdə, Şimali Afrikada (Fas, Tunis, Əlcəzair) və

Sudanda Maliki məzhəbi geniş vüsət tapmışdır. Hicaz bölgəsində Malikilərin sayı olduqca azdır.

3. Şafei Məzhəbi

Şafei məzhəbinin banisi sayılan Məhəmməd İbn İdris əl-Qüreyşi əl- Haşimi 150/767-ci ildə Qəzzə şəhərində (Fələstin) anadan olmuşdur. İmam Malikdən şəxsən Müvəttəni dinlədi, Süfyan İbn Üyeynədən (v. 198/813) hədis rəvayət etdi. İmam Məhəmməddən də İraq fiqhini öyrəndi. Beləliklə də İraq fiqhi ilə Hicaz fiqhini özündə cəmləşdirdi. O, Bağ- dadda təqribən iki il qaldı sonra Məkkəyə gedərək orada otuz il tədris fəaliyyəti ilə məşğul oldu. İmam Şafei hicri 195-ci il tarixdə yenidən Bağdada gəldi. İkinci gəlişində İraq və Hicaz fiqhini dərindən tədqiq edərək fiqhdə özünəməxsus üsulunu ortaya qoymağa başladı.

Hicri 198-ci ildə Misirə getdi. Dörd il qaldığı Misirdə əvvəlki bilik və təcrübələrini buradakı fərqli sosial-mədəni mühitdə yenidən nəzərdən keçirməyə başladı. Bunun nəticəsində də bəzi fikirlərindən vaz keçərək yeni fikirlər ortaya qoydu. Beləliklə də onun köhnə və yeni fikirlərindən meydana çıxan “məzhəbi-qədim” və “məzhəbi-cədidi” təşəkkül etdi. İmam Şafei Misirdə 204/820-ci ildə vəfat etdi. Onun “Risalə”, “Hüccə”mb “Ümm” adlı əsərləri vardır. Risalə zəmanəmizə gəlib çatan ən qədim fiqh üsulu əsəridir və türk dilinə tərcümə edilmişdir.

Tələbələrindən bir neçəsi bunlardır: Yusif İbn Yəhya əl-Büveyti (v. 231/845), Həsən İbn Məhəmməd əz-Zəfərani (v. 260/874), İbrahim İbn Yəhyə əl-Müzəni (v. 264/877).

Şafei məzhəbi əvvəlcə Misirdə sonra isə qismən Suriya, Yəmən, İraq və Mavəraunnəhrdə yayıldı. Hal-hazırda İraq, Suriya və Anadolunun cənub və şərq bölgələrində Şafei məzhəbi yayğındır.

4. Hənbəli Məzhəbi

Əhməd İbn Hənbəl əş-Şeybani 164/780-cı ildə Bağdadda dünyaya gəldi, 241/855-ci ildə həmin yerdə vəfat etdi. Hənbəli məzhəbi onun adına nisbət edilmişdir. Xüsusilə hədis elmi üçün Kufə, Bəsrə, Məkkə, Mədinə, Dəməşq, Yəmən və Əlcəzairi gəzmiş, uzun müddət İmam Şafeinin tələbəsi olmuşdur.

İbn Hənbəl hədisləri yalnız rəvayətlə kifayətlənməyib onların fiqhi mənasını və məqsədlərini də araşdırırdı. Onun dövründə ilk üçfiqh məzhəbinin ilkin mənbələri tədvin edildiyi üçün Əhməd İbn Hənbəl bu zəngin fiqh sərvətindən geniş istifadə etdi.

İbadət mövzularında nəslərə və sələfin əsərlərinə (rəylərinə, tət- biqatına) tamamilə tabe oldu, dəlilsiz hökm verməkdən çəkindi. Müamilələrdə də həmçinin sələfin yolu olan bir şeyin halal və ya haram olduğuna dair dəlil yoxdursa, mübahlıq qaydasını əsas kimi qəbul etdi. Digər üç məzhəb də “əşyada əsil olan mübahlıqdır” prisipini mənimsəmişdir. Lakin hənbəlilər müamilələrdə daha da sərbəstlik tərəfdarıdırlar. Odur ki, dinin haram buyurduğu şərtlər istisna edilməklə, bu məzhəb ticarətdə tərəflərin istədikləri şərtləri qoşa biləcəyi prinsipini mənimsəmişdir. Hənbəli məzhəbi rəy və qiyasdan daha çox ayə, hədis və sahabə qövli kimi nəqli dəlillərə əsaslanır. Belə olan təqdirdə demək olar ki, sözü gedən məzhəbdə hədislərə istinad edən fiqh anlayışı hakimdir.

Buxari, Müslim və hədisdə onların təbəqəsindən olanlar Əhməd İbn Hənbəldən hədis rəvayət etdilər. Onun “Müsnəd” adlı əsəri qırx min hədis ehtiva edir. Hənbəli məzhəbinin sonrakı fikri və fiqhi inkişafında İbn Teymiyyə və tələbələri İbn Qəyyum əl-Cövziyyənin əsərlərinin də böyük rolu olmuşdur.

Bəzi tələbələri bunlardır: Saleh İbn Əhməd (v. h. 266) İbn Hənbəlin ən böyükoğludur. Əbu Bəkrəl-Ərsəm (v. h. 273), Əhməd İbn Məhəmməd İbn əl-Həccac (v. h. 274) ilə İbrahim İbn İshaq əl-Hərbi (v. h. 285).[1]

Son yüz ildə ərəb dünyasında baş verən, dini olduğu qədər siyasi və sosial-iqtisadi cəhəti də olan Vəhhabilik hərəkatı, xüsusilə etiqadi sahə- dəki fikirləri və sələfi davranışları səbəbilə Hənbəli məzhəbini özlərinə yaxın gördükləri üçün bu məzhəb, başda Hicaz olmaqla İraq, Suriya, Fələstin, Misirdə yayılmış və Səudiyyə Ərəbistanın da rəsmi məzhəbidir.

[1] Bax. Məkkl, Mənaqibul-lmam ƏbiHənifə, I, 74-78, Heydarabad 1903; Zəhəbl, Mənaqib, s. 20, 21, nşr. Kövsəri, Darul-kitabil-ərəbi (t.y); İbnul-Qəyyim, llamul-müvəqqiin, I, 25, 77, 227, nşr. M.M. Əbdülhəmid, Misir 1955; İbn Həzm, Ihkam, s. 929, nşr. Ə.M. Şakir, Misir (t.y); Züheyli, əl-Fiqhul-lslami və Ədillətuh, I, 27 vd., Dəməşq 1985.