Отрывок из поэмы Азер – Гусейн Джавид

Qaldı Azər şu tuhaf “alverə” mat,
Acılar duydu içindən, heyhat.
“Nə əcayib sürü, yahu, bunlar,
Öndə rəhbərlik edər maymunlar.
Cühəla elm, fəzilət satıyor,
Xalqı əfsunlayaraq aldatıyor.
Kəndi əxlaqı sönükkən həpsi
Yeltənir verməyə əxlaq dərsi.
Sadə minbərdə deyil, çoq yerdə
Göz boyar həp şu qaranlıq pərdə.
Hanki bir sərxoşu söylətdim, inan
Bəhs edər, gördüm, o huşyarlıqdan.
Nerdə beş kölgə görür ördəklər
Başlayıb nitqə həmən saz köklər.
Rəqsi təlim ediyor aqsaqlar,
Əzəmət düşkünüdür alçaqlar.
Zevqə biganə səfillər bol-bol
Şerü sənətdə arar bir yeni yol.
Sadədil, hissə uyan abdallar
Həp siyasi kəsilib at nallar.
Bir yığın kor qılavuzluq yaparaq
Göstərir zülməti aydın, parlaq.
Hər gülər yüzdə ölüm, qan görürəm,
Pək yaqın dostları düşman görürəm.
Yurdu sarmış qabalıq, yaltaqlıq,
Yüksəliş varsa, səbəb alçaqlıq…”

SON DƏQİQƏ

Hüseyn Cavid imzası ilə Azərbaycan ədəbiyyatında milli romantik şeirin və mənzum faciənin banisi sayılan Hüseyn Molla Abdulla oğlu Rasizadə 24 oktyabr 1882-ci ildə Naxçıvanda anadan olmuşdur. Azərbaycan ədəbiyyatının inkişafında misilsiz rol oynayan Hüseyn Cavid, yaradıcılığını milli mədəniyyət ilə Şərqin estetik fikir tarixi və dünya romantizm ənənələrini sıx birləşdirərək ərsəyə gətirmişdir. Lirikasının təməlini fəlsəfi fikirlərlə bəzəyən Hüseyn Cavid Azərbaycan ədəbiyyatında ümumbəşəri problemləri humanizm mövqeyindən işıqlandıraraq yaratdığı mənzum faciələri və tarixi dramları ilə dramaturgiyamızda yeni ədəbi mərhələ açmışdır.
Ərtoğrul Cavidin “Babam Hüseyn Cavid bir günəş idi. Yüksəldi, parladı, yarasaların gözünü kor etdi. Lakin dumanlar onun qarşısını aldılar..” sözləri Hüseyn Cavidin həyat yolunu qısaca ifadə edir. Hüseyn Cavid yaradıcılığı, təfəkkürü, ideologiyası ilə bir günəş kimi doğdu. 1937-ci ildə «Gizli millətçi əksinqilabi təşkilat»da iştirakı bəhanəsi ilə 8 illik həbs cəzasına məruz qalır və cəzasını sürgündə keçirir. Dahi sənətkar 1941-ci ilin dekabrın 5-də Şevçenko qəsəbəsində həbsdə vəfat edib. 1956-cı ildə bəraət alan Cavidin cənazəsi 1982-ci ildə Heydər Əliyevin böyük səyi nəticəsində doğma Naxçıvana gətirilərək dəfn edilib.
Hüseyn cavid yaradıcılığını şərh etmək, fikir bildirmək bizim kimi sadə oxucuların qaldıra biləcəyi bir yük deyildir. Odur ki, bu məqaləmizdə Hüseyn Cavidin “Azər” poemasını şərh etmək deyil, bir oxucu kimi əsərdən çıxardığımız nəticələri sizə təqdim edəcəyik.
Hüseyn Cavidin yaradıcılığında poema janrı xüsusi yer tuturr. Yaradıcılığında ən kamil poema kimi qiymətləndirilən “Azər” əsərini şair 1926-cı ildə Almanyada müalicə olunarkən yazmağa başlamış, 1928-ci ildə bitirmişdir. Əsər şairin Qərbə və Şərqə və Qərb-Şərq müstəvisində Azərbaycana baxışlarını mükəmməl səviyyədə şərh edən sənətkarlıq nümunəsidir. Dram əsərlərində tarixi obrazlara üstünlük verən Cavidin bu əsərinin əsas qəhrəmanı olan Azər real həyatdan alınmış bədii obrazdır. Azər şairin müasiri, sosial və siyasi həyat qarşısında çoxlu təcrübələr toplamış Hüseyn Cavidin proobrazıdır.
Əsər bir neçə müstəqil hissələrdən ibarət olsa da ümumilikdə bir bütünün parçalarıdır. “Məsciddə”, “Qərbə səyahət”, “Rəssamın qızı”, “Nil yuvası”, “ Yaşamaq və yaratmaq” və sairə başlıqlarla verilən hissələrdə Azərin vasitəsilə bir çox mövzulara toxunulub. Fərqli başlıqlarla təqdim olunan hissələrdə əruz və heca vəzninin istifadəsi əsəri bədii baxımdan daha mükəmməl edib. Əsərdə baş verən hadisələri və onlara münasibəti Azər vasitəsilə çatdırılsa da, bəzi hissələrdə ikinci-üçüncü şəxslərdən də istifadə olunr. Məsələn, “Əsgərlər təlim edərkən”, “Vəhşi qadın”, “ Rəssamın qızı” hissələrində “qadın”, “zabit”, “Birinci tamaşaçı”, “İkinci tamaşaçı” və sairə yarımçı surətlərdən istifadə olunur.
“Düşündüm ki..” başlığı ilə başlayan şeirdə bir növ şairin daxili istəkləri, keçirdiyi daxili fırtınaları, isyankar ruhu ifadə olunur. “Azər düşünərkən” hissəsi də eyni ruh halının davamı təsirini bağışlayır. Bəs əslində düşünülən nədir? Bu sualın cavabını hər bir hissəni oxuduqca dərk edirik. “Gecə aydınlığı və gün doğuşu” şeirində Azərdən soruşulan “Kimsin, nerədənsin, əhbab!?” sualına “Azərin cavabı” belə olur.
Bən yetişdim atəşlə su
Öpüşdüyü bir ölkədən.
İzliyorkən sevgi yolu
Acı duydum hər kölgədən.
Dövrün ən böyük problemlərindən biri də dini mövhumat, savadsızlıq, kor-koranə inanclar, yalançı din xadimləri idi. “Məsciddə” olan hissədə Azər məscidin qarşısından keçərkən içəridən gələn səs-sədanı eşidir. Məscidə girən Azər burada cənnət vədləri ilə özündən keçən, özünə xəsarət yetirən bir güruhla qarşılaşır. Burada “din xadimləri”nin fırıldaqçıllıqla, xurafatla, cahilliklə insanları necə aldatdığını, onların əllərində-ovuclarında olanları alıb yalan cənnət və xoşbəxtlik vədi verdiyini görürük. Gördüklərindən dəhşətə gələn Azərin Şeyxlə dialoqu olduqca təsirlidir. İnsanları geriliyə, xurafata sürükləyən bu sistemi tənqid edən Azər deyir.
Yurdu sarmış qabalıq, yaltaqlıq,
Yüksəliş varsa, səbəb alçaqlıq.
“Əsgərlər təlim edərkən”
Bu hissədə əsgərlərin təliminə tamaşa edənlərin bu təlimə pis baxması, zülmün, ölümün, ədalətsizliyin başında gücün, müharibənin gəlməyini deməsi, eləcə də bir tamaşaçının dərvişliyi, dünya işinə baş qoşmamağı üstün tutması Azəri söhbətə qoşulmağa vadar edir. O, insanlığın, vicdanın hər şeydən üstün olduğunu, sevgi nurunun kainatı bəzədiyini bildirir. Lakin, “Əbədi sülh ümidi haqqı boğar, Yaşamaqçın fəqət mübarizə var” fikri, insanın mübarizə aparmağını, bunun tək hərb ilə deyil, zəkanın, elmin vasitəsilə olduğunu bildirir. Yeri gəldikcə sülh üçün çabalamaq, bəzən də hərbi alqışlamaq lazım olduğunu bildirir.
“Qərbə səyahət” edən Azər yolboyu gözəlliklərə heyran olur, səliqəli şəhər, çalışan insanlar onların zövqünü oxşayır. Burada hər kəs musiqi dinləyər, əhvalları yaxşı olar. Amma hər şey göründüyü kimi gözəl də deyildir, burada da haqszlıq, ədalətsizlik var. Ağır iş şəraitindən tez-tez işçi çıxışları olar, dilənçilərə küçələrdə rast gəlinməz, çünki burada onlara mərhəmət yoxdur. Qərbdə görüb, müşahidə, bəzən dfə müdaxilə etdiyi hadisələrdən sonra Şərqin isti qucağına geri dönməyə qərar verir. Qərbin əksi olaraq burada yollar boz, tarlalar və ağaclar çılpaqdır. Şərqdə də bir çox hadisələrə şahidlik edən və fikir bildirən Azərin maraqlı həmsöhbətləri olur. Əvvəllər zəngin olub sonradan kasıblayıb dilənən adamla danışan Azər onun halına acımır, çalışan hər ələ ətmək var deyir, çalışmırsansa zəkan, biliyinlə də yaşayamağın mümkünlüyünü deyir. Heç bir bacarığı olmayan adamın ölməyi yaşamağından daha yaxşıdır. ”Vəhşi qadın” şeirində müharibədən müsibət yaşamış, qızı tonqalda yandırılan, oğlu gözləri önündə öldürülən qadın insanlardan uzaqlaşır, ormana çəkilir. Vəhşiləşmiş simasını görənlər onu daşa tutmağa, öldürməyə çalışır. Aclıqdan yemək oğurladığına görə nifrətə tuş gələn qadını müdafiə edən Azər deyir. Əsl oğrular milyonlarla kef çəkənlər, millətə biganə olanlar deyil mi? Nə üçün heç kəs onlara qarşı çıxmır? Qadının tək günahının yoxsulluq olduğunu deyir. “Ən silinməz ləkədir yoqsulluq!”
Əsər boyunca qadına, gəncliyə münasibət xüsusilə vurğulanır. Hər zaman təhsilin, elmin tərəfdarı olan Cavid əsər boyunca bu fikirlərini müəyyən hissələrdə təbliğ edir. XX əsrin əvvəllərində Azərbaycanda qadın haqları istər real istərsə də bir çox ədəbiyyat nümunələrində yazarların müraciət etdiyi əsas mövzulardan biri idi. Əsərin “Lalə” adlı hissəsində kapitalist zehniyyətin qurbanı olan Lalə adlı gənc qızın faciəsi üzərində qadın həyatını, yaşantısını təsvir edir.
Əsərdə olduqca maraqlı və aktual mövzulara toxunulub. Məncə, bu böyük əsərdən qısa nəticələr çıxarmaq düzgün deyil. əsərin dərinliyi və müəyyən mənada çətinliyi Hüseyn Cavid böyüklüyünün bir göstəricisidir. Hər kəsin “Azər” poemasını oxumalı və özünə görə nəticələr çıxarmalı olduğunu düşünürəm.

Lalə Allahverdiyeva

Mətndə səhv var? Onu siçanla seçin və Ctrl+Enter düyməsini basın.

Отрывок из поэмы Азер – Гусейн Джавид

Осень горьким хмелем опьяняет
Сердце Азера тоской содрогает,
По дорогам тенью ускользая,
Встречных всех собою удивляя.
На лице любой пароль прочтёт,
А кто тень ту встретит, упадёт.
Мир – десятый круг – на сцене старой
Роли от великой и до малой
Розданы. Отшельник и зазноба,
И мудрец и плут-бродяга, оба.
Кто злодей. Поймёт интриги-козни
Весельчак предложит несерьезность .
Кто наивен, резв и громогласен
Кто на ум и чувства скуп и безобразен
Кто целомудрен, кто себя продаст,
А кто отпор любым богатствам даст.
Взгляд Азер отводит, возмущаясь,
С улицей грохочущей прощаясь
Тотчас. Опустился в сад у моря
Где встречают волны на просторе.
Сад пустой, деревья сплошь нагие,
Соловьи безрадостно немые
В споре с жизнью высохшие листья
И в цветах увядших нету жизни .
А на улицах полным полно солдат
Крики: “шагом марш!”, как на парад
“Раз, два , три!” десятники ревут
На плечах оружие несут .
Отовсюду слышно: Цель! Огонь!
И людишки праздные толпой .
Всплески пламени летят во все концы
И бандиты молвят, словно мудрецы
Осуждая нынче:

Первый зритель:
Беда! Смертоубийство тут и там
Блеск придаёт ржавеющим сердцам!

Второй зритель:
Здесь требуется ярая жестокость.
О люди бедные, где человечья совесть!

Ах, как желанен был бы вечный мир,
Что человечество от зла освободил!

Пока жестокость миром верховодит,
Освобожденья нет растоптанному роду!

Пятый зритель:
Страшней всего пожар до неба выси,
Что разгорается от вредоносной искры!

Шестой зритель:
А если б я на крыльях воспарил,
Тотчас людей от зла освободил!

Седьмой зритель:
О, если б был дервишем человек!
Не покорял бы этот мир вовек!

Улыбаясь, их словам Азер внимает,
Смысл тех речей он понимает.
Встал, глядит и пристальней и строже.
Вдруг воззвал :” взгляни на меня, Боже!”

(С горькой улыбкой последнему зрителю ):

О, да. Сладчайшая из песен, самый лёгкий путь!
Сомнения отбрось и лишь дервишем будь!
Жизнь без забот – вся в кожаном мешке .
Усладам тыл. Вот счастье налегке!
Жилище вечное веселые леса,
Джейранов дружелюбные глаза.

( в свою очередь несколько безумцев собрались вокруг Азера )

Ты к рою бабочек примкни,как мотылек,
Чтоб на зелёный опуститься ручеёк.
Ты с перелётными пустись в далёкий путь,
Наперсником цветку в цветеньи будь.
Подальше месть, не гнись и не сгибай
Кровь не вкуси!Уф! Кровавых слез не утирай.

Первый зритель:
Это лишь фантазия поэта,
Но душой любимая за это!

Второй зритель:
Сладки твои речи, но, увы,
Кто прожил, скажи, такую жизнь?

Третий зритель:
Примирились б меж собой народы,
Поутихли б дикие уроды.

Азер:
( с горькой улыбкой)
Да, если б люди были бы людьми
То совести ярчайшие огни
И свет любви весь мир бы озарили
Овец и злых волков бы примирили.
Великодумцы , слуги громких лир,
Стараются устроить вечный мир.
Что ж, мудрецы, пойдём против войны
И миром будем вознаграждены.
“Кровь-кровь!”кричавший вдруг захлопнул рот,
Не враг он миру. Вот так поворот.
Кто прав? Кто кровь повсюду проливает?
Иль кто за мир колени приклоняет?
Что это ? Все прошли, будто волна
Кто мил, кто как шиповника игла,
Стремится к миру каждый, спору нет
Во взгляде каждом виден этот свет.
Пусть велико владычество шутов,
Я мысль делить больную не готов.
Смерть лучше , чем убогий век влачить
Вас к миру не смогу я пригласить
Надежда тщетная и истину задушит
Борьба – вот то, что нам для жизни нужно!
Сражайся, воином мудрости восстань.
Рукой отмщенья за кровь,героем стань.
Сегодня мне мученье принесло,
Победой завтра заблестит чело.
А ты утешишься одной своею силой.
Коль сила есть, ум ни к чему -так было
Из века в век. Но если нет ума,
Бесплодна сила и почти мертва.
Когда же сила с разумом вдвоём,
Легко не спутать в жизни зло с добром.
Сказали : «Тьме не прекословь ! Согнись!”
Сказали: «К войску примыкай!
Сомни или сомнись.»
Я отвечал : «Не верь. Всё болтовня!
Не обманись. Пусть ум ведёт тебя!
Извилинами чаще шевели
Мир возвратится на круги свои
Знай, есть места, похожие на ад,
Там только аплодируй, как солдат.
Ягнёнка встретишь, умиляйся, благо,
А волка – рви зубами в знатной драке .
Коль разум коронует твою мощь,
Всё во вселенной сможешь превозмочь!”

© Copyright: Ирина Сергеевна Тасалова, 2020
Свидетельство о публикации №120020106134

Портал Стихи.ру предоставляет авторам возможность свободной публикации своих литературных произведений в сети Интернет на основании пользовательского договора. Все авторские права на произведения принадлежат авторам и охраняются законом. Перепечатка произведений возможна только с согласия его автора, к которому вы можете обратиться на его авторской странице. Ответственность за тексты произведений авторы несут самостоятельно на основании правил публикации и законодательства Российской Федерации. Данные пользователей обрабатываются на основании Политики обработки персональных данных. Вы также можете посмотреть более подробную информацию о портале и связаться с администрацией.

Ежедневная аудитория портала Стихи.ру – порядка 200 тысяч посетителей, которые в общей сумме просматривают более двух миллионов страниц по данным счетчика посещаемости, который расположен справа от этого текста. В каждой графе указано по две цифры: количество просмотров и количество посетителей.

© Все права принадлежат авторам, 2000-2023. Портал работает под эгидой Российского союза писателей. 18+

Текст книги “Azər”

Düşündüm ki, əməl çəmənzarında
Açar qızıl güllər, zümrüt yapraqlar;
Düşündüm ki, ömrün ilk baharında
Al şəfəqlər saçar qonça dodaqlar.

Düşündüm ki, susar qanlı tufanlar,
Keçər zalım fırtınalar, böhranlar,
Çəkilir dumanlar, sönər vulkanlar,
Ninni söylər bana coşqun ırmaqlar.

Düşündüm ki, bitər hicran dəmləri,
Unutdurur canan həp sitəmləri.
Gülzarı süslərkən xoş qədəmləri
Boyun bükər mənəkşələr, zanbaqlar.

Yazıq. Ortalığı zülmətlər aldı,
Ölüm yarı yardan aralı saldı,
Həsrətlər içində ruhum bunaldı,
Qanatdı gönlümü xain dırnaqlar.

Ay qız1 1
Ay – ey yerinə qullanılmışdır

Ey səhər yıldızı, ey yosma dilbər!
Utanma gül, bunca nazlanış yetər.
Gül. Sussun bülbüllər, qızarsın güllər
Hər gülüşündən, hər sözündən, ay qız!

Gözlərimdə dünya gülər, sən gülsən;
Qiyamət olmaz ki, insafa gəlsən!?
Aləm bilir, nələr çəkdim, ah, bilsən,
Nələr çəkdim sənin yüzündən, ay qız!

Nazlı xuramanı seyr etdikcə bən,
Vurğun gönül rəqs edər sevincindən,
Olmazmı aşiqə bir busə versən
O ahu baqışlı gözündən, ay qız!?

AZƏR DÜŞÜNÜRKƏN…

“Ə”2 2
Hər parçanın əvvəlində “Ə” – əruz, “H” – heca vəznini göstərir.

Azər düşünür… Bəlkə otuz yıldır o hər an
Düşkün bəşərin eşqini, fəryadını inlər.
Yaqdıqca yaqar beynini bir kölgəli böhran,
Əflaka sorar dərdini, yıldızları dinlər.
Göz qırparaq ancaq ona yıldızlar edər naz,
Dilsiz və sağır göylər onun halını duymaz.

Bəsləndi küçük duyğusu azadə çocuqkən,
Pək incə tərənnümlər öpən neylər içində.
Vurğundu o həp şer ilə ahəngə əzəldən,
Ağlar və gülümsərdi təğənnilər içində.
Hər gün yaralar qəlbini bir sıtmalı röya,
Hər gün uyutur dərdini bir nəşəli xülya.

Atəşkədələr, fırtınalar yavrusu Azər
Coşduqca alevlər və köpüklər kibi çılğın…
Bəzən bayılıb sərəli bir heykələ bənzər,
Yorğun gözü həsrətli üfüqlər kibi dalğın.
Bəzən o baqışlar yenə şimşək kibi parlar,
Qəsvət savuran hiçliyi bir anda yaqarlar.

Bir gün acı bir sis o gülümsər yüzü sardı,
Yalnızlığa imrəndi, uzaqlaşdı bəşərdən.
Bir qulbəyə saqlandı ki, ıssızca məzardı,
Məhrum idi dünyayı saran xeyr ilə şərdən,
Yıllarca dalıb getdi o böhranlı qəfəsdə,
İnsanları özlərdi hər atəşli nəfəsdə.

“Sərsəm, dəli, xudbin!” – deyə itham ilə hər kəs
Bəhs etdilər Azərdən, o aldırmadı əsla!
Həp onca bir alqışla söyüşdən köpürən səs,
Arif keçinənlər ona yan baqmada hala.
Möminlərə sorsan edəcək küfrünə fərman,
Dinsizlərə get, onda bulur şübhəli iman.

Azər daha çoq zevq alır aydın gecələrdən,
Hətta sarışın Ay ona gülmüşdü bir aqşam.
Gülmüşdü bulutlar arasından süzülürkən,
“Hürr ol!” deyə qəlbində doğurmuş yeni ilham.
Artıq o sönük çərçivə şən Azəri sıqmış,
Səyyah olaraq Ayla bərabər yola çıqmış…

Sevdirmiş içindən ona bir cilvə həyatı,
İnsanlara qoşmaq və qavuşmaq dilər əlan.
Duymaq və duyurmaqda bulur zevqi, nişatı,
Yalnızlığa, ıssızlığa qəlbən edər isyan.
İstər bulut olsun da dənizlər kibi aqsın,
İstər Günəş olsun da qaranlıqları yaqsın.

Gecə aydınlığı və gün doğuşu

“Ə”

İştə aydın və sərin yaz gecəsi
Veriyor Azərə uçmaq həvəsi,
Asmalıqdan yürüyor rəqs edərək,
Hər bəyaz kölgə birər canlı çiçək…
Nəşədən səndələyən hər yapraq
Sallanır sanki gümüş bir leylaq.
İncə, yaldızlı, sədəf qumlardan
Keçiyorkən… Ona heyran-heyran
Busələr ərz edərək baqdı gülər
Ta uzaqdan çökən atəşkədələr.
Daldı röyalara etdikcə məraq –
Əski məbudları xatırlayaraq.

Yürüyor, həp yürüyorkən Azər
Duydu sahildə dərin zümzümələr.
Sanki hər zümzümə eylər ilham,
Gecənin ruhuna bir tatlı pəyam.
Bütün əşya hərəkətsiz, səssiz,
Yalnız inlər kibi sevdalı dəniz.
Dalğacıqlar öpüşüb titrərkən
Baqışırlardı göyün gözləri şən,
Yol uzun… yolçu yorulmuş artıq,
Dinlənib durdu saatlarca… yazıq!
O dəmin gördüyü dilbər mehtab,
Xasta bir çöhrəyə bənzərdi xərab.
Ona dan yıldızı bakir bir qız
Kibi heyrətlə gülümsər yalınız.
İştə üstün gəliyor zülmətə nur;
Bəlli, bəsbəlli – səhər yaqlaşıyor.
Sönüyor can çəkişən yıldızlar.
Azər açmış da qanat sanki uçar,
O, Günəşdən daha əvvəl oyanan,
Canlanan şəhrə yanaşmış əlan.
Bir yeşil bağça ki, sahil boyuna
Nəşə sərpərdi, həmən qoşdu ona.
Seyr edib bağçayı dinləndi bir az,
Serçələr, gördü, edər razü niyaz.
Həpsi birdən ötüşüb qaynaşaraq
Ninnilər söylədilər oynaşaraq.
Qopdu bir ləhzədə çığlıq, tufan,
Hər ağac dalğası bir başqa cihan…
Bunca alqışlara bais yalnız
Şu dənizdən doğan altın bir qız.
… İştə dalmış duruyor bir rəssam,
O da almaqda Günəşdən ilham,
Durmadan yalvarıyor fırçasına,
Yazıyor, həp pozuyor… Sanki ona
Gəldi yorğunluğa bənzər bir hal,
Süzərək Azəri zənn etdi xəyal:
Bət-bəniz yoq, gözü düşmüş çuqura,
Bəlkə vurğun kibi bir şey… Olur a!
Xayır, alnında zəka şöləsi var,
Bəlli, ilhamını bir eşq oyalar.
Sordu: “Kimsin, nerədənsin, əhbab!?”
Ona Azər gülərək verdi cavab.

Azərin cavabı

“H”

Bən yetişdim atəşlə su
Öpüşdüyü bir ölkədən.
İzliyorkən sevgi yolu
Acı duydum hər kölgədən.

Bir yoqsulum, hər diləyim
Diz çökdürür zənginləri.
Bir arifim, bilmədiyim,
Aşar durur ənginləri.

Bən mülayim bir dənizim,
Atəşlidir dalğalarım.
Sülhə qoşan bir acizim,
Əskik olmaz qavğalarım.

Bir avcıyım, eşq umarım
Hər ahunun gözlərindən.
Dərd əhliyim, rəmz anlarım
Hər şairin sözlərindən.

Bir aşiqim, feyz alırlar
Bəndən irfan çobanları.
Bir çobanım, qaval çalar,
İnlətirim vicdanları.

Bən əbədi hürriyyətin
Sevdalı bir cilvəsiyim.
Anlaşılmaz bir xilqətin
Parlar, sönər şöləsiyim.

“Ə”

Süzərək Azəri heyran-heyran,
Bir rica eylədi rəssam ondan,
Göstərib bir qocaman daş, dedi: “Gəl,
Yapayım rəsmini, bir baq, nə gözəl!?
Seyrə dal sən yeni doğmuş Günəşi,
Nə də xoş mənzərə. Baq, varmı eşi?
Doğuyor sanki dənizdən bir qız,
Həm də altın saçı yaldız-yaldız.”
Güldü Azər, oturub daldı həmən,
Fərq olunmazdı o bir heykəldən.
Bitirib levhəyi yorğun rəssam:
Qalq, əzizim! dedi qalq. İştə tamam.
Bir qadar aqça da ikram etdi.
Süzdü Azər onu heyrətlə, dedi:
– Arqadaş! Aqça niçindir əcəba!
O sənin rəsmin için…
ha, ha, ha.
Güldü, həp güldü… baqıb rəsmə dedi:
“Nə Günəş!? Sanki baqır bir təpsi…
Hələ gözlər. Şu bənim gözlərimin,
Söylə, mənası nədir? İnsaf için.
Bənziyor yapdığın Azər guya
Buzlar üstündə şaşırmış çocuğa.
Deyəcək yoq şu mübarək dənizə,
Acırım sərf edilən səyinizə.
Seyr edənlər şu gözəl levhənizi
Bəni yoq, bəlkə görür onda sizi.
Sanki ölgün boyalardan nə çıqar!?
Burda sənətdən iraq hər şey var.
İncəsənət dediyin pək tənnaz
Bir gözəl qız ki, çabuq ram olamaz.
Başqadır ondakı həşmət, əzəmət,
Bir təsadüflə yaqın gəlməz, əvət.
Bəlkə yıllarca dayansan nazına,
Sadə, bir kərrə gülümsər o sana.
Yoqsa əzmində əgər səbrü səbat,
Boş əməkdir çəkiyorsun, heyhat. ”

Süzdü rəssam onu altdan-yuqarı,
Saçaraq gözləri kin dalğaları.
Alıb əşyasını nifrətlə, həmən
Qaçdı hiddət köpürən sahildən.
Ondan ayrılmayaraq Azər də
Girdi is3 3
İs – his

[Закрыть] yağdıran Altın şəhərə4 4
Bakı

[Закрыть] .
Həp yürür, həp düşünürkən… yolda
Rast gəlib bir sarışın qızcığaza,
Gördü, ağlar da silər göz yaşını…
Dedi: “Yavrum, bu nə? Qaldır başını,
Söylə dərdin nə. ” Çocuq iç çəkərək
Dedi: “Annəm, ögey annəm döyəcək,
Verəcək bəlkə müəllim də cəza. ”
Dur, niçin?
-Sorma!
-Bu hiç oldumu ya!?
-Ah, qapıb qaçdı əlifbamı dəmin
Bir sokaq yavrusu, çapqın, miskin!
-Ya baban yoqmu?
O, işdən qovulan
Bir fəqir işçi, səqət bir insan.
Hiç məraq etmə, quzum, iştə para,
Sağalır elm ilə hər türlü yara.
Oqşayıb Azər onun saçlarını,
Dedi: “Get, bilgi al, öyrən yarını.”
Bir fərəh gəldi qızın gözlərinə,
Utanıb durdu… təşəkkür yerinə
O soluq çöhrə gülümsündü həzin,
Qoşaraq getdi kitab almaq için.

Bunu gördükdə uzaqdan yaramaz
Bir çocuq olmaz on üçdən yaşı az
Soqulub Azərə həp əl açaraq:
Para ver, bən də acım söylədi baq!
Sağlam insanda bu adət nə idi?
Baqdı Azər ona heyrətlə, dedi:
“Sana layiqmi dilənmək, ay oğul!
Durma get, haydı, çalış, bir iş bul.”
Öylə boş sözləri dinlərmi çocuq?
Sırıtıb izliyor, ayrılması yoq.
Qaldı Azər şu sırıtqanlığa mat,
Ona eşq etdi bir atəşli tokat.
Seyr edənlər bunu həzm etmədilər,
“Mərhəmətsiz, qaba insan. ” dedilər.
Dinləyib onları Azər gülərək
Dedi: Əzdad ilə doğdum, gerçək.
Bir əlim iştə su, atəş bir əlim,
Çarpacaq qəlbim, əgər sussa dilim.
Acıdım gərçi dəmincik birinə,
Sonra atdım da toqat digərinə.
Sizi, yoq şübhə ki, ürkütdü bu hal,
Nə yaparsın, həpiniz kor, abdal!
Öylə quş var ki, yiyorlar ətini,
Quş var, ət ver də, duyar ləzzətini.
Bir toqat var, doyurur ac qarını,
Mərhəmət var ki, zəhərlər yarını.

MƏSCİDDƏ

Bir gün Azər dolaşırkən… yüksək,
Ulu bir məbəd önündən keçərək,
Baqdı savrulmada hər pəncərədən
Duyğusuz göylərə çığlıq, şivən.
Pək məraq etdi, həmən girdi o da,
Şaşırıb durdu, nə dəhşət, əcəba!?
Toplaşıb bir yerə ipsiz dəlilər;
Kimi gürlər, kimi sızlar, inlər.
Kimi bir yanda çamurlar yüzünü,
Kimi dırnaqla didər qaş-gözünü.
Biri küllər savururkən başına,
Yalvarır digəri həp göz yaşına.
Kimi bir daş, kimi zəncir alaraq
Qəhr edər kəndini; gözlərdən iraq.
Fırlayıb minbərə bir şeyx o zaman
“Əlverir söylədi fəryadü fəğan.
Yetişir inlədiniz, ağladınız,
Dul qadınlar kibi yas saqladınız.
Gəlin artıq azacıq kəndinizə,
Qanlı göz yaşları cənnətdə sizə
Əbədi zevq, səadət verəcək,
Olacaq həmdəminiz huri, mələk…”

Dinliyorkən onu hər kəs… birdən
Yeni bəhs açdı cəhənnəmlərdən.
Qorqudan titrəşərək həp təkrar
Mələşib ağladılar, ağladılar…
Ən nihayət bitirib sözlərini,
Açdı ətrafı süzən gözlərini.
Şimdi artıq sıra gəlmiş paraya,
Gümüş, altın birikib bir araya,
Doldu bir ləhzədə şeyxin qucağı,
Satılır altına cənnət bucağı.

Qaldı Azər şu tuhaf “alverə” mat,
Acılar duydu içindən, heyhat.
“Nə əcayib sürü, yahu, bunlar,
Öndə rəhbərlik edər maymunlar.
Cühəla elm, fəzilət satıyor,
Xalqı əfsunlayaraq aldatıyor.
Kəndi əxlaqı sönükkən həpsi
Yeltənir verməyə əxlaq dərsi.
Sadə minbərdə deyil, çoq yerdə
Göz boyar həp şu qaranlıq pərdə.
Hanki bir sərxoşu söylətdim, inan
Bəhs edər, gördüm, o huşyarlıqdan.
Nerdə beş kölgə görür ördəklər
Başlayıb nitqə həmən saz köklər.
Rəqsi təlim ediyor aqsaqlar,
Əzəmət düşkünüdür alçaqlar.
Zevqə biganə səfillər bol-bol
Şerü sənətdə arar bir yeni yol.
Sadədil, hissə uyan abdallar
Həp siyasi kəsilib at nallar.
Bir yığın kor qılavuzluq yaparaq
Göstərir zülməti aydın, parlaq.
Hər gülər yüzdə ölüm, qan görürəm,
Pək yaqın dostları düşman görürəm.
Yurdu sarmış qabalıq, yaltaqlıq,
Yüksəliş varsa, səbəb alçaqlıq…”

Süzdülər Azəri şaşqın-şaşqın…
Azərin dərdi başından aşqın,
Mütəəssir, düşünürkən, birdən
Gördü vaiz eniyor minbərdən.
Ona yaqlaşdı həmən pək sakin,
Saçıyorkən əsəbi gözləri kin.

Dedi: Şeyxim! Bir az da insaf et,
Nə olur, bir qadar da düz yol get.
Bizi qandırma; haq verib, haqq al,
Sən deyilsin namuslu bir baqqal.
Həp yalan sat da altın al, nə demək!?
Göz yaşından doğarmı huri, mələk.
Ən gözəl dindir iştə dini-həyat,
Başqa yol yoq, ya fənn, ya mevhumat.
İstər uy dinə, istər uy fənnə,
Çağırır xalqı kəndi cənnətinə.
Biri nəqd iştə, nisyədir birisi,
Çoq olur bəlli, nəqd müştərisi.
Artıq əfsanə devri keçdi, yetər!
Oqşamaz ruhu əski bilməcələr.
Can çəkişdikcə köhnə zevqü şüar
Yeni bir cilveyi-dəha parlar.
O da yoq şübhə sarsılır bir gün,
Başqa bir ictihad olur üstün.
Əski dahilər “iştə haq” dedilər,
Çırpınıb bir həqiqət izlədilər,
O həqiqət bu gün xəyal oluyor,
Dünkü şən bağcalar bu gün soluyor.
Dəyişirkən, əvət bəşər qafası,
Dəyişir Tanrıının da siması.

Ş e y x

(çılğın)

Sus yetər, ah, şərəfsiz, Allahsız.

A z ə r

Qızma, şeyxim, sizin yaratdığınız
Tanrı ölmüş də, yoqdur ağlayanı.