Maliyyə uçotu/Sair əməliyyat xərclərinin uçotunun təkmilləşdirilməsi/Sair əməliyyat xərclərinin uçotu

JavaScript deaktiv edilib, hesablama mümkün deyil, qiymət siyahısı üçün tərtibatçılarla əlaqə saxlayın

İstehsal və idarəetmə uçotu

Müəlliflik hüququ proqramlarımızda istifadə olunan biznesin avtomatlaşdırılmasının unikal üsullarını qoruyur.

Biz təsdiqlənmiş proqram təminatı naşiriyik. Bu, proqramlarımızı və demo versiyalarımızı işlədən zaman əməliyyat sistemində göstərilir.

Biz kiçik biznesdən tutmuş böyük şirkətlərə qədər bütün dünyada təşkilatlarla işləyirik. Şirkətimiz beynəlxalq şirkətlər reyestrinə daxil edilib və elektron etibar nişanına malikdir.

Sürətli keçid.
İndi nə etmək istəyirsən?

• Bu proqramı necə satın alacağınızı öyrənin
• Proqramın ekran görüntüsünə baxın
• Proqram haqqında videoya baxın
• Demo versiyasını yükləyin
• Proqramın konfiqurasiyalarını müqayisə edin
• Proqram təminatının dəyərini hesablayın
• Bulud serverinə ehtiyacınız varsa, buludun qiymətini hesablayın

Proqramın ekran görüntüsü

İstehsal və idarəetmə uçotunun videosu

Bu video öz dilinizdə altyazı ilə baxıla bilər.

İstehsal və idarəetmə uçotunun videosu – На русском:

Demo versiyasını yükləyin

Proqrama başlayarkən dili seçə bilərsiniz.

Sərfəli qiymətə Premium səviyyəli proqram

1. Konfiqurasiyaları müqayisə edin

2. Valyuta seçin

JavaScript söndürülmüşdür

3. Proqramın dəyərini hesablayın

Siz yalnız bir dəfə ödəyirsiniz. Aylıq ödəniş yoxdur!
Tək istifadəçi proqramı
Əlavə istifadəçilər
Bölmələr Şəxs
Pulsuz texniki dəstək saatları
Bölmələr Saat
Əlavə texniki dəstək saatları
Bölmələr Saat
Ümumi birdəfəlik ödəniş:

4. Lazım gələrsə, virtual server icarəsi sifariş edin

Bütün işçilərinizin eyni verilənlər bazasında işləməsi üçün sizə kompüterlər arasında lokal şəbəkə lazımdır (simli və ya Wi-Fi). Ancaq proqramın buludda quraşdırılmasını da sifariş edə bilərsiniz, əgər:

Birdən çox istifadəçiniz var, lakin kompüterlər arasında yerli şəbəkə yoxdur.
Bəzi işçilərin evdən işləməsi tələb olunur.
Bir neçə filialınız var.
Tətildə olsa da, işinizə nəzarət etmək istəyirsiniz.
Günün istənilən vaxtı proqramda işləmək lazımdır.
Böyük xərclər olmadan güclü bir server istəyirsiniz.

Proqramın özü üçün yalnız bir dəfə ödəyirsiniz. Və bulud üçün ödəniş hər ay edilir.

5. Müqavilə imzalamaq

Müqavilə bağlamaq üçün təşkilatın təfərrüatlarını və ya sadəcə pasportunuzu göndərin. Müqavilə sizə lazım olanı alacağınıza zəmanətdir. Müqavilə

İmzalanmış müqavilə skan edilmiş surət və ya fotoşəkil şəklində bizə göndərilməlidir. Orijinal müqaviləni yalnız kağız variantına ehtiyacı olanlara göndəririk.

6. Kartla və ya başqa üsulla ödəyin

Kartınız siyahıda olmayan valyutada ola bilər. Problem deyil. Proqramın dəyərini ABŞ dolları ilə hesablaya və mövcud məzənnə ilə öz doğma valyutanızda ödəyə bilərsiniz. Kartla ödəniş etmək üçün bankınızın internet saytından və ya mobil proqramından istifadə edin.

Mümkün ödəniş üsulları

Bank köçürməsi
Kartla ödəniş
PayPal vasitəsilə ödəyin
Beynəlxalq transfer Western Union və ya hər hansı digər

• Təşkilatımızdan avtomatlaşdırma biznesiniz üçün tam investisiyadır!
• Bu qiymətlər yalnız ilk alış üçün keçərlidir
• Biz yalnız qabaqcıl xarici texnologiyalardan istifadə edirik və qiymətlərimiz hər kəs üçün əlçatandır

Proqramın konfiqurasiyalarını müqayisə edin

Populyar seçim
İqtisadi	Standart	Peşəkar
Seçilmiş proqramın əsas funksiyaları Videoya baxın

Bütün videolara öz dilinizdə subtitrlərlə baxmaq olar

Virtual server icarəsi. Qiymət

Bulud serverinə nə vaxt ehtiyacınız var?

Virtual server icarəsi Universal Mühasibat Sisteminin alıcıları üçün həm əlavə seçim, həm də ayrıca xidmət kimi mümkündür. Qiymət dəyişmir. Bulud server icarəsi sifariş edə bilərsiniz, əgər:

• Birdən çox istifadəçiniz var, lakin kompüterlər arasında yerli şəbəkə yoxdur.
• Bəzi işçilərin evdən işləməsi tələb olunur.
• Bir neçə filialınız var.
• Tətildə olsa da, işinizə nəzarət etmək istəyirsiniz.
• Günün istənilən vaxtı proqramda işləmək lazımdır.
• Böyük xərclər olmadan güclü bir server istəyirsiniz.

Əgər hardware fərasəti varsa

Əgər hardware fərasətiniz varsa, o zaman avadanlıq üçün tələb olunan spesifikasiyaları seçə bilərsiniz. Müəyyən edilmiş konfiqurasiyanın virtual serverinin icarə qiyməti dərhal hesablanacaq.

Əgər hardware haqqında heç nə bilmirsinizsə

Texniki cəhətdən savadlı deyilsinizsə, o zaman aşağıda:

• 1 nömrəli paraqrafda bulud serverinizdə işləyəcək insanların sayını göstərin.
• Sonra sizin üçün nəyin daha vacib olduğuna qərar verin:
  • Ən ucuz bulud serverini icarəyə götürmək daha vacibdirsə, başqa heç nəyi dəyişməyin. Bu səhifəni aşağı diyirləyin, orada buludda server icarəsi üçün hesablanmış dəyəri görəcəksiniz.
  • Xərclər təşkilatınız üçün çox münasibdirsə, onda siz performansı yaxşılaşdıra bilərsiniz. 4-cü addımda server performansını yüksək səviyyəyə dəyişdirin.

  Avadanlıq konfiqurasiyası

  JavaScript deaktiv edilib, hesablama mümkün deyil, qiymət siyahısı üçün tərtibatçılarla əlaqə saxlayın

  1. İstifadəçilərin sayı

  Virtual serverdə işləyəcək insanların sayını göstərin.

  2. Əməliyyat sistemi

  Əməliyyat sistemi nə qədər yenidirsə, onun üçün bir o qədər güclü avadanlıq tələb olunur.

  3. Məlumat mərkəzinin yeri

  Fərqli şəhərlərdə müxtəlif tutumlu və qiymətli serverlər var. Sizə ən uyğun olanı seçin.

  4. Server performansı

  Zəhmət olmasa avadanlığın tələb olunan performansını seçin. Seçiminizdən asılı olaraq, müxtəlif prosessor və RAM spesifikasiyası mövcud olacaq.

  Əsas performans Yüksək performans

  5. CPU

  Virtual serverdəki prosessor nə qədər güclü olarsa, proqramlar əməliyyatları bir o qədər tez yerinə yetirəcək.

  Prosessor nüvələrinin sayı: 1 əd

  6. Təsadüfi giriş yaddaşı

  Bir serverin buludda nə qədər çox RAM varsa, bir o qədər çox proqram işlədə bilərsiniz. Həm də daha çox istifadəçi rahat işləyə biləcək.

  Təsadüfi giriş yaddaşı: 2 GB

  7. Sərt disk

  7.1. Disk sürəti

  Bulud serverində gecikmədən işləmək üçün yüksək sürətli SSD disk seçmək daha yaxşıdır. Proqram məlumatları sabit diskdə saxlayır. Disklə məlumat mübadiləsi nə qədər sürətli olarsa, proqramlar və əməliyyat sisteminin özü bir o qədər sürətli işləyəcək.

  7.2. Disk tutumu

  Daha çox məlumat saxlaya bilmək üçün xüsusi server üçün böyük həcmdə disk yaddaşı təyin edə bilərsiniz.

  Disk tutumu: 40 GB

  8. Rabitə kanalının eni

  Rabitə kanalı nə qədər geniş olsa, bulud serverinin təsviri bir o qədər tez görünəcək. Faylları bulud serverinə köçürsəniz və ya virtual serverdən faylları yükləsəniz, bu parametr hostinqlə məlumat mübadiləsi sürətinə təsir edəcəkdir.

  Məlumat ötürmə dərəcəsi: 10 Mbit/s

  Virtual server icarə qiyməti

  Valyuta

  Zəhmət olmasa bulud serverinin icarə qiymətini hesablamaq üçün hansı valyutanı seçin. Qiymət bu valyuta ilə hesablanacaq və gələcəkdə istənilən valyuta ilə ödəniş etmək mümkün olacaq. Məsələn, bank kartınız olan birində.

  Qiymət:

  Bulud serverinin icarəsini sifariş etmək üçün aşağıdakı mətni kopyalamaq kifayətdir. Və bizə göndərin.

  Seçilmiş seçimlər

  Qiymət:

  İstehsal və idarəetmə uçotu sifariş edin

  İstehsal sektorundakı bir çox şirkət gündəlik olaraq daha dəqiq hesablamalar aparan, sənədləri dolduran, mühasibat aparan və məlumat və istinad dəstəyi verən müasir avtomatlaşdırma proqramlarından istifadə etmədən edə bilməz. İstehsal və idarəetmə uçotu da avtomatlaşdırılmış sistemin səlahiyyətinə aiddir. Eyni zamanda, proqram rəhbərliyi ilə bir neçə saat ərzində məşğul olmaq mümkündür. Müəssisə və ya təşkilata kənar mütəxəssisləri cəlb etmək lazım deyil.

  Universal Mühasibat Sistemi (USU), müəssisənin xüsusiyyətlərinə və idarəetmə infrastrukturunun nüanslarına əsaslanaraq müəssisə idarəetmə sistemində istehsal mühasibatını çıxara bilər. Proqram istehsal proseslərinin təşkili üçün əla bir iş görür. Proqram mürəkkəb deyil. Bir sıra standart əməliyyatları idarə edərkən yalnız əsas menyuya müraciət edin. Fayllar asanlıqla düzəldilə bilər, daxili poçt agentliyindən göndərilir və çap edilə bilər. İstehsal və idarəetmə analizləri proqramlaşdırıla bilər.

  Müəssisə idarəetmə sistemində istehsal uçotunun təşkili, resurslardan səmərəli istifadə olunduğu idarəetmə səmərəliliyinin tamamilə fərqli səviyyəsinə çatmasına kömək edəcəkdir. Bu, bir sıra rutin əməliyyatlardan qurtulacaq personala münasibətdə eyni dərəcədə doğrudur. İstehsal müəssisələri proqram zəkası ilə tənzimlənirsə, şirkət hesablamalar və planlaşdırmada elementar səhvlərdən sığortalanır. Nəzarət seçimlərinin bolluğu, hazır məhsulların aydın şəkildə qeyd olunduğu məlumatlı bir rəqəmsal kataloqu ilə tamamlanır.

  Müəssisənin istehlak materialları və xammalının idarəetmə uçotunu aparmaq, məhsulların maya dəyərini hesablamaq və xərclərə nəzarət etmək üçün istehsal hesablamaları və maya dəyəri müstəqil olaraq qurula bilər. Sistem tədarük şöbəsini idarə etməkdə kifayət qədər təsirli olur. Xammallar ən uyğun olmayan məqamda bitdikdə və ya hazırkı vəzifə yerinə yetirilmədikdə təşkilatlar istehsalın pozulmasından narahat olmayacaqlar. İdarəetmə dəstəyinin ayrı bir üstünlüyü istehsalın mərhələlərə bölünməsi və hər birinə nəzarət edilməsidir.

  İstehsalat şöbəsi tədarük zənciri ilə elektron sistem vasitəsilə əlaqə qura biləcəkdir. Bu idarəetmə seçimini proqramın funksionallığından istisna etsəniz, üst-üstə düşməməyin çətinliyi olacaq. Satınalma idarəetməsi avtomatlaşdırılmışdır. Proqramın çatdırılma şöbələrinin, şirkətin nəqliyyat vasitəsi parkının, anbarın, mühasibatlığın və digər struktur bölmələrin proqram həllindən istifadə edə biləcəyi son sənaye meylləri nəzərə alınmaqla istehsal olunduğunu unutmayın. Təşkilat daha yüksək və sadə olacaqdır.

  İstehsal göstəricilərini düzəltməyə, mənfəət daxilolmalarının dinamikasını göstərməyə, xərclərin uçotu maddələrini və digər parametrləri təyin etməyə imkan verən idarəetmə sənədləri avtomatik olaraq hazırlanır. Hesabatların görünməsi fərdiləşdirilə bilər. Bir təşkilat digər idarəetmə variantları, tənzimlənən sənədlər paketi və ya üçüncü tərəf cihazları ilə inteqrasiya tələb edirsə, proqram təminatı üçün xüsusi bir sifariş verməyə dəyər. Tətbiqin demo versiyasından istifadə etməyə də başlaya bilərsiniz.

  Maliyyə uçotu/Sair əməliyyat xərclərinin uçotunun təkmilləşdirilməsi/Sair əməliyyat xərclərinin uçotu

  3.Sair əməliyyat xərclərinin uçotu
  Мəsаriflərin bir sırа yuхаrıdа göstərdiyimiz хüsusiyyətlərini istеhsаl оlunаn məhsulun mаyа dəyərinə dахil оlmаsı sаhəsində də dеmək оlаr. Məlum оlduğu kimi оnlаrın bir sırаsı birbаşа kоnkrеt оlаrаq istеhsаl оlunаn məhsulun üzərinə dахil оlur(хаmmаl mаtеriаl, оnlаrın əsаs tərkibi fəhlələrin əmək hаqqı və s.) 2-cisi оnlаrın bir qismi mövcud struktur bölmədə məhsulun bütün növlərini yахud dа оnun bir hissəsinin istеhsаlı ilə əlаqəli оlur. Yахud dа bütünlükdə müəssisənin istеhsаlı ilə əlаqəli оlur. Bеlə хərclər istеhsаlа хidmət və idаrəеtmə хərclərdir.
  Məhsulun mаyа dəyərinə birbаşа dахil оlаn məsаriflərə müstəqim dоlаyı yоllа dахil оlаn məsаriflərə isə qеyri-müstəqim, məsrəflər dеyilir. Məhsulun mаyа dəyərini müəyyən еdən zаmаn qеyri-müstəqim məsrəfləri öz hissəsinə(payına) əsasən hesablayıb bölüşdürmə cədvəllərinə yazmaq lazım gəlir. İstehsal proseslərinin mürəkkəbliyi onun müəssisənin təsərrüfat həyatındakı əhəmiyyəti, sərf olunan həmin məsarifləri istehsal xərcləri hesablarına yazılır. Belə hesablar qrupuna aşağıdakılar daxildir:
  20-əsas istehsal
  23-köməkçi istehsal
  25/2-maşın və qurğuların saxlanması və istismarı xərcləri
  25/2-ümumistehsal xərcləri
  26-ümüumtəsərrüfat xərcləri
  28-istehsal zayı
  31-gələcək dövrün xərcləri
  89-qarşıdakı xərcləri ödəmək üçün ehtiyatlar və s.
  Sənaye sahələri ilə müqayisədə xərclərin uçotunun aparılma xüsusiyyətindən məlum olur ki, sənayedən fərqli olaraq tikinti təşkilatlarında çəkilən xərclərin uçotunu aparmaq üçün adətən əsas istehsal, qeyri-əsaslı işlər, üstəlik xərclər və gələcək dövrün xərclərindən hesablara birbaşa yazılır. Məsələn, bunu 20№-li əsas istehsal hesabının nümunəsində demək olar. Belə ki, bu hesab təyinatı üzrə kalkulyasiyaedici hesablardan biridir. Onun debetində istehsal xərclərinin uçotunu təmin etmək üçün hazırlanan məhsulu çəkilən xərclər elementlər və kalkulyasiya maddələri üzrə qruplaşdırılır.
  İqtisadi məzmununa görə təsərrüfat fəaliyyətinin vəziyyətini əks etdirən və balansa münasibətinə görə aktiv olan bu hesabın başqa hesablarla müxabirləşməsi əməliyyatlarını 1№-li sxemdən görmək olar.
  Böyük və orta istehsal müəssisələri öz növbəsində sexlərə, sahələrə yaxud başqa struktur bölmələrə bölünürlər, adətən bu bölmələrdən ikisi aparıcı rol oynayır. Bunlar əsas və köməkçi istehsal sahələridir.
  20-« əsаs istеhsаl hеsаbı”
  hеsаbаtın krеditi hеsаbаtın
  dеbеti
  C- bitməmiş istеhsаlın fаktiki
  dəyəri
  10- uçоt qiyməti üzrə məhsulun
  hаzırlаnmаsınа burахılmış хаmmаl və
  mаtеriаllаrın dəyəri
  10-12- məhsulun mаyа dəyərinə
  dахil оlаn nəqliyyаt tədаrük хərcləri
  70,89- işçilərin əməyinin ödənişi
  хərcləri və məzuniyyət хərcləri
  69- Sоsiаl sığоrtа və pеnsiyа
  fоndunа аyrımlаr
  13- məhsulun hаzırlаnmаsındа
  хüsusi аlətlərin köhnəlməsi məbləği
  31- gələcək dövr хərcləri
  25/1- mаşın və qurğulаrın
  sахlаnmаsı və istismаrı хərcləri
  25/2 – ümumistеhsаl хərcləri
  26- ümumtəsərrüfаt хərcləri
  28- zаy məhsuldаn itkilər
  Qənаət оlunmuş mаtеriаllаrın və оnlаrа
  qаytаrılmış tullаntının dəyəri-10
  Ахırıncı zаyın fаktiki dəyəri– 28
  Аnbаrа təhvil vеrilmiş hаzır
  məhsullаrın fаktiki dəyəri-40-37
  Köməkçi istеhsаlаtlаrdа məhsulun və görülmüş хidmətlərin mаyа dəyərini müəyyən etməkdən ötrü çəkilən xərclər 23№-li hesabın debetində qruplaşdırılır. Təyinatına və balansına münasibətinə görə bu hesab 20№-li hesaba uyğundur.
  1№-li sxemdən göründüyü kimi xərc qrupları üzrə 20№-li əsas istehsal hesabı kreditləşməklə digər hesablar debetləşir. Belə bir vəziyyət ayın axırında başa çatmayan istehsalın dəyərini tapmağı tələb edir. Bunu müəyyən etməyin qısa və konkret üsulu aşağıdakı düsturdan istifadə etməkdir:
  Nn+Zn-(Bs+Av)-An=Su
  Burada Nn- ayın əvvəlinə bitməmiş istehsal qalığının məbləği
  Zn- ay ərzində istehsal olunan məhsulun dəyəri
  Bs- zay məhsulun dəyəri
  Av- qaytarılan tullantının dəyəri
  Su- istehsaldan buraxılan işin, xidmətin dəyəri
  An- ayın axırına bitməmiş istehsal qalığı
  Köməkçi istehsalın məhsulundan yaxud da xidmətlərindən müəssisənin sex və şöbələrində necə lazımdırsa, eləcə də istifadə olunur. Məsələn, qazan sexində hasil olunan pardan isitmə üçün zavodun idarə heyətində istifadə olunur. Bu münasibətlə əlaqəli olaraq köməkçi istehsalatların iş və xidmətlərin dəyəri idarəçilik və xidmətlər üzrə xərclərin tərkibinə daxil edilir. Köməkçi istehsalatlar müəssisənin təsərrüfat fəaliyyətində vacib və zəruri bölümlərdən biridir. Məsələn, müasir alətlər sexi, təmir xidməti, nəqliyyat təsərrüfatı, enerjinin, suyun, qazın, təmiz havanın və s. tənzimi kimi köməkçi istehsal və təsərrüfatlar mövcuddur ki, bunlar da mürəkkəb və sadə köməkçi istehsalatlar olmaları ilə fərqlənirlər. Köməkçi istehsalatlarda məhsul vahidinin dəyərini tapmaq üçün ümumi xərc məbləğini hasil olunmuş məhsulun həcminə bölmək lazım gəlir. Mürəkkəb və köməkçi istehsalatlara alətlər, təmir və nəqliyyat sexlərini misal göstərmək olar. Onlar müxtəlif növ xidmətləri yerinə yetirir, həmçinin bir sıra texnoloji prosesləri təmin edir. Xərclərin planlaşması və məhsulun faktiki dəyərinin hesablanması hər bir işin növü və verilən sifariş üzrə, kalkulyasiya maddəsi üzrə ayrıca aparılır. Bütün köməkçi istehsalatlar üzrə uçot aparmaqdan ötrü 23№-li hesab nəzərdə tutulur. Analitik uçot kalkulyasiya obyektləri üzrə sifariş və kalkulyasiya maddələri üzrə aparılır.(25-1, 25-2№-li hesablar üzrə 12№-li cədvəldə) hər bir sex üzrə ayrılıqda 12№-li cədvəlin məlumatları üzrə 10№-li jurnal formasında sintetik uçot aparılır. Köməkçi istehsal xidmətlərinin bir-birinə göstərdiyi xidmətlər görüşən xidmətlər adlanır. Əsas istehsal sexləri ilə zavod idarə heyətinin sexləri bu xidmətlərin əsas istehlakçılarıdır. Mürəkkəb köməkçi istehsalatlarda xərclərin uçotunu aparmaq üçün yerinə yetirilmiş ayrı-ayrı işlər məhsul növləri üzrə, təmir üzrə qruplaşdırılır. Zavod daxili sifarişlərin köməyi ilə xidmətlər bölüşdürülür. Əməyin ödənişi və materialın dəyəri sifarişə silinir, qalan xərclər isə 26, 25№-li hesablarda yığılır və birbaşa xərclərə mütənasib olaraq sifarişlər arasında bölüşdürülür. Belə birbaşa xərclər materialın və əmək haqqı xərclərinin məbləğidir. Bölgü məbləği 9№-li cədvələ yazılır.
  Analitik uçotun düzgün təşkili və vaxtında aparılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
  20№-li “Əsas istehsal” və 23№-li köməkçi istehsal hesabları üzrə analitik uçot hər bir sifariş iş növü, ayrılıqda məhsul növü üzrə təşkil olunur. Bunun üçün cədvəl və anket formaları nəzərdə tutulur. Hansı ki, bunlar vasitəsilə yerinə yetirilmiş işlər və kalkulyasiya maddələri müəyyən olunur. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi 25№-li hesab üzrə analitik uçot aparmaq üçün 12№-li cədvəl nəzərdə tutulur. Bu cədvəl hər ay hər sex üzrə ayrıca açılır. Xərclər 10, 23, 28 №-li hesablarda debet üzrə (sintetik uçot) aparılır. Analitik uçot isə 25-1 və 25-2№-li hesablarda müxabirləşən hesabların krediti üzrə aparılır.
  25-1-in təyinatına görə nəqliyyat vasitələrinin və avadanlığın amortizasiyası avadanlığın istismarı, avadanlığın və nəqliyyat vəsaitinin cari təmiri yüklərin zavoddaxili yerdəyişməsi, azqiymətli tez köhnələn əşyaların köhnəlməsi və s. xərclər yazılır.
  Ümumtəsərrüfat xərclərinin analitik uçotu 15№-li cədvəldə 25-1, 25-2№-li hesablar üzrə aparılan 12-li cədvəldəki ardıcıllıq kimi aparılır.
  15№-li cədvəldə analitik uçot 31 və 89№-li hesabların dövriyyəsi 15№-li cədvəldə ancaq ay üzrə deyil, ilin əvvəlindən müəyyən olunur. Bundan əlavə bu hesablar necə ki, ilin başlanğıcında qalığa eləcə də hər bir hesabat dövründə qalığa malik olub 15№-li cədvəldə qeyd olunur.
  Zavod idarə heyəti və sex üzrə istehsal xərclərinin sintetik uçotu bütünlükdə 12 və 15№-li cədvəllərdə aparılır ki, bu da 10№-li jurnal orderdə əks etdirilir. Bu jurnal 3 bölmədən ibarətdir:
  1) İstehsal xərcləri
  2) İqtisadi elementlər üzrə xərclərin hesablanması
  3) Əmtəəlik məhsulun dəyəri
  İstehsal xərcləri hesablarının krediti üzrə axırıncı dövriyyə məbləğləri hər ay 10№-li jurnal orderdə hesablanır.
  Məhsulun maya dəyərinə cari müddətdə daxil olan lakin istehsal nəticələri gələcəkdə büruzə verilən xərclər gələcək dövr xərclər hesabında uçota alınır. Bu hesab aktiv hesab adlanır. Burada yazılan xərclərin tərkibinə yeni növ məhsula çəkilən xərclər, abunə ödənişlərinin yazılışları telefon haqqı yaxud icarə haqlarının əvvəlcədən ödəniş xərcləri bu hesabın debetində aparılır. 31№-li gələcək dövrün xərcləri hesabı iqtisadi məzmununa görə təsərrüfat proseslərini xarakterizə edən hesablar qrupuna daxildir. Bundan əlavə məhsulun maya dəyərinin tənzimlənməsində başqa bir tənzimləyici hesabdan istifadə olunur. Bu hesab 89№-li qarşıdakı xərclərə və ödənişlərə ehtiyat hesabıdır. Bu hesab hesabat bölüşdürücü hesabdır. İqtisadi təyinatına görə passivdir. Təsərrüfat proseslərini xarakterizə edir. Bu xərclərə daxil olan məbləğlər fəhlələrlə məzuniyyət haqları, xüsusi əsas vəsaitlərin və icarəyə verilmiş əsas vəsaitlərin əsaslı təmir xərcləri və s. daxildir. Bu cür xərclər smeta normalrı əsasında istehsal məsariflərinə daxil olur və 89№-li passiv “qarşıdakı xərclərə və ödənişlərə ehtiyat hesabında” uçota alınır. Adətən fəhlələrin məzuniyyəti il ərzində qeyri-bərabər verilir. Ardıcıl desək, əmək haqqı məzuniyyətin hesablanması vaxtı ayrı-ayrı aylarda tərəddüdlü olur. Bu da məhsulun maya dəyərinin müxtəlif vaxtlarda artımına səbəb olur. Bu baxımdan qeyri-bərabər məzuniyyət ödənişi məhsulun dəyərini artırmamaq üçün müəyyən olunmuş norma ilə məzuniyyət və sosial sığorta ehtiyatı yaradılır və müəssisənin sərəncamında qalır. Bu fəhlələrin hər ay faktiki hesablanmış əmək haqqı xərcləri ilə deyil fəhləyə ay ərzində faktiki hesablanmış məbləğin plan faizi ilə müəyyən olunur. Faiz plan məlumatları əsasında müəyyən olunur. Bunu şərti olaraq misalla izah edək:
  Fəhlənin plan üzrə əməyinin ödənişinin illik fondu 100.000 manat məzuniyyət üçün əmək haqqı sosial sığorta ayrımı ilə birlikdə 6000 manat (fəhlənin əməyinin ödəniş fondundan 6 %-dir.) fəhləyə aylıq faktiki hesablanmış əmək ödənişi 9000 manatdır. Əgər planda nəzərdə tutularsa ki, 6% həcmində ehtiyat hesablansın, onda fəhləyə məzuniyyət vaxtı ödənişin ehtiyat məbləği 540 manat olacaqdır. (9000×6%:100)
  Fəhlələrin məzuniyyət məbləğinin maya dəyərinə düzgün daxil olunmasını yoxlamaq üçün ildə bir dəfə məzuniyyət üçün ödəniş ehtiyatı inventarizasiya olunur. Bunu həyata keçirmək üçün il ərzində məzuniyyətlə təmin olunmuş fəhlələrin sayı müəyyən olunur. Məzuniyyət üçün ödənilmiş məbləğ onun üçün ayrılmış məbləğlə müqayisə olunmur. Əgər məzuniyyətin ehtiyat məbləği inventarizasiya məbləği ilə müqayisədə az olarsa onda əlavə fərq olaraq hesabın debetinə keçirilir. Hansı ki, 89-un kreditindən işçinin əmək haqqına köçürülmüşdür. Əgər inventarizasiya üzrə ehtiyatın qalıq məbləğinin çox olması aşkar olarsa fərq məbləğinə yazılış tətbiq olunur.
  89№-li hesabın analitik uçotu hesabın debeti üzrə 15№-li cədvəldə aparılır.
  Kommersiya xərcləri – hazır məhsulun satılması ilə əlaqədar sərf olunan məsrəflərin cəmini təşkil etməklə, bilavasitə malsatan müəssisə tərəfindən ödənilir. Kommersiya xərcləri istehsal olunmuş məhsulun istehsal dəyərinə daxil olmaqla, onun tam maya dəyərini təşkil edir.
  Kommersiya xərclərinin tərkibinə aşağıdakılar daxildir:
  1. Hazır məhsulun istehsal olunduğu satıcı müəssisə anbarlarında hazır məhsulun taralaşdırılması və qablaşdırılmasına sərf olunan xərclər. Bu xərclərə bilavasitə kənar müəssisələrdən alınan tara xərcləri, hazır məhsulun qablaşdırılması ilə əlaqədar olaraq kənar müəssisələrin xidməti xərcləri, özünün tara sexinin hazırladığı taralara sərf olunan xərclər, qablaşdırma ilə əlaqədar olaraq materialların dəyəri və işçi heyətinə ödənilən əmək haqqı və s. daxildir.
  2. Məhsulun daşınması ilə əlaqədar olan nəqliyyat xərcləri (malların alıcıya yüklənməsi ilə əlaqədar olaraq dəmiryolu stansiyasına, limana daşınması onların vaqonlara, gəmilərə yüklənməsi və xüsusiləşdirilmiş avtonəqliyyat – ekspedisiya xərcləri).
  3. Müəssisənin marketinq xidməti ilə əlaqədar xərclər.
  4. Reklam xərcləri (televiziya, radio və kütləvi mətbuatla əlaqədar xərclər, prospektlərin, kataloqların buraxılması, yarmarkalarda iştirak etmə və digər bu kimi xərclər).
  5. Satışla əlaqədar və digər vasitəçi təşkilatlara ödənilən xərclər.
  6. Digər bu kimi xərclər.
  Mühasibat uçotu hesablar planında kommersiya xərclərini uçotda əks etdirmək üçün eyni adlı 43№-li “Kommersiya xərcləri” hesabı müəyyən olunmuşdur. Bu hesab məhsul satışı ilə əlaqədar xərclər haqqında məlumatları ümumiləşdirmək üçün nəzərdə tutulmaqla, maddi istehsal sahələrinin müəssisələri tərəfindən istifadə edilir. Hesab aktiv hesabdır. 43№-li “Kommersiya xərcləri” hesabının debetində müəssisənin satışla əlaqədar çəkdiyi xərclərin məbləği toplanır və xərclərin istiqamətinə uyğun olaraq aşağıdakı hesabların krediti ilə müxabirləşir.
  1. Məhsulun qablaşdırlması üçün 10 – “Materiallar”
  sərf olunan tara və qablaşdırıcı
  materialların dəyəri
  2.Qablaşdırma,yüklənmə və 70 – “Əməyin ödənilməsi üçün işçi heyəti hesablaşmalar kommersiya xidməti işçilərinin əmək haqqı
  3. Müəssisənin öz nəqliyyatı ilə 23 – “Köməkçi istehsalat” məhsulun daşınması
  4. Məhsulun kənar təşkilatların nəqliyyatı 60 – “Malsatan və podratçılarla hesablaşmalar” ilə daşınması
  5. Məhsul satışı ilə əlaqədar ezamiyyə 76 – “Müxtəlif debitor və kreditorlarla hesablaşmalar”
  xərcləri
  6. Kommersiya rüsumlarına ödəmələr və digər 50 – “Kassa”
  ticarət-vasitəçi xidməti xərcləri 51 – “Hesablaşma hesabı”

  Hesabat dövrünün sonuna 43№-li “Kommersiya xərcləri” hesabında qalıq qalmır.
  Əgər hesabat ayı ərzində alıcıyı yüklənmiş mallar satılmışsa (bağlanmış müqavilə şərtlərinə görə yüklənmiş mallar satışı mülkiyyət hüquqlarından çıxmışsa) kommersiya xərcləri üzrə 46№-li “Məhsul (iş, xidmət)” satışı hesabının debeti və 43№-li “Kommersiya xərcləri” hesabının kreditinə silinir.
  Əgər uçot əməliyyatlarının aparılmasında 45№-li “Yüklənmiş mallar” hesabından istifadə edilirsə və yüklənmiş malların hamısı satılmamışdırsa, bu halda əmələ gələn kommersiya xərcləri yüklənmiş hələ satılmamış və yüklənmiş satılmış malların məbləği arasında bölüşdürülməlidir. Yəni yüklənmiş malların məbləğinə görə 45№-li “Yüklənmiş mallar” hesabının debetinə və 43№-li “Kommersiya xərcləri” hesabının kreditinə yazılış aparılır.
  Kommersiya xərclərinin tərkibinə daxil olan qablaşdırma və daşınma xərcləri müvafiq növ məhsulların maya dəyərinə birbaşa aid edilir. Bu cür aid etmənin mümkün olmadığı hallarda bu xərclər hər ay onların çəkisi, həcmi, istehsal maya dəyəri və planlaşdırma, uçot və məhsulun (işin və xidmətin) maya dəyərinin kalkulyasiyası tutulan digər göstəricilərdən asılı olaraq ayrı-ayrı növ yüklənmiş məhsullar arasında bölüşdürülür.
  Bütün digər kommersiya xərcləri (qablaşdırma və daşınma xərcləri çıxmaqla) hər ay yüklənmiş məhsulun (işin və xidmətin) maya dəyərinə aid edilir. Belə halda 46№-li hesabın debeti, 43№-li hesabın kreditinə yazılış edilir.
  Kommersiya xərclərinin analitik uçotu hər ay ayrı-ayrı xərc maddələri üzrə aparılır ki, bu da qeyri-istehsal məsrəflərinin təhlilinin təşkilində çox əhəmiyyətə malikdir.
  Qeyd edək ki, istehsal məsrəflərinin strukturu onların tərkibinə daxil olan maddələrin düzgün sıralanması və təsnifatı mühasibat uçotunun mühüm predmetlərindən biridir. İstehsal məsrəflərinin özünü də bir neçə meyarlar üzrə təsnifləşdirmək olar. Mühasiblərə ən çox lazım olan istehsal məsrəflərinin təyinatına görə təsnifatıdır. Belə ki, təyinatına (birbaşa və dolayı olmasına) görə istehsal məsərflərini aşağıdakı 2 yerə bölmək olar:
  1) Birbaşa istehsal məsrəfləri
  2) Dolayı istehsal məsrəfləri
  Birbaşa istehsal məsrəflərinin özünü də aşağıdakı 2 yerə bölmək olar:
  a) Birbaşa material məsrəfləri
  b) Birbaşa əmək məsərfləri
  Dolayı istehsal məsrəfləri də eyni zamanda aşağıdakı 3 yerə bölünür:
  a) Dolayı material məsrəfləri
  b) Dolayı əmək məsrəfləri
  c) Dolayı məsrəflər
  Birbaşa material məsrəflərinə məhsulun məhsulun istehsalı ilə bağlı çəkilən xammal-material məsrəfləri, eyni zamanda məhsulun gözlə görülə bilən əsas konstruktiv (korpus, ana plata və s.) hissələrinə çəkilmiş xərclər daxildir.
  Birbaşa əmək məsrəfləri dedikdə məhsulun istehsalında birbaşa iştirak edən fəhlə və ustaların əmək haqqı məsrəfləri başa düşülür.
  Dolayı material məsrəflərinə istehsal olunan məhsulun köməkçi elementlərinə çəkilən material maddələri daxildir. Bu cür materiallar hər bir məhsul üzrə ayrıca deyil, kütləvi şəkildə alınır və hər bir məhsula nə qədər sərf olunması dəqiq müəyyən edilə bilmir. Məsələn, rənglər, rezinlər, şruplar, yuyucu vasitələr, dərman maddələri, yağlar, müxtəlif aksesuar hissələr və s.
  Dolayı əmək məsrəflərinə əsas fəhlə və usta heyətinin işinə dolayı yolla dəstək göstərən və istiqamətləndirən işçilərin əmək haqqı xərcləri daxildir. Bu cür işçilərin əməyinin konkret məhsul üzərinə düşən əməyinin dəqiq qiymətləndirilməsi çətin məsələrdən biridir. Məsələn, sex müdirinin əmək haqqı, istehsal binasının təmizlik işinə baxan fəhlələrin əmək haqqı və s.
  Dolayı məsrəflər dolayı material və dolayı əmək xərclərinə aid olmayan digər istehsal məsrəfləridir. Bunlara aşağıdakılar daxildir:
  a) Kommunal xərclər
  b) İcarə xərcləri
  c) Amortizasiya xərci
  d) Sığorta xərci
  e) Vergi xərci
  f) Nəqliyyat xərci
  g) Mühafizə xərci
  h) Təmizlik və məhsulların saxlanma xərcləri
  i) İstehsal binasının dəftərxana xərci və s.
  Ümumiyyətlə götürdükdə isə dolayı istehsal məsrəflərini ümumistehsal (qarışıq) xərclər də adlandırmaq olar. Bəzi ədəbiyyatlarda bu termin qaimə xərci kimi də adlandırılmışdır.
  İstehsalata çəkilmiş məsrəflər yeni bir hazır məhsulun yaranmasında iştirak edən xərc maddəsi olduğu üçün və yarımfabrikata çevrildiyi üçün aktiv hesab olunur. Məsələn, xammalın istehsala buraxılması zamanı material xərci, istehsalda iştirak edən işçilərin əmək haqqı xərci, istehsalat maşınlarının amortizasiya xərci və s. Əslində beynəlxalq praktikada bu hesaba xərc hesabı deyil “ehtiyatlar” bölməsinə daxil olan məsrəf hesabı deyilir. Məsələn, ABŞ və Avropada bu hesabın adı ingiliscə “Work in process” (WIP), yəni istehsalat prosesində olan məhsul, yaxud bitməmiş məhsul adı verilmişdir. Türkiyənin hesablar planında isə bu hesab “Yarımmamül”, yəni yarımfabrikat, Azərbaycanın hazırki “Kommersiya Təşkilatları üçün Yeni Hesablar Planı”nda da isə əvvəlki 20 nömrəli hesabı əvəz edən 202 nömrəli hesab xərc deyil, istehsal ehtiyatı adlandırılmışdır.
  İnzibati və satış xərcləri isə birbaşa kapitalı azaldan element olduğuna görə passiv hesab olunur.
  701 Satışın maya dəyəri
  701-1 Xammal
  701-2 Təkrar satış məqsədilə saxlanılan mallar
  701-3 İstehsal sahəsində çalışan işçilərin əmək haqqı xərcləri
  701-4 İstehsal aktivlərinin amortizasiyası
  701-5 Satışın digər maya dəyəri xərcləri
  711 Kommersiya xərcləri
  711-1 Müəssisənin kommersiya fəliyyətində məşğul olan işçi heyəti üzrə xərclər
  711-2 Kommersiya məqsədləri üçün istifadə edilən aktivlərin amortizasiya xərcləri
  711-3 Digər kommersiya xərcləri
  72 İnzibati xərclər
  721-1 İnzibati işçi heyəti üzrə xərclər
  721-2 İnzibati məqsədləri üçün istifadə edilən aktivlərin amortizasiya xərcləri
  721-3 Digər inzibati xərclər
  73 Sair əməliyyat xərcləri
  731-1 Torpaq, tikili, avadanlığın və digər uzunmüddətli aktivlərin satışından zərərlər
  731-2 Yenidən qiymətləndirilmədən xərclər
  731-3 Qiymətdən düşmə üzrə xərclər
  731-4 Cərimələr və digər oxşar ödənişlər
  731-5 Keçmiş illər üzrə xərclər
  731-6 Şübhəli və ümidsiz borclar üzrə xərclər
  731-7 Aktivlərin dəyərinin azalması üzrə düzəlişlər
  731-8 Məzənnə xərcləri

  741 Fəaliyyətin dayandırılmasından zərərlər
  751 Maliyyə xərcləri
  751-1 Faiz xərcləri
  751-2 Konvertasiya olunan istiqrazlar üzrə faiz xərcləri
  751-3 Maliyyə icarəsi üzrə faiz xərcləri
  751-4 Maliyyə alətlərinin ədalətli dəyərinin dəyişməsi üzrə xərclər
  751-5 Faiz xərcləri yaradan öhdəliklər üzrə məzənnə xərcləri
  751-6 Digər maliyyə xərcləri
  761 Fövqəladə xərclər

  Naviqasiya menyusu

  • Bu səhifə sonuncu dəfə 22 noyabr 2015 12:15 tarixində redaktə edilib.
  • Mətn Creative Commons Attribution-ShareAlike lisenziyası altındadır, bəzi hallarda əlavə şərtlər tətbiq oluna bilər. Ətraflı məlumat üçün istifadə şərtlərinə baxın.
  • Gizlilik siyasəti
  • Vikikitab haqqında
  • Məsuliyyətdən imtina
  • Mobil görüntü
  • Tərtibatçılar
  • Statistikalar
  • Kuki məlumatı

  Istehsal xərcləri

  Məhsulların istehsalı prosesində xammal, material, yanacaq, elektrik enerjisi, əməyin müxtəlif növləri sərf olunur, əsas kapital ün­sürləri – maşın və avadanlıqlar, binalar istifadə olunduqca köhnəlir və öz dəyərlərinin bir hissəsini amortizasiya ayırmaları formasında istehsal edi­lən məhsulların üzərinə keçirirlər. Deməli, bu və ya digər məh-sulun istehsalına müəyyən miqdarda canlı və maddiləşmiş əmək sərf olunur və bunlar istehsal xərclərini əmələ gətirir.
  Lakin istehsal xərcləri kateqoriyası ilə əlaqədar iqtisadçılar ara­sında fikir birliyi yoxdur. Demək olar ki, iqtisadi məktəblərin ha­mı­sının tanınmış nümayəndələri bu barədə fikir söyləmişlər. Məsələn, klas­sik burjua siyasi iqtisadının nümayəndələri A. Smit və D. Rikardo is­tehsal xərcləri haqqında öz mülahizələrini bildirir və onu istehsal qiy­məti ilə eyniləşdirirlər. Ingiltərə iqtisadçıları R. Torrens, C. Mill, C. Mak-Kulloh belə hesab edirdilər ki, əmtəələrin dəyəri əmək haqqı, mən­fəət və rentadan ibarətdir. J. B. Seyin fikrincə istehsal xərcləri üç amildən – əmək, torpaq, kapital – əmələ gəlir. Fransız iqtisadçısı N. Se­nior istehsal xərclərinin izahının subyektiv variantını irəli sürmüş­dür. Onun fikrincə dəyərin kəmiyyəti işçilərin və sahibkarların şəxsi isteh­lakdan imtina etmələrinin nəticəsidir.

  K. Marksa görə əmtəələrin istehsalı üzrə cəmiyyətin və müəssi­sələrin istehsal xərclərini bir-birindən fərqlən-dirmək lazımdır. Məhsul­ların hazırlanması ilə əlaqədar sərf olunan bütün canlı və maddiləşmiiş (keçmiş) əmək məsrəfləri cəmiyyətin istehsal xərclərini əmələ gətirir. A. Marşall is­tehsal xərclərinin obyektiv və subyektiv variant-larını birləşdirməyə cəhd göstərmişdir. O, belə hesab edirdi ki, istehsal xərcləri işçilərin «əziy­yəti» və sahibkarların «imtinasının» cəmidir. Müasir dövrdə Qərb ölkələrin-də istehsal xərclərini həm mahiyyət, həm də quruluş və terminologiya cəhətdən onun marksist konsepsiya­sından fərqləndirirlər. Əgər əvvəllər istehsal xərclə-rinin əsas hissəsi isteh­salda bilavasitə çalışan işçilərin əmək haqqından ibarət idi­sə, hazırda onun tərkibində qeyri-istehsal işçilərinin əməyi, marke­tinq, idarəetmə, reklam və s. əlaqədar xərclər çoxluq təşkil edir.
  Kempbell R. Makkonnell və Stenli L. Bryunun «Eko­no­miks» kitabında istehsal xərcləri belə səciyyələndirilir: «Istehsal xərclə­ri­nə mülkiyyətçiyə məxsus olan və istehsal prosesi üçün ehtiyatlardan kifayət qədər göndərilməsinə təminat verən bütün ödənişlər daxildir. Burada malgöndərənlərə ödənilən kənar (xarici) xərclər, habelə daxili xərclər nəzərdə tutulur. Daxili xərclərin ünsürlərindən biri sahibkarın yerinə yetirdiyi vəzifələrin müqabilində götürdüyü normal mənfəətdir»

  Beləliklə, müxtəlif iqtisadi məktəblərin nümayəndə-lərinin fikrincə, hər bir məhsulun istehsalına müəyyən miq-darda iqtisadi ehtiyatlar və ya istehsal amilləri (əmək, kapital və s.) sərf olunur ki, bazar iqtisadiyyatı şəraitində bunlar dəyər forması alır və istehsal xərclərini əmələ gətirir.
  Iqtisadi ədəbiyyatda istehsal xərcləri aşağıdakı kimi təsnif­ləş­dirilir:
  1) Kənar və daxili xərclər;
  2) Alternativ xərclər;
  3) Sabit, dəyişən və ümumi xərclər;
  4) Orta və son hədd xərcləri.
  Istehsal xərclərini hər şeydən əvvəl, firma miqyasında nəzərdən keçirmək lazımdır. Bu, onunla əlaqədardır ki, ayrı-ayrı firmalar hər hansı bir məhsulu istehsal etməyi qarşılarına məqsəd qoyarkən birinci növbədə daha çox mənfəət əldə etməyə çalışırlar. Başqa sözlə, hər bir firma elə istehsal prosesi seçməli və təşkil etməlidir ki, bu, eyni miq­dar­da məhsul istehsal etmək üçün daha az istehsal amillərindən istifadə etməyə imkan versin, sahibkar üçün sərfəli olsun.
  Firmaların məhsul istehsalı ilə əlaqədar çəkdikləri xərcləri iki yerə bölmək olar: 1) Kənar (xarici) xərclər; 2) Daxili xərclər.
  Məlum olduğu kimi, firmalar istehsal prosesini təşkil etmək üçün kənardan müəyyən iqtisadi ehtiyatları – xammal, yanacaq, elek­trik enerjisi satın alır, muzdla tutulmuş işçilərə əmək haqqı verir, gös­təri­lən nəqliyyat xidmətlərinin dəyərini ödəyir. Bütün bunlarla əlaqədar olan xərclər kənar (xarici) xərclər adlanır. Lakin firmalar öz­lərinə məxsus ehtiyatlardan da istifadə edirlər ki, bunlara da daxili xərclər deyilir. Məhsulların istehsalına çəkilən xərclər həm də onların «sərf olunduğu yerlər», məhsulların və xərclərin növləri üzrə qruplaşdırılır. Xərclərin sərf olunduğu yerlər dedikdə onla-rın sexlər,sahələr və digər bölmələr üzrə müəyyən edilməsi nəzərdə tutulur. Hər məhsul və yerinə yetirilmiş iş növü üzrə də xərclər hesablanır. Bununla əlaqədar olaraq xərclər, kalkulyasiya maddələri və xərc ünsürləri üzrə təsnifləşdirilir.
  Bazar iqtisadiyyatına keçildiyi müasir şəraitdə kiçik və orta müəssisələrin çoxunda kalkulyasiya maddələrinə aşağı-dakı xərclər daxil edilir: maddi xərclər (xammallar, materi-allar, yanacaq və texnoloji məqsədlər üçün elektrik enerjisi); əmək haqqı xərcləri; idarəetmə və istehsala xidmət göstəril-məsi ilə əlaqədar xərclər (üstəlik xərclər). Geniş mənada isə kalkulyasiya maddələri üzrə xərclərə aşağıdakılar daxildir: 1)Xammal və materiallar (tullantılar çıxılmaqla); 2)koope-rasiya əlaqələrində olan müəssisələrdən satın alınmış məmu-lat və yarımfabrikatlar; 3) əsas istehsalat işçilərinin əmək haqqı; 4) istehsalat işçilərinin əlavə əmək haqqı; 5) istehsalat işçilərinin əsas və əlavə əmək haqqına görə hesablanmış so-sial sığorta ayırmaları; 6) istehsalın hazırlanması və mənim-sənilməsi ilə əlaqədar xərclər; 7)Avadanlıqların saxlanması və istismarı ilə əlaqədar olan xərclər; 8) sex xərcləri; 9) ümumzavod xərcləri; 10) zay məhsula görə itkilər; 11) Istehsaldankənar xərclər.
  Xərclər iqtisadi məzmununa (xərc ünsürlərinə) görə aşağıdakı kimi qruplaşdırılır: 1)maddi xərclər (istehsalata qaytarılmış tullantıların dəyəri çıxılmaqla); 2) əmək haqqı üzrə xərclər; 3) sosial ehtiyaclar (məqsədlər) üçün ayırmalar 4)əsas kapi-talın (əsas fondların) amortizasiyası; 5)digər xərclər.

  Firmaların fəaliyyətinə qiymət verərkən alternativ xərclər xü­su­si əhəmiyyət kəsb edir. Alternativ xərclər de-dikdə, daha çox gəlir əldə etmək məqsədilə eyni məbləğdə vəsaitin tətbiq olunması üçün əlverişli, daha çox səmərə verən fəaliyyət növünün seçilməsi nəzərdə tutulur.
  Sabit və dəyişən xərcləri də bir-birindən fərqləndir-mək la­zım­dır. Istehsalın həcminin dəyişməsindən asılı olmayan xərclərə sabit xərclər deyilir (FC – ingiliscə fixed costs). Sabit xərclər firmaların isteh­sal avadanlıqlarının mövcudluğu ilə əlaqədardır və buna görə də hətta həmin avadan­lıq­lar­dan istifadə olunmadıqda da ödənilməlidir. Sabit xərclərə istiqrazlar üzrə təəhhüdlərin ödənilməsi, ren-ta tədiyələri, bina və avadanlıqların dəyərindən hesablanan amortizasiya ayırmaları­nın bir hissəsi, sığorta haqları, firmanın idarə heyətinin əmək haqqı, müəs­sisədə işləmək üçün gələcək mütəxəssislərin hazırlanması ilə əlaqədar olan xərclər aid edilir. Elə xərclər də vardır ki, onlar istehsalın həcminin dəyişməsindən bila­va­sitə asılıdır. Başqa sözlə istehsalın həcmi dəyişdik­də həmin xərclər də dəyişir. Bu xərclərə dəyişən xərclər deyilir (VC – in­giliscə variable costs). Dəyişən xərclərə xam­mal, yanacaq, enerji sərfi, nəqliyyat xidmətinin ödənilməsi ilə əla­qədar olan xərcləri misal göstər­mək olar. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, istehsalın həcmi­nin artması ilə əlaqədar olaraq məhsul vahidinə düşən bütün dəyişən xərclərin artması daimi xarakter daşımır. Belə ki, dövrün əvvəlində istehsalın artması ilə əlaqədar olaraq dəyişən xərclər aşağı sürətlə artır və müəyyən müddə­tədək (adətən is­teh­sal olunan məhsulun dördüncü vahidinədək) da­vam edir. Bundan sonra isə dəyişən xərclər sonrakı hər məhsul vahidi hesabı ilə sürətlə artmağa başlayır.
  Sabit və dəyişən xərclər ikisi birlikdə ümumi istehsal xərclərini əmələ gətirir (TC = FC + VC; TC–ingiliscə total costs). Deməli, istər sabit, istərsə də dəyişən xərclərə qənaət edilməsi ümumi xərclərin azalmasına səbəb olur. Odur ki, istehsalçılar ümumi xərclərə biganə qala bizməzlər. Çünki orta, yaxud da məhsul vahidinə düşən istehsal xərcləri ümumi istehsal xərc­lərindən asılıdır. Bundan başqa, qiy-mətlər bir qayda olaraq orta is­teh­sal xərcləri ilə müqayisə edilir. Orta istehsal xərclərini üç yerə böl­mək olar: 1) Sabit orta istehsal xərcləri; 2) Dəyişən orta istehsal xərc­ləri; 3) Ümumi orta istehsal xərcləri.
  Sabit orta istehsal xərcləri (AFC – ingiliscə average fixed costs) sabit istehsal xərclərinin (FC) ümumi məbləğini istehsal edilmiş məh­sulların miqdarına (Q – ingiliscə quantity) bölmək yolu ilə aşağıdakı düsturla hesablanır.
  AFC = FC: Q
  Sabit istehsal xərcləri istehsalın həcmindən asılı olmadığına görə istehsal olunan məhsulun miqdarı artdıqca sabit orta istehsal xərcləri azalırDəyişən orta istehsal xərcləri (AVC – ingiliscə average variable costs) dəyişən istehsal xərcləri­nin (VC) ümumi məbləğini istehsal edilmiş məhsulların miqdarına (Q) bölmək yolu ilə aşağıdakı düsturla hesablanır:
  AVC = VC: Q
  Dəyişən istehsal xərclərinin ümumi məbləği «səmə-rəliliyin azal­ması qanunu»na tabe olduğuna görə, bu, öz əksini dəyişən orta istehsal xərclərində tapmalıdır.
  Ümumi orta istehsal xərcləri (ATC) ümumi istehsal xərclərini (TC) istehsal edilmiş məhsulların miqdarına (Q) bölmək yolu ilə aşağı­dakı düsturla müəyyən edilir:
  ATC = TC: Q
  Son hədd xərcləri (MC – ingiliscə marginal costs) dedikdə, əla­və məhsul vahidinin isteh­salı ilə əlaqədar olaraq sərf edilən əlavə xərc­lər nəzərdə tutulur. MC məhsulun hər əlavə vahidinə görə hesablana bilər. Bunun üçün sadəcə olaraq əlavə məhsulun istehsalına sərf olunan xərci, istehsal edilmiş əla­və məhsulun miqdarına bölmək lazımdır. Bunu belə ifadə etmək olar:
  MC = TC-nin dəyişməsi: Q-nin dəyişməsi
  Son hədd xərcləri konsepsiyasının strateji əhəmiyyəti vardır. Çün­ki bu, firmanın nəzarət edə biləcəyi xərcləri müəyyən etməyə imkan verir. Daha dəqiq desək, MC məhsulun son vahidi istehsal olunduqda firmanın artıq sərf edəcəyi xərci, yaxud da istehsalın həcmi ixtisar edil­dikdə və buna görə də son məhsul vahidinin istehsalı dayandı­rıl­dıqda əldə edəcəyi «qənaəti» göstərir.

  Son hədd xərcləri ilə son məhsuldarlığın kəmiyyəti arasında qar­şılıqlı əlaqə vardır. Belə ki, əməyin hər sonrakı vahidinin eyni qiy­mətə satın alındığı fərz edilməklə, hər əlavə işçinin son məhsuldarlığı artdığı zaman istehsal olunan məhsulun hər əlavə vahidinə düşən son hədd xərcləri aşağı düşür. Bu, onunla əlaqədardır ki, son hədd xərcləri sadəcə olaraq qiymətlərin dəyişmədiyini göstərir, yaxud da muzdla tutulmuş əlavə işçilərə verilən əmək haqqının onların məhsuldarlığına bölünməsi yolu ilə əldə edilən kəmiyyəti ifadə edir.
  Firmaların ümumi və orta xərclərinin kəmiyyətinə iki əsas amil təsir göstərir: 1) istifadə olunan texnologiya; 2) iq-tisadi ehtiyatların qiymətləri. Yeni, mütərəqqi texnologiya-dan istifadə edilməsi xərclərin azaldılmasına imkan verir. Məsələn, digər şərtlər sabit qalmaqla, istifadə olunan texno-logiya və ona uyğun gələn texnikadan istifadə olunduqda və ondan əvvəl əmək haqqının ödənilməsi ilə əlaqədar olan xərcləri müqayisə edək. Tutaq ki, ənənəvi texnikadan istifa-də olunduqda işçi bir saat ərzində 10 məmulat hazırlayır və bunun müqabilində 1manat əmək haqqı alır. Deməli, mə-mulat vahidinin hazırlanmasına çəkilən xərc 10 qəpiyə bəra-bərdir. Daha mütərəqqi texnologiya tətbiq olunduqda isə işçi bir saatda 20 məmulat istehsal edir və onun əmək haqqı 1,6 manat, məhsul vahidinə çəkilən əmək haqqı xərci isə 8 qəpik təşkil edir. Deməli, nəzərdən keçirilən misalda əmək haqqının artmasına baxmayaraq məmulatın hər vahidinə düşən xərc 10 qəpikdən 8 qəpiyə düşmüşdür.
  Istehlak olunan iqtisadi ehtiyatların qiymətlərinin yüksəlməsi bütün xərc növlərinin artmasına, əksinə aşağı düşməsi onun azalmasına səbəb olur. Həm də qeyd etmək lazımdır ki, real həyatda iqtisadi ehtiyatlardan bəzilərinin qiyməti yüksəlir, bəzilərininki isə aşağı düşür.

  • Teqlər:
  • istehsal xərcləri
  • , istehsal xercleri
  • , iqtisadi nəzəriyyə

  Related posts:

  1. 9-cu sinif azerbaycan tarixi pdf
  2. Atanın oğula nsihti
  3. Brabrsizlik haqqında
  4. Hikmət ziya təmsillləri