İKT-nin mənası (İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları)

Motivasiya təhrik etmə deməkdir. Yəni şagirdlərin (auditoriyanın) təlim-dərketmə marağını problemin həllinə doğru fəal, canlı şəkildə istiqamətləndirir. Onun digər vəzifəsi isə tədqiqat sualını oraya qoymağa şərait yaratmaqdır. Məhz həmin tədqiqat sualı ilkin fərziyyələr irəli sürməyə və tədqiqat işlərini təşkil etməyə imkan yaratmış olur. Tədqqiqat sualı tədqiqat işinin həyata keçirilməsini tələb edir. Tədqiqat işlərinin nəticələri işçi vərəqlərində qeyd olunur və təqdimatlar həyata keçirilir. Sonra təqdim olunan məlumatlar təşkil və təsnif olunur.Alınan qənaətlər ilkin fərziyyələrlə müqayisə olunaraq nəticələr çıxarılır. Sonra isə alınmış nəticələrin tətbiqi barədə işlər yerinə yetirilir.

Ikt təlimin fərdiləşməsi

Bakı Ali Neft Məktəbində (BANM) Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Gənclər Fondunun səkkizinci qrant müsabiqəsi çərçivəsində reallaşan “Gənclər üçün İKT təlimləri” layihəsinin yekununa həsr olunmuş tədbir keçirilib.

BANM-dən AZƏRTAC-a bildirilib ki, tədbirdə rektor Elmar Qasımov layihə çərçivəsində keçirilən təlimlərin gənclərin inkişafı üçün vacib istiqamətlərdən olduğunu söyləyib. Qeyd edilib ki, 2016-cı ildə BANM-in tələbələri və müəllimləri Gənclər Fondunun keçirdiyi müsabiqədə 12 qrant layihəsinin qalibi olublar. Rektor deyib ki, Bakı Ali Neft Məktəbinin Gənclər Fondu ilə əməkdaşlığı tələbələrimiz üçün olduqca vacib və əhəmiyyətli məsələdir. Gənclər Fondu gənclər siyasəti ilə bağlı elm, təhsil, mədəniyyət və digər sosial sahələrə yönəlmiş fəaliyyətləri stimullaşdıran, o cümlədən beynəlxalq səviyyədə həyata keçirilən layihə və proqramları qrant şəklində maliyyələşdirən bir qurumdur.

Gənclər Fondunun sədri Fərhad Hacıyev vurğulayıb ki, bu cür ali təhsil ocaqlarının ölkəmizdə yaradılması dövlətimizin başçısının gənclərə olan yüksək diqqətinin və qayğısının nümunəsidir. BANM-in Gənclər Fondunun müsabiqələrində qalib gəlməsi çox sevindiricidir. Bu sübut edir ki, BANM yüksək səviyyəli mütəxəssislər yetişdirir.

“Gənclər üçün İKT təlimləri” layihəsinin rəhbəri, BANM-in proseslərin avtomatlaşdırılması mühəndisliyi kafedrasının baş müəllimi Abbas Əlili diqqətə çatdırıb ki, təlimin təşkilinin əsas məqsədi orta məktəb şagirdləri arasında elektrik, elektronika, robotiks və avtomatika mühəndisliyinə maraq yaratmaqdır. O, Bakı Ali Neft Məktəbinin rəhbərliyinə və Gənclər Fonduna layihənin həyata keçirilməsində verdikləri dəstəyə görə təşəkkür edib.

Tədbirin sonunda şagirdlərə sertifikatlar və ARDUİNO Uno qurğuları təqdim olunub.

Xatırladaq ki, A.Əlilinin “Gənclər üçün İKT təlimləri” layihəsi Gənclər Fondunun qrant müsabiqəsinin qalibi olub. Layihə çərçivəsində 2016-cı ilin dekabrında və bu ilin yanvarında Mübariz İbrahimov adına Biləsuvar məktəb-lisey kompleksinin, akademik Zərifə Əliyeva adına Liseyin və Suraxanı rayonu 232 nömrəli orta məktəbin şagirdləri üçün təlimlər keçirilib.

İKT-nin mənası (İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları)

Videonuz: Dinləmə mətni: İnformatika və İnformasiya Kommunikasiya Texnologiyaları – DƏRS 1.

MəZmun

• İKT (İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları) nədir:
• İKT xüsusiyyətləri
• İKT növləri
• İş yerində İKT
• Təhsildə İKT
• İKT-nin üstünlükləri
• İKT-nin dezavantajları

İKT (İnformasiya və Kommunikasiya Texnologiyaları) nədir:

İKT hal-hazırda daha səmərəli məlumat və kommunikasiya üçün inkişaf etdirilən bir sıra texnologiyalardırhəm biliklərə, həm də insan münasibətlərinə çıxış yolunu dəyişdirmişlər.

İKT Məlumat və Kommunikasiya Texnologiyalarının kısaltmasıdır.

İKT rabitə texnologiyaları (qəzet, radio və televiziya), İnternetin inkişafı və kompüterlər, planşetlər və kompüterlər kimi yeni texnoloji qurğular vasitəsilə məlumat əldə etmək parametrlərini dəyişdirdi. ağıllı telefon, həmçinin platformalar və proqramlar mövcuddur.

İKT, elm və mühəndisliyin gündəlik problemləri həll edən cihazlar və sistemlər inkişaf etdirmək üçün birlikdə çalışdığı yenilikçi məhsullar kimi tanınır. Sözdə rabitə texnologiyaları və ya TC (radio, mətbuat və TV) elementlərini informasiya texnologiyaları ilə sintez edirlər.

The məlumat bu kontekstdə mətnləri, şəkilləri və səsləri əhatə edən məlumatların yenilikçi bir şəkildə ötürülməsini nəzərdə tutur.

The rabitə göndərənin göndərdiyi mesajın alıcı tərəfindən düzgün şifrəsini açmasına imkan verən vasitələrə aiddir. Məsələn, istifadəçi məlumat platformaları.

Qısaltmaların düzgün yazılması barədə şübhələr var, çünki çoxlu bir ismə istinad edirlər. İnsanlar yazım arasında qalıb TIC, İKT və ya İKT. Cəm rəqəmini göstərmək üçün “las” adlı qadın məqaləsini əlavə etmək kifayətdir. Misal üçün: “İKT təhsil sahəsində inqilab etmişlər. “Buna görə də, doğru olan İKT yazmaqdır, kiçik “s” adətən Anglikizm (TIC’s) kimi qəbul edildiyi üçün “S” hərfi adətən bu terminin başqa bir qısaltması kimi qəbul edilir və bu da qarışıqlıq yaradır.

İKT xüsusiyyətləri

• İnsanın bilik və sosial həyatının bütün sahələrinə nüfuz edirlər: ev, təhsil, əyləncə və iş.
• Bilik əldəetmənin zehni proseslərini dəyişdirirlər;
• Bunlar əhəmiyyətsizdir, çünki məlumatlar virtual şəbəkələrdən qurulur;
• Onlar ani və ya dərhal olurlar, çünki məlumat və ünsiyyət əldə etmək fiziki məsafədən asılı olmayaraq real vaxtda baş verir;
• Tərkibindəki məlumat, istər mətn, istər şəkil, istərsə də səs şəklində rəqəmləşdirilməlidir;
• Çevikdirlər, bu da lazımi dəyişikliklərə görə yenidən qurula biləcəyi deməkdir;
• Bunlar qarşılıqlı əlaqə prinsipi ilə idarə olunur, yəni iki və ya daha çox texnologiyanın birləşməsindən yeni ünsiyyət imkanları yaratmağa imkan verir;
• İnteraktivdirlər ki, bu da istifadəçinin informasiya emalı prosesində iştirakını və mövcud mənbələrin ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmasını nəzərdə tutur.

İKT növləri

İKT haqqında danışarkən, bu terminin istifadəsi kontekstindən asılı olaraq fərqli meyarlara müraciət edə bilər. Məhz:

1. Şəbəkə. Həm radio, həm televiziya şəbəkələrinə, həm sabit və mobil telefon şəbəkələrinə, həm də bant genişliyinə aiddir.
2. Terminallar və avadanlıqlar. Məlumat və kommunikasiya şəbəkələrinin işlədiyi hər növ cihazı əhatə edir. Məsələn: kompüterlər, planşetlər, mobil telefonlar, audio və video cihazlar, televizorlar, oyun konsolları və s.
3. Xidmətlər. Yuxarıda göstərilən mənbələr vasitəsilə təklif olunan geniş spektrli xidmətlərə aiddir. Məsələn: e-poçt xidmətləri, bulud saxlama, məsafədən təhsil, elektron bankçılıq, onlayn oyunlar, əyləncə xidmətləri, virtual icmalar və bloglar.

Texnologiyaya da baxın.

İş yerində İKT

İKT bugünkü iş mühitinin vacib hissəsidir. Yerli serverlərdə və ya bulud xidmətlərində kompleks məlumat bazalarının saxlanmasını asanlaşdırırlar.

Eynilə İKT-lər də onlayn ticarətin inkişafı, elektron bankçılıq, mühasibat işi, məlumat axtarışı, inventar nəzarəti, mətn, audio və video kimi məlumatverici materialların istehsalı və əsas etibarilə dərhal və effektiv ünsiyyət üçün əsasdır.

Bütün bunlar əmək məhsuldarlığına və iş rəqabət qabiliyyətinə müsbət təsir göstərə bilər, eyni zamanda işinizi dəyişdirir.

Bununla birlikdə, İKT yayındırma mənbəyi də ola bilər, çünki getdikcə tez-tez, dağınıq və asılılıq yaradan istifadəsi işçilərin vəzifələrini tərk etmələrinə, unutqanlıq və istər-istəməz gecikmələrin dərəcəsini artırmasına səbəb olur.

Təhsildə İKT

Son illərdə İKT-lər biliklərə giriş yolunu təsir etdikləri üçün yeni təhsil siyasətləri və layihələrinin hazırlanmasında əsas rol oynamışdır. Təhsilə şəxsən və ya məsafədən daxil olmağı asanlaşdırmaq üçün bir fürsət oldular, eyni zamanda bir sıra çətinliklər ortaya qoydular.

Bu mənada, təhsil üçün tədris və öyrənmə modellərini yenidən nəzərdən keçirməyə imkan verən İnternet protokol xidmətləri və platformaları hazırlanmışdır. Bunların arasında platformalar e-öyrənmək. Açıq mənbə platformalarının nümunələri əsasən Moodle, Chamilo, Claroline, ATutor və ya Sakai’dir. Reklamlar arasında qeyd edə bilərik: Blackboard, Educativa, Saba, Almagesto və Neo LMS.

Bu platformalarda interaktiv lövhələr, real vaxt rejimində virtual sinif otaqları, müzakirə otaqları, forumlar, anketlər, diaqramlar, audiovizual mənbələr, rəqəmsal ədəbiyyat, onlayn əməkdaşlıq sənədləri, portfellər, təhsil oyunları və s.

WhatsApp və ya Facebook kimi sosial şəbəkələr, bloglar və bulud xidmətləri kimi vasitələr, interaktiv və əməkdaşlıq prinsipləri üzərində bilik inkişaf etdirmək üçün təhsil vasitələridir.

Ayrıca baxın Uzaqdan təhsil.

İKT-nin üstünlükləri

• Məlumat əldə etməyi asanlaşdırırlar;
• İcma anlayışını genişləndirərək müxtəlif təhsil mərkəzlərinin şəbəkə əlaqəsinə üstünlük verir;
• Yeni düşüncə tərzini təbliğ edir;
• Biliklərin birgə qurulması prinsipinə üstünlük verir;
• İstifadəçilərin rəqəmsal savadlılığına imkan verir;
• Təhsil sahəsində tələbələr və müəllimlər arasındakı nəsil fərqini aradan qaldırmağa kömək edirlər;
• Tələbələrin akademik davranışlarını bilmək üçün məlumat bazalarına və statistik məlumatlara dərhal daxil olmağa imkan verdiyi üçün təhsil və inzibati idarəetmə üçün bir vasitədir.

İKT-nin dezavantajları

Ümumiyyətlə, İKT-nin bir sıra mənfi cəhətləri var. Məhz:

• Məlumat çoxdur, lakin mütəşəkkil deyil, dağınıqdır, bu da böyük ola bilər;
• İKT mövzunu məqsədindən yayındıran yayındırma mənbəyi ola bilər;
• Platformalar kimi cihazlar və alətlər daim dəyişir, bu da davamlı yeniləmə səyini nəzərdə tutur;
• Fərdi məlumatların həssaslıq riskini artırır.

Xüsusi təhsil sahəsində bu çatışmazlıqlar aşağıdakılarla qarışdırılır:

• Yoxsulluq və ya dövlət təhsil siyasətinin olmaması kimi amillər səbəbindən texnologiyaya girişdə hələ də böyük bərabərsizlik mövcuddur.
• İstifadəsinin effektivliyi məktəb tədris proqramına inteqrasiyadan asılıdır;
• İKT-nin istifadəsi üçün kifayət qədər yer və avadanlıq təmin edilməsi tələb olunur;
• Dövlət, məktəb və müəllim tərəfindən lazımi hazırlıq və ya yaxşı qurulmuş bir tədris planı olmadan, İKT öyrənmək əvəzinə dağılma yarada bilər.
• Məruz qalma riski kiber zorakılıq xeyli artır.

Ənənəvi və interaktiv təlim metodlarının müqayisəli təhlili

Azərbaycanda təhsil sisteminin inkişaf etdirilməsi, onun dünya standartlarının tələbləri səviyyəsinə çatdırılması fəaliyyətin daha çox iki istiqamətdə təşkili ilə səciyyələnir. Onlardan birincisi, ölkənin daxilində təhsil sahəsində əldə olunmuş nailiyyətlərin öyrənilib, ümumiləşdirilməsi və təhlil edilməsindən ibarət olub, ilk növbədə təlim-tərbiyə sahəsində irəliləyişlərin mahiyyət və məzmununu öyrənməklə təhsilin mövcud durumunu, cəmiyyətin tələb və ehtiyaclarını müəyyənləşdirmək baxımından əhəmiyyət daşıyır və vətəndaş cəmiyyətinin formalaşdırılması istiqamətində nələrin əldə olunduğunu və gələcək üçün hansı potensial imkanların yarandığını meydana çıxarmağa imkan verir. İlkin araşdırmalar göstərir ki, Respublikada istər müəllimin, istərsə də məktəbin fəaliyyətinin cəmiyyətin tələblərinə uyğun qurulması nəticəsində şəxsiyyətin formalaşdırılması, nailiyyətlərin qiymətləndirilməsi, eləcə də təhsilin idarə olunması sahəsində xeyli qabaqcıl təcrübə toplanmışdır. Ona görə də həmin materialların ümumiləşdirilərək onlardan geniş istifadə olunması təbii ki, Azərbaycan təhsil sisteminin milli zəmində yenidən qurulması baxımından əhəmiyyət daşıyır.

İkincisi, inkişaf etmiş xarici ölkələrin iş təcrübəsindəki mütərəqqi cəhətlərin öyrənilib ümumiləşdirilməsi və milli-mənəvi xüsusiyyətləri nəzərə alaraq tətbiqinin həyata keçirilməsi vacib bir məsələ olub, aktuallığı ilə seçilir. Son illərdə Azərbaycanda bu istiqamətdə xeyli işlər görülmüşdür. Pedaqoji innovasiyalar kimi öyrənilən bu təcrübələrin keyfiyyət göstəricisi həmin ölkənin vətəndaşlarının ümumi inkişaf səviyyəsi ilə müəyyənləşdirilir və gənc nəsildə formalaşan həyati bacarıqlar ümumi səviyyənin zəruri göstəriciləri kimi çıxış edir.

Ənənəvi pedaqoji tədqiqatların bir mühüm cəhəti kimi istənilən yanaşma eksperimental və təcrübi qaydada sınaqdan keçirilməli, bundan sonra hər hansı innovasiyanın tətbiqinə qərar verilməlidir.

XXI əsrin başlanğıcında Azərbaycan təhsil sisteminin yenidən qurulması, modernləşdirilməsi və bu işlərin təşkilində fəal və interaktiv metodlardan istifadə olunmaqla yerinə yetirilməsi prioritet problem hesab edilir. Onların həll olunması üçün yeni pedaqoji araşdırmalara ehtiyac duyulur.

Təhsil sisteminin inkişaf tendensiyası,fəal və interaktiv metodlar sahəsində müəllif məktəblərinin, novator müəllimlərin iş üsullarına dair toplanmış faydalı təcrübələr, pedaqoji-psixoloji tədqiqatların nəticələri daima sistemləşməli, ümumiləşməli və təlim-tərbiyə prosesinin məzmununun yeniləşdirilməsini tələb edir. Bu problemlərin həlli təhsil sferasına,pedaqoji prosesə fəal və interaktiv metodlar anlayışının elmi əsaslarla gətirilməsini vacib bir problem kimi qarşıya qoyur və bütövlükdə təhsildə texnoloji yanaşmaların tətbiqini aktuallaşdırır.

İstər qabaqcıl təcrübənin, istərsə də xarici ölkələrin təhsil sahəsindəki innovasiyalarının öyrənilməsi məqsədilə sistemli və ardıcıl pedaqoji araşdırmaların aparılması vacib hesab edilməlidir. Bu təcrübələrin hər birinin müasirliyini, səmərəliliyini şərtləndirən keyfiyyətin müəyyənləşdirilməsinə, onların yeni şəraitdə forma və məzmun cəhətdən yeniləşdirilərək tətbiq olunmasına üstünlük verilməlidir.

Fəal təlim metodlarının mahiyyəti və məzmunu

Təcrübə və müşahidələr sübut edir ki, müasir təlim texnologiyaları üçün aşağıdakılar daha səciyyəvidir:

müəllimin özünün fəallığı ilə şagirdin yaradıcı fəallığa cəlb edilməsi;
şagirdin aktiv fəaliyyəti və bu zaman onlara elementar bacarıqların aşılanması;
müəllimin şagirdlərlə və şagirdlərin bir-biri ilə əməkdaşlığı;

hərəkətli, süjetli, musiqili didaktik rollu oyunlardan istifadə, sosial bərabərliyin və psixoloji şəraitin yaradılması;

müəllimin təqdim etdiyi tematik materialın şagirdin yaradıcı təfəkkürünə və
milli düşüncə tərzinin formalaşmasına təsir etməsi.
Müasir təlim texnologiyaları şagirdlərə aşağıdakı keyfiyyətləri aşılamalıdır:
• müstəqil düşünmək, sərbəst fikir söyləmək;
• öz təcrübəsini və biliyini təhlil etmək qabiliyyəti;
• özünü qiymətləndirmək;

• əməkdaşlıq etməyi (başqaları ilə işləməyi bacarmaq, ümumi məqsədə çatmaq üçün işin bölüşdürülməsi);

• başqalarını dinləməyi, müxtəlif fikirlərə hörmət etməyi və dözümlü olmağı;
• öz fikirlərini arqumentlərlə izah və sübut etmək;
• kreativ təfəkkürün inkişafı;
• birgə həll yollarını müəyyənləşdirməyi və qərar çıxarmağı.

Müasir təlim texnologiyaları dərsə qədər hazırlıq prosesində müəllimin, dərsdə isə şagirdlərin fəallığını tələb edir. Müasir təlim texnologiyalarının köməkliyi ilə təlimin həm təhsilləndirici, həm inkişafetdirici, həm də tərbiyələndirici funksiyaları özünü daha qabarıq şəkildə büruzə verir və təlimin keyfiyyətinin yüksəldilməsinə səbəb olur

Fəal təlim şagirdlərin fəal idrak fəaliyyətinə əsaslanan və təhsil prosesinin digər iştirakçıları ilə əməkdaşlıq şəraitində həyata keçirilən təlimi nəzərdə tutur.

Çox vaxt bu anlayışın sinonimi kimi “interaktiv təlim metodları” anlayışından istifadə olunur. Belə ki, “interaktivlik” termini “dialoqu, qarşılıqlı təsiri” bildirir. Bu təlim metodunu ifadə etmək üçün həmçinin “problem – dialoji”, “problemli”, “evristik təlim” anlayışlarından da istifadə olunur.

Fəal(interaktiv) təlim – tədrisin və idrak fəaliyyətinin təşkili və idarə olunması metodlarının məcmusudur. Bu təlim üçün aşağıdakı cəhətlər səciyyəvidir:

• müəllim tərəfindən şüurlu surətdə (iradi olaraq) idraki problem situasiyasının yaradılması;
• problemin həlli prosesində şagirdlərin fəal tədqiqatçı mövqeyinin stimullaşdırılması;

• şagirdlər üçün yeni və zəruri olan biliklərin müstəqil kəşfi, əldə edilməsi və mənimsənilməsi üçün şəraitin yaradılması.

Yeni yanaşmanın mahiyyəti ondadır ki, təlim şagirdlərin yaddaşının təkcə yeni elmi biliklərlə (informasiya ilə) zənginləşdirilməsinə deyil, həm də təfəkkürün müntəzəm inkişaf etdirilməsi əsasında daha çox biliklərin müstəqil əldə edilməsi və mənimsənilməsi, ən mühüm bacarıq və vərdişlərinin, şəxsi keyfiyyət və qabiliyyətlərin qazanılmasına yönəlib. Bu zaman şagirdlər müəllimin rəhbərliyi altında, xüsusi seçilmiş, asan başa düşülən və yadda qalan, ən vacib təlim materialının öyrənilməsi prosesində fakt və hadisələrin səbəb-nəticə əlaqələrini, qanunauyğunluqlarını aşkar etməyi, nəticə çıxarmağı, mühüm və dərin ümumiləşdirmələr aparmağı öyrənirlər.

Şagirdin mövqeyi – “kəşf edən”, “tədqiqatçı” mövqeyidir; o, gücü çatdığı məsələlər və problemlərlə üzləşərkən bunları müstəqil tədqiqat prosesində həll edir.Şagirdlər təlim prosesinin tamhüquqlu iştirakçısı olaraq, bu prosesdə tədqiqatçı kimi çıxış edirlər və bilikləri fəal axtarış və kəşflər prosesində mənimsəyirlər.

Müəllimin mövqeyi – fasilitator (“bələdçi”, “aparıcı”) mövqeyidir, problemli vəziyyətləri planlı və istiqamətlənmiş surətdə təşkil edir, şagirdlər qarşısında tədqiqat məsələlərinin meydana çıxmasına şərait yaradır və onların həllinə metodiki kömək göstərir.

Fəal (interaktiv) təlim metoduna aşağıdakı spesifik xüsusiyyətlər malikdir:
• Təlimin subyekt- subyekt xarakter daşıması,
• Şagirdlərin fəal öyrənmə mövqeyi, təfəkkürün müstəqilliyi və sərbəstliyi;
• İştirakçıların bütün dərs zamanı fəallığı,

• Dərsin əvvəlində problemli situasiyanın yaradılması və dərs prosesinin problemin həllinə yönəldilməsi,

• Düşündürücü və istiqamətləndirici suallar vasitəsi ilə şagirdlərin yeni biliklərin müstəqil kəşf edilməsinə yönəldilməsi,

• Təlimin tədqiqat üsulu vasitəsi ilə keçirilməsi,
• Dərsin dialoq şəklində aparılması, əks əlaqənin yaradılması,
• Əməkdaşlıq və qrupda qarşılıqlı fəaliyyət;

Dünyada gedən qloballaşma həyatın bir çox sahələrinə öz təsirini göstərir. Təhsildə aparılan islahat məhz həmin zərurətdən yaranmışdır. Təhsilin keyfiyyətini yüksəltmək, yeni pedaqoji texnologiyaları öyrənib onlardan səmərəli istifadə etmək başlıca vəzifə kimi qarşıda durur.

Yeni pedaqoji təfəkkürün başlıca prinsipləri – demokratikləşmə, humanistləşdirmə, fərdiləşdirmə, diferensiallaşdırma, inteqrasiya, şəxsiyyətin formalaşdırılması və inkişaf etdirilməsini həyata keçirir.

Metod olaraq interaktivlik təlim prosesində müəllim və şagird arasında işin gedişindən-mövzudan, şərhdən, dialoqdan, rollu oyundan həmin anda meydana çıxan yanaşma, izah, dialoq və s.-dir. Yəni bu tərz əvvəldən planlaşdırılmır, işin- təlim prosesinin gedişi bu məqamı ortaya çıxarır və daha çox şagirdin müstəqilliyi, müdaxiləsi ilə baş verir. Digər tərəfdən, interaktivlik şagirdlərin özləri arasında da ola bilər. Əsas cəhət odur ki, bu prosesdə əməkdaşlıq edən öyrənənlər və öyrədən eyni hüquqlu mövqedə dayanırlar. Təbii ki, müəllim öyrədən olaraq bələdçi, fasilitator, məsləhətçi funksiyasını yerinə yetirir: şagirdlərin işlərinə müdaxilə etmədən problemləri qoyur, istiqamət verir, nəzarət edir, axtarış istiqamətlərini hazırlamağa kömək edir, amma təlim tapşırıqları üzərində uşaqlar özləri birlikdə – öz aralarında tədqiqat aparır, diskussiya apararaq işləyirlər.

İnteraktiv təlim dərsdə yaranan, meydana çıxan şagirdlərarası öyrənmə ünsiyyəti və əməkdaşlığı, müəllim-şagird birliyini nəzərdə tutur. İnteraktiv metodlar isə təlim prosesində öyrənmə və anlaşmaya, bacarıq və keyfiyyətlərə şagirdlərin yiyələnməsini həyata keçirən üsullar, tərzlər, işlər, yanaşmalar, vasitələrdir.

Əsasında öyrədən (təlimçi) deyil, öyrənən duran Konstruktivizim nəzəriyyəsinə istinadən öyrənən cisim və hadisələrlə bilavasitə əlaqədə olur və bunun nəticəsidə onların əlamətlərini qavrayır, qarşıdakı problemi həll edir. O, fərdi şəkildə işləməyə və təşəbbüs nümayiş etdirməyə həvəsləndirilir, öyrənən əqli təhlilin məhsulu olan öyrənmə prosesində yeni bilikləri ilkin biliklərlə əlaqələndirərək ən yaxşı nəticəyə nail ola bilir. Bu nəzəriyyənin nümayəndələri xüsusən qeyd edirlər ki, öyrənmə prosesinə mühit və öyrənənin fikir və münasibəti təsir edir. Konstruktivist təlim insan beyni üzrə son zamanlar aparılan tədqiqat və öyrənmə prosesinin necə baş verməsi haqqında olan biliklər üzərində qurulmuşdur.

Şagirdlərin təliminin texnologiya ilə əlaqələndirilməsi 1999- cu ildə Şaron Adams və Meri Börns tərəfindən “Texnologiyalar üzrə yardım proqramı ” çərçivəsində “Təhsilin İnkişafı üzrə Sausvest Laboratoriyası “nda texnologiyaların inteqrasiyasına əsaslanan bu nəzəriyyəyə istinad edərək şəxsiyyətyönümlü və konstruktivist siniflərin yaradılması ilə işlənib hazırlanmışdır. 2005- ci ildən etibarən Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi və Mədəd Azərbaycan Humanitar Təşkilatının (RELİEF) birgə layihəsi olan Müəllimlərin Peşəkarlıq Səviyyəsinin Təkmilləşdirilməsi Təlimlərində Respublika müəllimləri mərhələ- mərhələ Konstruktivlik, interaktiv təlimlərlə, müasir pedaqoji texnologiyalarla yaxından tanış edilirlər. Təlimlərin praktik əhəmiyyəti çox böyükdür.

Müasir dərs dedikdə, öyrətmə prosesində müəllimin göstərdiyi pedaqoji məharət, ustalıq nəzərdə tutulur. Müəllim sinifdə işgüzar şərait yaradıb şagirdlərin müstəqil mühakimələrinə geniş meydan açırsa, hər mövzunun xarakterinə uyğun priyomlardan, çeviklik və interaktivliyin təmin edilməsindən, problemli təlimdən istifadə edirsə, deməli o, dərsi müasir tələblər əsasında qura bilir.

Müasir dərsdə uşaqlarda yaradıcı təxəyyülü inkişaf etdirməyə və idraki müstəqilliyə xidmət göstərən problemli suallara, düşündürücü məsələlərə xüsusi yer verilməlidir. Belə dərs şagirdlərdə müəyyən bacarıq və vərdişləri formalaşdırır. Müasir dərs müəllimin dərsə ciddi hazırlaşmasını tələb edir. Buna görə də müəllim hansı priyomlardan necə və nə zaman istifadə edəcəyini qabaqcadan müəyyənləşdirməli, sinifdə deyəcəyi informasiyanın strukturunu qabaqcadan düşünməli, mövzuya dair yardımçı, fakt və hadisələri əsas məsələnin həllinə yönəltməyi bacarmalı, elmi-texniki yeniliklərdən, dövrün mühüm ictimai-siyasi hadisələrindən baş açmalı, biliyini müntəzəm olaraq artırmalıdır.Müasir dərs uşaqların dünyagörüşünü inkişaf etdirməli, onların əqidəcə mətinləşməsinə şərait yaratmalı, dərsdə əyanilikdən və müxtəlif mənbələrdən alınmış əlavə məlumatlarla onların dərketmə qabiliyyətini artırmalıdır.

Təlimlə tərbiyənin vəhdəti də müasir dərsin qarşısında qoyulmuş mühüm tələbdir. Dərs şagirdlərin mənəvi inkişafına, əxlaqca təkmilləşməsinə, vətənpərvərlik, insanpərvərlik, əməksevərlik ruhunda yetişməsinə xidmət göstərməlidir. Müasir dərs milli təhsilin yaradılmasına yönəlməlidir. Bunun əsasını diferensiallaşdırma, demokratikləşdirmə, humanistləşdirmə, inteqrasiya, fərdiləşdirmə və s. prinsiplər təşkil etməlidir.

Kurikulumun həyata keçirilməsində şagird nailiyyətlərinin obyektiv qiymətləndirilməsi və stimullaşdırılmasının təmin edilməsi üçün milli, ümumbəşəri dəyərin nəzərə alınması, ümumi inkişafı, meyli və maraqları nəzərə almaqla şagirdlərə əlverişli təlim şəraitinin yaradılması zəruridir. Bu zaman şagirdlər aktiv, tədqiqatçı mövqeyi tutur, müəllim tərəfindən şagirdlər üçün yeni biliklərin müstəqil olaraq əldə olunması, mənimsənilməsi şəraiti yaradılır.Bu cür fəal təlimdə şagirdlərdə aktiv, yaradıcı düşünmə qabiliyyəti və yeni biliklərə sərbəst yiyələnmək yolları birləşdirilmiş olur. Belə iş forması şagirdlərə problemin birgə həll edilməsini, bir-birinin fikrinə hörmətlə yanaşmağı, müstəqil öyrənməyi, sərbəst söyləməyi öyrədir.

İnteraktiv termini isə “dialoq, qarşılıqlı fəliyyət göstərmək” kimi izah olunur. İnteraktiv təlim metodları və üsullarının (qruplar, cütlər, rollar, əqli hücum, nəticə və s.) tətbiqi tədris prosesini xeyli intensivləşdirir, onu hər bir şagird üçün əhəmiyyətli və maraqlı edir, dərsdə fəallığın maksimum artmasına zəmin yaradır, bununla da təlimin inkişafetdirici aspektini xeyli dərəcədə gücləndirir.

Təlim- tərbiyə prosesində interaktiv təlim metodlarının tətbiqi sürətlə dəyişən və inkişaf edən müasir dövrdə yaşamaq, fəaliyyət göstərmək, əməkdaşlıq etmək, qərar qəbul etmək kimi bacarıqları əks etdirən kompetensiyaların formalaşması orta təhsilin məqsəd və vəzifələrinə yeni münasibəti əks etdirir. Hazırda həm metodik, həm də elmi-pedaqoji, psixoloji cəhətdən təkmil olan müəllimlərimiz yeniliyin və müasirliyin nədən ibarət olmasını dərk edir, öz dərslərində tətbiq edərək müasir dərs və onun təşkilinə verilən tələblərdən geniş istifadə edirlər.

Belə hesab edirik ki, müəllimlərin bir-birinin dərslərini dinləməsi və nümunəvi, qabaqcıl təcrübəyə malik olan müəllimlərin “açıq dərs”lərinin keçirilməsi dərsin tələblərinin tədrisdə nəzərə almaq baxımından faydalıdır. Çünki müşahidə olunan dərslərin təhlil və müzakirəsi nəticə etibarı ilə tənqidi təfəkkürün süzgəcindən keçib ümumiləşir, bundan isə müəllimlər həm metodik cəhətdən qazanırlar, həm də yeni təlim metodlarını tətbiq etmə imkanlarına yiyələnirlər.

İnteraktiv təlim prosesi elə təşkil olunmalıdır ki, şagirdlər biliyi tədqiqat yolu ilə əldə etsin. Bu təlim prosesində sinif (auditoriya) qrup və cütlər formasında problemin həlli yollarına dair axtarışa çıxarılır, qruplar əldə olunmuş nəticələri işçi vərəqlərində qeyd edir, sonra onun təqdimatını həyata keçirirlər. Təqdimatlar bitdikdən sonra bu tədqiqat nəticələri arasında rabitə yaradılır, məlumatlar sistemləşdirilir və ümumi bir şəkildə təsinif olunur. Bundan sonra həmin yekunlarla tədqitatın başlanğıcında şagirdlərin (auditoriyanın) irəli sürdüyü ilikin fəpziyyələrlə müqayisələr aparılır. Şagirdlər (öyrənənlər) hansıların üst-üstə düşdüyünü, nələrin isə yeni olduğunu müşahidə edir və ümumi nəticəyə gəlirlər, öyrəniləcək mövzuya çıxaracaq problem qoyularaq motivasiya yaradlılır.

Motivasiya təhrik etmə deməkdir. Yəni şagirdlərin (auditoriyanın) təlim-dərketmə marağını problemin həllinə doğru fəal, canlı şəkildə istiqamətləndirir. Onun digər vəzifəsi isə tədqiqat sualını oraya qoymağa şərait yaratmaqdır. Məhz həmin tədqiqat sualı ilkin fərziyyələr irəli sürməyə və tədqiqat işlərini təşkil etməyə imkan yaratmış olur. Tədqqiqat sualı tədqiqat işinin həyata keçirilməsini tələb edir. Tədqiqat işlərinin nəticələri işçi vərəqlərində qeyd olunur və təqdimatlar həyata keçirilir. Sonra təqdim olunan məlumatlar təşkil və təsnif olunur.Alınan qənaətlər ilkin fərziyyələrlə müqayisə olunaraq nəticələr çıxarılır. Sonra isə alınmış nəticələrin tətbiqi barədə işlər yerinə yetirilir.

Ənənəvi təlim sisteminin ən mürəkkəb problemlərindən biri istifadə olunan pedaqoji texnologiyaların konservatizmi, qeyri-çevik olmasıdır. Müasir informasiya– kommunikasiya dövründə elmin müxtəlif sahələrində toplanmış bilik kütləsi elə sürətlə artır ki, təlimin ənənəvi sxem və prinsiplərinə əsaslanaraq onları həm öyrənənə çatdırmaq, həm də mənimsətmək, əslində qeyri-mümkün işə çevrilir.

Əgər əvvəllər bilikləri əldə etmək üçün şagirdi iki əsas bilik mənbəyi (müəllim və dərslik) qane edirdisə, bu gün həmin mənbələr çoxsaylı məlumat mənbələri ilə müqayisədə uduzur. Bu səbəbdən müasir təlimin başlıca vəzifələrindən biri öyrənməyi oyrətməkdir, yəni şagirdləri bilikləri müstəqil əldə etməyə yiyələndirməkdir. Yalnız təlim metodlarının keyfiyyətcə dəyişdirilməsi, onların şəxsiyyətə, onun tələbatlarına yönəldilməsi, bilikləri mənimsəmə zamanı yaradıcı təfəkkürdən fəal istifadə edilməsi şəraitində təlim böyük səmərə verə bilər. Eyni zamanda, şəxsiyyətyönümlü belə tədris prosesi inkişaf proseslərinin keyfiyyətinə də təsir edəcək: idraki və sosial fəallığı artırmaqla , şəxsiyyətin dəyərlərini və vərdişlərini formalaşdıracaq. Bu tələblərin nəzərə alınması məhz məhsuldar, yaradıcı təfəkkürü və yeni biliklərə müstəqil yiyələnmə üsullarını özündə birləşdirən fəal(interaktiv) təlim texnologiyalarına üstünlük verməyi tamamilə zəruri edir.

Dünya təcrübəsi göstərir ki, fəal (interaktiv) təlim metodu dərsin keyfiyyətini artırmaq məqsədi ilə güclü vasitə ola bilər. Bu metod şagirdlər üçün dərsi çox maraqlı və cəlbedici edir. Fəal(interaktiv) təlim həm məzmunun öyrənilməsinin, həm də tətbiqinin səmərəliliyini artırır və şagirdlərin dərketmə fəaliyyətini daha da fəallaşdırır. Azərbaycanda müasir təlim metodlarının tətbiqi layihəsi artıq həyata keçirilir. Son illərdə respublikamızda fəal dərslərin hazırlanması, planlaşdırılması və onların həyata keçirilməsi üçün vacib olan ilkin təcrübə toplanmış, müəllimlərdə əsas bilik, bacarıq və vərdişlər formalaşmışdır. Keçirilən monitorinqlər göstərdi ki, fəal (interaktiv) təlim metodlarını həyata keçirərkən müəllimlər bir çox problemlərlə rastlaşırlar.

Belə ki, yenilikləri həyata keçirərkən təcrübənin yayılmasına və mübadiləsinə böyük ehtiyac duyürlar , Müəllimlərin yenilikləri həyata keçirmələrində təcrübələri artdıqca və bu işə daha çox müəllim cəlb olunduğca, yeni metodiki tövsiyyələrə, tədris materiallarına və digər metodiki məlumat mənbələrinə ehtiyacları artır. Fəal (interaktiv) təlim üzrə müəllimlər üçün məlumatın və müasir tədris təcrübənin yayılması tətbiqi problemlərin aradan qaldırılması üçün ən səmərəli və məqsədəuyğun yollarından biridir.

Təqdim olunacaq web-saytın vasitəsilə qısa müddətdə gələcək üçün fəal (interaktiv) təlim üzrə resursların toplanması və təkmilləşdirilməsi mümkün olacaqdır. Biz əminik ki, fəal (interaktiv) təlimin hər bir müəllim tərəfindən istifadəsi uşaqların dərs zamanı idrak fəallığını və əməkdaşlıq həvəsini artıracaq.

Yeni pedaqoji texnologiya fəal təlimə əsaslanır. Fəal təlimin modeli müəyyən olunan komponentlərlə şərtlənir. Bura fəal təlimin məzmunu, metodları, öyrədici mühit, qiymətləndirmə daxildir.

Təlimin məzmunu nəyi öyrətmək, metodları necə öyrətmək, öyrədici mühit hansı şəraitdə öyrətmək, qiymətləndirmə ayrı-ayrı komponentlərin səmərəliliyini müəyyən edən amillərə uyğun olaraq nəticəni aşkarlayır.

Fəal təlim prosesində şagirdlər tamhüquqlu iştirakçı olmaqla, qazanılan bilikləri axtarışlar və kəşflər hesabına mənimsəyirlər.