Informasiya-ölçmə sistemləri

və ya onların nisbəti şəklində operatora verilir. İnformasiyanı təsvir vasitələri çox müxtəlif ola bilər:

İnformasiya-ölçmə sistemlərinin növləri

Təyinatına görə informasiya-ölçmə sistemləri aşağıdakı növlərə ayrılır:

4) təsvirləri tanıma sistemləri.

Ölçmə sistemləri (ÖS) birbaşa,dolayı və birgə ölçmələr aparılması üçün tətbiq olunur.Bu

sistemlərdən,adətən,müxtəlif obyektləri və prosesləri tədqiq etmək üçün istifadə edilir və onlar

nisbətən yüksək metroloji xarakteristikalara malik olur.

Tədqiq edilən obyektlər haqqında informasiya bəzən minimum olduğu üçün ölçmə sistemləri

strukturuna və imkanlarına görə universal olmalıdır.Bu sistemlərin çıxışında informasiya adlı rəqəmlər

və ya onların nisbəti şəklində operatora verilir. İnformasiyanı təsvir vasitələri çox müxtəlif ola bilər:

əqrəbli və rəqəm cihazlarının göstərişləri, qrafiklər, cədvəllər və s.Sistem məsləhətçi rejimində də

işləyə bilər.Bu halda informasiya məlumat şəklində verilir və ondan operator istifadə edə bilər.

Bəzi ölçmə sistemləri ölçmə informasiyasını mürəkkəb riyazi emaletmə qabiliyyətinə

malikdirlər.Bu halda ölçmə nəticəsi məntiqi nəticələr və ümumiləşdirilmiş rəqəmlər şəklində alınır.

Avtomatik nəzarət sistemlərində (ANS) nəzarət obyektinin vəziyyəti müəyyənləşdirilir,yəni

nəzarət olunan obyekti xarakterizə edən paramaetrlərin həqiqi qiymətləri normal və ya mümkün

ola bilən qiymətləri ilə tutuşdurulur.Bu qrup sistemlər mərkəzləşdirilmiş nəzarət sistemləri də

adlandırılır. Burada obyektin xarakteri əvvəldən məlum olur,onun mümkün olan halları isə normal

və yol verilməyən hallara bölünür (“norma”, “normadan yuxarı”, və “normadan aşagı”). Sistemin

verdiyi informasiya keyfiyyət xarakteri daşıyır və obyektin verilən rejimdə olduğunu,yaxud ondan

“yuxarı” və ya “aşağı” çıxdığını göstərir.Ona görə də avtomatik nəzarət sistemləri ölçmə

sistemlərinə nisbətən az universal ola bilər.

Texniki diaqnostika sistemlərində (TDS) ölçmə nəticələri əsasında obyektin

xarakteri,ondakı nasazlıqların xarakteri, bu nasazlıqları aradan qaldırmaq və s.haqqında ümumi-

ləşdirilmiş mülahizələr verilir. Bu qrup sistemlərdə, adətən, yaxşı inkişaf etmiş hesablama və

məntiq qurğuları olmalıdır.

Təsvirləri tanıma sistemləri (TTS) ölçmə informasiyasını emal yolu ilə sistemin çıxışında

təsvirləri təsnif etmə nəticələrinin alınmasına imkan verir.

İÖS-nin əsas növü ölçmə sistemləridir.Ölçmə sistemləri də avtonom və ya texnoloji

proseslərin avtomatlaşdırılmış idarəetmə sistemlərinin (TPAİS), yaxud daha yüksək səviyyəli

İÖS-nin tərkib hissəsi ola bilər. Ölçülən kəmiyyətlərin miqdarı nisbətən az olduqda, ölçmə

dəqiqliyinə tələbat böyük olmadıqda və verilənlərin ötürülmə məsafələri kiçik olduqda yalnız

vericilərdən və analoq hissədən ibarət analoq ÖS tətbiq edilir.

Ölçmə nəticələrinin uyğun emalından sonra və bir sıra əlavə verilənlər olduqda avtomatik

nəzarət,diaqnostika və təsvirləri tanıma nəticələri alına bilər.

Tədqiq edilən obyektə qədər olan məsafədən asılı olaraq İÖS – yaxın və uzaq məsafədə

təsir edən sistemlərə və ya teleölçmə sistemlərinə (TÖS) ayrılır.Teleölçmə sistemlərinin əsas

fərqləndirici əlaməti onlarda əlavə olaraq rabitə kanalları xarakteristikasının nəzərə alınması

Tədqiq olunan obyektlə qarşılıqlı əlaqəsinə görə sistemlərin strukturu passiv və aktiv

sistemlərə ayrılır.Passiv sistemlər yalnız obyektdən informasiyanı qəbul edir.Aktiv obyektlər isə

obyektə xarici təsiretmə qurğuları vasitəsilə təsir etməklə onun vəziyyətinin avtomatik olaraq və

daha dolğun öyrənilməsinə imkan verir. Bu cür strukturlardan elmi tədqiqatların

avtomatlaşdırılması üçün istifadə olunur.

Informasiya-ölçmə sistemləri

Bu gün əksər şirkətlərimizdə biznes proseslərin, xüsusilə informasiya sistemlərinin kortəbii olması faktdır. Şirkətlərimiz informasiya sisteminə, informasiyanın daha keyfiyyətli idarə olunmasına investisiya qoyulmasına həvəsli görünmürlər.

Amma bu vəziyyət tam olaraq durğun da deyil. Hər il müəyyən şirkətlər informasiyanın idarə olunması sistemini təkmilləşdirməyə səy göstərirlər.

Bu prosesə təkan verən əsas amillər aşağıdakılardır:

1)Informasiya texnologiyaları, informasiya sistemləri hər gün inkişaf edir.

2)Rəqabətin təsiri. Şirkətlər rəqiblərindən geri qalmaq istəmirlər.

3)İnformasiya axınının sıçrayışlı artımı, informasiyanın “idarəolunmaz” hala gəlməsi. Marketinq nəhəngi Jack Trout-un dediyi kimi, “elektron bombardman”ın təsiri. Gün ərzində şirkətlər o qədər informasiya əldə edirlər ki, bunun idarə olunmasına, saxlanılmasına əvvəlki sistemlərin gücü çatmır.

4)Şirkətlər informasiya menecmentinin faydasına inanmağa başlayırlar. Dərk edirlər ki, kortəbii idarəetmədən qurtulmaq üçün ilk olaraq informasiya sistemindən başlamaq lazımdır.

Ona görə də biznesdə informasiyanın idarə olunması hər gün daha çox aktuallaşır. İnformasiya sisteminin vəziyyəti şirkətin müasir biznes praktikası ilə nə dərəcədə ayaqlaşmasını göstərir.

Bill Gates-in dediyi kimi, “Hər bir biznesin müqəddəratı onun informasiyanı necə toplaması, idarə etməsi və istifadə etməsindən birbaşa asılıdır”.

İnformasiya sistemi dedikdə təkcə informasiya texnologiyaları (İT) nəzərdə tutulmamalıdır. Buraya əlavə olaraq biznes proseslər, insanlar və informasiyanın özü daxildir.

İnformasiya texnologiyaları (hardware və software) sistemin infrastrukturunu formalaşdırır. Texnologiya xam məlumatları (data) emal edib şirkət üçün faydalı informasiyaya çevirməlidir. Bu, öz-özünə baş verməyəcək – insanlar edəcək. Ümumiyyətlə, informasiya sistemi o zaman faydalı olacaq, o zaman əhəmiyyət kəsb edəcək ki, tələb olunan qaydada istifadə olunsun. İlkin məlumatlar daxil edilməyəcəksə, sistemin nə qədər güclü və müasir olmasının heç bir əhəmiyyəti yoxdur. Buna görə informasiya sistemləri yaradılanda sistemin istifadəçilər üçün asan olmasına xüsusi diqqət yetirilməlidir.

Burda əsas problem odur ki, bir qayda olaraq proqramın alınması qərarını menecment verir, istifadəçisi isə işçilər olur. Menecment təkcə sistemin nəzarət tərəfinə, faydalılığına deyil, həm də istifadəsinin asanlığına fikir verməlidir.

Şirkətlərin məlumat bazasını (database) idarə etmək üçün SQL (Structured Query Language) əsaslı proqramlardan istifadə olunur. Bu proqramlara CRM (Customer Relationship Management), ERP (Enterprise Resource Planning) və s. daxildir.

CRM müştərilərlə münasibətlərin idarə olunmasını avtomatlaşdırmaq üçündür. CRM barədə əvvəlki bloq postların birində geniş yazmışdım:

ERP şirkətin bütün strukturlarının (mühasibatliq, maliyyə, anbar, marketinq, istehsalat, HR, İT və s.) vahid məlumat bazasından istifadə etməsinə imkan verir. ERP-yə eyni zamanda CRM də daxildir.

Məsələn, satış şöbəsi satış əməliyyatını qeyd etdikdə bu məlumatı dərhal mühasibatliqdan da görmək olur. Eyni zamanda, satış işçilərinin məhsuldarlığı barədə HR meneceri məlumat ala bilir.

İnformasiya menecmentinin səmərəli təşkili ilə şirkətlər nə əldə edirlər? Bunun faydalarını aşağıdakı kimi sadalaya bilərik:

– Biznesin dayanıqlı idarə olunması üçün etibarlı informasiya bazası olur. Yəni, istədiyi informasiyanı vaxtında əldə edə bilir. İnformasiya “əlçatan” olur.

– İnsan amilinin minimumlaşdırılması. Bununla həm səhvlər azalır, həm də işçi qüvvəsinə çəkilən xərclər. Daha az işçiyə ehtiyac olur.

– Kağız-kuğuzdan müəyyən qədər imtina olunur, lazımsız sənəd dövriyyəsi minimuma enir.

– Menecment üçün çevik nəzarət imkanı.

– İşçilərdən məlumat asılılığı azalır. İşçi işdən çıxanda məlumatla bağlı problem yaranmır.

– Müştərilərlə münasibətlər yaxşılaşır, bu da nəticədə satışın artmasına səbəb olur.

– Təchizatçılarla münasibətlər yaxşılaşır. Məsələn, dünyanın ən böyük supermarket şəbəkəsi olan Wall Mart şirkəti RetailLink sistemi ilə Təchizatçılarla mağazaları əlaqələndirilib. Hər alış-veriş olduqca anbar qalığı barədə təchizatçılara birbaşa məlumat gedir.

– Biznes proseslər sürətlənir.

– Vahid məlumat bazası əsasında dəyərli statistik təhlillər aparmaq olur.

– Qərar vermə prosesini asanlaşdırır. Qərarlar daha keyfiyyətli informasiya əsasında verilir.

– İnformasiya təhlükəsizliyi. Bu, həm də hər bir işçidən asılıdır. İşçilər informasiya sisteminin əhəmiyyətini başa düşməlidir.