Sirvansahlar dovleti

• ← Zülallar , onların quruluş səviyyələri və funkusyaları.Genetik kod
• Bağırsaqboşluqlular tipi →

Sirvansahlar dovleti.

Ereb xilafetine daxil olan olkeleri buruyen azadliq herekatlari, , yerlerde eyalet hakimlerinin guclenmesi 9cu esrde Xilafeti zeifletdi . Onun ucqarlarinda xirda feodal dovletler-emirlikler yaranmaga basladi. Bu doletleri ayri-ayri serkerdeler-kecmis ereb canisinleri idare edirdiler. Bele bir seraitde Azerbaycan torpaqlarinda bir-birinin ardinca Sirvansahlar , Saciler , Saciler , Seddadiler ve Revvadiler dovletleri yarandi .
Yeni yaramis dovletlerden hec biri uzunmuddetli sabitlik yarada bilmediyinden 9-11 esrler Azerbaycan tarixinde feodal daginiqligi ve ara muharibeleri dovru kimi seciyyelenir .
Ereb xilafetinin dagilmasi gedisinde yaranan dovletlerden birincisi Sirvansahlar dovleti(861-1538)idi. Sirvan Azerbaycan simal-serqinde bir vilayet olub, Derbendden Kur cayina qeder Xezer sahillerindeki erazileri ehati edirdi. Merkez Sirvan seheri idi. Bu erazileri ereb menseli Mezyediler sulalesi idare edirdi . Mezyedilerin numayendesi Yezid Ibn Mezyed , xelife Harun er-Residin hakimiyyeti dovrunde (768-809) Cenubi Qafqazin hakimi idi. Mezyediler evvel Aranda paytaxti Berde olan yarimmusteqil feodal dovlet-emirlik yaratmisdilar . O zaman Berde Cenubi Qafqazda ereb idareciliyinin merkezi idi, 859-cu ilde Mehemmed ibn Yezid Genceni berpa etdirib , iqametgahini buraya kocurmusdu. 9 esrin sonlarinda Aranin cox hissesi, o cumleden Berde Sacilerin eline kecirdiyinden Mezyediler Sirvana kocduler.
861-ci ilde Mezyediler sulalesinin numayendesi Heysam ibn Xalid Sirvanin musteqilliyini etdi ve Sirvansah titulunun dasimaga basladi.917-ci ilde Lahicansahliq Sirvansahlara birlesdirildi . 918-ci ilde Sirvansah Ebu Tahir dovletin paytaxtini Sirvan seherinden Samaxiya kocurdu . Sirvansahlar 10esrde QEBELENI(981-982),BERDENI(982),SABRANI(983),ve ereb menseli Hasimiler terefinden idare edilen DERBENDI(988)ele kecirdiler. OOnlar Derbend seddini ve seherin qala divarlarini temir ve berpa etdirib mohkemlendirdiler. Derbendden sonra Xursan ve Tabasaran Sirvansahlar dovletine birlesdirirldi . Seki ve Senariyyede de Sirvansahlardan asili veziyyete dusmusdu.
Sirvansahlar dovletinin yaranmasi Azerbaycan dovletciliyin dircelmesine , simaldan Azerbaycan torpaqlarina olan hucumlarin def edilmesine serait yaratdigina gore mutereqqi hadise idi.

Şirvanşahlar dövlətinin əhalisi

Şirvanşahlar dövlətinin əhalisi Şirvan ərazisində yaşamış müxtəlif etnik qruplara aid əhali idi. Şirvan qədimdən Dərbənd və Dəryal keçidləri vasitəsilə şimaldan eləcə də şərqdən və cənubdan (İran vasitəsilə) gəlmiş oturaq və köçəri tayfalarla məskunlaşmışdı. Min illər boyu Şirvan torpağı birbirini əvəz edən Qafqaz və türkdilli tayfalar arasında rəngarəng əlaqələr meydanı olmuşdu. Bunu təkcə yazılı mənbələr deyil, arxeoloji və toponimik məlumatlar da təsdiq edir.

Mündəricat

• 1 Qafqazdilli tayfalar
• 2 Türkdilli tayfalar
  • 2.1 Zakenlər, xenuklar, şirvanlar
  • 2.2 Maskutlar
  • 2.3 Maqlar
  • 2.4 Hunlar
  • 2.5 Sabirlər-xəzərlər

  Qafqazdilli tayfalar Redaktə

  VII əsrin əvvəlinə aid anonim bir mənbədə Cənubi Dağıstanda, Şirvanda və Xəzər dənizinin qərb sahillərində məskunlaşmış tayfalar sadalanır. Mətndə adları çəkilən və ehtimal ki, bəziləri istisna olmaqla, ölkənin avtoxton əhalisi olan ləklər, hunlar, xəzərlər, zekenlər (tsekanlar), xenuklar (xenavilər), kaspilər, şərvanlar, xsranlar, təvəsparlar, xeçmataklar, ijmaxlar, bakanlar, pikonaklar (peçeneqlər), maskutlar [1] Dərbənd, Şəki, Muğan düzü, Şirvan, Siyəzən, Xızı, Beşbarmaq, Təbərsəran, Xaçmaz, Şamaxı, Bakı və Quba zonaları hüdudlarında yayılmışdılar.

  Bu tayfalardan bəziləri “Qafqaz dağları qollarının gəlib çatdığı və Dərbənd divarının, dənizdə əzəmətli qalanın ucaldıldığı” Xəzər sahillərində yaşayırdılar. İndiki ləzgilərin əcdadları olan ləklər bu gün də Quba rayonunun şimal hissəsində, Dərbəndin yaxınlığında yaşayırlar.

  Təvəsparlar erkən orta əsrlərdə Şirvanşahlara tabe olan cənubi Dağıstanda Təbərsaranda lokallaşdırılır. Xeçmtaklar tayfasının adı Oğuz rayonundakı Xaçmaz kəndi və qalasının, habelə Xəzər dənizi sahilindəki Xaçmaz şəhərinin adında qalmışdır.

  Türkdilli tayfalar Redaktə

  Zakenlər, xenuklar, şirvanlar Redaktə

  “Erməni coğrafiyası”nda adı çəkilən zekenlər (tsekanlar), ehtimal ki, Şəki vilayətinin əhalisi – şəkililərdir. [2] Erməni mətnindəki xenukların (antik müəlliflərdə genioxlar) adlan Şəki rayonundakı Yuxarı və Aşağı Göynük və Bozdağın ətəyində balaca Göynük çayının adlarında həkk olmuşdur. Kaspilər Abşerondan cənubda, Kür və Araz çaylarının arasında və Xəzər (Kaspi) dənizinin sahillərində yaşamışlar. [3]

  Şərvanlar Şirvan vilayətində yaşayırdılar. Bu, Şirvanın qədim etnotoponim formasında rast gəlinən ilk adıdır. Xsranlan anonim X əsr mənbəyində adı çəkilən Xursan (Xunsar) vilayəti ilə əlaqələndirmək mümkündür. Bu vilayət Dərbənd rayonunun cənub hissəsində, Beşbarmaq dağına qədərki ərazidə yerləşirdi. [4] [5] [6]

  Maskutlar Redaktə

  Maskutlar indiki Quba rayonunda və Abşeronda yaşamışlar. Bu toponimlərin adı IV əsrin birinci yarısında Maskut hökmdarı Sanesananın erməni hökmdarı ilə müharibəsini təsvir edən V əsr müəllifinin əsərində çəkilir. Bu mənbədə “böyük Kür çayı” [7] maskutların sərhədi kimi göstərilir.

  V əsr müəllifı Favstos Buzand IV əsrin birinci yarısı ilə bağlı hadisələrdən danışarkən maskut hökmdarı Sanesanın “müxtəlif köçəri tayfalardan” ibarət qoşunu sırasında hunların, təvəsparların, xeçmatakların, ijmaxların, balasaçilərin və i.a. adını çəkir. [8]

  Massaget – maskut tayfaları Şabran səddindən şimalda, dəniz sahili boyunda yaşayırdılar. VII əsrə aid anonim mənbədə aşağıdakılar bildirilir: “Xəzər dənizinin şimal tərəfində, Qafqaz sıra dağlarının gəlib çatdığı dənizə qədər Vardanian düzənliyində maskutlar yaşayır. Dərbənd səddi buradadır”. [9] Erməni və ərəb mənbələrinə görə maskutların ölkəsi indiki Dağıstanın Dərbənd rayonunun Xəzərsahili ərazisində eləcə də, Azərbaycan Respublikasının Quba, Qusar və Şabran rayonlarında, Abşeron və Muğan düzündə yerləşirdi. [10]

  Massagetlər Baş Qafqaz silsiləsi ilə dəniz sahili arasında, Dərbənddən Abşerona və Muğan düzünə qədərki bərəkətli vilayətdə məskun idilər. Bu ərazilər Samurçayın aşağı axını və cənuba doğru axan başqa çaylar vasitəsilə suvarılırdı. [11] . VII əsr məxəzində Samur və Gilgilçay çayları arasındakı düzənlik Mazkutk [12] , IX–X əsrlər ərəb mənbələrində Məsqət [13] [14] [15] , sonralar orta əsrlərdə isə Müşkür [16] adlanmışdır. Artıq eramızın I əsrində maskutların öz hökmdarlığı var idi. Hökmdarlığın paytaxtı adı ehtimal ki, Xosrov Ənuşirəvan tərəfindən məğlub edilmiş çol adlı türk tayfasının adından götürülmüş Çor, yaxud Çol şəhəri idi. [17] [18]

  Məlumdur ki, skif tayfaları Azərbaycandan keçmiş və şübhəsiz, onların müəyyən hissəsi bu bölgədə məskən salmışdı. Bunu arxeoloji materiallar da təsdiqləyir. [19] .

  Maqlar Redaktə

  Ərəb müəlliflərinin məlumatına görə, Muğan əyalətində körfəzdən aralı maqların yaşadığı böyük kənd var idi. [20] Bəzi alimlərin fikrincə, Muğanda qədim maq tayfası yaşamış, Sasanilər dövründə və daha əvvəl onlarm arasında kahinlər təbəqəsi yaranmışdı. Muğan sözü bir çox şərq, o cümlədən Muğan düzü, [21] Muğan şəhəri toponimik terminlərinin əsasını təşkil edir. [22]

  Hunlar Redaktə

  Bir sıra erkən orta əsr müəllifləri hunların, sabirlərin, xəzərlərin Albaniyaya keçib gəlmələrindən, basqınlarından bəhs etmişlər. Hunlar Qafqazda ilk dəfə eramızın II əsrinin ikinci yarısında görünmüşlər. [23] Aqafangelə görə, hunlar Albaniyaya Dərbənd (Çor) keçidindən III əsrin birinci yarısında və sonralar, IV əsrin birinci yarısında və axırında (395-ci il) girmişlər. [24] Hunların Albaniyaya – Dərbəndə, Şirvana, Muğana və başqa vilayətlərə basqınları V–VI əsrlərdə də davam etmişdir. [25] [26] Həm də, hun ordası konqlomeratında bulqarlar, haylandurlar, V–VI əsrlərdə isə sabirlər də var idi. [27] [28] [29] [30] [31] [32]

  VII–IX əsrlərdə [33] Qəbələyə, Muğana girən sabirlər, xəzərlər və bulqarlar bu vilayətlərin toponimikasında öz izlərini qoymuşlar. [34] [35] [36]

  Narrativ (təhkiyə xarakterli) mənbələrlə yanaşı lapidar (yığcam) mənbələrin toponimikasının öyrənilməsi köçəri türklərin Şirvana hələ erkən orta əsrlərdə gəldiklərini göstərir. Panili Priskin verdiyi məlumata görə erkən orta əsr mənbələrində türklərlə eyniləşdirilən hunlar [37] V əsrdə Abşerona köç etmişdilər. [38] [39] Hunların, sabirlərin, xəzərlərin və başqa türk tayfalarının Şirvan vilayətinə soxulmalarını və basqınlarını erməni müəllifləri Yeqişe [40] , Favstos Buzand [41] (V əsr) və Gevond [42] (VIII əsr) da qeyd etmişlər. [43] [44] Yeqişeyə görə, hunlar artıq V əsrin ikinci yarısında Şimali Qafqaza gəlmiş, Xəzər dənizi və Qafqaz dağları boyunca uzanan vadini Dərbəndədək tutmuşdular. 503-cü ildə sabirlər Zaqafqaziyaya və Albaniyaya hücum etmişdilər. [45]

  Sabirlər-xəzərlər Redaktə

  VII əsrin əvvəli anonim müəllifin məlumatına görə Xəzər dənizinin şimal-qəribndə Atil (Volqa) çayınadək türkdilli savir–sabir tayfalan yaşayırdı. [46] İbn Xordadbeh (IX əsr) qeyd edir ki, Bab əl Əbvabdan o yana Suvar (Savir) səltənətidir. [47] Mitilenli Zəkəriyyə 555-ci ilə aid salnaməsində qeyd edir ki, qapının, yəni Dərbəndin arxasında, Dağıstanda və Şimali Qafqazda “avqar (auanqur), sabir, burqar, alan, kurtarqar, avar, xəzər, dirmar, sirurqur, baqrasik, kulas, abdel, eftali tayfaları yaşayır. Bu on üç xalq çadırlarda yaşayır, mal-qara, balıq və vəhşi heyvan əti ilə dolanırlar”. [48] VI əsrə aid bu salnamədə adı çəkilən tayfalar çadırlarda yaşayan köçərilər kimi xarakterizə olunur. Onlardan burqarlar (bulqarlar), sabirlər, avarlar, xəzərlər, abdellər, eftalilər, saraqurlar (sirurqurlar), onoqurlar (auanqurlar) və başqalarının türkdilli olmaları digər mənbələrdən məlumdur. [49]

  Mənbələr təsdiq edir ki, I Xosrov Ənuşirəvan (531–579) xəzərlər üzərində qələbə çaldıqdan sonra üç min əsir türk ailəsini (50 min nəfər adam) Arrana və Azərbaycana köçürmüşdü. İbn Misqəveyhin sözlərinə görə türk əsirlərinin cərgəsi on fərsəngə (təqribən 60 km) qədər uzanırdı. [50] Başqa mənbələrə görə, köçürülən ailələrin sayı 10000-ə çatırdı. Beləliklə, VI əsrdə türklərin Arrana, Şirvana və Muğana güclü miqrasiyası baş verirdi. Bu ölkələrin toponimikasında türk ünsürlərinin mövcud olmasına – (Qobu, Türkan – Abşeronda, Qala, Suvar, Sabiroba-Xaçmaz rayonunda, Balisakan, Biləcəri, Biləsuvar, Biçənək, Qıpçaq, Xəzəryurd, Xəzəryaylaq, Xəzər – Salyan rayonunda) müxtəlif türkdilli tayfaların Şirvan zonasına və qonşu vilayətlərə gəlmələrinə dair narrativ və lapidar mənbələrin verdiyi məlumatları da təsdiq edərək, ölkədə erkən orta əsrlərdən – III–IV əsrlərdən (hunlar) başlayaraq, VI–VIII əsrlərdə daha intensiv şəkildə (sabirlər, xəzərlər, peçeneqlər və b.) türkləşmə prosesi getdiyini göstərir.

  Mənbələr və toponomik məlumatlar göstərir ki, Qafqaz, irandilli və türkdilli tayfalardan ibarət yerli əhali eramızm əvvəlindən etibarən yerli türklərlə intensiv surətdə qaynayıb-qarışmışdır. Azərbaycanda məskunlaşmış ərəb tayfaları yerli əhali ilə qaynayıb-qarışmış, dilləri aradan çıxmış, onun izləri yalnız toponimikada və məhəlli leksikada qalmışdılar. Bu, ərəb istilasınadək Azərbaycanda türk ünsürlərinin davamlı və sabit olduğunu göstərir. [51] Eramızın əvvəlindən Şirvanda, Arranda oturaq həyata keçən həmin türk tayfaları Azərbaycan türklərinin təşəkkülündə iştirak edən mühüm komponentlərdən olmuşlar.

  İrandilli tayfalar Redaktə

  Quba rayonunun, Abşeronun və Muğanın bir sıra toponimləri irandili leksikaya mənsubdur. [52] [53] Erməni, ərəb və fars mənbələrinin verdiyi məlumata görə, Sasani hökmdarları, I Qubad, I Xosrov Ənuşirəvan V–VI əsrlərdə özlərinin şimal sərhədlərini köçəri türklərin basqınlarından qorunmaq üçün bir sıra istehkamlar və Dərbənd divarını tikdirmiş, [54] [55] [56] Lahican, Təbəristan, Gilan və s. yerlərdən bəzi irandilli tayfalar şimal-şərqi Azərbaycana, daha doğrusu, Şirvan vilayəti bölgəsinə köçürmüşdülər. Bu adlar həmin zonanın toponimikasında da əksini tapmışdır. (Şirvan, Lahıc – İsmayıllı rayonunda, Ləhəş – Abşeronda, Təbərsəran – Cənubi Dağıstanda, Gürgan – Abşeronda və s. Bəzi tədqiqatçıların (A. A. Bakıxanov [57] , M. H. Vəliyev-Baharlı [58] ) fikrincə, Xəzər dənizinin qərb sahili boyunca Abşerondan Dərbəndədək məskunlaşmış tatlar buraya köçürülmüş qədim iranlıların qalıqlarıdır.

  Ərəb tayfaları Redaktə

  Mənbələr göstərir ki, Şirvanda Qafqaz, İran və türk mənşəli qədim əhali ilə yanaşı, VI–IX əsrlərdə və sonralar ərəblər də yaşamışdır. [59]

  X əsr ərəb müəllifi əl-Məsudinin yazdığına görə “Haydaqla əl- Bab arasında ərəb dilindən savayı heç bir dildə yaxşı danışa bilməyən müsəlman ərəblər yaşayır. Onlar meşələrdə, cəngəlliklərdə, vadilərdə, iri çayların sahilində, hələ vaxtı ilə ərəb səhralarından qaçıb gələnlərin tutduqları kəndlərdə yaşayırlar. Onlar Haydaq məmləkəti ilə sərhəddə yaşayır, lakin ondan cəngəllik iri çaylar vasitəsilə qorunurlar. Onlarla əl-Baibn arasında məsafə üç milə (bir fərsəng) qədərdir. Əl-Baibn əhalisi onlara kömək göstərir”. [60] Əl-Bəlazuri (IX əsr) və əl-Qərnatinin (XII əsr) məlumatına görə ərəb sərkərdəsi Məsləmə ibn Əbd-əl-Məlik (VIII əsr) Dərbənddə, onun ətraf kəndlərində və Təbəsəranda Mosuldan, Dəməşqdən, Tədmurdan, Hələbdən, Suriya və əl-Cəzairənin digər şəhərlərindən 24 min ərəb əsgəri (Qərnatidə – ailəsi) yerləşdirilmişdi; Dərbəndin dörd məhəlləsi müvafıq olaraq, Dəməşq, Hims, Kufə və əl-Cəzirə adlandırılmışdı. [61] [62] XII əsrdə İbn əl-Əzraq dağlarda və Dərbəndin ətrafında hələ ölkənin Xilafət tərəfindən istila edildiyi vaxtdan burada yaşayan ərəblərə rast gəldiyini göstərir. [63]

  İstinadlar Redaktə

  1. ↑ Apмянckaя гeoфaфия, c.36–39; Гeorpaфия, изд. Cykpи, c.36–37
  2. ↑ Z. M. Bünyadov — Azərbaycan VII–IX əsrlərdə. Bakı. 1988, s.180
  3. ↑ A. B.Гaдлo-Этничeckaя иcтopия Ceвepнoгo Kaвкaзa IV–X вв. Л., 1979, c.89–91
  4. ↑ Гeoгpaфия. Изд. Cykpи, c.36–37
  5. ↑ Hudud al-Alam. The Regions of the world. A. Persian Geography, transl, and expl. By V. Minorssky, GMS New-Series XI, London, 1937, s.144–145
  6. ↑ Mинopcкий. Иcтopия Шиpвaнa, c.l 14–115
  7. ↑ Фaвcтoc Бyзaнд, c.15.
  8. ↑ Иcтopия Apмeнии Фaвcтoca Бyзaндa, Пepeв. M. A.Гeвopгянa. Epeвaн, 1953, c.15–16
  9. ↑ Гeorpaфия. Изд. Cykpи, c.37, дpeвнeapмянck. тekcт., c.27
  10. ↑ C. T. Epeмян — Шaпoтpeнa Птoлeмeя в cвязи c иccтopиeй cкифckoгo цapaвa пpикacпийckoгo пoбepeжья, Tбилиcи, 1966, c.76–77.
  11. ↑ K. B. Tpeвep — Oчepки пo иcтopии и kyльтype Kaaжaзckoй Aлбaнии. M.-Л.. 1959, c.192
  12. ↑ C. T. Epeмян — Apмeния пo “Aшxapaцyйuy” (Apмянckaя гeoгpaфия VII в.j, нa apмянck. яз., Epeвaн, 1963, c.64.
  13. ↑ Compendшm libri Kitab al-Boldan auctore Ibn al Fakih al- Hamadhani, BGA, V, ed. M. J. de Goeje. Lugd. Batav, 1885, s.293, 297–298
  14. ↑ İbn Xordadbeh, s.173
  15. ↑ Mинopcкий — Иcтopия Шиpвaнa.c.108–115
  16. ↑ Mинopcкий — Иcтopия Шиpвaнa, c. 180–185
  17. ↑ Mapквapт — Epaншaxp, c.73
  18. ↑ A.И. Koлecникoв — Иpaн в нaчaле VII. Пaлecтинcкий cб. вып. XXII/LXXXV, Л., 1970, cr.97, 99.
  19. ↑ C.Б. Aшypбeйли — Oчepk иcтopии cpeднeвekoвoгo Бaky, Бaку, 1964, c.25–26
  20. ↑ A1-Istakhri — Kitab masalik al-mamalik. BGA, ed. M. J. de Goeje, I Lugd, Batav., 1870, s.190
  21. ↑ И. M.Дьякoнoв- Иcтopия Mидии. M.,-Л., 1956, c.374–379
  22. ↑ Иrpap Aлиeв — Иcтopия Mидии. Бaky, 1960, c.302–303.
  23. ↑ Ю.Г.Джaфapoв — Гyнны и Aзepбaйджaн. Aвтopeф. kaнд. диcc, Бaky. 1981, c.5–6
  24. ↑ Agathange — Histoire du renge de Tiridate, trad. en francais pap V. Langlois. Collection des histo. iens anciens et modernes de Armenie, Paris, 1867, p.l 15
  25. ↑ Фaвcтoc Бyзaнд — Иcтopия Apмeнии Фaвcтoca Byзaндa. Пepeв. c дpeвнeapмянck. M. A.Гeвopгянa. Epeвaн. 1953. c.15, 16
  26. ↑ М. И. Apтaмoнoв. Иcтopия xaзap. Л., 1962, c.52–53
  27. ↑ Ckaзaния Пpиcka Пaнийckoгo. Пepeв. Г. C.Дecтy ниca. Уч. зaп. II oтд. Имп. akaд. нayk, кн. VII, вып. I, CПб., 1861, c.61–65
  28. ↑ Eгишe, c.Зl, 170
  29. ↑ Moиceй Kaлaнкaтyйcкий, c.9
  30. ↑ Kapтлиc xoвpeбa, I. c. 15–17
  31. ↑ Meнaндpa Bизaнтийцa пpoдoлжeниe иcтopии Aıaфнeвoii. Bизaнтийcкиe иcтopики. Пepeв. c гpeч. C.Дecтyниca. CПб., 1860, c.411
  32. ↑ H.Пигyлeвckaя. Cиpнйcкиıe иcтoчники иo иcтopии нapoдoв CCCP. M.-Л., 1941, c.86–87
  33. ↑ J. Marquartt. Eransahr nach der Geographie des Ps. Moses Xorenac’i. Band III, N. 2, Beтlin, 1901, c.56, 96, 119
  34. ↑ Moиceй Kaлaнкaтyйcкий. Пepeв. Дayceттa, c.38–41
  35. ↑ Гeвoнд. c.Ю,71–72
  36. ↑ Cтeпaннoc Tapoнcкий (Acoгик)- Bceoбщaя иcтopия. Пepeв. c apмянck. H.Эминa, M, 1864, c.91
  37. ↑ Фeoфилaкт Cимokaттa — Иcтopия. M., 1957, c.36, 77, 102
  38. ↑ Пpиck Пaнийcкий, c.61–65
  39. ↑ Aшypбeйли. Toпoнимикa, c.62
  40. ↑ Eгишe, c. 116–117
  41. ↑ Фaвcтoc Бyзaнд, c.l5
  42. ↑ Гeвoнд, c.71–72
  43. ↑ Пигyлeвckaя, c.65–66
  44. ↑ Apтaмoнoв, c.69–70
  45. ↑ Джaфapoв — K вoпpocy o пepвoм пoявлeнии caбиp в Зakaвкaзьe. BДИ, 1979, c. 171–172
  46. ↑ Гeoгpaфия. Изд. Cykpи, c.37, дpeвнeapмянck. тekcт, c.27.
  47. ↑ İbn Xordadbeh, s.173
  48. ↑ The Syriac Chronicle known as that of Zachariah oi Mitlylene, XII, 7 London, 1899, s.215
  49. ↑ Пиryлeвckaя, c.83.
  50. ↑ Ибн Mиckaвeйx — Taджapиб aл-yмaм. Пepeв. c apaб. П. K. Жузе HAИИ, AHA, инв. #162, c.199.
  51. ↑ Aшypбeйли. Toпoнимикa, c.66
  52. ↑ Бaкиxaнoв, c.19
  53. ↑ Aшypбeйли — Toпoнимикa, c.54–60
  54. ↑ Eгишe, c.92, 117–118
  55. ↑ əl-Məsudi. Mürüc… s.213
  56. ↑ əl- Bəlazuri, s.5–7
  57. ↑ Бaкиxaнoв, c. 17–20
  58. ↑ Beлиeв-Бaxapлы — Aзepбaйджaн. Бaky, 1921, c.52
  59. ↑ Annales quos scripsit Abu Djafar Mohammed ibn Djarir at- Tabari, ed M. J. de Goeje, ser. 1. Lugd. Batav, 1879, s.894
  60. ↑ Əl-Məsudi. Mürüc… s.203
  61. ↑ Əl-Belazuri, s.17, ərəb mətni, s. 12
  62. ↑ Le Tuhfat al-Albab de Abu Hamid al-Andalusi a 1 Garnati, ed. par Gabriel Ferrand. (Journal Asiatique, Juillet-Septembre, 1925), Paris, s.83
  63. ↑ Иcтopия Maййaфapикинa ибн aл-Aзpaka. B.Ф. Mинopcкий.Истopия Шиpвaнa и Дepбeндa, пpил. B, M., 1963, c.222–225.

  Həmçinin bax Redaktə

  • Azərbaycan türklərinin etnogenezi
  • Şirvanşahlar dövləti

  Related posts:

  1. Aqrar sahede klaster
  2. I nformasiya ehtiyyatları
  3. Ocaqov mülki müdafiə mövzu 11
  4. Şəxsiyyətin formalaşmasında mühitin rolu