İşsizliyin nəticələri

Muzdla çalışan işçilərin sayı 1 milyon 720 min nəfər, o cümlədən iqtisadiyyatın dövlət sektorunda 901.2 min nəfər, qeyri-dövlət sektorunda isə 818.8 min nəfər təşkil edib. İqtisadiyyatın neft-qaz sektorunda 30.7 min nəfər, qeyri neft-qaz sektorunda isə 1 milyon 689.3 min nəfər çalışıb.

Facebook

Вы используете браузер, который Facebook не поддерживает. Чтобы все работало, мы перенаправили вас в упрощенную версию.

İqtisadçı Telman Məmmədov на Facebook. Если вам интересны новости İqtisadçı Telman Məmmədov, регистрируйтесь на Facebook сегодня!

İqtisadçı Telman Məmmədov на Facebook. Если вам интересны новости İqtisadçı Telman Məmmədov, регистрируйтесь на Facebook сегодня!

İşsizlik — iqtisadi fəal əhalinin müəyyən hissəsinin öz iş qüvvəsini tətbiq edə bilmədiyini əks etdirən sosial-iqtisadi hadisədir. İşsizlik insanlara birbaşa və ən sərt şəkildə təsir edən makroiqtisadi problemdir. İşsizliyin tez-tez siyasi müzakirələrin mərkəzində olması da təəccüblü deyildir. İşsizliyin yüksək səviyyəsi iş qüvvəsi resursundan dövlətin səmərəli istifadə qabiliyyətinin olmadığını göstərir. İşsizliyi doğuran amillər: iqtisadi böhran, yüksək inflyasiya, iqtisadiyyatın struktur yenidənqurulmas ı, texniki tərəqqi, dövlətin demoqrafik siyasəti və s. Ölkədə işsizliyin səviyyəsinin xarakteristikas ı üçün müxtəlif göstəricilərdən istifadə olunur; işsizlərin ümumi sayı, iqtisadi fəal əhalinin ümumi sayında işsizlərin xüsusi çəkisi, işsizliyin orta davamlılığı, uzunmüddətli işsizlərin iqtisadi fəal əhalidə payı və s. İşsizliyin real miqyasının müəyyənləşdiril məsində gizli işsizlik amili cətinlik yaradır. İqtisadiyyatda işsizliyin həcmi işçi qüvvəsində çalışmayan hissənin faiz göstəricisi əks etdirən işsizlik dərəcəsi ilə ölçülür. İşsizlik dərəcəsinin hesablanması üçn ilk növbədə aşağıdakı 4 kateqoriya müəyyən edilməlidir:

1. Məşğullar. Bura hər hansı ödənişli işdə çalışanlar, eləcə də müəyyən səbəblərdən (xəstəlik, tətil) işə çıxmayanlar daxildir;
2. İşsizlər. Bu kateqoriyaya hazırda işi olmayan, iş axrarısında olan və işə yaralı şəxslər daxildir. Burada əsas məsələ, şəxsin işinin olmaması yox, iş axtarışında olmasıdır;
3. İşçi qüvvəsi. Bura həm işi olanlar, həm də işsizlər daxildir;
4. İşçi qüvvəsinə daxil olmayanlar. Bura pensiyaya çıxanlar, istirahət edənlər, təhsil alan şəxslər, iş tapa bilməyib ruhdan düşmüş işsizlər, işləməyə yararsız olanlar daxildir.

İşsizliyin nəticələri

İşsizlik həm işsiz, həm də ailə üzvləri üçün bir faciədir. İşsizliyin nəticələri maddi sərvətin hüdudlarından kənara çıxır. Uzun müddət işləməməsi ilə ixtisas yetərlidir və peşə ilə peşə tapmaq qeyri-mümkündür. Varlığın mənbəyinin olmaması mənəviyyatın itirilməsinə, mənəvi prinsiplərin azalmasına və digər mənfi nəticələrə gətirib çıxarır. Zehni, ürək-damar xəstəlikləri, intihar, qətllər və yüksək işsizlik arasında birbaşa əlaqə vardır. Kütləvi işsizlik böyük siyasi və sosial dəyişikliklərə səbəb ola bilər.

İşsizlik cəmiyyətin inkişafına mane olur, onu irəliləməyə mane olur.

İşsizliyin əsas növləri və səbəbləri

İşsizlik növləri: könüllü, struktur, mövsümi, dövri, sürtünmə.

1. Mövsümi işsizlik, onun səbəbləri bəzi işlərin yalnız bir mövsümdə mümkün olduğu, digər zamanlarda isə insanların qazancsız oturmasıdır.
2. Struktur işsizlik istehsalın strukturunda dəyişikliklərdən yaranır: köhnə ixtisaslar yox olur və yeniləri görünür, bu da kadrların yenidən seçilməsinə və ya insanların işdən çıxarılmasına gətirib çıxarır.
3. Sürtünməsiz işsizlik, işdən çıxarılan və ya iş yerini öz iradəsi ilə tərk edən bir işçinin ödəmə və iş üçün uyğun bir yeni iş tapması üçün vaxt tələb edir.
4. Gönüllü işsizlik. Fərqli səbəblərlə işləmək istəməyən və ya işçinin bəzi şəraitdən narazı olması səbəbindən özünü tərk edərsə, görünür.
5. Cyclic. İşsizlərin sayı vacib sayını aşanda ümumi iqtisadi böhranı olan ölkələr var.

İşsizliyin müsbət və mənfi sosial və iqtisadi nəticələrini nəzərdən keçirin.

İşsizliyin sosial nəticələri

İşsizliyin mənfi nəticələri:

• iş fəaliyyətində azalma;
• cəmiyyətdə gərginliyin artması;
• əqli və fiziki xəstəliklərin sayının artması;
• cinayət vəziyyətinin ağırlaşması;
• sosial fərqliliyi gücləndirmək.

İşsizliyin müsbət təsirləri:

• boş vaxtlarını artırmaq;
• iş yerlərinin seçilməsini genişləndirmək;
• əməkin əhəmiyyətini artırmaq;
• iş yerinin dəyərini artırır.

İşsizliyin iqtisadi nəticələri

İşsizliyin mənfi nəticələri:

• təlimlərin devalvasiyası;
• istehsalın daralması;
• keyfiyyətlərin itirilməsi;
• işsizlik mükafatları üçün xərclər;
• həyat səviyyəsində bir azalma;
• milli gəlirin kifayət qədər istehsal edilməsi;
• vergi gəlirlərinin sayının azalması.

İşsizliyin müsbət təsirləri:

• Təhsilin və yenidən hazırlığın artırılması üçün vaxt azaddır;
• iqtisadiyyatın struktur rekonstruksiyası üçün işçilərin payı;
• məhsuldarlıq və əmək intensivliyi stimullaşdırılır;
• Müsabiqə işçilər arasında bacarıqların inkişafına kömək edir.

Psixoloji nəticələri işsizlik qeyri-iqtisadi işsizliyin – depressiya, qəzəb, təvazökarlıq hissi, pişmanlıq, nifrət, alkoqolizm, boşanma, narkomaniya, intihar düşüncələri, ər-arvad və uşaqların fiziki və psixoloji istismarı qrupuna aiddir.

Qeyd olundu ki, bir şəxsin tutduğu mövqe daha yüksəkdir və vaxt atıldığı vaxtdan çox vaxt keçib, işin olmaması ilə bağlı olan təcrübə daha çoxdur.

İşsizlik ölkə iqtisadiyyatının inkişafı ilə əlaqədar bir nəticəyə gəlmək üçün əhəmiyyətli bir göstəricidir və bu problemin aradan qaldırılması olmadan iqtisadiyyatın məhsuldar fəaliyyətini tənzimləmək mümkün deyil.

Azərbaycanda işsizlik məsələsi necə aradan qaldırılır? – ARAŞDIRMA

Müasir dünya məkanında dövlətlərin daxili siyasəti dövlətlərin sabitliyinə təhlükə yaradan və onların həlli üçün əməkdaşlıq tələb edən işsizlik, iqlim dəyişikliyi, epidemiyalar, iqtisadi böhran kimi problemlərin həlli ilə bağlıdır. Son üç onillikdə işsizlik təkcə inkişaf etməkdə olan ölkələrdə deyil, həm də inkişaf etmiş ölkələrdə ən mühüm problemlərdən birinə çevrilmişdir. İşsizlik kütləvi yoxsulluğa, maaşların aşağı düşməsinə gətirib çıxarır, sosial və siyasi sabitliyi təhdid edir. Avropa, Asiya və Amerikanın bir sıra ölkələrində işsizlik ciddi problem olaraq ən aktual məsələlərdən biri kimi gündəmdədir. Gənclərin işsizliyi müasir dünyanın ciddi problemlərindən biridir. Bir çox ştatlarda bu yeni problem deyil. Lakin bu, iqtisadi böhran kontekstində genişlənib və həm yüksək ixtisaslı universitet məzunları, həm də çətin həyat vəziyyətində olan gənclərin geniş təbəqəsini əhatə edir. Amma hər bir ölkədə işsizliyin müəyyən səbəbləri, onun səviyyəsi, nəticələri var. Digər fərq sosial-iqtisadi problemin həllində dövlətlərin həyata keçirdiyi məşğulluq siyasətinin özəlliklərindədir. Məhz buna görə də tam məşğulluğun təmin edilməsi və qorunub saxlanılması dövlətlərin makroiqtisadi siyasətinin prioritet məqsədi kimi qəbul edilir.

Qlobal işsizlik səviyyəsinin ən azı 2023-cü ilə qədər pandemiyadan əvvəlki səviyyədən yuxarı qalacağı gözlənilir deyə ekspertlər qeyd edir. 2019-cu ildə 186 milyon insan iş tapa bilməyib, bu gün isə rəqəmlər işsiz qalanların sayını 207 milyonu göstərir.

Qlobal işsizliyin ən azı 2023-cü ilin sonuna qədər böhrandan əvvəlki səviyyələrin üzərində qalacağı gözlənilir. Yoxsulluğun və bərabərsizliyin get-gedə hədsiz dərəcədə artması müşahidə olunur.

Pandemiyanın əmək bazarlarına təsiri dünyanın hər bir bölgəsində hiss olunur. Canlanmanın ən ümidverici əlamətləri Avropa və Şimali Amerikada, ən az həvəsləndirici isə Cənub-Şərqi Asiya, Latın Amerikası və Karib hövzəsindədir.

Ekspertlər qeyd edirlər ki, bəzi hallarda, əvvəlki böhranlarda olduğu kimi, müvəqqəti məşğulluq pandemiyada bir növ amortizator rolunu oynayır. Böhran zamanı bir çox müvəqqəti iş yerləri bağlandı, lakin eyni zamanda daimi iş yerlərini itirənlər də daxil olmaqla digərləri yaradıldı. Orta hesabla müvəqqəti işçilərin sayı dəyişməz qalıb.

Qlobal Məşğulluq və Sosial Müdafiə Baxışları hesabatı həm milli, həm də beynəlxalq səviyyədə böhrandan inklüziv və insan mərkəzli sağalmanı təmin etmək üçün tövsiyələr verir.

Ukraynadakı müharibə səbəbi ilə qonşu Rusiyada da məşğulluq sektorunda çətinliklər yaranıb. Mütəxəssislər ölkədə işsizliyin yanvar-fevral ayları ilə müqayisədə 0,3% artaraq 4,4%- ə çatdığını açıqlayıb. İlin əvvəlindən müflis olan şirkətlərin sayının isə 4,5% artdığı bildirilib.

İşsizliyin ən ağır olduğu ərazi Şimali Qafqaz olduğunu qeyd olunur. İşsizlik nisbəti kişilər üçün 8,2 faiz ikən, qadınlar üçün 12,5 faizdir.

15-24 yaş qrupunu əhatə edən gənc əhali arasında işsizlik səviyyəsi əvvəlki ayla müqayisədə 0,8 faiz bəndi azalaraq 18,0 faiz təşkil edib. Bu yaş qrupunda işsizlik səviyyəsi; Kişilər üçün 15,2 faiz, qadınlar üçün isə 23,3 faiz hesablanıb.

Avqust ayında məşğul əhalinin sayı isə əvvəlki ayla müqayisədə 366 min nəfər artaraq 31 milyon 14 min nəfər, məşğulluq nisbəti də 0,5 faiz bəndi artaraq 47,9 faiz olub. Bu göstərici kişilərdə 65,3 faiz olduğu halda, qadınlarda 30,8 faiz olub.

Azərbaycanda 2022 -ci ilin vəziyyətinə ilkin məlumatlara əsasən iqtisadi fəal əhalinin sayı 5 milyon 342.1 min nəfər olmuş, onlardan 5 milyon 034.3 min nəfərini məşğul əhali təşkil edib. İşsizlik səviyyəsi 5.76%-ə düşüb. Bu barədə Dövlət Statistika Komitəsindən bildirilir.

Qeyd edilir ki, işsizlərin sayı 400 nəfər (0.1%) ətrafında azalaraq 307.8 min nəfər təşkil edib. Bu da ölkədə içsizlik səviyyəsinin son ayda 5.78%-dən 5.76%-ə düşməsi deməkdir.

Muzdla çalışan işçilərin sayı 1 milyon 720 min nəfər, o cümlədən iqtisadiyyatın dövlət sektorunda 901.2 min nəfər, qeyri-dövlət sektorunda isə 818.8 min nəfər təşkil edib. İqtisadiyyatın neft-qaz sektorunda 30.7 min nəfər, qeyri neft-qaz sektorunda isə 1 milyon 689.3 min nəfər çalışıb.

İşsizliyin səviyyəsi- (Minilliyin bəyannaməsində əks olunmuş inkişaf göstəricilərindən) -işsizliyin tərifi müəyyən dövr ərzində işi olmayan, lakin işləməyə hazır olan və muzdla və ya özüməşğulluq üzrə iş axtarmaq üçün konkret addımlar atan adamların hamısını əhatə edir. İşçi qüvvəsi işə malik olan, həmçinin müəyyən dövr ərzində işə malik olmayan adamları özündə birləşdirir.

Beynəlxalq Reytinq Agentliyi 2025-ci ilə kimi Azərbaycanda işsizliyin azalacağını proqnozlaşdırıb.

Proqnoza əsasən, 2022-ci ildə ölkə üzrə işsizlik 5,0% (2021-ci il üzrə 5,7% göstərilib), 2023-cü il üzrə 4,9% təşkil edəcək.

2024 və 2025-ci il üzrə isə Azərbaycanda işsizlik 4,7% təşkil edəcək.

Bəzi iqtisadi təhlilçilər hesab edirlər ki, ölkədə karyera planlaşdırılmasında problemlər var. Dövlət Məşğulluq Agentliyi isə işaxtarma ilə bağlı müşahidə edilən problemləri aradan qaldırmaq üçün proqramlar hazırladıqlarını bildirirlər.

Peşəyönümü məsləhət xidmətlərinin hədəf qruplarına daha əlçatan olması üçün 2021-ci ilin fevral ayında “Alo, Karyera” məlumatlandırma xidmətini yaratdığını açıqlayıb. Bu xidmətin məqsədi iş axtaranlara karyera planlaması, məqsədlərin təyin olunması, ixtisas seçimi, əmək bazarı və iş axtarışı, rezümelərin hazırlanması, müsahibəyə hazırlıq və s. ilə bağlı məlumat və tövsiyələr verməkdir.

Dövlət Məşğulluq Agentliyi əmin edib ki, aktiv məşğulluq tədbirləri vasitəsilə əmək bazarının ehtiyaclarının qarşılanması üçün addımlar atılır.

Qurum bu addımlara misal olaraq peşə hazırlıq məktəbləri yenidən qurulmasını və tələbata uyğun peşə hazırlığının aparılmasını göstərib və əlavə edib ki, bu il üç min nəfərin İSO beynəlxalq standartlarına uyğun mütəxəssis kimi hazırlaşdırılması hədəfdir.

Havar Şəfiyeva